MOR il LI?

v

I

B. C. D.

DISSERTATIO

PHILOSOPHICA,

DE

NECESSITÅTE

MOR il LI?

gUAM,

Suffragante AmpliJ]. Facult, Phihjopfa

in incluta

zJicadem. UpjaL

Sub MODERAMINE

AMPLISSIMI

VIRI;

Mag. ^ N D R E M

®9iÖ3?®>ajg/

Mor. PROFESS. Reg. & Ordin«

Publica Eruditorum examini ntodefte ftibmittit

NICOLAUS

FJELLMAN,

VERMELANDUS.

In Audit. Gultav. Maj. Die 2z Dec.

MDCCXXXVL Horis ante meridiemfolitis.

HPSdLl&i Literis Höjermnis*

f

S:« R.ve M:tis

MAGN£ FIDEI

VIRO,

ReverendiQimo

PATRI ac

DOMINO,

d» magnoi

AORIVILLIO,

S.S*Theol.

Celeberrimo»

Per Vermelandiam & Daliam

SÜPRINTEN

Venerandi Confift. Carolftadienfis pr^sidi

Graviffimo,

Reg.Gymnaf.& Schol. perDiaecefin

E P H O R O

Adcuratilfimo, M&CENATl MAGNO.

IWo» auderem, Reverendiflime _Pr*-

* ful₅ Te maximisjam dißrittumne*

gotiisinterfelldre^, nififcirem}intergm-

fis*

vifiimas Tuas ^curas hane non effe_pofire-

mam _, ut clientes _{quoscunque ,} inprimis

vero eos, qui Sapientia amantes Apollinis fiequuntur caftra .t maximefelices redde-

re qveas. Nihil dico, nifi quod ipfe fum expertus. fijuoiies enim Te adeundimi¬

hi data fuit occafio 5 toties non nifimirA' biIi quadam _{exceptus humanitate}

? pater-

nisqise plane praceptls ac admonitionibus firmatus,_{nes menihil}^a Tedificefii. Ceterum, quumpe-

Cit,quodtantisre(fonderepojfit benefiyiis,humillime _precor5 patiaris, ad illam,quam antea concejfiftigratiam, hunc

accedere cumulum _, ut lucubrationes hafice juveniles, qua,infignumgratijfimi animi, Tibi,Maecenas Optime,7^w ojfieruntur>

benignis veiis aäfiicere oculis , atque

poß hac , ut in banc _usque diem? Tibi

commend<itum ejfiefinas

Reverendiffimi _Nominis

TUI

eultorem devotiffimum NICOLAUM FJELLMAN.

VIRO

Adm. Rever. atq-,

Prtclarifll

Mag. SVEN O NIf

FLORELI O,

Ecclefiarum Holmedalenfiiim Faftort

meritiffimo, Diftridusadjacentis Pr**

pofito adcuratiflimo >

Patrono

Optima.

VIRO

Tlur. Rever. & Trådar

iß.

Mag. LA URENTIO

HESSELGREN,

Logices & EthicesZ/#tfr/'Sollertiffimoy

Conhft Adfejfori Laudatiffimo^, Fafiori

in #ammarön vigilantifTimo,

Patrono

Propenßßimo•

VIRO

Tlur. Rever. &

Preedariß.

Mag. E R L A N D O

FAXELL,

Eloquentiac Lettori

AdcuratiflimOj

Confift. ddfefrori digniflSmo*

I

Patrono

Certißimo.

vrno

Adm. Rever, atq\

PraclariJJ\

Mag. MATTHIi

KRUSE,

S. S.Theolog. LettoriDexterrimo,Con-

fiftorii Adfeffori Digniffimo ^, Pr<epofifo

& pafiori in ©rqfroa meritiflimo,

Patrono

Optimo,

VIRO

Plur; Rev. &

Praclarij]\

Mag. JOHANNI

Mathem. & Hiftor. Letfori Sollertiffi- mo, Conlift. Adfeffori Laudatiffimo,

Patrono

Propenß/pmo.

VIRO

Plur, Rever. &

Prtclarijf.

Mag. NICO LA O

a si«/

Hebraeae &GrecaeLingvae Lettori adcu- ratiifimo,Confift.AdfejforiDigniffimo,

Patrono

Certifjtmo.

J

beneficiaYzfaa

ni Optimi,rite confidero^ tanta uti- funt ? z*/* ne vix quidem7

i&rf/ rationcj eadcm recenfere9.nedum de¬

iner ertqueam. £uocirca,^cumalio ofijiciivel pietatisgenere Vobis fiatisfiaeere neque-

am _j hane , tanquam gratijfim<e mentis tejferamy dififiertationem Academicam^o- bis dicatam_{, eo, quo} foletis^, favore ,

accipiatis^, majorem in modum rogo.fijjuod fifeceritis , Promotores benigniflimi,

habeo , de _quo mihi in finu gaudere li¬

cet. Z)£ cetero : llt Vosomnigenafelicitate

ornatos efifie velitjubeatqne Deus Optimus

Maximus _, rogare non intermittet

Admod.

