Epiftola? PAULI ad ROMANOS,

SIVE

. BREP1S

EXPOSlllO

;

Verfus Vmfimi Primi, Capitis Nom

^,

Epiftola? PAULI ad ROMANOS,

O&SERTATIONE PHILOLOG.

^-

THEOLOGICA.

Tentata:

Quam,

Cntfenßt Penerand. Faculut. Ibeolog..

In Regia Atademia

Upfalienfi

^,

Sub PRiESIDIO

MAX. REVERENDI& AMFLISSIMI

V1RI

^,

Mag. ENGELBERTI q

Η AL Ε NI I.

S. S. Theol.

PROFESS. Reg. & Ordio;

Publice wntilanåam modeßefißit

•

BENEDICTUS WETTERSTEN, Nie. Fil

helsingus,

In Audit.Card. Maj. die

XXIX

Nov.

An. MDCCXLVt

Heris ante meridian folitis.

(

ÜPSAÜÄ

Ädmodum Revérendis atque Preeclariffimis^

Mag. CA Ν UT O LE N/EO,

PASTORIEcclefiaeDilsboénfislongeMeritiiTimoacAdj.Diiir.

PRAiPOSLTOGraviffimo, Patrono Patrui loco, humillima

mente , nullo non tempore venerando.

Mag. NICOLAO WETTERSTEN,

Animarnm,quae DeoinForffa&Högeolliguntur,PASTORI &

PR^P.VigilantiiTimo, Adcuratimmo,PARENTI Qptimo.

PlurimumReverend. atque Clariffimo,

Dn. NICOLAO BROMAN,

PASTORI in Rogftad & llsfoo longe Fideliflimo, Patrono qqovis honoris cultu, setatem profeqaenda

Prudentifftmo atque Honorntifftmo ViRO,

Dn. JOHAN NI WESTMAN,

GIVI inter Hudicksvallenfes iEquiffimo, PATRONO

multo nomine celebrando.

TgEftris, PATRONI EXOPTATISSIMT, magni numert

momentique beneficiis, nec non favoris indulgentijjhniy

ParensOptim&fquome

ab

incunabulis nmple&i

haud

intermi*

fifti, documentis rite prßdicandis, nec vires mete, nec tempus

fufficiünt. Benigne igitur accipiatis, Patroni Exoptatiffimi,

necnonParensOptime,oro^ dißertatiunculam hancce, gratis*

*fim<ementispignus

debitßque

obßr^vantik fignum, quam tennis

meaMinerva,ad limina Veßradeponerebaudverstur.Mihiau*

temnihiléritprins,antiquiusnihil] quamceelefteNumenarde^η- iißtmisßtjpiriisfedulo

imploraregcekt

ΕVergebeOptimi, Tequc,

Parens Dulciffime, Eccleߣrommumque

noftrogaudia folatioque mundiffimo,annisbenemultis ßuperßites conferväre.

Egovero

ad

^{cineres usque}permanfurus [um

A8m. Reverend. Praeclarifl. GlariiE _atque Prüdentift.

JjiQMINUM VESTRORUM, Optimique PARENTIS CUltOr &Filiusy humillimus obedientiiFmus

BENED1CTUS WETTERSTEN.

v

ηirr

Té*

PRO OEMIUM,

jNk f

Oh ardua minus quam

momentola eß iU£>

I ^{·' de étterw} hominum Pradeßinatione

&

«J

^w Reprobatione, dijceptatie,§«?/>/*

in

9ceurrunt vel affirmanda vel neganda,

quaycitra

a*

fialogt<s fidet

Ujtonem &1 falutis

atern#

pericidum, 90*

relinqui nequeunt

expoßtioni, άμα^εις nod d-

ςηξίχτοι

δυσνόητα τίνα ςρφλχσι,

w

hoc argu¬

mentο i tetum Caput IX Epißohe ad Romanos

fubmini·

firatplurima.

Occurrunt heic qu&ßiones fidei lange gra-

vijjim*

& ipfum

fidei jundamentum vel ingredientes'l

velprope

contingentes, quäle

s

funt de bonitate

,

mife-

ricordia, juftitia, veritate

omnipotentls

⁹

de fine

ereationis hominum, merito Chrifti, cauila pcccati,

fmilesque alU, Conveniens

ttaque

videtur

⁹

(uxta confilium

M. Flacii, interpretis S. 6. acattffimi,

A flWÄr

Il I

^{" ■ ;}

SS } ^o (

^^y<zcläri[Itmt

cor.atibus hifce fatrWdivinamopetn

Ε NA

^{, rqm b,}

cmnisveritatisfm\ ätgnetur

ientatfåftinro

^a?

mjtrum

pr&ventre

iUutmtynfto., 0a adjuvare projepmiåo,

&*

demqttefinire hemdicendo. Adju

Öl Detdlabori huts%

ecelefti tua grutb : da mihi

adh<erefcentm

flio ttio Sa- pienttam; neve me a numero

culiorutnj

^ttorum

rejictat.

H>s ita prxmiffis, hon ita

habenas

dijputatknb

laxabtmus ui nobtsfumamus operofe in male docenthm

OoäorumJententiaswqmrere, commentaria erudmf- fwwrum efchola Lutheratia worum emportare> eo- rumque jeu revera

five

appar

etilerdifcrepanies

fernen·

tias examinare, conferie ^f argumenttsque aliunde pe~

tittsprobare 0*conftrmare. Nött b*c ^omuta noftrifunt infiituti noftrarumque virtum. Vtm

folummedo,

^ne·

xum, feufumque verborum literalem priori, Jenfum

vero wyflicumpefleriori jeämne fmplteher ita often·

iere eonabimur, ut eheefeat,quomoäo apte verfus di*

fli capitisEpifloUad Romanos

vtgefimus

primus, ipsvfc- εςμ,ψέιοας maxitne exponi

folitus, λ«/

/otaw

/iW

^re/w*

commode pvfftt rejerrt. In

hoc

^autem ipjb

mitabmur

pifimm artißctum, qui cum in exrgua

aliqua tabel·

la ingentem hominum congeriem

habent

exprimendam^

ttonnullorum modofumrna capita oftendere, totum ve*

ro corpus

abjeondere folent:

atque hojce innoxtos c&-

natus aquo &

bentgno

cutvts LeéloriJecommeudatu-

tos fperumtis.

