D. D.
Differtationis Academiete,
PRAEFECTURA NAESGARDENSI
DALEKARLIAE,
CONTINUATIO II:DA,
SISTENS
PAROECIAM FOLKÅRNA;
Quam,
Conf. AmpliJJ. Ord. Philojoph. in Reg. Acad. Up[alie?ifiy
p r je s i D e,
MagCAROLO fred.
GEORG 11»
Hift. Prof. Reg. <& Ord.
PRO GRADU
Publice Ventilandam Exhibet
Gustavus Christiernin»
Ddhkarlta.
In Auditor. Garol. Maj. d. 5 Junii, 1776.
U P S A L 1
JE,
Apud JOH. EDMAN, Re#. Acad. Typogäaph.
norias methodum agendiperverfam atque iiieptam non mo¬
do generatim vitare,
fed
etiamfeorfum in cauffas inquirere di»dicerint, cur improbari beectaliaque debeant. Ut taceam de- leBationem innocuam atque fvavifßmam, quam, in tanta lo-
corum, hominum rerumque varietate obfervanday leclores capi-
verum peritiy £? ad pracipua narrationis momenta, tan- quam totidem providentice Divinßfpecimina, fatisattenti. His
rationibuspariter acfoli natalisamore du&usopus, ante plnre's
annos abaliis^ tanta cum laude inceptum, contimiare inflitui;
quod dum fecevo, benignam tuamC. L. cenfuram mihi expetoy
quamvisy qua mea virium eß infirmitas} nihilpromittere au-
/2/7/, kW cz/7;/ laboribus illorum, qui in hoc nrgumeiito
ante mefunt verfati, comparariqueat, nec rarum quidpiam aut inauditum, neque etiam quod Jolidum fuisque abfolutumfitnu¬
meris valeam adferre: obfervaiiones politioribus nempe inge*
»z/j rejervandas. Nonnulla tantummodo de Farcecia Folkäma,
Geographice rhf Hißorice JpeSlata, breviter conge(fiy citmplura
dåre temporis facultatism habenda ratio vetuerit. Non pof- fum autem quin venerabundojuxta ac gratiflimo anhho publice
collaudem benevolentiam acfacilitatem fingularem, quafui me viunerisfaSlum voluit Hedemorenf. Paßor ac Fvcepoßtus longe digmffimus, Mzjtr. AW. ZW/. Doclor PETRUS UGLA, di- ligenti/ßme elaborata Jua mihi aperiendo adver[aria, quaey uti per oninemargumenti, cujus ipfe telamperhonorifice eß exorfusy ambitumfe diffundunt, ita mihiy Folkärnenfesperagranti tr-a»
BiiSy iter monflravunttutifpmum..
i N i:
1. N. I.
C a p. V.
DE Y ARO E Cl A
§■ I-
Folkärna
trionaliinträ
terminatur Parcecialimites Dalekarliae fira
Garpenberg;parte fua fepten-
occiduumclaudunt latus Parceciae Hedemora &Grvtenås, ver- fus meridiem adjacent Noreberg, Måklinta& Fer- neboj & ad orientem proxima efl ParceciaByy. Ea eftNo-
ilrce amplitudo, ut a meridie ad boream ad duo milliaria
fe exporrigat , ab ortu ad oecafum milliarii habeat fesquiplum. Pertinet, qua civile regimen, ad Prae-
£eeluram magni Cuprimontis, qua Eccleüafticum, ut in Dalekarlia omnes, ad Provinciam Veftrnanniae, cujus etiam
limites attingit. Ab urbe Epifcopali feptem milliariis dem-
to quadrante dillat, quemadmodum a Stockholmia 16. a Fahluna 7. ab Hedemora 1. cum \ & a Sabla 3 abeft
inilliaria. Praeter plurima propitioe naturae munera, qui-
bus Folkarnenfis Parcecia alii nulli vel in Dalekarlia, vel
in Weilmannia cedit, ea fe commendat Noftra fnus amce-
eitate, ut vix alibi locorum jucundiori imagine fpe£lan-
tium oculi fatientur. Unde fuum Nodra traxerit nomen, qua de re alii aliter fentiunt, haud facile dixero: ceterum magni non adeo referre arbitratus. Non adtinet refellilfe
commentitiam vulgi fabellam de pullo equino (fole)j ajunt
nempe,orta inter Parcecos diffenlione de loco ad templum