Plur.

Nominum Veftrorum

Cultor obfcrvantiflimus

NICOLAUS FJELLMAN.

VIRO Rever. Doclijfimo,

D.STEPHANO FJELLMAN,

Comminifiro

inJpö!mcDal)IVigilantiflimo,

PARENTI OPTIMO.

TErra Tuum,Optime ^{perquam grave}

^ejfem

^onus

^fi

ra certe funt beneficia ^, qua mihi _pra"

ftitifii:pr&ßitifes vero plura^fiplura pra- ftandi Tibi fuißetfacultas. _{Interim, ita}

trat erqu/imfacultates tulere Tuae,Tuam

erga me tefiatam voluifii liberalitatem, ut

measJubletando necejfitatesy femper ^auxe-

ris Tuas. Qf}d Tibi igitur,Cariffime Parens _, debeam^, _optimefcio: quid vero

perfolvam ,plane nefcio. Piasyquas debeo, gratias Tibi , indulgentijfime Paren_S,pu¬

blicejam perfolvO) & in TSKpiygiQM Tilialis Animi, hoc eft , pii pariterac -venerabun- di _, hunc qualerncunque laborem Acade- micum Tibi confecratum ^{v o}lo , cumar-

dentiffimo voto , velit SupremumNumen

Te, in ingravefcenteTuafenebla,iis ani-

mi & corporis viribusfirmare^ ut muneri Tibi commijfo praeß'e, & fojpes ^{mihi &}

leIiqvisTuis diutijfime viverepofis.

PARENTIS OPTIMI Filius obedientiflimus NICOLAUS FJELLMAN.

,

0rufft>c^cgfceit

2lt>rebortte ocl> tP4lad)tob/

Jp)errANDERS FRIBERG,

©in

£4gtßrabe SBalgyitttare.

Jpmafe Jperr FRIBERG emot

mig

£)cb

fom

v?at)er mifat ftg

#v i mfri bug ßroarat»*

3ag finner

tf>et mefe ollo ratt

St

ffiött pä 0ona'fdtL

0om tberfdv1 0onen icfe

fan

förffpffa*

9)}en feocf i

Vertat

fann

£mot fin gar bdr f>püa ; (Ed tillta mäjie dfroen jag / s))?ig ()dra unfeer famma lag.

$tl

prof

tacffamt ftn

ndra

FRIBERG gåfroan müt

QBill jag nu fear frambdra:

j£on ringa

dr: jag (jdrfamt ber

$ag gunftigt

up/bmafe 3<Jg &

<Sitt

Jr)$stdvat>eZBäl8YttMm

^ienflbdrfamme fienare

NILS FJELLMAN,

A. «; i2.

5.

Hevitatem, _quampo-

ftulantrationes noftrae>

fefUturis _, prolixiori-

bus elfe non licet cir¬

ca explicationempote-

ftatis, quae intitulo dif-

fertationis comparent, vocum. Pauca

tantum , quae noftro videmus profutu-

ra inftituto , trademus. Neceffltatem.

in_genere definirefolentOntologici per

quandam immutabilitatem^,qua resaliter fefe habere nequit. Seu : Necejfarium in genere id efie dicunt ^, cujus oppofitum

eft impofftbile. Triangulum habere tri«

a latera, eft neceflarium: Identitasnam*

0 que

eft

fubjeftum

j adeoq; per principium contradidtionis

* impoffibileeft ^> idem ^non efie idem ^,

A h. e,

v

h. e. triangtKum

efie &

habero

tria latera. Diftingui fölet

neceffitas

in meta

phyficam

phyficam &

ralem, cui diftin&ioni cognata

eft il¬

la neceffitatis in abfolutam & hypo- theticam, abfoluta coincidente curru

metaphyfica , &

hypothetica fob fo

comprehendente

phyficam &moralem.

