dissertatio aca-demica,
DE
SONO SIM PL I Cl»
DIRECTO,
quam,
SUFFRAG. AM Ρ LI SS, OR D. PHILOSOPH IN REGIA ACAD EMIΛ UPSAL,
priiside
Mao. SAMUELE
D U R Ε Ο,
Phys. Profess. Reg. et Ord. nec non
- Acad. Reg. Scient. Stockholm. Membr.
pro honoribus philosophtcis ΡUBLICO EXAMINI MODESTE OFFERT
andreas o. nordwall,
o. got hus.
In Aud. Gust. Maj. Die XXIX. Maji, Λ. MDCCLXXIX.
Η. L. 0. S.
UPSALIM,
Apud Joh. Edman, Direét. & Reg. Acad. Typogr.
Kongl. Ma):ts
TroTjenare och Ryttmåilarer
Saint
Riddare af Defs Sverds Orden,
Välborne HERR
CARL CHR.BORGENSTIERNA,
Och FriHerrinnan
Hogvålborna FRU
MARGAR. BORGENSTiERNA,
Född
CEDERSTRÖM.
T Inder Edra ögon hav jag räknat mig fä mycket mera lycklig, fom 1 altidmed utmärkt ädelmod och befynnevlig ynneß behagat anfe min ofulkomliga faft nitfulla välmening.
Deffa blad far jag derfore äran tilägna Eder, fäfom ett
ringa vedermäle af den lißigaße erkänßa och den:fulkomliga
rätt I ägen till hela min vördnad och fårbindelfev Fovjä-
krandes derjemte, att ingen fägnad högre rorer mitt inre·)
än den mig tilfkyndas af Eder, och hela förnäma Famillens befiändiga fällhet och väl.
Under upriktigafie tillhnfkan af all hog välmäga, och fäkrafle hopp, att med vanlig ätanka och ynneß bevärdigas, har äran med oförändrad vördnad och högaktningframhärda
Välborne Herr Ryttmåftarens och Riddarens
Tamt
Hogvålborna Fru. FriHerrinnans
odmju kYifte tjenare And. O. Nordwall.
§. I.
Tumma atque inefrabilis Dei Bonifas humana;
fl vits commoditati & utlistad adtemperavir, eaetiam ingeniis mortaiium impenetrabilero, & adnniran-
dam inqusrendi contemplandique materiem benigniilime
obfulic. Omnium temporum Philofophi, qui in cogni-
tione rerum materialium, vel piurimum deiudarunf, non fine maxima agnoicere coaili Tunt reverentia, quod illud
opus Tit difficile, fl non irritum, ipfius mirsbilis naturs adyta pauilo protundius riraari. Qui, conjecluris & opi-
nionibus, infirrno & finiftro fundatis taio, plurimi Phu lofophorum royfteria naturs explaoare conati Tunt, ea-
dem denfiiTimis potius involveie tenebris, in fcientia-
rum, generisque bumani damnura non fatis deploran-
dum. Et licet nonnulis, qus diu latuere veritates, ex arrefto veluti, heroum quorundam beneficio, feliciter produds, opera Phiiofophorum continuo limentur, &
in ufus convertantur, maxima tarnen earum pars, inträ
arcliilimos quaii cancellos inclufa hsret, & femper for-
fitan hsrebit. Ejusmodi in fcientia Acudica bene mul-
tas reperimus, qus latentis naturs thefauris ita includun-
tur, ut vix Tu fperandum, illas ab ullo mortaiium, vel
ingenii perfpicaciilimi, plene unquam före deteftas. Ne¬
mo, qui vel minime evolvere velit fcripta Veterum, non
videt, quosdam Philoiophos prodidiile, quam in edx il¬
lud eorum fit opus atque langvidum, quo experienriam
negligendo, prsmaturis fiupratisque ingeniorum fetibus
veritatis viam potius conftraverunt, & errores nobis ohtu-
lerunt, quam ipfos naturs msandros expiicarunt. ita
A 3 Epi-
ίΐ ) 4 (