extruendum idoneo; his pro ripa amnis Dalekarlici auftra- Ii, illis pro boreali pugnantibus; nefcio quomodo inter
illos conveniffe, equulo effreno litis decifionem ita commit-
E.e 3 tendam
PRsEFECTURA
tendam, ut ubi libero curfu, ut folent, huc illuc vagans conftitiffet, aedem fuarn erigerentj & cum ilie tandem fes- fus in quadam palude {kärr) refliterit, hincParcecias indi¬
tum nomen, quafiFole-Kärr.. Suntetiam, qui a Falkun-
gis, quos hic habitaffe credunr, dictam putentj quorum
tarnen fententia nominis quadam fimilitudine magis quam
rerum monumentis niri videtur. Ad rem potius eile di'
ceres, quod AmplifT.Hulphers in Jtin. Dalec. p. 7. ex opi-
nione incoiarum interpretetur derivari noffraeadpellatio-
nem afiol-, particula noifraribus olim frequentata Sc in ver¬
borum compofitione multitudinis notionem habente, Sc Tiarn> antiquis Fiorn plur, Tiarnir, nota voce; ut lic Fal¬
kärna denotaret regionem paludibus abimdantem. Qua:
nomenclatio -licet ad foli naturam valde fit adtemperata,
utpote quodin noftra Parcecia prae ceteris paluftre Sc uli- ginofum reperirur, nihil tarnen certi in re obfcura, nec
momentofa, aufim pronuntiare. iEvo GUSTAVI L di-
£lam fuiffe Folckare-Sokn crederes ex relatione Er. Ge, Tegel. Hift. GUST. I. Tom. 1. p. 18. nifi Folkärre Sokn
a coaevo Com. Brahe in H. Gud. M:fcr, efferretur.
§• IL
IPrequens
lis pagis fui ferelacubus eft Parcecia,
fintj quorum tarnenSc id quidem
plurimiita utfingu-
peran-guflis finibus clauduntur. Primum locum qui inter eos tenet, Resningen diftus, dimidium milliarii longitudine Sc
quartam ejus partem latitudine aequat. Dalikus albis, qui eequabiii aquarum tra&u, nullo hic torrente nec catara&e vehemens, Parceciam ab occidua ad orrivam plagam inter- luit, hunc etiam lacum perlabitur, fuasque undas, quas la-
cubus Kungsgärds-Gafiers Sc
Öfjbn
ante impertiverat, alteroad boream flexo brachio, admifcet aliis lacubus, ut funt
Sol- Dicka- Fors-Sjön,
Åfekavn
Sec.pagis adjacentibus pul-cerrimumubique preebensadfpe£tum Se curfu hinc in By-
enfem
NMSGARBENSIS DALEKARLIJE. 217 enfem Paroeciam tendens. Ad pagos Pellelo, Haltarslo9 Mefiäy Grubbo, Tiävna^ Brovaln öcc. parvi etiam, juxta ra¬
men ut plurimum pifcofi, funtlacus. Ad Besmngen quod adtinet, illum ar&ioribus- olim ftetifTe ripis5 monumenta
non defunt, quae indicenty cum enim lacus Silian Dale-
karliae effoderetur, nec aqua -exitum lapfu celeri haberet,
heic reftitiffefertur, unde voraginibusfubmerfos, qua ma- gnam partern,adjacentium pagorumfundos docent Tabulae
Cenfuales anni 1:600. Pifcium, quorum heic afFatim eft, fpecies maxime Funt: Perca Ahorrey Lucius Gadda> Laca-
retus Sik, Albulla Siklogay Brama Braxen, Rutilus Mort^
Alburnus LSga, Carafius Rudar Lucioperca Glos, Angvilla Abi, Lora Lake, Salmo Lax, rariffimus &c. Amnes etiam habet Parcecia complures, in quibus capturasincolae exer™
cent pifcium.. Neque fontibus deffcituitur, aquam cum mi- neralem,tum puram ferentibus: &.eft fonsmedicatus prae*
cipuus ad lacum Besningen in praedio Paftoris, cujus aqua, ab Experientiffimo D. Doch Blom explorata, communis
prae Fe fert acidulae indicia, quam etiam multis ad recüpe«
randam, Fanitatem profuilFe. compertum eft. Ad pagum Backa fons purus aquam habet copiofam Sc optimam; prae*
ter plures, quos üngulos enumerare non vacar.