Obiter heic obfervamus, efie quan- dam necefiitatem moralem ^, quac no

hypotheticae quidem

neceffitatis

men meretur,efie quoque aliam,qux

idem jurefuotuetur,&

denique efie

liam , qua: ad abfolutam

referri debet,

ut infcrius videbimus.Permetaphyficam ejusmodi intelligitur neceffitas■> quarel

in fe fteffata oppofitum eß abfotute im»

poßibile. Subtrahit haec

necefiitas

potentia: & libertati

Deum exifterOy

efi: metaphyfice

necefiarium.

tinet exemplum fupra a

trianguJo

fumtum : extenditur enim hatcnecefii¬

tas ad veritates geometricas» »nde ge- ometrica, & adefientias rerum^unde

intrinfeca , immo, logica appellatur*

hypothetica neceffitas eß ⁷ quafub bac vet

itU conättione rci oppofitum eft

impoffibi*

k*

(

3

phyßcd neceffitas eß» qua inordi'

narw natura eurfu &_{per natura} vires rei ofpofttumeßimpofßbihÄiz.neceifariumeft, corpus fpecificegravius influido fpecifi-

ce leviorimergi;foJia arboribus deflu-

ere autumnali, redire verno tempo¬

re. Non ftibtrahit harc neceffiras _op-

pofitum fuum porentias & libertatiDi-

vina;. Deo indifferens fuit> has leges motuum,qi!ibus nuncregitur hic mun- dus corporeus, condere & alias _, etfi

abter doceant Leibnitiani, ftatuentes»

has leges motuum effe fapientiac Divi-

nac convenientiffimas, Deumque fal-

vafua fapientia non potuifte alias _prae

his eligere. Cum ^awtem Deo abfolii-

te fit impoflibiie, agere quidquamj

contra fuam fapientiam,manifefto ho-

rum necefiitas phyfica refoivitur in_*

abfolutam & geomet?icam5quaIem ne- cefiitatern hujus univerfi» & qtiibus dirigittir, legum ^motuum docuitante

cos Spinoza rnaximo inDeum fcelere*

$. IL Moralis & morale vocabula«, derivantur a voce mosfeu mores: per

mores vero tntelligitur vivemii ratio

corum _, quje vi inreiligendi gaudent, adeoque (cfe ad certam regulam vel

A 2 aormam

4

normam componere norunt. Qua? e-

orumafttonescum norma^convemunt, bonar; quat non conveniunt, malac di-

vcuntur. Convenientia & difconvenien- tia illa , adcoque bonitas & pravitas

a&ionum ^uno moralstacis nomine ve¬

nire lolet. Morale itaque iüud vocari confvevlt, quod relatum ad ablionum nor*

rnam fit bonum vel malum. Neceffitaswo*

talis eft duplex/juris mmirum &fafti, Neceffitatem juris iKam appello ^, qua-»

aftiones morales alsterfe habere nequeunt^

quaque Uberum agens hane veliliama5ii*

onem cum laudeaut evituprloy pramioaut

peena agere vel omittere tenetur.HatC ne- ceftitas afficit a&iones morales ut in_»

abftra&o feu ut potfibiles fpe<ftantur, eftque vel abfoluta vel hypothetica, Ab*

foluta refpicit eas a&iones, quas cum natura rationali neceflarium nexam &

convenientiam vel difconvenientiam-»

habent,qualesfunt aeftiones in jure na¬

tura praeeptae

vel prohibits

a<fti-

ones ibi mandatar fint bonat* prohibi-

tae malat, unice eft poflibile , undc*

jus Naturac nullam admittit difpenfati-

onem*necadmittere poteft.yEterna&

immutabiliseft veritas» creaturam ra¬

tional

tionalem e. gr. Creatori fuo quod-

vis officium debere , quar veritas fir¬

ma manfiffirt, etfi Deus nullam crea- turam condidiffiet rationalem, habetq;

fuum fundamentum in _xterna Dei ef- fentia & immutabili illius intelle&u.

Cognofcitenim Deus ab aeterno, quid

fibi conveniat , quid non conveniat :

Bonitas aurem &perfe&io moralis non minus quam perfe&io illa & bonitas

metaphyfica & effentialis, in ^conve- venientia cum infelledu Divino tan-

quam norma fua primay independente

& originaria confiftit. Dico primarn&

originariam: cum creaturis namque rationaltbus , in quibus creator beni- gmffimus fuam refplendefcere voluit imaginem ^, communicata: funtqnacdam

veritates & neceBarrae agendi regulär.

Hae veritates vero _, & harregula: cum his creaturis jam communicata: , non

amplius manent nudae ventates & nli¬

da: regulär eflTentiales, ut in Deo, fed

funt lex proprie talis. Harum igitur

veritatum _, & hujus legis mentibus

noftris impreffac, qua: hoc modo efl:

gKTvvrog arterna: juititiar Divina: ^, tam

Deo impoflibile eit quidquam immura-

re »

6

re, quam impoffibile ed: ei feipfurru

immutare , aut agere quidpiamcontra luam effentiam. Abfoluta itaqne datur

necefiitas moralis, omnem excludens contingentiam.

