D.D.'' SPECIMEN ACADEMICUM<
DE
HYPOCRISI,
UT
VIRTUTENON
MINUS,
QUAM
VITIO, CONSIDERANDA,
Quod
Venia Amplisf. Facult.
Pbifof
In Regit Actid, Upfi
SUB
PRAESIDIO,
MAG.
GUS?AVI
AN?ONII
BOUDRIE,
Philpfoph. Prof, Reg, & Extra-Ord.
Publice ventilandum rnodeßeßfiit,
JONAS BERGVALL,
Medelpado-Jemtlandus,
In Audit. Gurt. Maj. D. XII Martii MDCCLXXIX.
Horis, ante mcridiem, folitis*
UP SALI#,
RÅDMANNEN I SUNDSVALL
Joel
högaktade
ochMIN HOGTÅRADE KÅRASTE MORBRODER.
en ogemena
ynneft
och 1kårlek,
hvarmed min Gunßige Morbroderifrån
minaJpädaße
år migfiådje
omfattat,
lemnar mig gladaßehopp,
detlä-rer min Morbror med
välbehag
uptaga detta mittringa
Snille-prof, fäfom
ettaCkfamhets
vedermalefår få margfildiga välgärningar,
kvilkaaf 711ig
med ordyfam
vederbör, icke kunnauttryckas,
men i et vårdnadsfult hjenabeftändigt
(kola förvaras„
Hoadfom brißer
i minförmåga,
vedergäl
le Allmagtcrp ochtildele mm Morbror en få
mångårig,
fin (all lefriad,under det jag med
oaflåtelig
vördnad framhärdar atvara
MIN
HOGTÅRADE
KÅRASTE MORBRÖDERScrcftr.jnfcnfte fjenar«' JONAS. BERGVALL.
PROLOG
U S.ado atque oratio funt illa Summi Opificis dona9 II nobis clementer conceffa, quibus brutis max'me
* ^
prseftamus animalibus, vitamque inter nos focia-lera infigniter prornovere poflumus. Oratio, quae
voci-bus articLilate fidis prolatisqne pariter ac notionibus
a-nimi coagtuentatur, eft rationis vicaria, animorum
vi-drix, & hominis proprium veluti bonum. Per hancs
tamquam interpretem , Fua cogltata, optata, decreta,
mens enuntiat: hoc quafi prascone
, jufla Sc vetita
pro-mulgat: hac denique internuntia, confilia fua,
volunta-tes, fententiasque deciarat iis, ad quos nec fröns, nes
oculi, nec nutus, nec geftus, Sc qui reliqui funt ejus
in-dices ac nuntii, poflunt humana uila induftria pertingere.
Sed variat fermo aliis atque aliis prolatus geflibus, adeo
ut certa vultus & reliquorum compofitlo mernbrorum
pondus exhibeat band exiguum» Sic quotidiana teftatur
experientia, firmiores agere radices fcientiam in animo
difcentis, quam pronuntiatio, vultus, habitus & geftus
docentis infixit. Cavendum tarnen, ne in fcenam
pro-deat prodigiofum illud natural monftrum; quod facit
ferrnonis atque animi divortium , ita quidem, ut aliud
tacke fentiamUS, aliud diflimulanter eloquamur, vel
pu-deat dicere, quod tarnen nos non pudeat fentire, Sc pro'
inde ut frons fallat, oculi decipiant, vultus mentiatur, atque in fraudem tota ducat oratio. Et hinc vocabu-lum v7rw.(>l<Tsoos in Schölls noflris fiequentari coeptum eft,
quod denotat fimulalionera alienas perfonee, quum
cäS3 ) 4 V
cet, quis fe alium videri cupit, quam eü". Unde in Co»
moediis Tragoediisque åttio ipfa vocatur hypocrifis ,
quod attores alias
Srnulerit perlonas,
Sed aRhetoribus
hypocrifis adpellatur, quam Lstäni attionem vocant in
voce, geliu, motu, prascipue confiflentem: cui
Demo-flhenes primas, fecundas ac tertias tribuir. Ex aciverfo
autem apud Philofophos pariter ac Theologos hypocrifis
pro pietate fucata fumitur, eflque Vitium, quo pietas
attibus quibusdam externis, praefertim verbis, voce, vub
tu, ac geftu fimulatur, a quo 'tarnen attus interni pro*
cul ablunt. Quocirca nemo non facile intellexerit,
hy-pocrifin efie in eorum numero vocabulorum, c\ux phot, feu media adpellaraus, adeo ut habifa ratione ad ea ,
quse rem circuroftant, hypocrifis vel licita & honefta, vel illicita & inhonefta, aliquando cenfeatur. Pari etiam
modo in Latinitate videmus vocabulum doli non minus
in bonaro, quam malam partem accipi, quoniam
vete-res dolum etiam bonum dicebant habebantque pro lob
ler tia * unde diftinttionis ergo dolum malum & dolum
bo-mim dicebant. Sic roultae alire voces noedise cum apud
Latinos, tum apud Grtecos reperiuntnr, ut gratia apud
Terent. bona & mala nominatur Phorm. 43.
- - - inter vos
fic baec potius cum bona ut componatur
gratta, quam cum mala.
Sic apud Gra^cos xuqis, Callim. hymn. in Deh
MasAcs yccg rs kolkoos s%uqiaocrb Arftdl
vnlde enim malam gratiam babuit Latonce, Ut autem tarn»
quam e diverticulo ad rem ipfiam, fen bypocrifin, redea^
mus, noftri iaro eritofficii,eandem ut virtutem, n«m minus
quam Vitium, pro diverfitace fori Oratorii ac
Theologi-ci , habendem , diftintte enodatequc adumbrare. Quod
facturus Te L. B. perofficiofe rogo atque obteftor,
di-gneris, conatum juvenilem pro fatto accipere'&
tenuita-tatem meam mitiori fublevare cenfura,
aS0B ^ r ( cMs
W J ) K.
SECTIO
PRIOR.
De
hypocrifi,
virtute, confideranda.
§• r.