§:: in:
Prtedia
Funtintegra,
63 Inter haecquae ad Parceciam
59.. Funt ve£tigalia Skattereferuntur, numero
; 4^,fiFcalia Krono• Sc T% metalico liberaBergsfrdlje,
Klingsgarden primum in
lillis
locum Fuoquodam
jureoccupat, tarn quod amceniftimum habeat Fitum, agros de
prata eximia, filvam FufHcientem & pifeaturam optimam,
quam quod in patriis monumentisper aliquot retro Fecula
haud Fit incelebris. Pervetuftum autem efte hoc praedium
vel idfueritargumento, quod quishabitaverit primus haud
feiatur. Sedes olim Epifcopalis, vel inter bona EpiFcopi
Men-
2i8 FR/EFECTUflA
Menfalia, quod ajunt, fuhTe fertur. Hodie in domicilium Legato Chiliarch« Legionis Weftman: adlignatum & do¬
liatum eft.
Prasdiura Paftori conceftum, a templo verfus meri-
diem litum, agpi &prata nec non aquae fere cingunt• ter¬
minatur amne Dalico & lacu Besningen, praedio Kungs-
gården,
fedeComminiftri, prted. Jdder Sc Lund. Ager non admodum fpatiofus, quippe qui ultra 12. vel 14. non con¬tinet jugera; prata 40. ad 50. dant velies fceni; filva ad
ufum fuppetit; pafcuå contra nec fufficiunt, nec optimas
not« habentur. Praediurn a fifco Regio donatum quotan-
nisdat carbonum 29. Crates(ftigar) Sc pauloamplius. ./Edi- ficia, paucis exceptis exftruuntur a Parcecis, ad decretum
Commiff. Regiae, ut dicitur, d. 5 Apr. 1687? clIi fubfcrip-
ferunt Gubernator Provinciae GUST. DUVALL. Sc Epi- fcopusArof CAROL. CARLSSON. Hac limul occalione
ftati Paftoris reditus ex Parcecia funt ordinati; frueretur
nempc decimarum tertia parte ex frumento cujuscunque generis, ut fuiit liligo, triticum, hordeum, avena, &c. ut Sc decimis a lupulo, lino, cannabi Scc. Prasterea decimus quisque agnus Paftori ex decreti prsefcripto cedit, Sc pro
lingulis vaccis marca butyri quotannis datnr• pecuniaad-
haec Pafchatis tempore lolvenda, {Påfkpenningar) ora feil, Argcntea annuatim ab omnibus facram coenam celebran-
tibusj qui nummi hodie exConftitutione Regia d. S Maji
1688. colliguntur in examinibus domefticis, aut per ali-
quema Paftore delegatum. Nummi oblatitii (Offerpennin¬
gar) 16. öras Cupreas a lingulis familiis, jam Paftori fol-
vuntur, loco plauftri lignorum. Ab opificibus datur tha-
lerus cum 16. oris cupr. in baptifmo & benedi&ione nup-
tiali tantundem, nec non loco Teftamenti infantum Sc ju-
niorumj fed patre velmatre familias demortuis,vacca una,
fi fex habuerit domus, permodum tributi funeralis Paftori debetur, 6cilla quidem ig. vel 15. Thal. Cupr. redimenda.
Paupe-
NJESGARDENSIS DALEKARLl/E. 219 Pauperiores & inquilini operam tinius diei Paftori ioco redituum praeftant. Ab officinis aliquantum datur ferri ru-
dioris {Tackjårri), in fingulos annos ad duo circiter pond,
nautica. Frumenti tonn. 16. annuatim Paftori nomine
furrogati (JVederlag) rribuuntur, qui reditus nititur com- mutatione a GUST. I. Gl. Mem. fa£ta, Sc in rationibus publicis annorum 1557. ad 1560. titulo compenfationis
amiflae colle£Honispro hofpitiis facerdotum publicis (Landt- gille) invenitur notatus; cumque ex a£tis Archivi Came-
rte Regiae eluceret, hoftimentum hoc ante centum ab i-
fto tempore annos a Paftoribus Folk. fuifte perceptum, fententia tribunalis Regii pro vindicandis fifcalibus bonis (Reduttions Commiffion) Sc hane fubfecuta confirmatio Re¬
gia d. 25 Martii 1684. iftum illis reditum ab omni re-
"
vocatione prseftitit immunem si).
