Dissertatio ethica de virtute morali in genere quam ... præside V. Cl. M. Martino Brunnero ... pro gradu magisterii placido eruditorum examini modeste submittit Zacharias Petræus Wexionensis. In auditorio Gustavioano majori addiem [!] 3 dec. anno 1664

DISPUTATIO

_ETHICA]

D Ε

VIR TUTE MORAL1

IN

G Ε

_Ν

_Ε

_{R Ε}

U Α Μ

Bono com Deo

Et cum

_{confenfn amplisßma}

_Facultatis

tbi-lofophtM

inclyta

Acadcm. F'pfai.

in

ΈR I D/ES Ε V. Cl.

Μ.

MAR

TINO

_BRUNNERO

Ctxcz

_Linguae

_ProfefTore

_Ordinario.

pro

Gradu

Magiilerii

Placidd Erucütorum Examini_{modefiéfubmittit}

ZACHARIAS PETRiEUS

Wexiönenfis,

IaAudicorio Guiltviano _{Majoriaddicm 3. Dcc.} Anno _1664.

- ' ·

"'x, - '

U ß S A L I IE.

Excudit Henricus Curio S. R. _M..& Aci-dcraiae

_{UpiaÜeniisBiblüpobu}

■· - · -. . m ' ♦ . ? i . . *. ^ * ■ · * » * *-\ -,-U — ' -> _{·? a} α Λ3 . . — p*> ; ' • ·:*-"*

τ Η Ε S I s. I.

^unt *n Nomineaquibusa$io

,i||

humana

proficiicitur, int-cilc&us

fe;j

^ÉÉ&appecity

itaq;

ed duplex

virtus

Τρ**

pqughominé pcrficit

Incelleitualis

mm**

iV^ora^s»*cu

Dianoetiea &

E-l|thica.

Qjanquå

intelic&uahs

ie-5^· rSllf&5*J®cundum

quid & improprié

dica-ψϊβ

, zurvirtus;quippcqua: non

perin-atque moralis facultatem

a-gendi refpicit. xixe via eft ad tranquillum & quantum

inhacinfirmitatc_{expectaripoteft,optimum vitx ftatum.}

Hujus igitur nåturam in generealiquot I

hciibus

deji-neare mini animus eil. Verum cum nec _temporisnec

ingcmi mei ratio, prolixam pro

amplitudine

matcrix

admittant _{expoiltionem , fpero benevolum lc<ftorcm,}

ea _{qux pro captu} ingenii habituque

hujus inflituti

ad-umbravero_{benignå fronteiafcepturum.}

11. Ut ad_{propoiitum vcniam,duo}

_{iefc offerunt}

_cir¬

ca hane materian?coniidcranda. i.VircutisExiftcntia,

2,'Eflentia. Virtutem inhacvitainveniripofTc _non

dc-iunt _{qui negatum iverint. Cum cnim virtus}

_ilt

_res

di-vina, perfeåiifima, qux nonniii inimmacuLsto

domi-cilio inveniri _{poteft; homo autcmomnis}

_{maculatus eft}

ob naturamadvitia_{pronam, vidcriitaque}

_poiTct

_inhac

morralicatc hominem virtutc _{prorfus deftitui. Verurn}

cum _{ipfi data fitnontantumratio, qua?vircutis} eft

fun-damentum, fed ctiam _{potentiahonefté}

_vivendi,

_qux brutis

_denegat^

_{eft: homoquoqueparticeps}

_iit

beatitu-diniscivilis,_{quxnonniftpervirtutemacquiritur:}

Colli-gitur ctiam ipfum participem

fieriipfius

virtutis.