§• III Altera necetfitas juris hypothe-

tica eas concernst adtiones, _quac cum

natura rationali neque neceffariocom*

veniunt, neque neceffario eidem re- pugnant , quibus tarnen acceflit valor quidam moralis feu moraluasper bbe-

ram legisiatoris impoßtionem. Tales

funt adiiones inLegibus Pofitivis prac- ceptac vel prohibitx : Talis quoque neceffitash,e. bypothetica lisdemcom-

petit. llti vero nulla neceffitas

hypo-'

thetica excludit contingentiam 5 na

&

hae adliones poffunt fieri non neceffa*

riae feu indifferentes, dum fuperiorß-

ve legislator legem fuam vel penituS

tollit, vel eandem difpenfat & quos- dam eorum , quibus lata eft ^, ab ejus obligatione liberat. Ita morali*

ter efl: neceflarium ob prarceptum le¬

gis Divinar poßtivae univerfalis, ut u-

nus mas Sc una foemina matrimonio

copulentur. Neceffarium hoc manet,

quamdiu Deus hanc legem nec tollit

nec difpenlät, uti olim eam difpenfa-

vit,

vif» dum Patriarchis permifit pluribus

fimul jungi uxoribus.

Exc fuit

ceffitas juris^ea fpeftans,

qca^fieride«

bent, quae tarnen

ideo

fernper fi¬

lmt:de ^altera fpecie neceßitatis moralisy

quam faßi

appcllavimus

fecundumj

noftrum inftitutum jam pluribus age-

mus.

IV. Dicimus haue neceffitatemi

eunte Rötenbeccio a) ejfe^, qua td, quod

libertate eß_pr<ed.itum 7 hoc vel itto modo ajfettum non poteß aliteragcre:

Eftq; hatC

neceffitas affedio aåionumliberarum

In concreto confideratarum^> feu qua-

tenus ab agentibus in adtum

dedueun-

tur; & ficuti neceflitas juris refpicit

a&ionum eflfe ; ita hacc earundem fi«

eri. Hypothetica

efts

hypothe-

ticce neceffitatis nomen merito fuotu«

etur, fed potius

certitudo foret di-

cenda. Unde Rötenbeccius pofl: da-

tam neceffiratis diftin&ionem in me-

taphyficam >

phyficam & moralem,

ftatim fubjungit, neceffitatem mora-

lem effe inter has neceffitates mini-

mam , intelligens neceflitatem

fa&i.

Necefiitatis noftra: varias definitiones

tradit Bülfingerus b)t quarum unam

vel alteram huc transfcribere non pf- get: pertmet enim

ad declarationem

reu Moraliter, inquit, id neceßarium j

diittur^quodetfi fua detorminationiscauf»

'

fam fußicientem in jua ipfiut natura non

continet, acaufla tamen agentis & cir-

eumllanriarum _urgenttum conßderatione

morali talem accipit, uty ea pofita} eße*

Siut nonconfequinon poffitycujusopvofttum

in fe tpfo ^non impofftbile aut repugnans ^, dijfonattamenvtrtutibus attributiscauS- fa agentis moralibus- Quas attljiimuS

definitiones idem plane dicentes, ex-

emplisjam illuftrabimus. Virum

juftum

aliorum bona fraude circqmvenire & j

dolo ,efi: impofTibile: non quodrepu-

gnet, homines injufte agere & alias

defraudare₅ aliud teftantur fraudulen-

torum hortunummores, fed quod mo¬

rali illius viri prudentiae & virtuti fa¬

ctum didonet. Hominem pium tem¬

pore facrisdeftinatotemplum

frequen-

tare _, Deumque fuum quovis devoto

culru venerari , eft necefTarium.Neq;

impodibiie eft , homines contrario

modo agere ^ loquuntur hoc ipfunu

deteftanda exempla corum, qui tern- pus Oivinocultui confecratum inter

quae

quarcunque inania & impia ^{terere a-}

mant: impofiibile vero eft hcmini prudenti & pio ^, qui ^> quantunu fit bonum Deo fuo fervire, aeftimare novit, Eodem modo fefe habet cum

illis,qui in confufa rei idea acquiefcen-

do , iterum itetumque bonum appa- rerjs pro vero amplexi vitiolum ftbi

contraxerunt habiturn. Hi quamdiix

tales _manent, vitils nimirum inquma-

ti,non poftunt nifi male agere.Loqui«

mur in eundem modum _, in quemlo-

cutus eft ipfe Servator^dum dixitfcan-

dala non pofte non venire. Non _qua- fimetaphyfice autphyfice eflet necefta- rium? ^ac _per ipfam naturamprafftabili-

tum, ut fcandala venirent» fed ne-

ceftarium erat ob hominum vitia,quae

omnifcio Chrifti obverfabantur oculo, a) Log. vet. & nav. quaflio. J89* b)De

origine & permiffionemäli §. 160.