F f Se-
a) Temporis, quo circumfcribimttr, exiguitas, non perraittit nobis nifi perbrevem Paftorum Folk, catalogum exhibere, qualem ex Annali-
bus Templi excerphmus.
Hemingus Olai. a 1419. dein Prarbendatus Arofienfis 1475".
Johannes.
Petrus.
Micha«, Michaclis Abavus Maternus Epifcopi Iefp. Svedbergii.
Hans.
Vincentius Petri, antea Paflor Sverdlioens. Synodo facerdotum de abroganda Litburgia fubferipfir a. I579.
Ingemarus Olai, Copingenfis; Synodo Upfalienfi interfuit atque fub- fcripfit a. 1593.
Petrus Michaelis, Veftmannus, munus adiit a. 1628. fatis concefflt
a. 1649.
Andreas Schedviensis, huic in munere fuccedens a. 1651.0b.a, 1652.
Nicolaus Jonae Flodäus Paflor a. 1653. °R 1677•
Johannes Erici Hoi.lstenius Paflor defignntus a. 1679. e vira mi- gråvit 0. 1685. stat. 61.
Andreas Olai Hesselius natus a. 1644. Socris ordinibns iniriatus a.
1676.Paflor conflitutus a. iégo. mortuus Die 2g. Apr.a. I700.
Mag. Daniel Norlind, natus 1662. poft fufeeptam a. 1687. pe-
regrinationemj Laurea Magiflerii redimitur ordineprimus a. 1691*
220 FRJEFECTURA
Sedes Comminiftri., juxra fundum Päftoris pofitay
^Ediruo anteafuir attribuca, iinde etiam Comminiftri non- nulla ejus munia. obire & quotannis tonnam hliginis
8c
hordei cum dimidia eidem perfolvere tenentur. Anno 1653. amplificatum fuir aliquanrum hoc Sacejläni
fala-
rium acceftione parvuli fundi nomine Rifet, a Paroecia
e.mti , qui Sc anno 1675. d. 16 ocfobr. in Judicio terri-
toriali in perpetuum fedi
Sacellanorum eft adjun&us: hi¬
va huic ad ligna credenda fu.fficit, äger 5.
ad
6. ronnas fparft frumenti capir-vehes foeni
4. pratareddunr- Re-
ditus
Paftor. Legionis Dalekarlica? a. l6p2. Paftor Folk. a. 1700. eodém
anno Säcrre Regis Maj:ti a Såcris. Paftor Beel. Riddd;holnienlis.
a. 1708. Paftor ad /Ed. S;rs Clara; a. 1710. Superintendens Ca-
roloftadienfis a. 1716. Epifcppus Strätignefienfis a. 1717. Theo!.
Docl. n. 17(9^ ob.dorin.ivit a. 172g.
[åcobus Johannis. Montelius nätas-0. 1634* n(l Acaderoiarn Upf.
accefTit a,. 1662. Notarius.Confiftorii.•Arofienfis' a. 1663. Sacel*
lanus Folk. a. 1667. unauimi detnum ecclefiae fuflxagiö munus i-
bidem Päftoris fufeipit a. 1701. vira exceffit d. aS< Dec, a. 1702.
Mag. Nicolaus Wat.lvik natus a. 1664. Pliilofophioe Magift. Upf.
a. 1684. vic. Notarius Confiftorii Arofienfis a. 1686. Paft. Folk»
a. 1703. mortuus a. 1718.
Mag. Isaacos.Hemenius, natus in Pnrocc. Wenjan d, 11 Jan. a. l683*
Promotus Magift. a. 1713. Sacris Ordinibus fufeeptis a. 1714.
Comminifter Dingtunenfis & Vic. Paft. Paft. Folk. 3».1720. ubi
obiir die 9. Apriüs a. 1728*
Mag. Matthias Fernsten in Par. v. Fernebo natus a. i66g, Sttt»
diofns Upl. a. 1708« Lanren.danatus a. Sacrum ndiit
Minifterium a. i72ldeodernquc anno Sacerdos. Templi Cathedra-
lis Arofienf. Oeconomus a. 1729. Paft .Folk. obiit 1739.
Mag. Johannes Wulff Natus a, 1698. Ai.boAcad, Upf. infcriptus a.
1708, Promotus Magifter a. 1725. Sacris ordinibus fufeeptis a.