SECTIO

sectio prior philologica;

ξ.

I.

Mnium itaque primo

contendl*

mus iermonem Pauli, in ^ver- fu eitato, omnino remvel ma- teriam fubftratam adfirmare.

Nam quamvis duac particula»

rj du feparatim

adhibitse fere

utraq; vim

negandi obtineant,

prior

detrahendo antecedenti fententiae, ut in Lue.

V: 23. VI: 9;

pofterior fimpliciter removendo

a

iiio obje&o,

quod ei

vere aut ex

judicio dicentis

nonconvenit, aut re vera

adveriatur, fi

extra quae-

ftionemadhibeatur, utin Johannis

Evangeliftse

ver- bis Cap. I: 8, 10, 20;

hoc

tarnen

nodrae adfertioni

non obftat. Nam

quod Math. Devarius

monet a), disjun&ivam nempe

conjun&ionem yj Cxpe eundem

ac ii μήfenfum

referre, & affirmativas propofi-

tiones probantem ^,

haud

^raro

negationem a1 habe¬

refubfequentem·,

id

lacpenumero

in le&ione Gra-

ca& meminifTe & obfervafle

juvabit. Sed praeier«

tim hoc in loco obfervandum

eil, quod Vosfius b)

docet de interrogatione:

Plurimum

nempeeam va-

lereomnino ad

probandum, quia verifimile

non

eft,

interrogaturum

fuifTe

oratorem,

nifi putafiet, ad-

veriarium nihil habiturum,

quod refpondeat. Vau.

tus quoque

quaeftione hic utitur, ut melius Iermo¬

nem fuum adfeveret, & urgeat

contradicentes

mo- veatque

legentes; alias potuifTet dicere: επ* αλήθει¬

αςεχει

εϊρσίαν οχεραμώς

^ut

in Act

^orum

Cap.IV:

27.

Χ: _34·

Α

2

α) De

)«(

α) DeParticulis Greese Linguap. ij>j. ς) Partit»

Orat. r. 4. ρ. 423.

§. IL

Subjeflum propofitionis eil κέραμος⁹ quod

nomen perfigulum

reddunt Latini. Hebrasis

dici-

tur "XV , Noitris vero per Krukomakare JefXLI:

25. Matth.

XXVII:

7, 10. atque per Pottoinahare

Zach. XI: _13. Apoc. II: 27. cxplicatur. Nomen

hoc fortiri talem perfonam putamus, vel a materia quam

tra&at,

variäsque

in formas fingit, hoc ed d-

τι^o τϊί χεράμχ, feu της ερας

Germ. Erd. Sven

,9W,

Ler, Hcbraice yn«:

vel ab

arte

peritiaqueT*

^xegw

νόειν,τ$ χαταπατειν JeC XLI: ^25. terram, ut apta fit ad effigiem illam

reeipiendam,

quam vult ei im- primere. Num vero

Noftrum kar etler kidril

ex Graecorum egot, κέραμος

defeendat,

non facile dt- xerim; verofimilius

ab Hebrseorum

voc. no, quod fornacem notat, Sc Graecoifum κέραμος

Sc

Noftrum

kar eller kiäril provenifie ^,

Sc

format^um fuiffe vi-

detur.

§.

III.

Verum nt appareat, quantum diferimen A- poflolus

faciat,

inter

argillam, five majoris five

vi-

lioris illa fuerit pretii,

&-ipfum figulum

; ideo

hunc terminis quafi Syncategorematicis defignat ^, adeoque Ulis

principalibus attributis

quaii vefntum

inducit. Primus eil articulus 0 , qui heic non male fecundum fenfum Pauli, emphaiin imporeat, adeo¬

que eximium, infignem

& prseftantifllmum

innuit,

conf. Matth, III; _17.

talemque artificem, qui funda«

merita

WS) ) o (

fecnta artls fiise didicit tcnetque, neqtie Inops

eil

vel intelle&us vel voluntatis vcl virium five me- diorum, quibus in

inveniendis, conficiendisque fuis

operibus ipfi

eft

onus, ut

fint in honorem fuum,

atque opem

commodum utilitatemque aliorum*

Non ratione caretBuddei obiervatioin LexicoGrae-

co: hanc vim, inquit,

habet

fiepe

articulus,

o ut

de

tcrto^uodam infigni

^, non

de quovis accipicndus fit

^>

denotet. Cujus ergo ex mente,

quoties

inS.Bibliis fignificetur

verusDeus, articulus

o

adji-

ciendus eft , alias non. Et quamvis

manifeftum

fit ^ex Matth. IV: 4. V: 9. VI: 24.

XIX:

26.

XXII:

32. XXVII: 43, 46,

articulumnon praspofiturn ef-

jtc nomini 0*5, verum Deum licet

fignificand,

contra veroarticulum inveniri additum nornini

tenebrarum principem

denotanti

2.

Cor. IV:

4,

quin

& Jfalibs quoque

Deos eodem articulo ornari A6h

XIV: ii. Phil. III: 19.; hoc tarnen

obfervationem

Buddlet ^non plane evertit.

Quippe in priori caiu ar¬

ticulus potefi: St

debet fbbintelligi, in pofterioribus

vero _, ex erronea

fententia, rebus, hoc nomine de-

fignatis,

aliquid inefl eximii. Qui plura in hanc

rem defiderat, is modo adeat Sal.

Glasfium, qui plu-

ribus exemplis hoc idem

confirmat d).

d) In Philo!. Sacra Üb. III. Tract.