Qux

licet ilt divinum _{quid cflfeåivé, quatcnus}

_Deidonum

cft, _{praeiertim ii fumatur proomnibusnumeris}

abfolutif-fima,quo ieniu in hominemnoncadere conceditur j

iub-jtdivetarnen ci convenit, 6c proutperfeda eilin iuoge»

nere: _{quac ut ut rarafit (quippe^u^eAÄ72i χαλά.)}

in-veniri tamen _{poteft, ubi homo libi ipfi}

nondeeft; ied

rclida etiaminmedia hac n-iienaredi_honeftique

femi-na _{diligenter excolit. Et licet iintinhomine}

quaedam

paraptomata, pofiunt tamenillacumvirtute _ipfa

confi-ilere: _{poteil enimquis virtute unavclpluribus}

mclarc-feere, _{quamvis ab omninaevo circa alia objedanonfit}

immunis. _{Quod iniuper pronus iit homo ad vitia, id}

non _{probat nullam virtutem dari}

, Ted finc ftudio

acla-borc _{frcquentiqaeexercitio eam non comparari.}

III, Ita affertam virtutis exiftentiam_excipit ciTen-tias _{diiUnda magis 6c uberiordeclaratio.}

Eaveroabiol-vicur. i. Defimtjonc. 2. Divifionc. lila eil vel

Nomi-nalis velrealis, ibi notanda. 1.

_Etymologia,

_{dici enim}

putatur virtusaviro, _{quod virumimprimis dcceat,} &

åuiro _{magis exigatür, cui naturamajores}

dotesutplu-rimnm contulit. Graecum _{άρ&τη aln}

_{ihn S"}

_{Ä"pt& five a}

Marte derivant _{periynechdochen, virtus enimbellica}

inrer cateras _{pra?cipue eroinet 6c in bello virtutis vis}

maximé _{confpicitur, Alii at> αρίτκω dedueunt}

, quod

hominibus _{placeat. Imo 6c ab alptalunt quiderivant,}

quod fit eligenda, iediila in praefensnonexcutio. II.

fiomonymia.

Virtusfumitur i.latisfirré proreiqualitate 6cethcacia _{naturali,perquam cns aptumcfi adagendum,}

ut m herbis _{virtusmedendi. 2.late, prohabitu}

qui ho¬

minis animum _{perficic, fiveintclledualis fit five moralis}

3. Improprié _{provirtutisumbra} , quomodo ineiTcetiam

feris _dicitur,ut_{prudentia apibus , fortitud> leoni. 4·}

/ 7

charitate. f. pfteppué , pro habiüutantummorali, ea

ilgnificacione

quaqiiequens

dcHnitio

monfirabit,

I V. _{Itaquc cvolutionem nöminis iequitur lpfarea¬} lis _{definitio, quarp Ariftote'iestalemded^c: lib. z- EcK*}

c. 6. Virtus eilhabitusde&ivus, in mcdiocritate

con-flftens, adno^relata, iicuteam vir_prudensdefinierit. Ad_{cujus explicationem duo veniuntnotanda, Genus} Sc DifFerentia. _{Degenercpriniumagendum.}

Qualica-tem cameileextradubium eft , Sc quidem animi.

Qua-licatcsvero inanimo nuliar funt, _{quse hucfpeilentprae¬}

ter _{potentiam naturalem Sc habitum}

, Sc Harum

quali-tatum inferiores _{gradus, Adunamearumreferri}

virtu-temneeeifeeil. PotentiamnonelTe_patetindé, quod illa

congenita eil homini, virtus vero non ineftanatura, fed alTuefaélione _{paratur. Prsierea nec}

Diipofitio-nem aut _{impotentiam, ciTc conilat ex eo, quodillse}

imperfe&a* funt Sc perfeåx qualitatis rudimentär vir¬

tus vero perfe&um quid. Relinquitur _{ergo eam eilt}

habitum.