1728-. Sacellanus Arofienfis fecundus conftiruitur a. 1729; Pri¬
mus a. 1732. Paftor Folk. a.. 174?. Prappfitus a. 1753- vica
exceftit d. 30 Oct. a. 1756.
Mag. Gustavus Christiernjn Hodiernus Paftor & Pracppfitus Fol-
kårnenfis, Parens mens dilectiftimus quein dill vivere, valere, vi*
ge re jubeat Dcus O. M,,
NALSGARDENSIS
DALEKARTJA.
221 ditus Comminiftro a Paroecia conftituti Sc annn<? 1687' confirmati funt ex quadrante .(.Fjärding)frumenti ab
una- quaque familia; tribus marciscupreis
numerataepecuniac;
cibariis colle&is (Matfkott) h. e.
paululum carnis., panis,
candelarum, lini Scc. Tantum etiam foeni accipit, quan-
tum ulnis bis excipi poteft (2
kämfor) Sc
exteflamentis
mortuorura quantum rertiae parti aequat
pecunias Paftori
legatae. Ferri quoque
nonnihil fodinae largiuntur, Sc in-
quilini operam praeflant
unius diei3
aPaftore denique
9. tonnae frumenti, nempe filiginis 6,
Sc hordei
3.illi
penduntur b).
F f
2Scho-
b) Comminifirorum quoque Seriem, qualem poflumus, firtamu»
par ert.
Jonas Olai Orre SacellanuseratFolk.& Grytenäs.a. 1593* cumconci-
lio Upfalienfi fublcribéret. Itltercedente Socero In«emaro Olai ak Epifcopo Arof. Beli.ino eonftituitur primus Paftor in Grytenäs a.
Iöl6. mortuus 1637.
Isaacus Ingemari, Filius Partoris Ingemars Olai, Sacellanus 1606*
Cartreniis deinde Concionaror hello in Livonia & Boruftia geft®
interfuit. 1'artor Hubboenfis port reditum conftitutus, & cum
ifta Paroecia Theologiae Le&oribus Gymnafiii Arof. in Prrebendatn,
ut loquuntur, cederet, rranrtatus ad Par. Odensvi, ubi diern obiit
9. 1642.
Andreas Olai, Kärrboenfis, ordinibus Sacris initiatus a. 1612. ea- dem anno Comminifter Folk. delignatus, mortuus a. 1647.
Johannes Petri Foikerus Comminifter a. 1647. ad Paftoratum Bjork-
rtadienfem vocatur a. 1666. Sed celeri abreptus fato munus adi-
re non potuit.
Jacobus Johannis Montelius. vid. Ser. Part.
Gustavus Elfsrtom nat. a, 1668. Comminifter Folk. a. 1701. ok.
a. 1708.
Laurentius Forsselius natus a. 1671. Curfor Confirtorii Arofienfis
a. 1694. ad Sncrum minirterimn cönfecratus a. 1695. & adjun-
ftus Partoris v. Ferneboenfis. Comminifter Folk. a. 1710. ibique
ob. a. 1736.
Jacobus Godenius natus a. 1703. Sacros adiit ordines a. 1726. Ad- jnnftns in Haraker & dein Pnedngog, in Orfa. Comminirter Fol¬
iearn, a. i7$6. Paftor in Medakei a. 1747. Hodiern. Partor Prsepofitus in Björfkog meritirtimus mde ab anno 1761,
222:
prMféctvra
SchoHam Folkarnenfem> ut in cognatamateria, pau- eis etiam tangamus. Rex gl. m. CAROLUS XI. fubje«
ftilTimis incolarum precibus id dedit, ut a. 1693. d. 14.
Dee, 12. frumenti tonnte Pasdagogo fuftentando quotan- nis deftinarentur, negotium curante Provinciae Gubern.
Nicolao Gripenhielm, & ifti infupér falario tres annuaé Colle&ae addebantur. In praecipuis Chriftianae religio-
nis capitibuSj nec non arte fcribendi ac computandi,
folitis fcholarum intervallis, fub infpe£lione Pafioris, juniores informuntur. Ipfi Feedagogo hodie domieiliurri
nullum eflq poftquam , quod ante incolebat proprer di-
viforium Lundytedificium dirutum eft ac venditum. c).
§. IV.
Laurentius Petrehus Roinferrunenifis natus d. {4. Dec. a. 1696.