IL

p. ?n.

16$$

& fe^αν*

$. IV.

Terminus fecunchis, quo

figulus Pauli deicri-

bitur, eil τέχ^λί#:

quaein illofitaeflemphafis,in

no-

ftra Svecana verfione nec

exprefia eil,

Hequecom- mode

6 ) o f

mode fuit exprimenda. Hac vero

adje£Hone

non fruftranea quoque

ejusmodi artificem denotari

pu-

tamus , qui

iritelle&um, voluntatem, vires media-

que fua in

a£tum deduxit,

nec

inotilia eile permi-

iit, fed ad gloriam fuani aliorumque

commodnm ίρή

dperi

adplicuit, reQre mifcendo, conculcando,

fubigendo

madam, & fupra rbtam

ex

argilla vel

mafia mifcendo rite praparata, ollas, urceos tripo-

des _, patinas,

aliaqne

cetera

formando. Hic

vero poitea

vafa fua teilacea diligenter cxcoquit, incru-

ftat, & deniqne

exco&a,

incruftata, ex

fornace fua

cxcipit, utaccuratiifimo

oculorum fuorum fubjiciat

examini, probatamque fibi

cujusvis bonitatem &

pulcritudinem

habeat. Fiifurse, tuberis, maculae,

vitijque apud cum, in quantum

jufta in artificio

per-

te&ione gaudentem, ^non

eft caufia.

Ulterius praecipuum &

fingulare qnoddam fi-

guli

Kujus attributum

eo

ipfo exprimitur, quod di-

catur ille ifyirfaf εχειγ

h.

e. circa

vafa fua

^pro

ratio-

mli lubitu difponendi poteftatem

habere. Notan-

ter enim Apoftolus vocabulo utitur, non

δυνάμεως

fedε£χσ(ας. Inter haec autemvocabulaea conilitui fö¬

let differentia, quod

illudfignificet proprie virtutem phyficam,hoc

vero

qualitatemjuris moralemrquorum

prius non raro datur

fine pofteriori, inque tali

ca- fu male _exercctur,poiterius vero ad

fui exercitium,

juxta alias qualitates

morales,

qnoque

illud refpi-

cit, & ne fit evanidum, includere debet.

Immo

&

ίξρσί& ^, fic explicata, non

modo3nifi in fubje£lo

mo- rali,

&β> ) o ( f>

rali, eft contradiöoria,

Ted etjam

ab

illo,

qua tall,

rite & refte ut debet fefe habente, niii in ufu&ap- plicatione,

fecundum morales regulas iapientiae

^, prudentiae

&c.

exerceatur,

aliquid contradi&ionis

moralis admittit, atque eatenus in agente morali

defe£tum & impcrfe&ionem arguit a). Itaque in- telligit heic Apoftolus poteftatem, omni

hac

contra- di&ione carentem, cujus tum cilentia ex artificis

moralis indole &: circumihntiis, tum pulchritudo

& prasfhntiaex aliis, ipii

fimul

debitis,

qualitatibus,

tam phyiicis quam

moralibus dependent. Tale i-

taque

a) Novimus probe,

quomodo hac diftinäione ahu-·.

tantur Calviniani. Id tamen nen obftat, quo minus in juflo ξ$ legitimo ufu

fundamentum habeat, quod

quoque

exhorum vocalulorum ufu £$diligenti locorum collatione

cuivisfacile confiabit. vid.Luc.I V:$6.i Cor. I: 24.öc.Sic,

quemadmodum

fro legitima

potefiate publica,

atque me- tonymke properfotus ^eapr^ditisRom.XIII: ficpro

le¬

gitima poteßate privata, in

noftro

hoc locoy ufurpari^cen-

tenåimus conf. 2. Thef.llltj1. Huc facit

elegans obfer-

vatio b. D. AfFelmanni, in appendiee Scriptorum a G·

Mcebio editä. Jlle cnim p. 7.

&

^S-poßquam, inhac eadem

tum Calvinianis eentroverfio, hane åifUnciicnem infe k' gitimcm agnovidet ^,

fubjungit:

in creaturis pejje

Sv\oi-

μίν ab igelet ö' hane abd-a effe jejta. clam,

idque ob

Jubje&t imbeciUiiatem Ve Deo autem ö' esavbrgojTttä

loquendo,

minquam ununi

horum ab alter

o effe pof 'e dis-

jutiBum*. quorjim

CS noßram,

in

hac

jf. t

ender

c mentem cuivispaterepuramus. Conf.

Chr. Stockt

i

Clav.

Ling.

S>

Ν. T. fub vecab. sfaiui*

t } © C &&

taque

Ju?, taiisque debet iupponi poteftas,

qu& ra*

tione & diligenti finium mcdiorumque obfervantia

ita nitatur, ut nemo artifici iubrideat, quod inftar

ludentium puerorum, fine confideratione & penfir

tatione, ^ex odio irrationali & praecipitantia incon- fulta, omnia, vel faltem nonnulla fua _opera ftudio perdat, vel perdenda decernat, & fine caufla plures paucioresque urceos, ceteris omnibus fra&is, cor*

fervet: utrumque moralitati debitas artificis haud

conveniens putandum. Et ut haec poteftas ^quoque

includit amorem & refpeöum fui nominis, fu«^ma¬

nus, fuique honoris, vi cujus, omnium fuorum o- perum providarn curam gerens, ut foec fibi

fuisq;

finibus inferviant, procuret; ita nec absque omni

zelo concipi debet, quo non fertvas, alienam fe-

que indignam formam alieno vitio recipiens, fed

ultionem juftam deinimico, injuria, odio eum af- fieientc, fumendo,talia vaia,fi adfuerinpa reliquis fé- eernenda, atque ab oculisiiiis removendaconftituat*

§· VI.