Epicurei cum fuis afleclis, contendere non dubiiarunt
fonum e(Te corporeum quoddam aures noilras atriciens;
eum vero ex objedtis refonantibus in aures immediate
incidere, alii fomniarunt, cum quibusdam placuic a fri-
£tione & cremore aeris, particularunoque in aére exiften-
tium motu, eandem derivare fenfationem. Nonnulii
autem nirais longarn latamque ratiocinandi fibi parare viam araarunt, ita ut (onus undatim, haud aliter ac un¬
dre, qure fuum in aquis motum continuant, in aére pro«
pagaretur. Nec defuere, qui omni negante experientia,
fonum in vacuo omnino admitti debere, non tantum ferio adferuerunt, fed etiam aiios, vel invitos in fuam
fenrentiam trahere & compellere cupierunt. Hinc po- fteriores plerique infolcnces & importuni jaftatores cri- umphum ante viftoriam cantanies, multa naturalium re-
rum principiis repugnantia in medium produxere, usque
dum a Torriceilio Magni D.ucis Hetruriae Mathematico aliisque, varia ejusmodi pervicacioris cerebri figmenta
fint profligata. Infequentes etiam Phyfici inania hujus-
modi ratiocmia negbgcntes, per crebras obfervationes
ftudioié faktas & repetitas experientias, confiderata fimul
natura corporis elaftici, genuinam ibni indolem expi-
feari conati funt. Quo ipfo comperttim quidem eft, quod
aér fit vehiculum ibni, feu pro excitando fono requi-
ratur mofus qui dam in aére, licet non orxmis ipfius nio-
tus hunc effe&um producat. Quippe, cum Volumen quodpiam aéreum, quacunque veioeitate fimpiiciter mo·
vetur, non editur fonus, priusquam corpori elafiico ido-
neo, occurrens aér, motum fubfuicorium & tremulum
obtineat. Sunt quidem plures, qui in hac meife falces
fuas exercuerunt, etiam pofteriori hoc a&vo, quod con-
ftat ex plerisque Diariis Eruditis, libris Phyiicis & Dis·
fertationibus Academicis, plurima tarnen adhuc reilant,
aliis dimetenda, quoruna nonnulla nunc delibare ftatui-
mus,
II ) 5 ( II
snus, Sc quidem pauciiTima, pro ratione facultaturn, Sc
temporis praeter opinionens valde coar&iti, De Sono Sim-
plici, Dire&Oj mitiorem B. L. etiam atque etiam expe-
tenres eenfuram.
§. Ii.
Licet Seiend« Naturales detenorem, quam all«, for¬
te m in eo obtinuiiTe videantur, quod auibusvis ferius,
aut condigne fatis excoli coeperint, aut (altem genuina-m
formarn fint adepfi, quippe non lolum, qu« nobis fuper-
funt circa opiniones in Naturalibus, & dogmata Veteruru
Philofophorum, pleraque funt mutila, dubia, obfcura
Sc iimulacris fabulisque invcluca, ut non veritatis, ne-
dum Seiend« imaginem referre valeant, (ed & poftea
feculis infequentibus, qu« dicuntur barbaris, omnino
inta&as fere jacuerunt Sc ineuit«, atque in profundis-
fimo oblivionis quafi barathro deineri«, tarnen Sumroo
Divin«Providentias in genus humanuni beneftcio, in lu-
cem tandem recentiori hoc «vo iunt protrail«, larvis
exut« brevique polit«, Sc in eam formarn redacl«, in
qua omnes Veri & Boni aeftimatöres quasdam ipforum
nunc fufpiciunt, adamani Sc colunt. Harum, qua prae-
ilantiam nulii vix (ccimda eil Acußica (ab άκύω audio),