§. V. Sed putaverit quispiam ^, hac

noftra neceftitate hominis colli liber- tatem. Quam: fufpicionem ^ut tolla-

musj noftrum eft,declarata primum

vera &genuina notione libertatis, o-

ftendere, nihil hinc libertati accede-

re detrimenti. De _genuina libertatis

idea

I o

idea folliciti, non poflumus

acquiefce-

re in illa, quam nobis

tradit illuftris-

fimus Leibnitius, _putans, ad liberta-

tem h^c tria fufficere : Intelligentiam

feu facultatem judicandi, (pontaneuma*

gendi conatum & contingentiam :

ha:

nim trianon aliam conftituere podunt

libertärem, quam quae eft a

coa&ione,

folemus brutis. Ne¬

mo quidem tribuerit

brutis faculta¬

tem judicandi 5 qualiscunque tarnen perceptio & idearum

receptio iisdem

denegari non poteft. Neque

facultas

in fe fpedlata nihil \i*

bertatis habet ^, cum fpontaneitate 8c contingentia, in homine

magis confti

tuere potelt libertatem, quam

illa

ceptio cum

fpontaneitate & contin-

gentia, in

brutis eandem conftituit.

Hane fuam libertatis ideam tantono¬

bis fufpediorem

reddit ille

vir , cum admodum frigide de Über¬

täte loqui videatur,

adfirmans, haud

aüter cum anima eflfe _comparatum in

' aftionibus ejus, aecum acu

magnetica.

Verba ejus in verfione latina

Theodi- |

Cea: a) ita Cadunt! perinde />/? ( difnu- s

Wm), ac fi acut mag, j <

converti

tat independentiam

II

eonvertigauderet ^, putaret enlttt fefe illue

converti nudo ifßus beneplacito^, indepen-

denter a quacunque alta cauffa ^, qui<Zs

ron perciperet motus tnfenßbtles materia magnetica. Putat infuper quüd fi da«

returindifferentiaaequilibrii (quemta¬

rnen cafum ut m univerfo impoffibi-

lem venditatj,anima in neutram fefe determinare poflet partem. E. g.Siho-

mini efurienti duo fercula _appone-

rencur, in quibus acqualem deprehen-

deret bonitatis rationem»&_{pro aequa*}

Ii ratione bonitatis, acqualiter quoque in utrumqueferculum inclinaretur, fe-

cundum fententiam illuft. viri potius fame inceriret famelicus, _quam fe ad

alterutrum ferculorum determinaret,

mfi accederet alia caufla, _quac acquili-

brium tolieret. Sed quorfum hacc! A- dum eft de übertäte, adeoque cum omni moralitate, fi ha:cvera funt.

a) §. so.l

§. VI. Serram contentionis cumne- rnine reciprocare volumus de limiti«

bus facultatum animae _, intelledui an voluntati competat übertas : Vanutru putamus omne ejusmodi litigium, id*

que propterea,cum exiftimemus, eurn

jure

11

jure noriefTe accufandum , necei quid-

quam vitio vertendum, qui nec adin- teile&um nec ad voluntatem, (fumens

nimirum voluntatem cum Celeb. Vol-

fio/«)pro fola inclinatione ) liberta-

tem refert, eam tanquam ab his di-

verfam confiderans facultatem. Nobis viam, quam prarmonftravit Celeber-

rimus Epifcopus Doft. And. Rydelius>

b)incetluris, fufficit obfervaiTe, animar noftra: facultates generallores eße duas, pafßvam alteram, alteram ^vero aBtvaw*

Ad paffivam referimus perceptionem,

inclinattonem & reclinationem feu ad verfationem. Perceptio tam latea no- bis accipitur , ut omries animar facul-

tates cognofcendi fub fe comprehen-

dat. Omnes bas animar cognofcendi

facultates defmiendo percurrere ^, no- bis non vacat: fufficit in genere mo- nuiffe , nulli earum pofle vindicari

Iibertatem : funt enim paffivar , rati-

ones adeo mutationum quar inillisob- tingunt ^, non in fe ipfis ^, fed aliunde

habentes : pofitis his rationtbus ex- trinfecis , non poflunt non mutari;

non vero pofitis , ipfae fe mutare ne- queunt. Objeftam ^rem perceptibi-

lem 5

lem,nonpotefi: ^non anima percipere,

& qutdquid eidem rei inexiüic, non

potefl; nifi ^ut inexiftens fimul perci¬

pere* Quod dicere folemus animam libere percipere & apprehendere , li-

bere judicare & ratiocinari, hoc^non tribuendum ipfi faculcati cognofcitivze,

fed a&ivitati , fecundum quam anima quodammodo habet poteftatem in o- mnes fuas pafliones. Joter animae paf-

fiones numeravimus inclinationem &

reclinationem, ideoque nec his forma¬

liter fpe&atis aliqua competit libertas.