His praemiffis & demonftratis, fiubjechim,

oratione paullulum variata ^, quoad mentcm & ίεη-

fum explicattim émergit hoc: Omnino ßgulus arte trgßantisßmus, opere acc%ratisfimus, perfeäus,fapiens

ißonus,irreprehetißbilis^ poteßateveljureliberrimur.Heic quoque

obiter obfervamus

minus

re£le

^{a nonnullis}

additam determinationemτ£ itvßBcum verboεζασίαν

eyjiv conitrui, eo quod cum fubje&o ^xgfcmsvs, in

cafu obliquo, vocabulum illud fit conftruchim Sc

^nftruendußi,

verbvnn ^vero

ϊζρήαν

g%st

fubfequen-

. teoi

) o ( ψ.

tem infinitivum _{ποιησχι} fibi habeat refpondenfem.

Tantum hac vice pro iubje&o örationis addu&ak determinando.

jr. VII.

Ut de przdicato expiicatius paulo diileramus,

in illo pötiffime ad notionem debitam verbi _{τοιησαι} e(l: refprciendum. Hoc πο$<ται in hoc ioco ^conten- dimus non proprieut plerique interpretantur, per facere, operari ^, Germ, zu machen; Ted metaphori-

ce & improprie per eligere ^,

de

clar^are, adoptare ef-

fe reddendum & explicandum. Hoc omnium pri-

mo feries & connexio priorum commatum hujus capitis ^nos docet, quas proxime & immediate de exclufione Judasorum a fcedere, cum eorum patri-

bus inito _, & receptione gentilium, remote vero 8c mediate, & non nifi indire&e _atque fub aliquo ty-

i)o,dereje8:ione

^η utraq;quaeiHone

infidelium& ele&ione

notionem declarationis f eleBionisy

fidelium agit.

notionihujus verbivulgari praeferendanijiatisevidens atque ex fubflrata materia Aliens,ratio fvadet. Se- cundo, idern _quoque conffot ex prsecedente thefi:

μη ερει το πλάσμα τω πλάσζντί' ^τι με έποίησας, quibus in verbis ^ut evidenter inter πλάσσειν 8c

ποιεΐν diftinguitur; ita necalia fatis commoda horum

verborum explicatio heic locum habet, quam hasc;

non dicit _opus facientife: quid talem eleffiionem in me

ftatuiftP. Tertio, ipia quoque propofitio explicanda

hunc verbi _{ποιησαι} fenfum requirit. Niii enim hoc praedicatum, hoc loco, hanc haberet iignificatio-

nein, ccrte non locum habitura eßfet illa praftantia

B fub.

10 } 0 (

fubje£H, ex omnrmoda

perfe£fcione morali seftinfått-

da, quam ex terminis

Syncategorematrcis

^antea

de-

dimus dedu&am. Sic quippe talis fierct locutrob figuius poteftatem

habens faciendi vafa in honorem

atque in

dedecns, facit

unum va5

in honorem

^,

al*

terum in dedeeus. Videas vero, quod adprius, ^nu-m

talem poteftatem, ut

affe&ionem agentis moralis, in

abftra&a perfe&ione

confiderati, jure fingas? quod

vero ad pofterius, nom

hoc

cum

fiippofita agentis

cadcm perfe&ione conciliaveris

?

§. VIII.

Cuivis profanos

Grascorum Scriptores evoT-

venci, baud raro hoc verbum in

fignificatione

mox difta obveniet. Sic apud Denwfthenem &

Plutarchum

wätia vel ύον ποιεΧ» tan tum valet, ^ac filiwn eligere

vel in filium adoftart. Sic

etjam apud Platonem

ποιεϊν βασιλέα, idefln eil, ^{ac re}gom creare,

eligere

a)±

Nec Latinae linguae

prorfus

igttotum

eft facere

re*

gm

b). Sed audiamus pptiiis θεοπνευςζς, qui hoc:

eodem verbo, etjam eadem fignificatione, in

ccelefti

fua do&rina, utuntur. Sic Paulus.' άπόςο?Μ inquit

xctl äfföipéa ποιεΐ»Xe.

apoflolum Pontificem conßitue

r<?Hebr.iII:1. 2.Salvator_quoquc dicit yj ποιήσατε τδ ihifovκάλο»,ήποιήσατετο

ihfyw raTrpcvMatth. Χί I:

33- Jubentnrnempe

difcipuli

mnjacere

arborem aliquam,

quod.fupra potefhtem

&

aitem eornm erat;

fed r/r-

tlarare bonam arborem, quam comperirent omnes,

ex ejus frii£hi, bonarii efle. Johannem quoque, in

hane _rem, teftimonii Ιοοοadferre juväbit:

παςinqtirt,

i γεγϊΜημέι/ος ix Θε9

αμαρτία» νποίει

ι.

Epifh

<§£3* ) o ( CBii?

'Gap.III..: ^9. Sz iterum πας ο

ταών τήν άμκρτlav, δ£-

λég isr.i τής άμαξΐίάς Job.

VIII:

34·

loca

110- ilriE iayere Icjitentias

crediderimus. Re&e enim db

citur de honune _regenerato & in gratia

perfiftent^

quod

άμαξτίχν ύκ hoir^s, quod nihil peecaminoii

eleg'eric, monier; 1

Job. V:

ig.

Si

autem

explice-

tur 7Γoikv άμα*τίαν $novyjfovper facere peccaturn

vei

mal_{11m, tunc ο} γεγεννημένος εκ rS Θε*

eilet

omni-

no mundus & absq; omni peccato,

quod eil

contra

•PjCLI:7,iReg.VIii:46.immonontantum

ob praeientis

loci explicationemutilis

efthaec obfervatio,fedquoq;

circa haec locaA£t. II: 36 & Ebr. III: 2. rite intel- ligenda, & contra

Arianes viridicända, eft neceilaria.

Circa priorem locum monet

Chryfiftomus Homil.