Hypocrifis in foro oratorio tamquam virtus confi»
deranda, nihil aliud eft, quam vocis corporisque apta »
pro rerum afFectuumque varietate, conformatio. Facit
ipfa ex prsefcripto Ciceronis de Partit. Orat. C. 7.
di-lucidam orationem, & ilhtflrem, eT1 probabilem, 8P fuavem,
77072 verbis, [ed varietate vocum, corporis, vultu^ qua
pLurima valebunt, fi cinn orationisgenere conjentient ejusqu*
vim ac varietatem fubfequentur. Atque hinc eft,
quemad-modum etiam Cicero nofter teftatur in L. IIT. C. 56. de
Orat. atque nos nuper in prologo innuimus, quod
fum-mus Grtecorum Orator Demofthenes, oliin rogatus,
qua;-nara fit prima oratoris virtus, refpondit, hypocrifis feu
a-Bio; qutenara fecunda,' rurfum hypocrifis feu aBio; qtias
fenia, etiam hypocrifis feu aBio\ adeo ut nullam
inventio-nis, nullam exornatioinventio-nis, aut virtutum eloquentias
alia-ruro mentionem faciat , fed eam actis incomparabilem
partem, quae Pcenica videtur efte & hiftrionem magis,
quam oratorem decere, folann eloquerttise adfeveret
o-mne ferrepunctum, & Pummis laudibus evehere ftudeaf.
Idcirco etiam Tullius nofter hypocrifin vocitat ad Brut.
Orat. C. 17. totius corporis, non aniroi, eloquentiam,
di-cendo: eft aBio quafi corporis quadam eloquentia, quum
con-ßet e voce, atque motu. Vocis mutationes totidemJunt, qiiot ammorumqui maxime voce commoventur. Jtaqne ille
per-feBns, quemjam diidum noftra indicat oratio,. utcumque fi
affeBum videri, 8° anitnum audientis moveri valet, ita
cer-tum vocis admovebit fonum: de quo plura dicerem, fi hoc
pra-cipiendi tempus ejfiet,
aut^fi
hoc
tu qucereves.Dicerem
etiam
de gefiu, cum quojunBus eft vultus. Quibus omnihus dici
®
)
Q(
®
vix pote/fj quantum interftt, quemadmodum utatuv orator,
Nam <i? infantes aBionis dignitate, eloquentia fcepe fruBum
tiderunt: diferti, deformitate agendi, multi, infantes
pu-tati Juiit. Unde etiam inquit Quinctilianus L. XI. C. 3.
namque Cicero aBionem alias quafi fevnionem, <2//^
eloqnen-quandam corporis dieit. - - Habet autem res ipfa mi*
ram quandam in orationibus vim atquepoteflatem. -
-wi-f«<?.probatio ulla, qua modo venit ab oratore, tam fir¬
ma eft, «£ nonperdat vires fans, nifi adjuvetur adfeveratione
dicentis. AffeBns omnes languefcant necejje eft, 12i.fi voce,
vultu, totius prope babita corporis inardefcant. Sic non
modo animi, fed & corporis, eloquentiam , apud
Grs-cos hypocrifin vocari folitam, delinearunt hi|ambo
Rheto-rices apud Romanos primi Statores: cujus nec nomen, nec
idea novitatem habet, fedjam multis recro (sculis, quamvis
pafRrn duntaxat* necjufta tra&atione, apud veteres artis
O-ratorixmagiftros occurrit. Hypocrifis igitur,
quae corporis
eloquentiam compleåitur, noftrae meditation! in hac dis-fertationis Se£lione priori praebebit materiat», ut diiuci-de conflet, actionem oratoris, f<su omnem illum raern-brorum corporeorum moturn, non minus, quam cite¬
ra Rheeorices praecepta, auditorum fenfus jucunde
affi-eere, affe£tusque concitare. Hujus autem eloquentise
re-gulac, quousque & quantum antiquis temporibus fuerint
excultse, vel in formana difciplina; reda&x; haud
oblcu-re innuit Ariiloteles, fi quas ejus apud
nos efb
auftori-tas, in Lib. Rhetoric. L. Ilf. C. I. §. 7. dicendo: 87r&
f l7tr^yjlq'c\rcti rcc arsfi rr\v v?to^ktiv. fed nondum a
quoquam
pertraBatum eft, quod ad aBionem Of pronuntiationem fa¬
cit. Sicuti autem in traefcatione terum omni , przelucere
debet ordo; ita de hac eloquentite parte nobis ex
inffci-tuto a&uris, id putavimus datum eiTe
negotii, ut primo
eloquentite, qute a corpore proficifcitur, fuppeditemus
prascepta, dcinde rationes prseceptorum, ex natura unio^
IS
) 7C
H
nis, qua?\animam inter & corpus intercedit, dedufåas
exponamus; & tum demum indicemus artificia, praece«
ptis iUis haud difHculter attemperandis infervitura, §. U
Dum jsm in eo occupati Turnus5 ut primum difpi~
ciatur, quac & quaiia fint prjecepca eloquentice hujus,
quae a corpore proficilcitur; haud poenitebit adduxifle,
Quin3i!ianum hac de re in L. XI C. j. Inftit. orar. ita
Joquentem: cum fit omnis aSlio, ut dixi, in dnas divifei
partes, vocem geftumque: quorum alter oculos, altera avres
movet, per quos duos [enfus omnis ad animumpenetrat
affe-£his: prius efl de voce dicere, j cui etiam geftus
accommoda-tur.. Hinc quid vox fit5 jam generatim expendamus o-portet. Plntarchus de placitis Philofophorum L. IV. C.