vei Scientia Soni &Auditus, qu« fua quidem, ut reliquae fere, rudimenta quasdam obtinuit verfus initium iecuii prioris, opera Galilad, Kircheri, CarteGi, Merfenni See,
plura quoque eo fpeclantia feiiciifime poitea ihnt detefia
& elaborata, nemo tarnen, quod conftat, ipfius mifercus
eil, Sc in (e fufeepit prseclaras ipfius opes, undique nunc difperfas, in unum colligere, & genuinum quoddim Sy-
ftema condere. Farenduro quidem eft plures veterum, praeeipue Graecos, AcuiHcam non (olum non omnino
neglexiile, fed potius plurimum ftudii Sc oper« impeo-
diite in excolenda Mußeα, qu« effc altera e<us pars pra¬
ctica, cujusque eil fnndamentum Sonus relativas. Eam,
A 3 inde
^ fZ f
inde a tempore Pythagora?, tanti fecit Gens litteris qu'i- buscunque politiilima, uc locus ipfi fit re'i£tus inier Sci-
entias Mathematicas, & Mathematicis, teile Cicerone α),
nihil erat iiluftrius; aft ex iis, quibus tempus edax rerurn
pepercit, & qua® ad nos pervenerunt, non concludi poteit ipios in principiis A. multum fuifle verfatos. Alia qui-
dem eil ratio recentiorura, qui Sc bis temporibus Mu- ficam, tarn theoreticara, quam pra&icam, ad failigium
omnino admirandum evexere, atque plura egregia liite-
ris quoque commiiere, ut Dnn. Rameau, D'Aiembert, Euler, Geminiani, Tartini, & inftar omnium quidem ip e
I. i. Roufieau &c, Ted neque hi quidquam fere profule-
runt eorum, qux cooflituunt partem priorem de Som fimplici.
§· ΠΙ.
Propius adtendendo ad lenfationes noftras externas
deprehendimus, quod, fi obturemus aures, careamus ea-
fenfatione, quam iliis apertis experimur, cum duo Cor¬
pora colliduntur, hinc ex analogia cum aliis fenfationi-
bus externis, opinamur, quid corporei extrinfecus a col-
lifis corporibus advenientis ferire aurem , Sc fenfationis
exiliere cauiThm, (altem fine qua non, & hoc ipium eit quod vulgo indigitatur vocabulo Soni. Licet hsc idsea
fit maxime confufa, Sc qua partem erronea, tarnen fi ju¬
de determinetur, potell quidem admitti, Sc tunc habetur definitio Soni valde obvia, qua eil motus tremulus parti-
cularum aerearuma corporefonoro excitatus, Sc per aurem ad fenforium commune propagatus. All: non eil fuffi- ciens, quum in fermone commun', eidern tales tribuan-
tur afFecfiones, quae corpori non competere poilunt, ut
fvavitas, incenfiras, gravitas Sic, ideoque tarn fine dubio ingredi debet idea percepfionis vel (eniätionis, qute fimul
in mente exiftit, & motui ifti in corpore adcurate re-
fpon-
a) Tnlc, Qjiiicft. JLib- I, Cap. 2,
SP'2 S r
<10 ) Ί \
ipondet. Pronum itaque videtur, flaiuere Sonum con- fiflere in motu tremulo particularum aérearum, qui ex- citarur a corpore Sonoro, & per aurem propagatur ad
cerebrum, cuique congruens in anima exiilit feηfatio.
Quo circa eil obiervandum, vocabulum hocce Soni in adpiicatione dupliciter ufurpari, prout coniiderationi fub- jiciantur tantum, aut mutationes in materia, ut ipfius ex-
citatio, propagatio &c. aut ea, quae fpeétant perceptio-
nes, ut cum dicitur ivavis, intenius &c..
§. IV.