VI. in acla: επόιησε, τκτέςι, κατέςησεν. Ad po- ileriorem vero obfervat Theodoret. ad h. locum:

votycriv,£τήνδήμixpylav,

άλλοι τήν χει^οτονίχν,

κεχλήχε c). Clariffime theii

noftrae infervit probandi locus

apud Marcum Cap. III: 14. Koä

έποίησε δώδεκα, ha

(Sm μετ'άντχ,

quemM^/^.C.X:

i.

his verbis: Kal

πζον*

κχλεσάμενος τύς

δώδεκα μα$τ,τάς άυτ£, Lucas

vero hoc modo exprimit: και

εχλεζάμενος άπ αυτών δώδε¬

κα, 'ές χα) άτοςόλας

ώνόμασε Cap. VI:

13. quorum ergo literque noftram

expiicationem confirmant.

Conf. Joh. VI: ^15.

Quid?

quod in

Hebrao Vete-

ris Teflamenti idiomate verbi ^rwy hunc eundem

eiie ufum & iignificatum, ^{ex 1}

Sam. XII: 6. iReg.

XII: 31.aliisque talibus

locis

^,

quisque

oequus

ho-

rum locorum interpres

iibi facile perfuaderi

patie-

tur. Aliashujus

verbiacceptionesfcicntcs oraittimus.

B 2 a) Vi-

12 ) o c

a) Vide Bwddmm in ποιέ&> &conf. G. Crauferi Pbofph. Gr voc. N. T. v. g4^ b) Vid, Iieinr. Steph.

T. 1ΙΪ. p.41t). Thef. Gr. id. p. 431. c) Vid. J. Cafp, Suicer« in theßiur.

§. IX

Qåae

in

hoc veriiculo adhuc

reihnt verba in

T& άυτχ

φυράματος,

paucis? qiioque iuntexpenden-

da. Vox φυράματος derivatur a

φύζά®,

quod Ver-

bum πt gen eratim notat mifcere, ita fpeciatim figni-

ficat fepius macerare, atque more vel piftorum fä~

.rinam hitmore perfuiam, veltigulorum, arenarh

& calcem aqua

confperiam, fähigere,

maflamque

aptam , priori cafu äd panihciiim, pofleriorirvero ad opera figuiina,conficere. Hinc ß concederernusy

nomen hoc inde derivatiim proprie dgniftcare maf- fam-farm-as,humöfe ^maceraram, & metaphorice lä-

tum humore fübaftum* tarnen contendirnus, vi ork

•ginationis, haud rarögeneraliter

ufurpari,

& dequa"

vis rerrm variarum mixtura adhiberi: id quod ex

Geoponicis probat Grotiur, tibi occtirrit φύραμα ^χo.

\ίας κα) βολβιτζ a). Itaque non male ad literam. ex¬

ponit Tremelliufy ex

eadem

ma/fa, & Svetice ^eodem jure redderentur af (amma

deg,

idquemore Ioquei>

di artidcum,

quorfam

^quoque Svetieo vocabufo klimp

refpe&us

ruit

habitus, Crediderrmus

vero re- öius cum tropo, i. e, non iineomni ^ornatu RhetO"

rico, adeoque ^cum aliqua dignitate, Scrrptoribus:

Sacris non plane inuiitata,

ialva

omnrno peripicui-

tate grammatica, hsxverba, ^ex fenfuxd/mata, ^re-

äe veni; ex ejusdeni

xnsfße

vaiis

jam confdkte

&

&& ) O ( _Η år fnter fe mixtrs. Per fimikm quippe cropum Serrno Evx ed

intelligendus^ Gen.

IV; 25. fji rw

•fpUTl nrrmnN pnt ΕΤΠΡΚpofm^tmihiDensfernen aliud,locoHebe!yqiiemocciditKajin. Nempe^urheic,ita Irl

„verbis quoque Pauli,cd Metonymia cauffse materia.

Iis _pro effefki b)< Huic iententise ipfa res favere videtur, eo

quod

nemo re£la radone gaudens

fa·

eile negaverit^, melius Sc magis proprie ex vads

c maffo formatis, quam ex

ipfi

mafla, eleftiorrern

fori poi?e & indituf. Atque in ha^{c mente} _quoque

inefe condrmamur,quodnonmodo hoc idemvocabu-

lumoppoiiüumKom.Xi:ϊ6,de poderisA-

brahamiufurpetur;fed etjam quod idem5ayariisPatri-

-bus,deNatura H.c%άε horn in ibusvero.quad^aDeo

ef-

ihctis,aP^7/(?w'adhibeatur,obfervanteidipfomOratio d}·

a) Vid* Calov.Bibi. III.adb. I«inf,Lexic. ScapuU.·

-1) Mirus in Retb._{Sacra ρ.}ité. cönj. GlaffFh.S. r) Vid,

Suicer.inthef.fubb.voce. d) Vid.Catov. LccorißFoliCrif«

§, X,

Inter verba ad praedicatumr pertinentia, quo¬

que condderadonem aliquam merentur particulse o μεν Sc c fe Haec.in ^verfrone Svecana per et och det

andra expodta funt. Aiiqoatito forte convenien-

tior videretur ^verdo Tremellit\ per bas partfeulas

aliudqmdem ςfaliud veroexponentis. Arciculus e-

ηim ος vj o cum ädnexis parpculis μεν St: «& partitio-

ni & didributioni irifervrre fölet, ut vel ex collatö

ι Cor.XI: ^21. facile conditerit. Sic autem iatis ür

•gnifieanter magnum difcrimeti vaforum

indnuatur;;

non quidcmintuituexiilentk & primae confe&ionis,^"

qua-

*4 ) o (

quatenus

cönfiderantur

ut

effe&us,

e manu

perief

artificis prodeuntes, led intuitu

accidentalis ilattts,

in quemquacunque

ratione

^, per externas

cau£

(as, praeter mentem ,

intentionem

atque

cuipani

artificis, fuere translata. Sed haec funt, quae ex occaiione verborum, qux adhuc in hoc

verfu fu-

perfunt

ncmdum éxpofita, nobis

erunt

clarius

pro- banda.