Sacerdotnli officio fufeepro a. 1721. adjun&us Pafh m Éngson.
Comminift. KaVrboiffiiis. a. 1723. Commiiu Folk. a. 1749. obiit:
a. 1761.
OlausSacris initiatusKamstrom Katus0. 1737*a. 1705.°d FodinamCollegeSalenfemSehn!® Saletffisnrgenteama.Concio.1736.
natop a. 17454 Comininiffer Folk. a. 1762. obiit a., 17<5g.
Jacob. Lundberg narus - - Adj, Patri Paftori Parcec. Ahl» AdjunéL poßea Paftoiis in Sårna. Saccllaniu Par. Kihlaa. 175-3. & Gom.
Folk. a*. 1768. obiit a» 1773.
Jsaacus Lundberg. Hodiernus Comminifter Laudatiffimus».
c) Pddagogi fuere fequentes:
FrAndreasic us BoBicKius natus a. 1659. Ptedag. Folk. a. 1693. ob. a. 1715, Melander. huic in officio & matrimonio fucceffit a. 1716*
roorruus a. J736»
Ja'cobusob. Funk Fsäng. a. 1737» Commin. in Flackebo a. 1^43» ubfc
17 - ,
Petrus Marin natus a,
1634. Piedagog. I743» obiit 1746.
Gabriel Arrhusiander nat-us a. 1717. Pajdag, 1746. Sacrum adiit
munus a. 1751. Comminifter in Sura a. 1762.
Matthias Selin natus d. 8» Dec. a» 17*4' Sacris initiatus a. 1743»
Paedag. Folk. a. 1763. anno 1773. mortuo Coinminirtre Rom-
fertunenfi, ejus loco Paroeciae praefuir.
Pbtrus Hofstadius Adj. Paft, & Paed, hodiernus, imilta cum lau-
. de muneris fui curatn gerit.
NJESGARDENS1S D ALE KARUJE. 22,3
§. IV.
> praedium Legato Capitanei Legionis Weftman.
adfignatum, a remplo dimidio milliarii abeft ad La-
cum Resningen • agros habet fertiles, prata 8c pafcua
fufficientia atque pifcandi opportunitatem.,
Domicilia Scribae militaris (Munßerfkrifvare) 8c De-
curionum militari'um inferiorum {Förare 8c. Fourier) ejus-
dem Legionis pago Nordana continentur; agri etiam
heic boni, prata eximia, hlv a fufficiens..
Praedium Un, quod ad occidentem a Templo fpe-
£lat, 23. Grates 8c 2. Corbes carbonum pendet, atque
13! operas diurnas- praehat.. Nobilitatum hoc eil prae¬
dium posfesfore antiquo Archiepifcopo Gustavo Trol¬
le, qui in bello inter Dalekarlos, fub Gustavo E-
rici pro patria pugnantes, & Danos, in. hoc velut a-
fylum canfugit, idque vallo 8c follis aqua, repleris corn- munivit. Prata optima fufEciunt,. agri, licet non ferti- lillimi, culturam tarnen uberrime compenfant.. Poft fu-
gam Trollii proedium publico fifco cedit, quod po- ftea Offic. Ferr. Posfesfor Rqtiiovius, tempore Reginas
CHRiSTIN/E , emtionis jure cum libertate Metallica Tibi comparavit. Poftea cenfuum- praedium (Skatte) fa¬
ctum, hodie pollidetur a Judice Militari Spe£latif Dom.
TÖRNBERG.
Diverforium Brunnieeck
(Gäftgifvaregärden)
dimidiomilliarii dillat a templo, 8c praedio Un conterminum,
fiuvio adjacet Daliko, cui , qua ex nollra in Paroeciam Grytenas itur„ pontem impofuit posfesforr aquis innatan-
tem (Flottbro), 390. circiter ulnarum. longitudine', quee
publico annuum veTigal 100.. Thaleror. cupr.. pender
Diluviis autem vernalibus vehementioribus facile rum-
pitur 8c aufertur' aquarum impetuy quo imprimis fato
Å:o 176g. complures in Dalekarlia pontes funt fubruti.