19. inquif TlÅotT&v rf (poovf efteråt, 7rveZy,a hoc ^o/autcs
cItio havdas fiypévov, }{ctf nX^yf Ztio ocfcs,
h
ooroov x&j
eyxs-(paXis Hc£( di/naros "^vffs diudfc[/.hyv - - * xvfoos hs
(pavrj r, darffes i^tv7 ds (poorl^8oa ro ved/uevev. b. e. Plate»
vocem definit jpiritum
per os ab animo deduSlum &T iSlum
neris, quiper aures
, cerebrzwi fangvinem usque ad
ani-tnam traditur - » - Prnprie autem vox articulata efl
y
Gra-as ab illuflrando mentis conceptu diSla. Et
quoniam ad ob*
leßandos audientium animos plurimum referty
jucun-done modo, an ingrato (eu molefto, aeris, cujus motu
tremulo vox exiftit, agitatio aures percellat; nemo non
animadvertcrif, probe cavendum efie, ne vox fit nimiurn
clamofä, vel jufto lubmiflior, vei jufio tardior, neve
lingua, nimrum volubilis, titubans, cantillans; unde in
id fedulo incumbendum efi, ut non eadem fit
fpiritus
& foni intentio, nec litterarum oppreffio,
nec etiarn vox
certis faltim fonis diftincta, Ted vox & verba rerum
em-phafi refpondeant. Quamobrem prseeepta? quae ad
To-lam vocem pertinent, vel totam
im
) $(
vel certas ejus partes. Quod ad totamorationem attinet,
confideranda eft tum quantitas vocis, tum etiam
quali-tas. Intuitu quantitatis vox eft vel grandis vel txigua,
tarda vel-prxceps; ita nempe, ut non modo foni
ma-gnitudo pro amplitudine loci temperanda fit, fed etiam
fingula
cum moraaliqua
proferantur,
ne prarceps lermoevadat indecorus, minusque inteiiigatur, itemque nume¬
rus ejus ineaftum aures prastcrvolet, fine voluptate ulla aut fruvftu, atque infuper, cui vox fit inabecillior, rarius
attollac, fepe depriroat, fiepe flectat; prasfertim quura vox, ut fimdis nervis, ita quo remtffior, hoc gravior
fit, & quo infenftor, hoc etiam acutior. Refpe£tu qua-lifatis ficuti vox efl interdum plena vel exiiis, interdum
levis vel afpera, interdum acuta vel gravis, & fic
por-roj ita in qualitate in primis attendendum eft tam ad
claritatem , quam etiam ad fuavitatem. Hinc quod ad
claritatem attinet, pro partibus orationis, tam majoribus,
quam mincribus, fonus & vox mut»tur, ita quidena,ut
in majoribus, in quas Rhetores dividunt orationem, par¬
tibus, quales funt exordium, narratio &c,, & quidem
fta-tim in exordio ledata utarnur oratione, ne lcedantur
arte-ria?, fi clamoreexsfperentur,
priusquam leni
fuerant
voce permuifie; unde intervallis diftinguendus eft longiusculisfermo, ut vox recreetur refpiratione, & arterias
reticen-do quiefcant, itemque auditori fpatium relinquatur
co-gitandi. Quapropter probe vitentur non modo
povorc-vicc, qua nihil ingratius
efte
potent,fed
etiamexclama-tiones acut#, quibus vulneratur oratio dicentis, & aures
Iteduntur auditoris, praEfertim quoniam nihil magis fit illi¬
berale, quam vociferatio. Et dum
ad fuavitatem
oculos ani-mumque advertimus,eandem comparare licebit imitationeeorum, qui fuaviter loquuneur, eaque foni moderatione,
quas ad finem usque firmitudinem ac mollitudinem reti¬
net. Ultcrius ab exordio paulatim infurgatvox, fed tarnen,
c f c??3
ut in narrando fit aperta ac
fimplex,
&
fere
iftlusraodi,
qualis eft infermone
familiari;
inconfirmatione
autem^eadem plerumque leverior, nifi argumenta adeo fint le¬
vis, ut exfibilentur, adeoqüs Ironice aliquid fit
pronun-tiandum; (ed vero in peroratione, quafi parta vi&oria,
voee foiet orator uti excitatiori, ut vel inde fignifieet
fe bonitate niti cauflfe rnagnamque in probitate &
pru-dentia auditorum coliocare fiduciam. Dum autem ad
partes minores adtendimus, quäe partim refpiciunc
ver-ba, partim res «3c afFe&us; fedulo curandum eft, ut in verbis ftraplicibus nulla abforbeatur fyllaba, itemque l/x-(ßUTMot if/.(po6Ttxtos proferantnr., omniaque, quibus
venu-ftas aut vis ineft, longiori dicantur tra&u;| in verbis
autem conjundtis videndum, ut quas numerofe fcripta
iunt, etiam ohfcuriori quadado modulatione efFerantur.
Semper autem 5c ubique habenda eft rerum 5c affebtuum
ratio, ut vox rebus conveniat, 5c proinde ut grandia
re-citentur cum majeftate quadam, atrocia coneitate,
tri-ftia fiebilieer, mediocria temperate, adeoque in
fuaden-do 5c monendo «tendum fit voce gravi, in laudando
magnifica ac fublinai; ot tandem curate omnino fuo
lo-co 5c tempore adhibenda , 5c exclamanda, quas vox
propria fit mirantibus, interrogantibus , irridentibus, &
alio quovis motu afte&is. Jam vero quemadmodum
vocem rebus, ira geftum voci adtemperare nos oportet.
Geftus nimirum omnes in congrua 5c decenti vultus
ca-pitisque totius compofitione 5c manuum accommodato
motu coliocatur. Vultus, qui a Cicerone imago anima
vo-catur, quot animi motus funt, tot fignificationes 5c
com-mutationes poteft efficere. Unde & Quin«ftilian. L. XI.
C. 3. dominatur autem, inquit, maxime vultus\ hoc
fuppli-ces, hoc minaces, hoc blandt, hoc triftest, hoc hilares, hoc
e-reSii, hoc Jubmißi Jumus: hoc pendent homines , hiinc int
11-entur, huncJpectant etiam , antequam dieamus: hoc quosdam
B ama-.
9
J io(
9
arnnmus, hoc odimus, hocphiva inielligtmus: hic efl fcepe pro
ommbus verbis. Proinde variare debet vulcus pro rei na¬
tura, adeo ut fl res fuerint la;ta?, vultum iriduaraus
hi-larem, (in aütem trifles, moeflitiam noftram vultu
te-fleraur, & fic porro in aliis, ne exfibilemur cum Rhe-tore, illo, qui quum dixiflet, O Jupiter! in terram
con-jecic vultum, (ed quum addidiflet, 0 terra\ oculos in
coelum (uflulit; quando tarnen ip(a rerum natura
cdu-trarium didet. At vero prirnum in vultu tenent locum
oculi,* quorum adfpedus quinam e(Te debeat, quantaque
in commovendis auditoribus fit vis & efficacia, Tullius
exprimit de Orat. L. II f. in ove outem ipfo dominntus eß
emilis oculorum. - - - quare oculorum eß magna moderntio,
Nam oris non efl nimium mutanda fpecies, ne aut ad in•
eptias, aut adpravitatem aliquam deferamur. OculiJunt y
quorum tum intentione, tum remijjione, tum bilarit ate* mo¬
tas animorum fignificemus, apte cum genere ipjo orationis.