> XL

Quid heic

per εις

τιμήν &

contra εις

άτιμ(ΰ&

σκεύος fit intelligendum, non

facile cuivis

conilite- rit, unde nec mirum , non inter ornnes,

de horunt

verborum expofitione, convenifie

fatis. Itaque

ut noftram aperiamus mentem,

in anteceflum obfer-

vamus,ftriplicirefpe£lu

vasaliquodpofle dici, vel ad

honorem vel ad ignominiam. Primo

ratione

prims:

conßitiuionis, _quatenus adhuc ut in

fieri conudera-

tur, atque eil

iub

manu

fui artificis,

aqua,

quoad

fuam formam, ab illa huic inducendam, depen-

det. Secundo ratione accidentalis alicuins flatus ^, at¬

que per cflentiam

poifibilis, vel perfettionis ab

ar-

tifice intens, atque per alias

jufto ord

ine concur-

rentes vel caußas vel circumilantias obtentae, vel

ctiam vitii, _praeter

ejus

mentem

aliundecunque

in-

du£ti. Tertio ratione accidentalis, in adplicatione

ad domeflicos ufus, confecutionis. In -primo & fecun-

do cafu, ratio vel honoris vel ignomini# eil

vafis

fuo modo intrinfeca , cum hac tarnen difFerentia ^, qitod in priori ab

ipiö artifi'ce, utejus caufla effici-

ente & folitaria,

independenter ab omaibus

aliis

) o ( ös? 15

efrcumftäntiis, iit indu£fca,m fofteriori, ab alia aliquar

ίϊ non caufla, fakem circumftantia, debito modo

vel minusfefe habente, fiiit oriunda. In ^{/m/0 au¬}

tem cnfutmo hiijus differential eft tancummodo ex-

trinfeca, efientiam & formam

vaförum

nulfo modo

afficiens. In duobus prioribus cafibus,,jek rarione intrinfeca, vasvel honore dignum eft vel ignomi-

nia. In tertro autemprouc omnia vafa efte fupw ponuntur

ix

tö

άυτέπηλν

ut

legitur Sap,XV

17,quo refpe&u ctiam

heic

^vocatnr

χεραμεΰς

ra πηλχ,

adeo-

que

ejusdem materias; ica

unum prae

akero ni! ha·

bet intrinfeca, vel dignitatis & amabilitatis, vel tur-

pitudinis

Sc detefhbilitatis. Supponi quidem fimul

poteff unum

magis affabre 'confeftum

quam

alte¬

rum; id vero in

hoc cafu nll ad

rem

facit: id quod

facile conftabit, fi veram hujus differential ratio-

ffem velimusattendere. Eft autem illa haec: inre domeftica multa obveniunt curanda negotia,, quo·

rum complexu inciudunturquoqiie naturalia, qux licet in fe nil ^verx turρitudinis & agnommkehaben- tia, sedimatione tamen

civili minus habeneur deco-

rav quam ut

in celebritate

exerceantur,

ideo hinc,

ex tenore civilishoneftatis, removenda,ne commo- ditatem vitas Mant, feofus offendant, naufeamque parianr.

Ad haec

vero,

fie indecora Sr. fuo

mo¬

do

ignominiofa,

quae

adhibentur vaiar, Sc

nomen

hinc Sc opinioncm

ignomini# fortiuntur,

quam ta¬

men efle accidentalem, qualem fupra defcripdmus,

Sc extrinfecam, velinde conftiterk facile, quod ad

hos ufus haud ^raro ufurpencur illa, m

qmbus

^con-

Hcien-

jo (

hciendis ornnern indudriarn artifex fecit tedatam,

dum ad alias didfco refpe&u honediores funö:ioties

libere adplicanturminus artificü habentia. Quid ? quod idem hoc obtmeat

ftpe

in vaiis nobilioris

& viliorls materix. In

fuppelle&ili

enim domedi-

ca reperiuntur haec lignea, bdiilia, tedacea, plum»

bca, argentea,aurca z. Tim. II; 20, 21. Probat ve-

ro exemplo,a

Martidi defumco,

Eflius, inverfum ^au-

ri ad ignobiliorem Sc vitri ad nobiliorem ufum_quo-

que dari. Hac autem aedimandi rationc vitrum au-

ro eft nobilius, honoratius.

$. XII.

Haetriplici condituta hujas denominationis dif-

ferenti ratione,quxdio jamfupereft, adquaminprx-

fenti di&o praeeipue dt refpiciendum? Ut ad hoc refpondeatur, obfervarnus. iermonem heic eile pa-

rabolicum, Sc oceurrere hane eandem allegoriara

in pluribus S:x S:x locis, fed varia intentione ad diveria probanda, de quibus ex fubdrata materia-

ed judicandum, Ex his qusedam tantum generatim dependentiam omnimodam vaforum ab artifice inii-

nuant, cuiideo, fi per profopopoeiam id fiernpof.

fet, iTne nefario icelere fe non poiTent opponcre, Huc refero didba. Ed XLV: _9. LX1V: ^8-,