E f 3, Pir
424 PRMFECTURA
Pugna inter Sviones
Danosque celebris,
quae& hoc lo-
co, & ad traje&um Utfundenje A:o 1521. pugnata
eft,
in Diflertat. Praefefti Metallici D;ni Schulze de prge-
dio Ornäs, & a Sum. Rev. D. Do&. Olavo Celsio in
Hift. Reg. GUSTAVI I. adeo adcurate Xegitur
perfcri-
pta, ur illa repetere, cum
addi nihil poftit, ducamus fu-
pervacaneum. Indicafle
fuffecerit, permnlta
exiftius
ee-vi ufu arma, tanquam totidem commemorabiiis proelii reliquias , aliquot abhinc annis hic loci
efte
reperta,8c
inter ea quoque ferreum thoraca, hand procul a no-
ftro Brunnbäck.
Diverforium Lund ad viam, qute in Garpenbergen«
fem regionem rendit, juxta
templum verfus feptentrio-
nem fitum, praeter agros praraque, opera 8c labore pos-
feftoris optime exculra, 8c pifcaturam
fruchtofam, mul-
tis infuper commodisque aedificiis
eft
ornatum;fifco
pu-blico quolibet anno pendet 96.
Grates Carbonum 8c
operas diurnas. Heic quoque a
Judicio Territoriali, quod
annuatim bis habetur, incolis noftrae Paroecice 8c fini-
timarum Grytenäs, Avejla, Garpenbetg 8c Byy, jus
dici
fölet.
Praedium Ifaksbo amni
Daliko
8cillud adjacet, fitu
amoeniftimo fe commendans. Annuo cenfu pendet 24.
carbonum crates. Pofitum quidem inträ terminos Par-
oeciae Folkärna, fed tarnen ex fententia Judicis Terri-
xorialis anni 1769. a Judicio Legiferi fuperiori
A:no
1771, confirmata, Grytenåfenfi adje£tum.
Reliqua Pa-
roecise praedia in pagos
divifa jacent, qui
88. numero funt, 8c plus quam 400. familias(Husbald) eontinent.
§. v.
Progredior
Paroeciae ,nunc
lateribus 8cad Templum
rudioribus, quod in
etiam faxismedio
extru-fere
£lum , longirudinem inträ mururn 66|-ulnarum;
latitu-
dinem
N/ESGARDENS1S DALEKARLIJE» 225 dinem 17J Sc altitudinem
igf uln. habet. Primordia
Templi qute fuerint aevi
injuria nobis fubduxit,
necul-
li numeri vel alia adparent figna,
unde ad sedifieationis
annum capi pollit
conjectura; dubium
tarnen noneil",
quin inter vetuftiffima
hujus provinciae fit referendum.
Fundamenta ejus ad pagum
Dicka
anteaja£Pa fuere,
quasSc ibidem hodieque confpiciuntur. Anno 1687. magno
au&u aedificium eft amplificatum. Cererum
nulla
tem- plo ftint pratdiaadfignata, fed
certafumma pecunite,
quse in foenore ponitur.
Rariora quidem & pretiofa,
ad facros ufus, vafa nequit oftentare, ornatus tarnen
Sc
decorus cultus non prorfus
defideratur. In fuperiori
tem¬pli parte, quam Chorum
dicimus, fupra altare
Organumeft pneumaticumquod 12..
habet integros
tonos(Heia
fiammor), pedali, quem vocant,
adjuncto. Quee
aramexornat, tabula, celato deauratoque opere
decora, Sai-
vatorem Agnum
Pafcalem
cumdifcipulis comedentem
fiftit, Sc praeterea alke funt
hine inde ad parietes difpo*
Utas, quarum una hiftoriam
paftionis Dominica? in
cru-ce, altera Salvaroris baptismum exprimit.
Condecora-
tur adhaec templum duobus
Epitaphiis
,Alterum Nob.
D :ni Chiliarchte Diurclou Sc conjugis Elis. Mop.gon-
stiernaj alterum Paft. Folk.
Hesselii,
nealias
comme-morem ornatu infervituras. Cetera templi ornamenta ,
fedilia Sc podium
(Lacktare) partim
reparata,partim
quo-que 1762. renovata,
Sc ipfe Suggeftus pluribus feneftris
illuftratus. In turri denique, quam ipfe
fuftinet templi
murus, 3. pendent campanee, quarum
maxima,
curantemeo parente Paftore
Ecclefite
,refufa fuumque in lo-
cum eve£ta Arno 1763. continet ig-f-
libr. Naut. Media
7. libr. Naut. cum 2. Fond, fufa 1742.
Minima
4libr..