Inclinatioeß facultas anima, _qua natura- literprofendetin objeüum proratione bo*

nif quod in eoineffe cognofcitur. Reprac-

fentato animae objedto bono ^, non po¬

tefl: nifi in illud inclinari ₅ repraefen-

tatis objeélis inaequali bonitate, in ^u- trumque quidem inclinatur anima_,, fedinaequaliter:in objedtavero,inquib5*

acqualis inefl:ratio bonitatis, sequalirer

inclinatur.Si quacraturratio,cur itane- ceßario fiat , alia dari non poteft,

quam quod anima ut quoad fuas per-

ceptiones, ita & quoad fuas inclioati-

ones ab obje&is dependeat, &ejusmo.

di mutationum ratio fufficiens non in

aaima, fed in objecto refideat. Itaut,

pofita

14

pofita in

objedc

fufficienti

ponarur in amipa,

quod

tionem potius eft , quam non

eft

dem tenendum eft dereclmatione, _quac eft facultas anim* ^, rjua ab objetto ut malö reprafentato naturaliter abhorret,

§* VII, Si jam inclinatio animae in objedum pro ratione bonitatis > quae in eo ineffe cognofcitur, ftt volun*

tas , uti voluntas in Thcodicea_, a) definitur j & libertas confiftat

in voluntate & perceptione feu facul-

tate judicandi, utibidem £)contendi-

turj fateor animam admodum raro efc

fe indifferentem ,qua]em eam effe ne- gat Illuft. Theodicesr)

audor,

nec liberam, übertäte ea , qua? eft a neceffitate. Non mirum itaqne eft, e- os, qni in his facultatibus libertärem

ponunt, nihil ultra prarter

contingen-

tiam requirentes, indifferentem re-

jicere.

Indifferencia rejeda, quid mi¬

rum , eos in gratiam fui lyftema-

tis excogitaffe fuum principium in-

difcernibilium> feu impoftibilitatetru

duarum rerum fimpliciter arqualium.

Anima enim, fecundum eorum men-

tem _, intrinfecaindifferentia adiva de- ftituta non magis ab uno quamaltero objedo

obje&o determinaretur, ft in utroque

atqualis effet determinandi ratio,haud

fecus ^ac bilanx in jcquilibrio conftituta

in neutram fefe determinare potefl:

partem. Huc usque nulla libertas: a»

iiam requirimus, eamque quacrendam

eßb putamus in tndifferenti aftivitate ^,

quac eft facultas , qua anima ad neu-

tramnaturalster necefarto reßriblapar-

tém _, ^0 lubitu fefe htc Of nunc determi¬

nare poteflad agendum vel non agendum:

qua anima ipfa cft principium fua deter- minationis, quaque ipfaeft ratio detcrmi*

nans fua volitionis, independens a qua- cunque alia cauffa. Indpendentem di- cimus, ^non tali independentia ^, qua- lemeitribuunt patroni harmoniac prac- ftabilirae _, qm docent, animam

efle

ommmode independentem a corpore, cumque eodem nullum commercium

naturale haberitem, Ted ipfam habere

in fe principium omnis fui motus,ita

ut flatus _animac confequens habeat fu-

um fundamentum in antecendente, &

hic iterum in aliquofe priori, donec

ad caufam primam, Deum relabatur.

Sed _quot & quantis

difficultatibuspre-

mitor ^ne hatc opinio? quis non videt

Automaton ill«d fpirituale, quale fin- .gitör

\6

gituranima

noftra, efTe

Divinum»

& omnes illas im puras inchnationes,

quae mencem

hominis vellicant,

Deo

efTe prarordinatas infaiitbili

caulTarum

& effedbium nexu. Talis independen- tia»qualis ab his fingitur,

eft fumma

eft fe-

cundum eorum hypothefin ^, animam pofte fe movere

nifi aliunde

a) §. ^22. b) §. 34 c) §. if.

§. VIII. Nos non negamus,animam

efte dependentem a corpore &

cauftis

externis quoad fuas perceptionesin-

clinationes : potius hoc contendi*

mus contra Leibnitium & quicunque

ab illius dant partibus ^negamusvero

eam efTe aliunde dependentem quoad

fuam atftivitatem & acftivam determi-

nationem. Neque negamus , quodde-

terminationem animac adivam ^, ut

plurimum prarcedat quantalacunque

inclinatio i negamus autem , iftam in-

clinationem & iftas rationes extrinfe-

cus advenienfes eftetantas,utin anima nihil indeterminati relinquant. Quin poftu]amus,pofitisiftisrationibus,animae

tantii fuperefteaéhvitatis,tantum indif-

feréntiac _{, ut} pofiit fequi vel non

fe-

>7

quf, poffitinfirmiorem

inclinationem

fequi, fortiori deierta: Ut

religio

jori bono, qucd

mtelleftus femper

minori pr<eferendum judicat^r

cujusq;