Quxdam

veroad aliquam claffium, jf.fuperiori conftitutarum^

commode pofiunt referri. Sic ad tertiam ilne du-

bio pertinet locus Paulinus 2·Tim. II^: 20. 21. Sco-

pus hic Apodoli ed docere, nemini debere mirum

obvenire, quemadmodum Paterfämilias,in fua do¬

mo_, varix praedantiae å: dignitatis vaiis,

ikpeque

) o ( _lf

h;s ignobilioribus

ad nobiliora minifieria;

fic et-

jam Deuni, ut magnas

fax domus Ecclcfix

ζεστό-

Typ, inhujus regimineexternaque fbcictate ^, hoici-

nibus uti, non tantum varix xiliinationis externx

propter

ordinem, ied etjam varix bonitatis & fin-

ceritatis, ita qukkm, utfi contigerit quoque hxrcti-

cos occukos, externa ialtem profciiione ad eccle-

fiam pertinentes, Ecckßarum

faäos

ejjeEraelatos at*

que capita,

hoc

ipjötamen

ordinemDivin# ejus Providentia

,ηοη efie turbåtum , quippe qu<e novit etjam malishe«

ne uti> adfines divnitsjux honitatiöJapientice prxpo- iitos d) Quominusautem ex

bac

ratione explicari poifit decus Sc ignominia in

noflro loco, obftare

vi-

detur heic inftituta relatio , qux non eil inter pa-

trem familias Sc vaia domus fuae Deum , fed inter

τον χε^ζμεχ τδ πηλζ 8c τα σκευή τδ

άυτ2

φυζάμοί-

τος: quorftim accedit,

quod etjam ipium, de

quo

agitur, negotium, nempe

ele&io & reje.&io Judasp?

rum Sc Gentilium, hanc expofitionem non facile permittat, quod ex infra

dicendis conftabit clarius.

Quod ad rationem hujus differential primam attinet,

videtur ad illam, fimulque ex parte ad tertiam at- tend'i Sap. XV: 7, ubi non ut

heic, ied

iimpliciter

κείμενο τω 7Πιλώ

contradiftinguitor,

^{atque ex}

haO

mafla uniformi nontantum χαταρωνέργων $2λα^σκευή

xocl rå εναντία-fingere dicitnr,

ied

etjam ad utrum horum adplicanda fint, in

ipfius indifferent!

arbi-

trio ponitur. Ex inftituto enim

refejlitur

fiultitia

των έώολοποιων,vel inde rnanifefta,]quod^exeadem ma¬

teria, ex qua

figulus indolum,

quoq; pro

indiflerenti

C arbi-

18 )ο(

arbitrio, alla vilioris ufiis & adplicationis vafa pof-

(it formare. Hane autem differential bujus ratio-

nem omnium minime in boc di£to iocum habkti-

ram, non modo infra docebit juffo fubflratae mate*

rice, ad analogiam fidei, evoiutio & confideratio,

fed

ctjam aliquo modo evincet ipforum verborum na¬

turalis _pofitus, ordo& connexio. Non enim heic

χεραμευς ix τ9

dvrS

πηλν ποιείy

fed κε*αμεύς

τ£ πψ

λχ ix τ*dvTÜ φυράματος, quod explico: ex eadem

mixturα vaßrumy ejusdem licet ma[f<zy diverfh tarnen., velftto (quod in

profopopoeia

hac fkri poile fuppo-

nitur,obadplicationem ad aliaiaciendam\)velalienovi- tio, Integritätis atque

comhtionis conf.^.IX. Itaq;

in

hac

diverfitatejtanquam rarioneobjecliva, fundari cenfen*

da eil:diverßmode circa illas hd&EleBio£declaratioar-

tificisifyscrictv έχοντος^atq;'fccundum fuamfapientiarrr,

bonitatem &reliqua attributa moralia,in hocnegotio procedentis.

Hinc etjam fua hac ele&ione

ποιεί j

iion qbidem ο μεν σκεύος εις τιμήν ο Ρε εις άτιμίαν ^,

ut eonflxu&io habetur Sap. XV: 7.; fed ^ο μεν έις τιμήν σκεύος

fe.

^ον, live ante ele&ionem

faäam

^a-

liquo modo exiftens, 0 εις άτιμίαν, $v. Atque

videtur Apoftolus ftudio allegoriam praecedenti ver- fu 20. inceptam hoc verfu2i. continuare, vocesque mutare, ut hane expofitionem infinuet. Nempe quandoquidem notionés τν πλάσαντος& τ*

πλάσμα¬

τος nimis videbantur favere primae rationi hujus differenjdae; ideoquc

fubflituit

^notiones tS χεξαμεος

τ» ττςλά, (ita ob facultatem & artis profeffionem ^, tau

ipfojam

adplicatam

$.IV.a

di£ti) & τν

φυράματος

im

) o ( .<S£&

crxsvuv[(h. ^e. non jam in deri

fub

^manu artificis iudantium, fed in ίιιο eile conilicutorum, atque di£

crepantes ramen raciones vel honoris vel ignomi«

nias

contineptium).

Sic autem dmul docet Apo- ftolus, ^ne quidem verfli pnccedenti, multo mi¬

nus hoc iequenti, adilrui abioluttim aliquod jus Sc

exercidum ^C2ecx quafi poteftatis, qua, fine omni

difcrimine obje£Hvo, unum vas in honorem alte*

rum in dedecus ponitur; Ted confirmari tantum jus

& poteftatem ordinatam, qua excellens debita per*

fe&ione figulus diicrepantes rationes objeQ;ivas iä- pienter difcernit, illisqueconvenientercirca vaia fua, fquas menti

fu2e

conformia

& integra deprehendic

in convenienti honorehabendo, _venumque in ta- berna _pro jufto pretio exponendo, quas vero inten-

tioni fuseobfervat minusreipondentia, variequeun-

decunq; corrupta &

vitioia, reprobando,

in acervum teftarum ab oculisremovendo& abjiciendo conf §.

Xi). decernit b). Atque iic in hoc verfu unice Sc

folummodo adferitur artifici jus circa fua vafa ta-

lem cle&ionem iapienter inftituendi, bona retinen*,

C 2 di

a) Ciilov. BibL Illuflr- od Locum citat-

b) Lubet in haue rem adferre verba Seb, Caftel- lioni-s, eo qnoä breviter & nervofe noßram ^{meutern ex-}

primant. Sapiens, inquit, nullum vas facit ad fran- gendum, fed fl quod vas vitiofum eile contingit, id frangit. Sic Deus nullum hominem creavit ad fran«

gendum, fed fi quem hominem malum eife contingit,

eum frangit. In oüufc.p. jjö. & 432. cit. Wolf* in cu*

ris Bbihf. ad h. /.