Quocirca ha?c ipfa actio (eu hypocrids efb quafi fcrmo corporis, ideoque hoc magis menti congruens eile de¬
bet. Cervix , qua; motum capitis comiratür, ere£la
qui-dem fit, (ed non tamen rigicfa, ne vox levigerur; nec
peCtori mentum affigatur, ne evadat minus ciara ob
pres-fum gutcur, Humeri nec alleventur nimis, nec
contra-hantur, qui geftus ferviiis efl. Brachia in affectibus
fal-tem vehementioribus modice projiciantur. Manus non
modo loquentem adjuvant, fed ipfa?, pariter ac oculi,
quemadmoJura animo affedi fumus, quafi loquuntur.
Atque ut rena paucis comple&ar, in geflibus corporeis
ledulo curandum , tum ut ita adionem feu hypocrifin
iofbtuamus, ne artem redolere videamur; tum etiam ut
ro 7i$7tcv ubique in perfona obfervetur ; quia aliud
ju-venem decct, aliud fenem; aliud decorum optimati,
a-liud privato. Hifce fic nte perpenfis, oppido patet,
fum-imuiö illum Grascorum Demoflhenem, comooendando
po-cS& TT / m»
CggJ J ii ^ C^S?
hvpocrifin non modo ut primam , fed & fecundam &
tertiana oratoris viftutem, intellexilTe lånarn & ora ioni
adaequatam hypocrifin ieu a&ionem, non auttm eam,
qu^, vulgo in circumforanea, hiftrionica, vel e triviis petita conivetudine, inepta loquacitate, liogva:
voiubifi-tate pueriÜ, flentorea voce, aut clamandi robore,
p»itis-que iaceitis haud quaquara fine nauiea, obfervatur.
§•
lam progredimur uiterius, perluftrafuri rationes
prseceptorum, quibus innitatur
hypocrifis
itueluquen-tia corporis, qusque non aliunde, nifi ex natura
uni-onis, qua cum corpore anima copulatur,
defumi
queant.Scilicet conjunctio illa corporis animas intima &
nun-quam iatis admiranda^am indicat utriusque harmoniam
ut certse mentis perceptiones ex corporis motu explicari
poffint, & vicifliro certi motus corporis ex animae
a&i-bus intelligantur; id quod per experientiam efl plane
indubium. Controverfiana autem inter Pdilofophos agitari folitam, quomodo & qua ratione commercium
iliud animam inter & corpus explicetur, non heic
faci-mus noitram, tamquam a propofito noflro prorfus
alie-nam. Sufficit faltem commemorafle, mentem humanam
tamquamReginiam in iua arce, feu domicilio corporis,
fuos habere fatellites extra föres fuosque fpeculatores,
omnia diligenter explorantes & ad Reginam iuam
fide-liter deferentes, inter quos palmarii funt oculi et aures;
hi omnes celeriter vel res ipfas , vel rerum imagines &
fimulacra, Dominte fuae repraelentant. Proptera partim
in arcis excelio ioco, tamquam in
altiflimis
fpeculis,ex-cubantj partim quafi fagaciilimi accipitres per aerem venantur, qutecumque per inane feruntur 5 partim ut
venatici caoes in viis opportunis oronia fagaciffime
vefli-£ant & iubodorantur. Atque hi tandem funt janitores,
nun-Ǥ& T
/7 f
^S3 ) 12 V. eis3
nuntii, prajcones, qui Reginse fu& cogitata, optsta,
jufla, vetita, mandata, pnscepta, refponfa, deereta
perfe-runc ad exfernos & per imperium univerfum
regnum-que divulganf. Hinc oriuntur nufus oculorum, frontis
ac vukus, Hine digitorum membrorumque ornnium motus cun&ique corporis geftus, qui
quequo modo funt
indices animi, & quaroquam elingues, infantes,
muti-que, loquuntur tarnen & infelliguntur. Etenim res
ob-jeåas fenfibusi, ipfe fibi quafi tradit fpectator, quaeque
magis irritant animos, quam fola per aurem demifta
oratio.7 Hinc !vel me Meente, facile inteliigitur,
hy-pocrifin, feu a&ionem öratoriam, maximam vim habere
ad conciliandos, concitandos, interdum ad docendos
quoque homines, atque adeo naturali plane ratione nici. Et quoniam ea eft nominum natura, ut res externe,
per fenfus mentem fubeuntes, maximam commovendi
eorum animi habeant facultatem, nen igitur eft, quod
exiftimes, nos, qui Chrifto nomen dedimus, tanto mi¬
nus indigere in lermonibus publice habendis eloquentia
corporis, tamquarn re externaumbratili, aures
oculos-que eantum titillantej quanto cercius patet, longe
effi-caciori in falutis oeconomia nos commoveri pofie
re-medio. Sed memineris quado, nos etfi Chriftiani lumns,
homines tarnen effe, & quidquid in homines cadere poteft, neutiquam a nobis aiienum före. Eandem ob cauftam Epifcopum Hipponenfem in voti« habuille
fe-runt, ut Chrifturn i'n carne, Pauium in ore licuiftet ipft
confpicari. Nam licet divina utriusque oracula nobis
proftant expofita, quae ad veritates coeieftes invifta ra¬
tione nobiscum communicandas atque inefFablli Spiritus
San<fti gratia ingenerandas fat omnino ponderis habeant;
attamen quum
fumma
au&oritas prasféns, & lenfibus fubje&a, nefcio, quid iingulare ad commovendam men¬tem iécum trahat, ejusmodi certe yotum non omni
pla°
«
)
13C
O
plane
caruiOe videtur
caufla.
Sed
veronobis fermo
efl
de illis, qui fidem in
Chriftum jamjam
conceperunt,prffifertim quura cseteri,
qui
aut afide aiieni,
autin
eanon fatis confirmafi eflent, perfona Chrifti conternta
po-tuiflent offendi, id quod nemo non
facile
concefTerir,
Etenim quuro facer aut
profanus
orator,quod
oratione
menti tanfum adfequenda indicaturus
eft,
id etiam
o-mne externo corporis habitu rootuque, coram
audito-rum fenfibus, una exprimit ac veluti
delineat;
tumquo-niam fenfuum & intelligendi facultates in audientinm
animis occupantur, plus quoque cauflaj
ptseflo efl,
eujusvi rapiantur quafi auditores in
adfenfum,
quameflet',
ubi fola menteno alliceret facundia, ceflante reliquorum
confenfu. Hypocrifis igiturfeti
corporis
eloqnentia
men-tis facundia? addita, feliciffiroo connubio, intelligibilibus fungit
fenfibilia,
utbis
illa depingantur
illuftrenturque.