Corpora dura & elaftica prx reliquis, Sono diftin-
dto prodticendo eiTe apta, licet fatis conftet, plures ta¬
rnen Sonorum excitandorum modos deprehendimus, qui
omnes ad tres prsecipue referre pofie videntur clailes,
quarum prima confiilit in motu vibratorio corporum quorumvis elafticorum, ut chordarum, campanarum, va- fculorum vitreorum &c, aéri circumquaque adjacenti
communicaco, Alterana conifituunt omnes Soni, qui ori- ginem debent cuicunque aéris vehementiori comprelfio-
ni, & fubita* remiffioni, veluti cum tenue vimen, vel
lamina roetallica antrorfum & retrorfum celerrime red- proeatur in aére, aut cum globus ex tormento bellico
emiilus aérem pervolat, aut ventus violentus fertur in
arbores, rudentes navium, per foramina fenefirarum, aut
cum duo corpora firma vel fluida in aére colliduntur &c.
Huc accedunt quoque firepitus pulveris nicrati accenfi,
tonitroum, plurimaque alia. Tertia denique claifis illos comprehendit Sonos, qu; producuntur cubis vel fiilulis, , atque infirumentis in bunc modum, vel natura, vel arte
conftructis, five redlis five curvis. Quaténus, usque ad
iempora Euleri omnes deduxerunt Sonos tibiis excitatos oicillationibus parietum iitarum ab aére imrniilb produdtis,
hofce tertiär claifis modos quoque retulerum ad prirram, fed omnino perperam, nam adcuratius penfitata fitudu-
ra,
f! ) 8 ( §§§
ra, & proprietatibus tibiarum Muficarum examinätts, fa-
ciie patet motum tremulum caufiam proximam foni, hiC fufcicari ex eo, quod aér cum quadam vehementia, aut per os huruanuro, aut alio quovis mechanisrao, ut m
Organis Pneumaticis, in tubum injicktur, ita tamen, ut inftar teouis lamina?, folum radat iuperficiem inferiorem ipfius, 8c fic comprimat columnam aéream in eo contentaro, qua? fefe iubito expandens iilam vicilTim com-
primit, & in aerem Atmofphsericuni foramini tubi oppo- fsium impingi? b). Quum infuper ha? a^iiones aéris per- agantur inträ latera fiitula?, 8c hx etiam fine dubio quid conferant in hunc effe&um, tertia haec merito conftitui-
tur clailis.
Acuftica? pofituri Pbyfici "Furidamenta, non follicite
confiderant fingula phcenorcena Sonorum, qua? diftin-
ftion-s gracia in tres claües funt redaita, hoc etenim es- fet laboris immenfi, & minus proficui, fed maxime fim- plex elegerunt corpus Sonorum, cujus pbsenomena, omni
qua fieri potuit adcuratione, obfervarunt & proprietates inveftigarunt, Matbeii interdum fubhmiori, opem quo- que ferenti, atque fic propofitiones quasdam condide-
runt, quibus, ut cardinibus admirabile hoc fuperftrui pos- lit ssdificium. Eum in finem aclhibuerunt chordam me¬
tallicaoa tenuem, qua? jufle tenfia, valde efi elafttca, &
eapropter, quando pulfatione trånsverfa, vel fubitanea ad- traclione, cogitur mutare figuram, eam iterum recupe-
rare nititur, nempe fitum reåum, fed ibi manere non
pofeflt, quia eo accedit vi elaftica acceleratrice, adeoque velocifate tunc adquifita ex inertia eonatur ulrerios mo-
veri, licet retardate, donec ab altera parte fui fitus re&i, peregerit excurfionem, ii (impiiciter fumatur, fimilern &
aqua'em priori, unde iterum retrahitur vi elaffica, at¬
que per inertiam ad alteram partem denuo excurric, &
fic,
b) Eul, Tent. Nov, Theor, Mus. & Dider, in Mem. de Mathem, &e»
cSSD 'S r\ ( cS5b
«^P ) 9 \
fic, ut' pendulum, reiciprocaiion.es continuas -exercet, qu®
bic dicuntur vibrationes, & nudis cculis plerumque cerni pgtlujQt; firnul autem oboritur in mente fenfatio SonL
Licet non adeo evidenter (emper pofiimus confpicere ejusmodi vibjafiones, in qtiovis corpore fionoro, tarnen il!x deprehenduntur, partim oculo armato, partim aliis moiis, uc Cr manu campanam fonantem adtingas, aut Γι