<£ί*Φ ) ο (

di & in prctio habendi, mala ^vero

&

corrupta rc-

jlciendi, & tanquam nullius pretii repudiandi. Sic

quoque patet, ex ratione imprimis

media,

§

fupe-

riori adduffca, heic quaidam in honorem vafa, ^qiräe-

dam in vituperium nominari, quorfum in applica-

tione infra referenda ^erunt loca Jer. XVIIi: r, 6,

7, 8. & Syracidis XXXIII: ^13. Involvicitaque haec ifyrh (f.V. explicata, generale propofitum artificis,

§II. &III.deicripti, omniafua

vata,

qiiantumjriie,in

honorem coiifhtuendi, qux in a&uali conftitutione deprehenia fuerint talia, ut vafa honoris confer- vandi, reliqua vero, quae praeter fuam culpam ^non

fuerint talia, confringendi & reprobandi. Utrumq;

hoc cum moralitate diffca artificis optime conftke-.

rit, nullumque ejus defe&um moralem involvit.

§.- XIII.

Cetérum nihilominus durum fortaße alicui

videbitur, ii dicatur de (igulo eximip & tali, qua- Iem

fupra deicripiimiis,

quod

eligat

e vafibas

itiis

non tantum, ο μεν εις τιμήν, fed quoque ο δε εις d- νμίάν.'

Eft

quoque in cafu pofteriori ele£ho ir>- congrua? Sedrefponfi loco primum hoc habe: du-

riusforet, Ii ftatueres ilium, ^ut cauflam efficientem,

influendo id agere , ut nonnulla iint in honorem reliqua in dedecus,

cujus

^tarnen differentiie, inma¬

teria ex qua, nulla fuerat ratio. Quin et, pro ul-

tériori refponiione hanc obfervationem addoQuam-Γ

visτο eligere praeponatur duobus his diverff?imis,<?

μεν εις τιμήν, κ&Ι ο δε εις άτιμίαν\ facile tarnen qui- vis, horum verborum ad prasfens, de quo agitur,

ne-

) O ( && 21

negotium

adplicationem rite examinans, iibi

per- fvaderi patietur, t<j

eligere

^revera

&

proprie, tan- quam

fuum fcopum &

terminum

immediatum,

re-

ipicere ^atque

referri debere ad

prius

illud:

^o

ii;

^τι¬

μήν. Memento

folum,

qualem

fupra

figulum

de-

lineavimus, 8c perpende fimul, quod nemo

fapiens

malum bono

prasferat.

Id autem concedere

nece£

fum habebis, fi fupponas ipfa deflinatione artificis

vafa efTe talia, ut tantum nonnulla ad decus& ho- neflatem, rdiqtia ^vero nonnifiad dedecus 8c igno-

miniam pofTent

adplicari. Deterius

autem

fupponi

debet a parte

vaforum, charakterem

ignominiae

e£

ientialemhabere imprefTum, quam ab eodem efle liberatum, quemadmodum etjam pofterius,

iapien-

tiå &

praeflantiå artificis, ubi

per

haqc obtineri

pot- eft, multo eil & dignius Sc convenientius: quo i- pfo iimul omnis artifici obloquendi ratio

percludi-

tur_, alias certo certius adfutura, irique aaplicatio-

ne clarai Atque ex his fundamentis

fupponere

debes, in objecto elektionis adfuifTe rationes, ab i- pfo eligente non

provehiéntes, quibus

nitatur

ele¬

ktio nonnullorum pne

reliquis,

^qune pariter ex

ob¬

jektiva ratione non elekta, in eadem propofitione,

ad ulteriorem illuilratiönerri, comprehenduntur, li¬

cet proprie 8c adenrate

loquendo

nulla in

illis ele¬

ktio obtinuerit, quippé π π-c hg άτιμίαν,

fuppofita

eligentis debita

perfektione

^, moraliter

futiira ef?et

impoflibilis cohf^V.SiibjiciturveropofterruS illudεις

άτιμίαν,?oquod

comrnode

reticerinon potuerit: ni-

fi enim etjam mala cum

bonis

eligenti

obverfaren-

tur,

£££> ) ^o (

tnr, ele&io Iocum noa föret habitura.

itaque

(i propoiitionem rite interpreteris,

ienfus

hic erit : Numne figulus poteilacem habet ex ratione obje&i-

va eligendi nonnulla ad honorem, prae reliquis,

quae, ex eådem undecunquedeficiente,

nonfuere

e-

Je&a, adeoque, vioppoiitorum,nonpotuere non e£

fe _εις άτιμί&νΐ

SECTIO POSTERIOR THEOLOGICA»

§. XIV.

Ut in fénfu myflico hnjus

veriiculi

i qui noilnceil coniiderationis, eruendo, ejusque ad'

illud,

_quod in hoc & fequentibus capitibus Apo-

ftolus traflat argumentum, debita adplicatione, eo felicius progrediamur, generaliorem obiervationem

unam alteramve prsemittere juvabit. Sic maxime

e re noilra eil, ut generalis totius hujus Epiftola;

Paulinse

fcopus

faltem verbo indicetur. Licet ex parte optatus alias jam eilet Eccleiiae Romanae (la¬

tus Cap.I: 8, 9; tarnen ut ex Judseis & gentilibus, utrisque ad Chriilumconveriis, ^erat conflata; ita in-

ter illos atque hos aliquis ortus erat diilenfus. Glo-

riabantur Judasi, fe eile populum Dei, fiiis patri-

bus promiiliones de Chriilo fa£las, ex fua _gente

natum Chriilum &c. Hinc contra converfos gen- tiles inilati, nonnulla quoque ex Judaifhio forte ad-

huc urgebant oneroia. Contra ^vero

gentiles, Chri-

flo jam ^nomen fuum profeiT], non modo exprobra-

bant Judaeis crucinxionem Chriili, fed etjam in«

dc