V. Differentia II. _{petitur i. å. fubje&o. Cum}

mul-ti ilnt habitus in animo Sc diveril , alii alias

pocen-tias _{ejus perficiant , quxritur an virtus fit intelle&us} habitus , an vero voluntatis? Intcllc&is non eile

conftat indé , quia in ele&ione coniiftit _ι cledio

autem voluntati non intclle&ui _competit. Licet _enim

virtus _{conjun&a fit cum prudentia > non tarnen}

habitus eft intelle&us, fed voluntatis; undeper habi¬ tum _{proatreticum a melioribus Philofophis aefinituf.}

Devirtutum _{fubje&ointerdo&ifTimos philofophosma¬}

gna fuit controveriia, anfeilicecreferri debeantad

Ap-petitum rationalem, anveroad ienfitivum, Sc utrinq,

iatis urgentesfuntrationcs, quibus, itautres

poftulat

ex-expendendis,

plané

imparem me

eile

deprehendo:

ho-rum tarnen _{argumenta, Iinonomnia,}quaedam_tarnen

re-cenfebo,qua?ad hånc quscftionempertinerevicentur,ne

penitus hoc diiputationis membrum prxterirevidcar.. \

Qui ponunt virtutem in appetitu fenhtivo , intcr alia

his argumentis utuntur. j. Virtusveriacurin

cdoman-dis _{aifedibus, hi} antcm funt_{in appetitu leniirivo,er^o}

& ibi virtus. 2. Virtutem in ea animi_partecollocari,

qua:poteil a. ratione diihdcrc; at

voluntasiemperfequi-turrationern: _{Ergo virtutem non poile ineåponi. 3,}

ignicuh & iemina virtutum funtin appetituieniitivo:

ergo virtutes ibieife debent, ubi funt eorum rudimen-ta. _{Exemplum adhibent de pueris inquibusvirtutesfe}

cxerunt ante ufum rationis. _{Quiverocontrarias}

tuen-tur_partes

, & iubjcdum virtutis appetitumrationalem

aitruunc,inter alias his nitunturrationibus. 1. Virtus eft

habitus, eledivus eledioautem& libertasluntin

volun-tare, _{ergo & ibieit virtus. 2.} Volüntas _{ut compefcat}

inordinatos affedus tanquam iervos rebelies &

immo-rigeros, virtutibus moralibus imbui neceflum habet,

non aliter ac intclledus oblcuratus _{per lapfum indiget}

habitibus _{ipeculativis utquodammodo iterum} emende-tur Prarterea _{3 prudentia dux virtutum rcliquarum}

,

de ßne _{quavirtus nulla exiilit: itcmqnejuititia,luntin} λογικά nonin irrational!appetitu5 ergo ctiam reliquie

virtutes ibi erunt, 4. Ratianalis facultas

fpedathonc-ilarem, ad_{quam virtusdirigitur: Irrational«verocirca} objedum _{ddedabileoccupatur.} Deniq; $. Virtusmo¬

ralis eithomini_{propria, & noncumbrutis communis:}

Ergoin propria hominis facultate collocanda. Addunt

quoque ad argumenta iuperiora reiponhones. Ad pri»

efTc_{fubjeduminhxiionis}

_virtutis,

_quia

_in

_illis

cdoman-dis_{occupaturvirtus» imo}

_iirmius

_indé

_colligitur

_eos

_effc

vircutis_{objeåufxi. Sicutenim voluntatis}

_imperium

por-rigitie ad

facultatem loco

motivam, nontamen propter

reahxceftilliusiubjedum; itanec appctitus

ieniitiyus

virtutis _{fubjedumcft ideo,}

quod

virtus circa_cum

do-mandam occupetur,

Quin

argumentum

invcrturit ita.*

Qusfacultasaffe&usdomare

poteft, in

ca

collocari de¬

betvirtusj voluntas hocpoteft : ergo incaponi

debet

virtus. Huc _{quoque addunt}

_{id, ii virtusunivcrfaiitin}

appetitu

ieniltivo,

omnino

fequipietatcm

quoque

ibi-effe,_{utpotequia& ipiaeft}

_virtus,hoc

_aurem

_confequens

eft _{faifum,ergo &}

_antecedens.