Hinc fi fieri poteft, fenfibus quoque percipiantur, opor¬
tet, quas inteliigenda
funt,
utfic
resdifficillimae, &
ad
facilitatem intelligendi, & ad certam
fcientiam, &
ad
per-petuam reducantur memoriam.
Scilicet interventu
ope-que rerum fenfibilium
abflrufiflimas
quoque researum-que connexiones faeilius intelligere licet;
id quod
Alge-braicorum exemplo fignorum
condocefa&i, novimus.
Pari etiam modo ardua fcientiarum elementaplanius
ma-gisque jucunde pueris inflillantur per ea,qute
illorum
ob-jiciuntur fenfibus; unde quantum
emolumenti
ufusque
prsflent cbareac Geographica,
Aflronomicss,
Epigram
ma¬ta, Emblemata, Coraoedia?, fabulae, Orbis
fenfualiura
piclus, vel me non monente, facile pervidebis.
Porro
ubi intelligibilia per res fenfibiles fuo
modo
repraefentan-tur, tum eadem ipfa ad fummum omnino
exploratae
fei¬
end« faftigium ducuntur, unde in Mathefi, quoniam
i-magines ibidem obvias, quales funt, linese,
fuperficks
,eirculi & quse. funt reliqna, facile ad
fenfus
revocantur,£ßa \ t/1 (
) *4 \
tam certa quoque ornnium exiftit cognitio.
Eandem ob
cauflam quando Sevvatorem intneri
liceat, ut eß afque
coram confpicari fenfibus gloria coelefti veftitis,
smgma
fidei ad confummatam reducetur Cognitionen* (i Cor. 13:
12). Immo etiam fiquidem Paulus (2 Cor. 12.) &
Sce-phanus (Ad.7: 55) Cnriftum hac in vita fenfui
fubjice-re potuerunt, iumrna inde
utriusque per omneoi modum
tfÅv]$o(ppQlct reddidit fe confpicuam. Et demum ficuti quae audimus & videmus, eorum recordamur diutius- ita
quin
fenfus memoria;, praefertim in oratoria, infemant,
nul-lum plane ed: dubium; unde nemo inficias
iverit,
hypo-crifm feu corporis eloquentiam, quoniam
id , quod
ver-ba menti indicant, fentibus repraefentet,
fingularem ha¬
bere ufum. De cetero quoniam imagines,
a rebus pen¬
dula; externis
fenfuique
obviae, exmultiplicibus, ne
di-cam innumeris, quas
non difcernimus, coalefcunt parti¬
bus, adeoque funt quam maxime compofita?; idcirco
fortius & vividius mentem percellunt & afEciunt<; ex
adverfo autem, quoniam ideae intelleduales,
qua; ex
il-larum demum imaginum varia comparatione
formantur,
funt fimpliciores & ab individuorum
, qua;, infinitae
pa;ne funt, conditionum invoiucrofeparata;, menti
feor-fim fiftuntur; proinde h^e, licet ordinatius,
debilius ta¬
rnen, mentem afficiunt fleftuntque, adeo quidem, ut
quemadmodum in iilis ardor, ita in his faltem lux fit.
Unde quanto certius conftar, fenfibilia efle fortiora
intel-ligibilibusj tanto magis hypocrifis feu eloquentia
corpo-risj quae fenfibus fatisfacit, cum eloquentia mentis
con-jungenda eft, ut hac ratione a£tio oratoria juvet eloquen¬ tem, & eloquentia animi viciffim aidionem
dirigat.
Et-enim quando non tantum fenlus
per hypocrifin, feu
a-£tionem oratoriam, occupantur,
verum & ipla
intelligen-di facultas, tam ex
cogitafionura in inveniendo & difpo-do partarum
ordinatarumque
praftantia, quam etiamex
ver-H ) 15 ( n
verborum ac phranum in eloquendo adhibitarum deco»
re mirificam percipit dele&adonem; tum totus lane ho¬
rn o ita afficitur, ut cx idearum inteiiecluaiiam
imaginutn-que corporearum conlenfione eo magis rei, harmonico
bocce modo repraslentatse, comperiat perfeåionem, quo
certius patet, tot animi fignificationes, quas & oratio
& externa a&io parit, ad perfvadendum efle quam
Uia-xime accommodatas, ur vix ulJum remaneat dubium,
quin ex animi fententia illud dicatur> quod tot undique
fignis efle videtur eonfirmatum, §. iv:
Jam devenimus tandem ad artificium, Iaudatam
no-ftram hypocrifin feu eloquentiam corporis confequendi,
expofiruri nimirum viam, qua ad ifthanc eloquentiam
quamprimum perveniri po/Tit. Scilicet ut mafculam
a-liquis comparare queat eloquentiam , nec ingenium
bo-num, alacre, & excitatum ; neque cum arris & dottrinae conformatione corjun&a prasceptorum cognirio fufficir j
led diligens etiam ac perpetua fere exercitatio
requiri-tur, fine qua mancam certe videmus efle naturam,
inu-tilia pracepta, fine laude profundam vanamque rerum
fcientiam , inania reliqua, Proinde de Arifiotele Dioge¬ nes Laertius L. V. sCpyj
$éiv TtoctfisiUy
(pvaeooz, [xocSmsaz,
u%wstos: tvia dicelntpueris neceffaria, ingenium, difciplinam,
exercitationefji. Atque hcec tria, quas Ariftoteles
tiro-nibus necefiaria efle olim pronuntiavit} in hac etiam
eloquencias parte laboranti efle obfervanda, optima cum
ratione contendimus, Etenim ficuti ingenium bonum effc
veluti ager, quem non oportet efie petrolum, fed ferti¬
gem ; ita difciplina efl quafi fernen
> cui convenit efle
foecundo, atque exercitatio non nifi vis quasdara plaftica,
quas lastas producit ariftas. Primo quod ad ingenium
^3 \ T£ (
/ 10 v w
quibus homines ornantur, diribicore dependet. Hinc o-pus ed, ut (uam quisque naturam exploret, atque
exa-minet, quid valeanc humeri, quid ferre recufent; unde
nullus imitetur vocem aliorum fuavem , cui non arque
gratam impertivit natura, nec temuletur aliorum plenam
& heroicam, qui flexibili & exigua
per naturam
pronun-tiat, neque etiam geflus illorum quisquam adfcifcere
ftu-deat, quibus agilieatera membrorum multo majorem
communis omniura rerum effectrix tribuit natura. Hinc
Quindtilianus L. XI. C. $. adpofite commonet: unumjam
bis adjiciendum efl, cum prcecipue in aStione [pe&etur deco'
rum, fape aliud alios decere. Eft enim latens in hoc ratio
Ef inenarvahilis: Ef ut verc hoc dictum efl
caput efle artis,
decere, quod facias: iia id neque fine arte efle, neque totum
arte, (natura quippe continetur) tradi potefl. Et quura
naturs partes in hypocrifl
leu eloquentia corporis
pri-roum fibi vindicent iocum; nec cidern felici nimium fi-' dasj nec eadem natura difficili exiftente animurn
delpon-deas, fed eam vel optimam excolas, nec difficillimse
dif-fidas. Ed: igitur naturs adhibenda cultura
, (ed ita
qui-dem, ut mediocritatis regulas, pra^fertim in eloquentia
corporis addifcenda , non intermiftamus. Quocirca
fe-cundo requiritur etiam difciplina (eu yocSycis,
quse duo¬ bus potiflimura nititur fulcris, quorurrt alcerum
prrece-tis conflat, alterum vero exemplis.