judicio anirnztmclinatio

determinatus

eligere tamen , quod eft minus, aut

e duobus bonis aqualibus ^» quorumj

neutrum intelle&us a/teri prarferrepo- teft, unum alteri prarferre potfit. Hu- jus rei ratio fi quaeratur , ftultus eft ^, qui rationem redditurus, proptereami¬

nus bonum praeferri dicat majori»

vel

ro,vel faltem ipfi squale,* fed ratio hujus unice in indifferentianimae a<fti-

vitate eftcollocanda, & ideo iftudfieri dicendum, quia animac fic placet. Ut

adeo falfiftimum fit,animamfemper,etfi plerumquefit, fequi rationem praepon- derantem,nifiratiopraeponderans dica*

tur,qux aflivitatispondereeft adjuvata.

Haec veritas nififirmo ftarettalo , eva-

nefceret libertas,cumque ea moralitas.

Quis enimeum ^, qui fecundum ratio¬

nem, contra quam niti nonpotuit, e-

^erit, male egifie & culpa

eile,

accufa^ret.

§. IX. Breviter fic & utcunque o- ftendimus, qualem nos habearnus li-

bertatis

bertatis ideam. Demonftravimiss, ant-

rram effe indifferentem , indifferentia ^r.

affiva , ad a&iones morales. Huic Ii- bertati & indifferentiae animar nihil timemusaneceffirate noftra. Diximus, liberum agens, certo modo affedum»

non poffc aliter agere. Sic e. g. fapi-

ens non agit nifi fapienter. Sapiens

mihi dititur _, qui bona, vera a falfis apparentibus dißin^uit, Vidlt rationesO-

ptimas. Rationes ^{illae funt} inclinantes»

non determinantes nec neceffitates.

Pofitis his, adhuc indifferens eft, &in ejus poteftarerebftum, velit easfeqvi

vel non fequi.Poteft ideas harum ra- rionum fugare, & alias arceffere,_atq;

fic inclinationem perdere. Sequitur

tarnen has ipfas firmiter &eonftanter, fvadente ipfius fapientia. Neceffitas»

qua hoc modo & non alio agit > eft:

Jibera, & non nifi certa & firma e-

ledtio. Eodem modo, infipiens infipi-

efiter agit. Inßpientetn dico^> cjuicunque

bonum apparens pro vero iterum iterumfe amplexus , vitiojum ftbi contraxit ha»

bitum. Hie rationes , quas femel & i->

terum ut bonas judicavit ^{, con-}

ffanter quoque fequitur. Ita qui amo- f

rem divitiis in praqudicium usque e- mi-

minentiorum bonorum , cum quibus

fi

coll^dantur

& d vinas ducjunt» _putans optimas.

Neque fapiens» neque infipiens luam

a m 11titindifferenti^{am, nec} amittere _po- teft , cum fit animse eflentialis, fed

fic ea utuntur , ut iUe in bono _vero, hic in bono apparenti repraefentando &

fequendoconßantiam(ponte adhibeat.Qum

vero (apientia & ftultitia homini non fit efientialis , poteft homo fapiens

fuam amittere fapientiam, & ftultus fieri, _atq; fic ftulte _agere; homo vero ftultus fuamdeponere ftultitiam, adeo- que fapiens f?dtus , fapienter agere;

quod lpfum luculentum in homine eft argumentum iiccrtatis& indifierentiar.

5. X.Explicavirnusjampromodulo it>

genii necefiitate rooralé, prouti cofhu-

niter accipi confvevit, mmirurn,extra creaturarumfpharrarü^non extenfa.Leib.

ßitius &Volhus> fecuti quosdam fcho- Jafticorum, hanc iplam neceflitatem

ad Deum applicarunt, agreffiopus pe- riculis &difficultatibusundique feptum.

Contendunt, Deum ut fapientiffimum,

B 2 femper

femperagere exratione unius optimfc

Duo vel plura optima däri negant, vi fui principii indifcernibilium : undo ^t concludunt, Deum non potuiffe non

eligere hunc mundum ut ex mnume-

rispoffibilibus mundis optimum&per- fetftiffimum : non potuiffe nec debu-

iffe , falva fua fapientia ^, res mundi

ne minimum quidem aliter difpone-

re & ordinäre» _quam difpofuit jam &

ordinavit. Haec eft mens virorum Ce- leberrimorum. Sed difpiciamushare o- mnia paucis, & videamus, qux reti- nenda, _qua: cavenda. Deus eft fapien-

tiflimus , & non poteft non talis elfe, quippe cum fapientia ei fit effentiahs»