propiorem campanse figas ftilum ferreum, & ea ex parte
epaofica puiietur > audies fonum ex impactione ipiius in ftilu n,cerciffimo indicio, quod mutata fuenc figura cam-
pan<e efirc&um hunc producentiso
§. V,
Motum hunc vibratorium in corporibus fonoris efie
cauilam genuinam & primam foni, nemo nunc quidem negaverit, num vero fit unica, non adeo facile cuivis con- ilat. Neque aliam fimul agentem quis fufpicatus eil pri-
us, quam Phyfici qmdam Gaili, non inferioris jfubiellii, ut
Peraltus., Garréus, Hirius &c, cum implicatifilrna Γοηί phae-
nomena peoitius rimari reorarunt, raultiplici experientia induyli ftatuerunt, quod pr#ter motum allatum ofcilla-
torium in corpore fotioro, quem dicere licet totalems
etiam fubjiciantur parfes ipfius exiguce alii rootui trem li¬
latori > & partiulipraecipue cum ibnus defideratur di-
itin/tus & Ivavis c). Vix illum negare licet, quum con-
ibterit, motum fokim v:bratorium non femper fufficere
excitationi foni ä). Hunc itaque admiferunt omnes Phy¬
fici recent'ores, quos nobis videre contigit, excepto Kraff- tio, qui eum omnino rejecit e)j verum argumenta ipfius diflenttonis non valent nos dimovere a priori fententia.
Nerjue nos fugit, conflare per experientiara, chordam, fi
fonum edet, eo usque tendi debere, ut vibrationes circa 96 conhciat uno minuto feeundo, & quse, fi fit laxior5
B laxi-
c) Celeh. Pnrf. Phyf. 87» d) Mufch. p. 906. fqq, t) Klafft.
Bizlt£\, i'h) i, Pars»III, p. 350»
eSféj τry> ( ) lü V,
faxior, nnllum edat fonum; numme fortior haec requ*~
rarur tenfio, ut partes minimas in tremorem redig! pos*
fint? Putat KrafFcius forcipero cujus brachia compreiTa,
& fubiro remiiPa, neque edere fonum, ex defeFtu tan-
tummodo vibrationumj fic ita, ied quomodo ce'eriores producentur, fufficientes nimirum excitando fono, cum
slterutrum brachiorum duro qüovis corpore adtingitur?
Un der*am motus in corpore fonoro remanentes, & vifu,.
& taclu, fepe percept bfies,. cefiante fono? Penitior vero borum tremorum natura fme dubio elucefcit, cum ex- planäbitur, cur cbjeclum diveriis radiis- fimplicibus lucis
Polaris. figiilstim! oppofitum, diverfis induatur coioribus..
§: vi..
Quum chordä merallica in motum reda£la vibratio-
nes ruriunn prorfum conficiat, uti dictum eil, necefle eil impingat in ftuidum aereum elafticum, quod illam cir- cumambif, & eo ipfo particulas fibi proximas propellen-
do comprimat & condenfet, atque reditu fino iinat eas- dfem, ut vi elaitica praeditas, recedere & fefe expandere..
Igitur particulas aéreas corpori vibranti proximas, per vices
ibunt & redibunt, ad initar corporis ipfiusj & qua ra- tione hx particulae a corpore agitatte funt, iliae quoque movebunt fibi proximas, easque fimiliter urgebunt fibi
vicinas, & fic continue.
Partes autem euntes, & eundo condenfata?, ob mo¬
tum fuum progreflivumj quo feriunt obilacula fibi op- pofita, funt pulfus, & propterea pulfus hujuscemodi fuc-
ceffivi a chorday & omni corpore tremulo per aérerrr propagabnntur, idque■ sequahbus· circifer ab invicem di«
ilantiis, ob asqualia temporis intervalla, quibus corpus vibrationibus fingulis fingiilos pulfus excitat. Hincetiam fequitur, quod numerus pulfuum propagatorum idem fit
cum numero vibrationum corporis tremuli, neque mul- tiplicecur. in eorum progreilu... Particula enim, quovis
aeds>
c8& \ T τ Γ é?a
£ä$® J 11 V. w
aeris, quamprimum ad Iocura fuum primum & natu-
ralem redierit, quiefcet, neque deinceps movebitur, niii
a novo impetu corporis tremuli, quiefcet igitur quara- prinium pulfus a corpore tremulo propagiri deiinunt.