Prsecepta aut funt
communia hominibus, qui huic, de qua quasritur,
artt
(iudent, aut etiam (unt cuilibet hominum fmgularia &
quafi propria, adeo ut, (i duo idem fequendum
arbitra-rentur, revera idem non eflef. Illa ex libris funamoruin
oratorum decerpere licet, atque in decore, quod
omnes
actis (tudiofcs exornat,J confiftunt. Hccc autem ex
y1ns;u-q c*
lari exercitatione & ulu noftro funt petenda, & in
(in-gulari convenientia, qus non decet, nid hunc unum,
fundamentjna habent (uum. Sic quac oratoria awlio de¬
<S£b 'N T *7 f
s&P J *7 \ <20*
•
cet Paulurn , pari etism modo haud decet Joban ne m ■;
illum forte gråvitas, hunc in geflu comitas exornat»
Nec iidem geffus omnes ordines & retates condecorane.
Quocirca ficut Ecclefiafticum Oratorem decer, ut
vul-tum ad pietatem fignificandam cornpofitum prae fe ferat
prodatque in geftibus fiiis mcdeftiam & religionem,
eamque hand fucatam, aut affe&atara confulto; ita Po»
liticus Orator vaka prudentiae indice nec a digoitate
disjun&o, atque Aulicus r.itore, elegantia, fuavitate,
ha-bituque concinno, commendabiiem fe reddaf. Sic et> jam dum convenit puero vox acuta, corporis agilior
motus, oculus vivax, velocioris ingenii fpeculum; virutn
maturas apatis ac fuba&i judicii honeftat ftons gravis,
oculus confideratior, vox plena Sc cnafcuia, geflus a
muliebri molline reroociffirnus, adeo ut, toto corpore
firmsoris animi argumenta oftentet. Sed vero cum pre*
ceptis exemplorum quoque typus eft conjungendus.
Ex-ernpla autem funt partim generalia, quae imicari liceat
plerisque, partim vero fingularia & plane heroica, qui-bus tantum abeft, ut quilibet promifcue occupetur
imitan-dis, ut potius in aliorum incurreret ludibrium, fimul at*
que, invita Minerva, eorum fibi fequenda efle veftigia,
duxerit. Hinc judicium Velleii Paterculi L. II. C. 97. de Drufo Claudio, quod nimirum morum dulcedo ac
fuavi-tas adverfus amicos
aqua ac par fui ceftimatio fuerit in-imitabilis, fatis fuperque indicat non omnia omnibus imi-tabilia efle, praefertim dum refpexeris viros piane fiogu* lari donorum adparatu infiru&os. In excolenda igitur corporis eloquentia intueamur illa exempla, quae nofiros
naturs propiora (unt,
qureque adeo, ob firnditudinem,
fui quendam amorem, tacito motu} nobis ingenerant.
Sed tandem accedimus jam ad fumnium hypocrifcos, feu
quas a corpore proficifciur, eloquentis praefldium, quod
in ipfa 7,& experientia collocatur, quae ad omnes,
US-\ «C (
; iov.
* v
quac'rem circumffant,
individuas conditiones
exporrigitur..Nam uti fine maris periculo navarchus, iine belli
difcri-mine ordo militaris, fme agro profcisfo ruricola, vel
rniJle prasceptis parum profecetit: fic in hoc ftudiorum
genere, fi ufum & experientiam demferis, fruftra quls-quam capiet incrementa, led roanebit femper timidus,
lemper rudis, nonnunquam frigidus, certe quidem
flu-£tuans, tenuis, nec magna laude dignus orator. Hinc, qui omnia & ftngula,quce ad hane corporis eloquentiam
pertinent, praeeepta fibl habet perfpeRa, fed omni caret
ufu & experientia, non aliter eft habendus, quam
Phor-mio ille Philofbphus, cujus de re militari praseepta, ab Hannibale, illo Romanorum terrore bellico, derifa fu»
ifte, Tulius feribit de Oratore L. II. dicens: multos Je de«
iirosJenes feepe vidiJe; (ed qui magis, quam Pkormio,
de-livaret, vidi(Je neminem. Et poflunt fane, quod pnefifeine
dixerim, cum Philofopho hoc, illi Oratores pro fugge. flu facro conferri, qui de rebus divinis, quas nullo un-quam tempore iunt experti, fed ex lolis aJiorum
feri-niis depromferunt, verba facere haud quaquam
dubi-tant, licet [ille■ affe&us defideretur, quem res, de qua
loquentur, depefeic. "Ao-xrpiv igitur feu exercitationem
commendatam volomus, cui inefle plurimum prxfidii
depr&dicamus & qua femper utendum contendimus;
quoties non fme anditorum attentione, deinde
volupta-tis fenfu, poftea eorundum adfe<ftu, denique adplaufu
5t laude, publicum agere oratorem discupinws. Scilicet
exercitatio animum addit ac fubminiftrat, docetque
On-gularia, quas nulla umquara doftrina, ante rerum ufum
exponere poteft. Hinc teftatur Apulejus in
Apo-log. Detnofibenem primärium dicendi artificem, quis eft, qui non feiat, femper ante fpeculnrn, quaß ante magiftrum ,
cauffas meditatwn; ita ille fummus orator, cum a Piatone
Philofopho facundiam haüjtjfet? ah Eubulide Dialeclico argu*
men-eSSs \ ja ( A9s>
mentätiones edidicijjet , novijfimam pvomntiandi
congvuen-türm ab fpeculo petivit. Hinc nifi hypocrifis feu a&io cum natura & arfe concurrat, atque utrobique principatum
teneat j fruftra in iilis laboratur, perfeclumque nihil aut
fuis numeris abfolutum in eloquentijs ftudio producitur.