_Ad

fecÄhdum

_paritcr

refpondent, nec

effe bonam

confequentiam:

appeti-tum _{propterea capacem}

effe virtutis,

quod

å

rationc

poftit

difliderc,

cum

certius

concludatur

,

virtutis

parti-cipationem

ipii

competere

quia

rationi

obedire

natus

fit.

Nccminori abiurditate laboraredicuntillud :

volunta-tem _femper fequirationem, _cum

contrarium

in

pecca-fis contra conicientiam manifeftépateat, ubivoluntas dillidet a ratione, quippe _qux

ab

inteiledu

non

deter-rninatur, fed manet indifferens ad virtutcm appeten-dumvclnon_appetendum.

_Adtertium

_refpondent:

_non

hic fermonem elfe devirtute imperfedåprout furnitur

pro quavis

inclinatione

&

habicudme temperamenti

j

led pro perfeåa

&

proprié

diåa virtute

morali.

Quod

afferuntin pucros excrere fe

virtatum

femina

antcra-tionisufum,idnonitaacciperem, ac

il

tum omni

plane

rationis ufu carcant, icd qüod

nondumplenusillefit,

& _{praeftantix hominis}

_&

neceffitatibus hulus

vitxfulli-ciensiatis. Ob hasrationes aliatasnondubitanf

quidam

philofophi

iubjeäum

virtutis

ftatuere

volunfatem

·,

Ap-A ₅

peti-petitumvcrofenfitiyumobjeåum intcrnumSc virtatiim

veiuü inftrumentum. Hane controveriiam in _pradens

minus facio mcam, cum alios exercitadilimos

philofo-phos diverfum fencientes videam, quorum judicio Iu-bentius mc fubrnicto , quam ut in rcdiftidlima

quic-quamcerciftatuam.

VI. Secundofumitur Differcntia ab_{objc&o, quod}

duplexeft intcrnum vel externum; internumduplex eil

Sc _{iplurn, primariuraSc} iecnndariuni;Primanumappeti-tus _{eft, fecundariumvoluptas Sc dolor: Externumeil}

res illa circa _{quamappetitusverfatur, & ex}

quavolu¬

ptas vel dolornaicitur. Circa_{hxcobje&a occupatur}

virtus _{moralis quacenus in illis eft indifFercntia. Quo}

ipio excluduntur illa, qua:eam nonhabent, utinvidia

Sc _{ΆΧαιρζκακία ftatim cum nomine ipfo implicantVi¬}

tium. Virtus _{itaqne in illo affc<fta, quatenustalis eft,}

regendo occuparinon_poteft.

V 1 L Tertio å caufa _{formali,quam propriediftam} ututvirtus nonhabcat, ficut_nec

reliqua

accidentia,me-dioeritatemtarnen_{vulgoaibgnant}

quxjdrca obje&a

iu-pra poiita unicé neeeßaria eft. Non enim liberaliseft qui nihil dar, nec qui omnia, fedquimediumfervat,

# in iis , in quibur vitium velvirtusob latitudinem

mora-lem eße_{poteft. Mediumhicintelligitur}

nonrei Sc

par-tieipationis, fed abnegationisSc id _{quod vulgo} dicitur

rationis. Idenimmediumtaleeft, non_{quiafempertenet}

mediamipfius rei partem,fed quia_{refpeéhiomnium} cir-cumftantiarum,perionarlociSc temporis,See. optimead

hunc vel illum horninem

_hominumque

_conditionem

hanc_{vclillam, quadrat,}

atqueidinnuuntverbadefini-tionis: _{Quoadnos relata See. Fitautem}

inobinarqua-lcm virtutis ab extremis_diftantiam, Sc variam

ftan-/ Q

ilantii'rum ad _{perfonas agcntes & objeåum}

compara-tioncm. Noη cnim omnes eademdccent , necomnia

eodemgradu honefté ßeri poiTunt. Hoc infupcrobicer

notandum : virrutem divcrio _{refpe&u dicimedium &}

cxtrcmum. Medium interduo _{extremajquatcnus}

ipe-diatur _{ejus eiientia i extrémumaucem, quatenus}

atcen-dicur_{ejus perfedio, iic duovida funtviceunius}

extre-mi, virtus vero alterum extremum feu ex\tremitas

dici-turi.e. perfcftio.