Quarriquam corporis tremuli partes iic eant & redeant,
fecundum plagam aliquam certam & determinatam, ta¬
rnen pulfus inde per aerem propagati, fefe quoque dila-
(tare ad latera, facilc conilat ex natura ipfarum elaftica,
& adeo a corpore illo tremuloi tanquam centro com- naunij fecundum fuperficies propemodum fpha.ricas &
concentricas, progredi.
§. VIT.
Ttaque inter hos pulfus aeros, & unduladones in fu·
perficie aquae exiftentes, cum ex. g. lapillus in ipfam pro-
jicitur, excitantur illae quoque circulariter, prog^edien-
do circa locum percuiTum, quxdara datur iimilitudo, qujc
certe ratio.fult Stoicis, GaiTendo i& aliis ftatuere, illos
fimili modo excitari, ac has. Verum analogiam hane
ab ipfis juito nimis extendi haud difficulter paret; nam pulfus aérei geneiantur vi elaftiea particularum in medio
elafticoj cujus particuls, compreffione fa£ta poiTunt con- denfarij & eadecn cefTante, fefe expandcre, fed undula-x
tiones aque$ Formantur vi gravitatls in medio fluido
non elaftico, cujus partes impreilioni minime cedentes,
non niii coacervari poffunt, & akitudines facere, feu
fommitates undarum, quibus defipiis Sunt vallcs ipfa¬
rum$ adeo ut quae dicuntur juga & vallesin undis aqueis,
funt particularum condenfationes & ditåt o ηes in aé-
reis; infuper Academici Florentini iteratis obicrvarunt ex- perimentis, qnod quo majus faerit fax,um, c/ quo major/bus
viribus fuerit injetium aqux, eo vehetus orbes ripamverfus
promouerif)\ quum tamen undae aérese generarioni Soni
jnfervientes, eadem fere femper ferantur velocitate, five
fit vis motrix major vel minor.
B 2 Quod
f) Tencam, Fiorent, Pars, II, ρ, lo&
Qaod autem aér requiratuf ad produ£lionem fonl,
evincunt praecipue ex perImenta vulgacifiima ab Hauks- bejo g) primurtt, & deinde ab aliis pluries inilituta, qute
probant corporis fonori puliationem ftullum fere exci-
tare fonum, quaftdo illud includitur fpatio, aére quati-
tum fieri poteft evacuato* fed qui fenfim augetur, quo
plus aéräs intromittitur, quin & fortior ordinario audi-
tür, cum aér in fpatio eodem condenfatur.