Imrao non foium perfe&us orator, verum &
ipfa media*
critas, fruftra exfpeåatur ineloquentia, fi quis perpetuam
exercitationem, opnmam eloquenti® magiftrara, negligere
velit. Et nefcio, an non ipfé Tullius experiundo magis,
quam difeendo, aftione magis, quam inventione
casteris-que virtutibus, ad tantum eloquentiae faftigium
pervene-rit, qui fua certe oris enthea vi tociesque puifis
lateri-bus, lermonis, pro affeftibus ac rerum natura, nunc
flumine, nunc fulmine, facundia nnnc haefitante , nunc
totis prorumpente viribus, & ipfi furori mixta
(uavita-te, neFaria Catilinae manibus arma excuftit; violentos»
que Clodii furores cornpreftk; & Urbe armatas Antonii
cohortes ejecic.
SECTIO
POSTERIOR.
De
Hypocrifis
ut vitio,confideranäa
§• I
Quemadmodum neminem fugit,' harmoniata inter cor¬
poris motus, & mentis notiones, limitatam efTe, ut fa?pe
corporis motus in mente plus non innuant, quam
vo-luntatem Jfigni, non beneplaciti; ita inde oratoria hypo¬
crifis, quae per fe laudanda eft, quoniam ea perverli
Rhetores facile perperam utuntur, nomen dedit
Philolo-phicac aeque ac Theologie«: hypoerifi, deteftando tarn in
facrisf quam profanis monftro. Quocirca id nobis
dc-rnandatum efle muneris exiftimayimus, ut primo diftin&e
eno-tSfe % nr\ i ^
J -v K
enodateque explicetur natura & indöles hypocrlfeos Phi-lofophicx, antequam ad bypocrifin Theologicara
expla-saandam fu^rit perventurax Etenim 7rgoÅy\pe's de Deo ,
uti vocarunt veteres,, quas nobis tradit fobria philcdo
phandi ratio, animum ad reveiata dogmata arople&enda
pra-parant ac fledfunc, pra?fertim quum nemo facile
tri-biiat fidem do&finse, nifi iila notiones adferat, qute cum
priraum ab animo änticipatis habeant quiddam
commu-re. Qiiod ii enim nullae de Deo animum
afficerent; profeåo revelatse religionis amplexus, vel
diffici'limus, vel impofiibilis föret. Sed jam e
diverti-culo revertamur ad ipfam rem. Sicuti religio in
gene-fe dicitur certus Deum colendi modus; ita pietas
gene-jratim ed promtitudo Deum bonore prcftquendi, quae
Thilojophica (eu 'Naturalis vocatur, cujus fundaméntum e(t cognicio Dei per racionem acquifira , ex qua motiva
fuggerumur {divinac voluntati convenienter vivendi Sc
gloriam ejus illnOranci; fed Theologiea (eu Cbriflinna
pie-, tss, de qua plenius planitisque mox infra, ex (alutis
oe-conomia in revelatione hominera novis impellit motivis
fua officia obfervandi, quatemis grätia uon deflruit, fed.
fullevat natura vires,. Hinc in religione naturali pietas
fimulata nuneupatur bypoerifis, quando quis fimulat fe attributis divinis atque reliqua cognitione Dei gaudere,
tarnquam actionum iuarum motivis, adeoque fe
glori-am Dei illuftrare, quum tarnen longe aliis motivis
utatur, fuasque adliones ad alium finem, qu3m ad Dei
gloriam, dirigat. Unde hypoerifis adibus externis,
ver-bis prsefertirb, voce, vultu ac gefiu p)etatem fimulat,a
quibus tarnen difientiunt a$us mentis interni. Jara
au-tem lex naturalis diethar, in colendo Deo ab homine adhibendum efie cmnera facultatum tarn animse, quam
corporis, ufum, adeo ut plenus fit omnium confenfus,
nullus vero difieniiis. Hoc autem [quod urgemus de
cul-$
)
21(
®
culcu divino, valet etiam de qualibet aSione lege naturali
pr#cepta ve) prohibita, quum
fine hoc
u(us
fdcuitatum
onmium confenfu, nuila in toto a&ionum humanarum
choro, fua gaudeat
rectitudine;
de
culco
tarnendivino
id in fpecie oftendi'sfe juvat^ ut
indc
diltin&his
curatius-que intelligatur intrinleca
hypocrifeos
turpitudo.
Vide-ri enim volunt hypocrit#, quafipr#
aliis Deum colanf,
atque ideo actus externos
adfeclant,
quibus
credulis
hoc
perfuadeant. Ne igitur tibi
imponi
patiaris, &
netibimet
ipfe imponas, nolTe omnino oportet,
quomodo Deus
vere colatur, & ut conflet, quantum fibi ab
hypocrifeos
vitio cavere debeat, qui reapfe pius
eile vult,
atque inomnibus fuis a£tionibus cafla meote Deum colere
expraz-Icripto legis naturalis avet.
f
11
Sic porro quod ad psetatem
Theologie
amfeu
Chrißi-anam adtinet, qu# ex falutis divinitus revelat#
oecono-rnia hominem novis impeilit motivis fua
adimplendi
officia, eft illa nihil aliud, quam ftudium in iis, qu#ad
Summi Numinis cultum pertinent, ejus voluntati fe ad»
ternperandi. Et quoniarn cultus divinus rectum
de Deo
rebusque divinis fenfum includit, qui tarn
internis anim#,
quam externis etiam corporis adibus
abfolvitur; hinc
pietas quoque h#cce fuo ambitu illa
complectitur
orania,
cui in facro codice vox sva-tßeioc I.Tino. IV. §. refpondet.