VIII. _Quarto a cauia efficiente, qutecft vel

uni-Verfalls utDeus omnisbonicauia, vel_{particularis.}H^c

autem eil vel i. natura, _{per quamευφυίαicu}

naturacbo-nicas _{itemque & tempcramentum denotatur: hxc}

ho-mincm advirtutem inclinant; non vcro proxime virtu-tcm, inducunt. Scmina _{quadam virtutum}

hominiin-natafunt, _{qua? alere & foverevcl fupprimere in ejus}

eil _{potefiatc, illa tamen} roniuntcumipiavirtutecon-fundenda nec _{putandum eil propterea ,} quod _natura

recenfctur inter caulas _{virtutis, virtutemineflc}anatu¬

ra : hoc enim fleilet, frußraneap eflent _omnes leges,

praemiaj& pxnx , ut loquitur ßurgerldicius cap. n»

§. 5. 2, Ratio, qux hominem proniorem ad virtu-tem effieit _{eumque dirigit. 3,}

Aåionum

bonarumite-ratio: una emm nonfufficit. Numerusautcaia&ionum

certo definirinonpoteil, pluribusvel

pancioribus

_opus

cd _{pro majori vel minori hominis}

_ad

_virtutem

diipcfi-tione. A7am _{quidam citios}

_{quidrm tardius}

_habitum

ac-quirunt. Nec obilat adiiones virtucias

ciTe

virtutum

cffeäa: _atqueitanonpoficinter

caufas

numtrari: _cum

nihil _{ejuidem reipeöu & caufa &}

_effcöus

_{dici puflit:}

aam hic iermo eil deaftionibuspraecedeiititus

babitum

virttr

virtitcis non fubfequentibus. Illae funt cauf^_{virtutum ,} hx effeåa. Illa: fiunt cum difiicultate, ha: vero cum

gaudio & voluptare.

IX. _{Quinto å. caufa Finali, obquam adio}

vrrtuo-fa _{fufcipitur,eftque eavcl abiolute ultima , ut gloria}

Dei, _{velinfuogenere , utbeaticudo civilis, haecenim}

per virtutem comparatur. Cupis honorem r5 virtutem

fcquitur utumhra corpus, cupis opes ? multi humiii

lo-co _{nati, in} adolefccntia _{pauperes ad magnas opesper}

virtutem _{tandem pervenerunt. Cupis ianitatem f Sc}

ipfa virtute paratur Sc confcrvatur. Ädeo nihil eft uf-quam quodadfelicitatem faciat, _quiniliudvirtute poilit

parari,

X. _{Scquitur jam II. virtutis Divido velpotius}

Di-ftindio, _{quam philoibphorum quidam nullam}

adjnifé-runt, _{putantes unam}

eile

_virtutem, quatcnuseftunare¬

da ratio virtutem _{dirigens, quoleniu prudentiaomniu}

virtutummäter_indigitatur;

verum,quanquåomncs nio -rales virtutes commune_{genuscommuncmque}

differen-tiam_{genericarnhabeant, fpecificas mhilominus Si}

pro-prias exobjedis& operationibus petrtashabere, certum eft. _{Quod iinoneilet, fequcretureum,quiunå virtute}

pollett nulla deftitui. Hoc autem _experientiarefutat.