Sunt tarnen quse dubios nos reddere pofieot, utrurn
aéf fic unicum vehicuium, uti dicitur foni, feu, numne alia fint media* quorum particula; in iisdem circurnftan-
tiis hujusmodi motibus iubfultoriis fubjiciantur atque ae¬
ris? Non loquamuf de illis iolidis, qua? ipfa funt elafti-
ca, quorurö pori iunt aperti, & fimul aére repleti, qua;
hujusmodi motum admitfere pofiune« Sed rationem hrs- fitandi ofsebent fluidä aliquot, in quibus pcricnla fauta
iunt. Multi, partim caiu, partim ex infiituto, aqua fub»
merfi, audierunt ionos iupra eam editos, non folum for- tiores, ut tormentorumj campanarum &c, féd & debilio-
res* ut Vöcis humana. Plura infuper adcuratifiima hunc
In finem inftituta iunt experiments, qua; omnia in eo
conveniudt, quod (onus infra iuperficiem aqua; excitatus,
efiam licet paulo debilior, audiatur iupra ipiam, Qui-
dam hunc efteclum explicaturi, ipfiirn tribuerunt séri, poris aqu?é incluio; hujus aufera rarionis veritacern, ut
exnioraret Nolletus, aquam adhibuit vel non, Vel magis, &
jminus, aére örbatam, dullam tarnen fenfit in eiFeftu dis»
crepäntiam b)< Magna quidem hic nonnullis occurrit difficulcas, qui ieduili perveria adplicatione noti/Timi Flo-
renrinorum experiment! i)y itihrerent veteri opinioni, &
aqua; omnem denégare Volunt elafticitatem, atque fic
fono transmittendo eam habent minus idoneam; verum
-
res
g) Phyiico Mech, Exper. p. 262. feqq. h) Lecons de Pbyfique
;Xom, III. p. 4.15« i) Tent, Flor» Pars. II, p. 58, feqq·
Sh Λ τΛ ( cf% ) ι3 ν
res eil in fHvo, quippe perelegans hoece iralornm ex-
perimentum oftendit iolum, aquam, compre/Tione ab illis fa£ta, qus quidero erat fortiffima, non reda&ani eile in
minus fparium. Quidque fentiendum fit de experiment©
Cantoni in Transactionibus Anglic. defcripto, alibi oiten-
ditur k)., Quum itaque experientia nondum comprobee
aquam deftitui omni elafticicate, quin potius phxnome-
na obfervantur, quai contrarias magis patrocinari viden-
tur iententia? /), nihil adhuc impedit, quin agnofcamus,
fonum per aquam pofle propagari. Sonum quoque li¬
cet debilitatum ipfüm Mercurium pertranfire obferyavit
Graveiandus m)v
i VIII.
PulfuS hi per aerem propagati, qui pertingunt ad
älam aurls fana?, in eam condenfatas intrant per canalem (meatum auditorium) in parte auris externa, qu-i termi«
natur membrana tenuiilima tenfa, Tympanum dicla,
partemque auris externarn ab interna feparante. Parti-
culie aerea?, qua? ad hanc membranam adpellanf, iliam percutiunt, & fubfultorie movere faciunt, unde motus un- dulatorius communicacur aeri, cavo auris interiori conten-
to, atque fimul ofia quasdam minora fympani agitatione
moventur; motus fic per plures exiguos canales, pecu- liari modo difpofitos atque contortos, promovetur, &
integra cavi hujus fuperficies ofiea, a particulis aeris agi- tatis, percutitur. Quo ipfo, impulfionem fieri necefie vi-
detur in moilem nervum auditorium, cum organo ailato
Gehören rem, & per eum in cerebrum. Huc usque nos
perduxerunt Anatomici prseitantiffimi Valfalva, Vinflouv, Cailenbohm, Verney, Albinus, Rofenftein &c, quoruna
feripta adeat, qui jueundam non minus, quam difiin£lam
B 3 veiit
k) Dtifert. adferens dubia circa Argumenta eompreiiibiÜtatem aqnae conc rnentia, Abosp 1766. /) Difleir. Upfal, de Elafticitate aqua, I76v in) Phys. Math, Elein. Ρ, II, §, 21332«
£§05 Λ τ Λ ( c505
) *4 \ W
■velit artificiociilim^ hujus machinee ejusque partium de- fcriptionem & deiineationem. Huc etiarn pedem figit Pfryiicus, obiervans folummodo, quod mutationibus Iiis
in organo fadis, fimui decerminatas exiftsnt perceptio·
nes in anirna.
§. IX.