Unde quidquid ab hac pietate
recedit
in
religione
vereChriftiana, adeo ut ab a&ibus externis, verbis,voce, vultu,
geftu, diffentiant actus roentis interni;id orane, non
niü
nomine hypocrifeos Theologie# feu
Chriftian#,
infignien-dum eft. H#c aucem hypoerifis, cui hXiv^lv?ic&,i
Cor. V.
8 opponjtur, non eft particularis alieujus
faéti, Gal. II.
13. fed univerfalis totius religionis pietatisque
Chriflia-riXj quaeque non tarn horoines, quam Deum
petit,
-&
A <1^ { ; 22 V
»quantum in fe eft, ekrdit; diciturque hxc ipfa )uogpeme
Trjz tvGsßslcts IL Tim. Itl. 5. %£?//# IL Cor. XL 13. 14.
ruendaciurn ApocaL XXIL 15 confr. &j I. Tim. IV. 2.
Jerem. XII. 2. Hinc quoniam non unnm eft hypocrileos
genusj ita complures ejus clafles conftitui foient, quo
ruffl aSia illorum efl, qui in manifeflis fhgitiis
vivences,
religionem tarnen ejusque veritatem Tibi curas cordique
eile, aliis perfuadere volunt confr: Proverb. VII. 14.
Matht. XXIII. 2). 26. & ifthanc non impiam modo, led
& flultam <k ineptam hypocrifin dixeris. Alia autem eft
illorum, qui propter opinionera horainuro, quibus loiis (e adcemperare gefliunt & probare, hypocrifin affe&ant
Matth.11.-3. XXIII. 5. aut qui honoris vel commodi caufla
id faciunt, ut Judas Johan. XII. 6. Alia porro, quurti
hominesin cultu externo omne folatiurn qusrunt Jerem.
VII. 4. confr. Jacob. I. 22. Luc. xIIL, 16. Marc. VII2. 3.
Alia deineeps, quam magis lubtilem
nuneupamus hypo¬
crifin , quando homines &libi ipfis pii videntur, & facile
ab aliis quandoque irapetrant, ut ab iilis
pro talibus
habe-antur, dum Lmoao magno ftudio peccata prreeipue exter¬
na fugiunt, licet plerumque
internis cupiditatibus
pecca-tisque fubtilioribus indulgeant aliosque pra; fe
conte-mnant, ut Pharifaeus ilie Luc. XVIII. IL 12. confr.
Matth. XIX. 20. Alia denique, eaque fubtiiifiima, efl illo¬
rum, qui innocentes ex zelo, ut putant, divino le Deo
rem gratam facere exiflimant, dum
peccata interna & ex¬ terna luramo fludio fugere allaborant pravisque cupidi¬ tatibus bellum indicere, iisdem liest virtutis
fan«5litatis-que fpecie indulgeant. Quod fi autem in caufias hypo¬
crileos fpeciales inquifiveris, easdem efie omnino
diver-fas, facile intellexeris. Namque interdum ex malitia,
interdum ex ignorantia provenit, quando
quis revera fe
pium efle credit atque fan&um, quum tarnen minime
talisTit. Partialis autem hypoerifis interdum etiam
ex
§!>
)
33C
®
roetu oblriri fölet, quemadmodurn conftat "ex Gal. II.
12. 13. Huc accedk quoque, quod in ornnibus vits,
Chriftiana? adtibus hypocrifin quandaro plerumque ex
naturae fallacia proceöentem depréhendere liceat;
ut jam
taceam, quod poenifentia detur hypocritica, & tides hy¬
pocritica, & fan&itas hypocritica, & preces hypocritica?,
qua? ornnia naturs corrupta? indolem geniumque
redo-lent. Atque hisce fic ad liquidum perductis, ubi
genu-inum hypoerita? cbaraclerem curatius paulo intuemur,
talem comperiemus generatim eile hypocritam, qui
ve¬
rum Dei Filium confitetur <k nil nifi pietatem,
rcligio-nem, fanditatem, caritatem in ore habet eaque in re
impericis atque incredulis imponit; qui amac quidem
Deum, non Deo, fed fibi; qui vult fcire divina oracula,
utfciatur; amare, ut ametur; laudare, ut laudetur;
fubrait-tere fe, ut efferatur, ita ur gloriam Dei dum
obtendit,
luam folam qusrat; qui denique discupit mifcere fe
Chri-fio in nuptiis quidem, fed non apud Herodem,
non
a-puct crucem in monte Tabor, & fic porro.
EPILOG US.
Poftquam pro modulo ingcnii jam ad finem per- *
duxi levidenfe ifthoc fuccin&umque fpeciroen; tribus, quod ajunt, verbis indicefTej convenit, fuifle mihi duces atque antefignanos, in Se&ione nempe priori,
Cicero-nem deOratore, Quinftilianum StVoffium in
Inftitutsoni-bus illorum Oratoriis, Canzium inOratoria, fcientiarum familis toti cognata, atque inj Se£lione pofteriori
Philo-fophos ac
Theologos
ygaleas noftrates, Philofophoslo-quor Wolfium, Canzium, Schubertum, reliquos, atque
inrer
Theologos
inftar omnium,Jo. Fr. Buddeum in
Jnftitutionibus Theologia? Moralis. Complura quidem'
eflent pleniori brachio
pertra&anda; fed quominus latius hic excurram, prohihent [tam
ingenii tenuitas, quam
ar-Cti hujus opells limites. Idcirco
manum de tabula.
Litteris ac,moribus
ornatijfimo
D:noJON/E
BERGVALL,
Amico integerrimo.
T\umja?ji in arena publica ßrenuum te ßßis atbietam cT ab armis decretoriis infiruttifßmum; mihi temperare nan
pojjiim, quin impenfius tibi gratuler ingenii ernditionis
vir-tiitisque decora, quce exornant te Ef omnibus peramabilem
reddunt. Novi equidem, quod jejuno meo non indigeas
prce-conio; fed amicitia viter nos matua, aprimoßudiorum
com-tnilitio inchoata, non tarn fuadet, quam imberat, nt paucis
tibifignificem, quam effnfe ammus mens exfultet atque de
fe-licijßmo rerum tuarum fiiccefju laetetur\ Matte, ut coepißi,
labore indefejfo virtuteque mafcula in ftudio ßadioque tno lit¬
terario. Sint tibi de cetero fata propitia
, ut exantlatis
bis-£\r laboribus Äcademicis prxmia olim reportes longe
uberrima, •