Diftingvuntur

Itaquc virtutes vel gradibus vclfpecic .

priori modo

_{inimperfedas, perfedas}

_Sc

_{pcrfediflimas.}

i.Imperfedte_{feu inchoatatfuntfemivirtutes,}

qu^quia

nondifFcrunt_fpecie

»utobjcdo.a perfedavirtute

mora-li.totcfle_{poiTuntquotvirtutesipfx: hoctameab iis} dif-ferunt _{quod fervent mcdioeritatcm(afféduum}

difficul-ter, _{obpugmamrationis & appetitus, inquatarnen}

νίη-cit redaratio. _{Tales funtcommunibus vocabulis Confi"}

nentia,Sc Tolerantia, _{quacrepcriunturinomnibus}

tibus, cffinis enim virtus involuit_{refpedumaddolorem}

Si _{voluptatcm, circa}

_{dolorem ferendumveriatur}

To-lerantia, circa _{voluptatem continentiai Inomniitaq;}

virtute vcl abftrabitur ammus avoluptatibus illicitis,

quod eft Continentix, vel induratur adverfus mala,quje

eonjunda iunt femper cumdolore, quodTolerantias

adfcribitur* 2.Pcrfedar, dequibus_{pracipué erat}

defini-tio. 3. _{perfediifimx, quales iuntHeroicac,}

quxobfimi-litudinemcum Deo, _{pcculiari fenfu}divinar dici iolent,

gradutarnen tantum

diffcrunt

a virtutibusreliquis,

nifi

quodincauia etbeienteSc attributis quibusdam alias ali»· quid hcroici charaderis proprium agnofeitur.

Poilc-riori modo virtutes _{diftinguunturin eassqux}

vclrefpi-cinntDeum, utPictas; omnibus enimhominibus infitus

cftillcpernaturamaffedus, utDeumvenerentur, er¬ godebctquoqüc

efle

virtus

quardaro

qua: hunc affedum naturalé_{regat.Pietatisvoxhicaeeipidebet,nonTheo¬}

logicepromyileriispietatis nobis divinitus rcveiacis, eo

enim fenfu ad virtutes morales _{pertinere non poteil;} fed _{philofophicc pro cultu Sc amore, iVuminis}

Divi-' ni,

qui natura duce & rationis luminc haberipotefl. Vci_{hotr.ines, id 1. in ordinc, adnosipfos 2.Inordine} ad alios. lllud fit vel in moderamine affeduum velin

conveafatione. Afifcdus virtute _{regendi prjeeipuefunt}

metus, cupiditas, Si ira. IllumregitFortitudo, iilam

»imirum_{cupiditatem, vel voluptatum, Temperantia,} veldivitiarumLiberalitas,vel honorum Modcftia, hanc moderatur Manfuetudo. In converfatione _dirigit

ier-iK?cnis

veritafeni,Veracitas,jucunditatcmieriam,Comi-tas, ioeofatn Urb^nitas. In ordinc adaliosnosdirigit

Jufiitia , cua· eil

vel

univerfalis vel particularis, illa

noneil

fpecics

virtutis,

icd eil

_totavirtus;_tamenim

iaté

f · _·,·

I! ti

i

!

patctacunivcrfavirtus ipfa. Nuda:virtutisofficiumeft

poiTciTorem

reddere virunrbonumfimplicirer,juftitix

vcrouniyerfalis, utaliis_{profit& totircipublica:,} Jufti-tia _{parcicularisinco occupata cil quemadmödumfuum} cuique rribuatur, & verfatur illa circabona quac alii

debenturfecusquamliberalitas, eftquevei diftributiva

icrvans _{proportioncm Geometicamin diftributionc}

re-ium, vclcommutativa in contra&ibus &_{wA?kc&ypa,<rt,}

proportionc utcns Arichmctica. Ut reccptam

divifio-ncm _{icqui liceat, quicquid fitdealiis}

quaealiter dicivel

addi_{pofiFc videntur»}

af