Quum Theoriae Soni maxime interfit notitia velo-
citatis ejus, ipfam per experientiam omnium primo inveiligare ftuduere Phyfici, inter quos eminent Sei¬
ende Naturalis fcre au&ores, Socii AcademirE Florenti¬
na*, multa inilituendo experimenta, quibus aniroadver-
terunt, fonuto percurrere fpatium 1148 ped. Angl. 1. rn.
s., b. e. tantum temporis requiri, priusquam audiri pos- fit fonus excitatus exploiione fclopeti, eodem aliato fpa-
tio ab aure diiliii. Alias etiam detexerunt hi Philofophi
foni affeåiones, ied interdum lapfi funt, ut cura fe de- prehendille dixerint, eandern ipfius velocitatern, iive ven-
tus fit fecundus five adverfus, vel fortior vel remiilior, quod tarnen omni adcuratiori repugnat experientias »).
In erroneam hane opinionem fme dubio inciderunt, quia juTto breviorem acihibuerunt diilantiam, in qua exiguas
differentias velocitatum bic obvia?, vix fentiri poterant.
Plures Naturas fcrutatores idem volvere Caxum adlabora-
runf, difpari tarnen cum fucceiTu o).
Jtaque Primipilus Phyficorunn Illuftr, Neufonus, cui
nihil erat arduum, nihilque, quo hutpana induilria per- tingere poiTit, impervium, huic negorio feie accinxit, in- quirendo, quatenus hoc Problema de velocitate foni a
priori, & ex natura aéris elaftici poilit refolvi. Ilunc in
finem, fagacitate ipfi propria, primum demonftravit, Pul- fibus per fluidum elafiicum propngatis, ßnguhis fluidi particu-
las, motu reeipvoeo brevijf/imo eutites & redeuntes, accelcrari femper retardari pro lege ofcillantis penduli ρ), & dein-
ceps
«) Tenr. Klorent. P. II. ρ. χο'8· 0) Phil» Biitan. P* II. p- 103.
■p) Piincip. Phil. Nat, Lib. II. prop,.47.
V τ* f cS?3
<38° ) 15 κ *S
£TepS Quod velocitas pitlfuum, b. c. fout, ßt ea^ qua adqnivi-
t'ur ci gravi Iibere moto per dimidiam nltitudinem Atmofphcs-
V(£ wändet, ~five\ redaSla in uniformem denfitatem, äqualem
ei\ quam habet ad fuperficiem telluris q). Atque hinc, rite potitis caiculis obeinetur 979 ped., Angl, in aere puro,
nuliaque exiftente ratione inrer diametros particularum
& ipfiarum diftantias, verum per corre£Fones eapropter faifcas invenit, eam 1142 pedes Angl, omnino eandem
quam prius per experientiam obtinuere ipiius populäres
Flamfiedius & Hallejus„
Denique, ne quid irrcertitudinis adhuc fupereffet, ad experimenta adgreflus eit Derhamus, eaque plurima in- itituif, maxima cum follicitudine multisque mod's variata,
toris tribus annis, ineunte hoc feculo r), Quibus nimi-
rum experimentis partim ftabilivit, partim detexit prima-
rias adhuc cognitas Toni proprietates, nimirum, 1) Quod
fontis tempore iu m. s. percurrat 1142 ped. Angl, (eu
1173 ped. Svec. vel 5864 ulnas. 2) Quod eadem velo-
citate moveatur omni tempore, & quavis tempene aeris ilatuque Barometri', nociu vel die, Five coelum fit fere-
rium five nubilum auf nubilofum, five ningat five pluat,
five Situs regnet five frigus. 3) Quod aliqua fit diffe-
rentia fpirante vento fecundo vel contrario,. & eo major, quo vehementior eit ventus. 4) Quod omnis fonus five
remlilior fiye- fortior, five campanula excitetur five tor-
mento bellico, eadem & uniform! procedat veloc'itate, adeo ut requalibus temporibus requalia fiemper conficiat fpatia. 5) Quod nuiia deprehendatur variätia foni, qua velocitatem, utcunque dirigatur tormentum, vel quam- cunque fortiatur elevationem. Quee allata funt in nu-
rre o 2- qua velocitatem invariatam in aere calido vel
frigido, non funt nimis extendenda, nam in maximo
ca-
q) Lo.co cit, Piop. 49. coroll, I. r) Transl,.Angl. Vol. a6*
num, 313*