Jonge aliter» quam eft in creaturis.De¬

us itaque agie fapienter, hoc eft, ob

rationes optimas : hoc negare , eft

Divinitatem deftruere. Eft quoque Deus fimul liberrimus, & liberrime agit,indifferent! quadam libertate: hoc negare, eft quoque in Divinitatemj

peccare. Quando Deus creavit hoc univerfum,egit obrationem optimam»

ut manifeftaret gloriam fuam & fuam

bonitatem: & quidem melius nobis vi¬

detur, creare quam non creare, ma- manifeftarefuam gloriam & bonitatem, _j

quam

21

quam non manifeftare. Unde Deus in fummo gradu fapientiftimus ^, _cuiquo fapientia eft eftentialis, videtur ^meta- phyfice necelfitatus huncmundum ^cre-

äffe : creavit tarnen Iibere,adeo ut falva fua fapientia potuidet non crea- re. Oceurrunt in Deo difficillima_qnx- dam,eum nimirum efte fapientiffimum,

& fimul quoque liberrimum, duaf ve- ritatesin fe quidemreconciiiabiles,quas

vero inter fefe conciliare, non vide¬

tur efte humanum. Neceflkas fapien-

tis, refpe&u Dei, in genere eft facilis:

applicatio vero illius ad cafus fingu- lares, eft difficillima. Non erraverit is,_{q ii}i dixerit, Deumut fapientiftimum

non pofte nift fapienter agere: erra¬

verit vero , & in maximos fefe conje-

cerit labyrintnos, qui hinc conclude-

re vellet , Deum non potuifte non creare hoc univerfum , nift fuam vo-

luiftet laederefapientiam. Quod Deum itaque concernit, non planenegare&

rejicere poffumus neceftitatem fapien-

tis &moralemrnon enimminusfapien¬

tiam tutari debemus Dei, quam illi¬

us libertatem _; fapientia vero ita tu-

tanda, ut non patiatur libertas.

Unde h<ec neceffitas eric nobis nihil aliud

21

aliud, quam certa quadam & ßrma e- lettiot qua Deus indißerentt libertate fic

hoc modooptime agit, ut porueritquoquc}

falva fua fapientiat alio modo optime egiße,

§. XI Taiem neeeftkatem fapientis

& möralem, qualem inculcant Leib-

nitius & Volfius, qua Dens non po- teft nifi hoc unico modo, & non alio agere> nifi in fuam fapientiam, adeoqj

Divinitatem _{peccaret ,} merito refor- midamm,quippe cum videatur efte ab-

foluta & fatajis, Opinantur quidem patroni ejusmodi neceftitatis, fe pofte

libertäremfervare, diftingvendo inter id, quod morahter, & quod abfolute impoftibile; fed quo fuccelTu, ipfi vide-

ant. Diftincftio hxc refpecftu Dei, con- fentienribus Theologis & Philofophis

tantum non plerisque,nulla eft. Quod

Deo eftmoraliterimpoftibile, eftquoqj ei abfoluteimpffibile. Sic mentiri, Deo

nonminuseftimpoftibile,quam bilineu

recftilineum facere.Qu»senim ejusmodi

abfolutäpotentiam,fecundii quamDeus

fe ipfum poftet deftruere,unquamfin¬

geret ? poftet vero fe iprum deftrue-

re, fi mentiendo fuam juftftiam, fan*

«ftitatem & fapientiamdeftruere poftet.

Qmnia Dei attributa moralia lunrei quoq;

'

quoq;efTentialia. Si itaque Deus ^ex his

attributis agit, phyfice agit: quod au-

tem Deus per naruram agit , neceffa-

rio _{, non} Itbere agit. Nulla fic Dei libertas. Contendunt quidem Deurru

ideo libere agere, quiaagitid, quod metapbyficenon efl: neceflarium.Sed a

contingentia effedus ad Jibertatcrru cauffar _{, qua?,} qualis, quanta confe- quentia > Hoc modo nulla non cauffa naturalis efiet libera _, quandoquidem

non repugnat, earum efiedus aliter fefe habere.

§'XII.Quodad illudunicumoptimü,

ad quod Deum reftringunt, attinet, facile dixerimus. ^, efle foetus ingenii

humani contra fanam rationem & fcri pturafacra Juxuriantis.Contrafcripturä»

quacteftatur, Deum pofle facere fupra

omnia , qua? nos horrunciones _cogi-

tarc poflumus. Quid vero Deus fa¬

cere poffit , deprehendifTe is fibi vi- detur , qui contendit, eum non nifi hoc nnicum facerepofTc, nifi fe ipfum

velit deftruere. Contra fanam ratio¬

nem , quac diditat ^, nullam involvi repugnantiam ^, _{neque a} partej Def,

neque a parte rei ^, duo vel plura ^cx- iflere pofle acqualiter optima. Non a

a parte