Naut. fifta 1677. Suppellex porro. argentea,
facris ufu
bus deftinata, 243J femuncias
pondere
tequat,Sc omnis
dono data eft. Reditus templi ordinarii funt, qute ex
tefta-.-
226 PRMFECTÜRA
teftamentis demortuofum, e locatione fuhfelliorum > e mulclis denique Sc colledlis percipiuntiir, pecuniae. Fru-
msnri advinum parandum {JVinJaf) 8. Tonnte, ad Tem- pli reparationem (Byggningsfäd) binte ex donatione Re¬
gia tunt conftitutae inde ab a. 1649. Sumtus ordinarii,
ad ccmputum annorum 1752. Sc 1755. confirmatum, qui impenduntiir ad Iiipendia Oeconomis Sc Cuftodibus Tem- pli numeranda, ad panes orbkulares parandos, veftes lavaiidas, rationes conficiendas, fummam efficiunt circi-
ter 90. Thaleror. cupr,
§. Vf.
Anno
Jämkning)1753. finium
, operademenfio
InfpedtorisSc aquatio
D. Gust. Paqualin(Refmng och
fufcepra, Fahlunae eodem anno d. 27 Nov. audloritate
Gubernatoris Provincise eil confirmaca illisque, quoruni
intereffet, inftar normte in tributis coiligendis obfer-
vandae commendata. Pendet Paroecia Folk..publico Car-
bonum vedtigalium (Skattekobl) 1517. crates |corbes, i-
tem prtedia omcialibus conceffa (Krono Boßallen) 13#. Cra¬
tes i§ corb. Summa itaque 1655. Grat. corb..confi-
cir. Fundorum fumma* detracla (Reducerade Jovdfuin¬
man) , fi ab ofHcialium Sedibus difcefferis, fecundum di-
mcnfionem exsequatam anni i7f3.redit ad 2664. femiju-
gera [Spannland,) % Snesland & 7
Bandland,
utdicun-
tur d). De frumento ex decimis publicis
(Kronotionde),
in illa, quam modo
compellavimus,
sequatione conilitü-to, dinumerantur pro quaque militum tribu 4. tonnte
cum
<0 Agri mctiendi h&c efi ratio: Semijugerum dicitur agri Spatium, quod dimidite Tonnac fementem capit. Sites-land, femi- jugeri vigefimam conriuet partem, cujus iterum decima pars Band¬
land adpellatur, Pertica, qua peragitur dimenfio 2. orgyias feu 6. ul*
nas eft, & ilia decuflatim projeäa ininimnm determinac aream , feu I Bandland, 12. orgyias quadrnras comple&entem.
NAESGARDENS1S BALERARLlM.
cum 3. o£lonariis {Fjärdingar), Sc paulo plus, quae Tum¬
ma per tribus militäres 39. efficit 175. Tonn. & >. o£lo-
narios. Opérae diurnae Officialibus civilibus Sc mi- litaribus quorannis praeftantur 93jf. idque vel labore
vel pretio foluto , quäle quovis anno in provincia pu¬
blice ftabilimr (Markegångs taxan). Carbonum crates , quos diximus , pretio 7. marcar. cupr. lingulis ftatuto,
reddunt Thal. 2897. Sc oras 6. cupr. Nummorum pro ve£tura{Skjutsfärdspangar)-, his Officialibus quotannis fol- vendorum, fumma eft 620. Thaleror. 26. or. cupr. Sub-
fidia praedior. Regior. (Kungsgärdshjelpen), qua? preedioSc aedificio Regio Fahlunenfi confervando Sc aedificando quotannis funt deftinata, 181. Th. Sc 6. oris penduntur.
Pr&dio Nåsgardenfi pariter pro 39. tribubus miiitaribus
126. Thal. 24. or. nempe 3. Thal. Sc 8- or. per trib. fin- gulas: Sc tandem nummi pro locationibus {Städjepenningar)
a tEeddarsbo^ Sc lorp^ quotannis folvuntur 51. Th. 12.
or. cupr. Redituum
di&orum
fumma fummarum reditad 4636. Thal. 12. or.
§. VII.
De
ftulatfodinis Sc vCnis
ordoj ut etiam brevitermetallicis in Paroecia öbviis
agamus. Fodinapo-
cu-prea
Besningenfis ab
antiquiffimis retro temporibus Sc incepta fuit Scdeferta. Denuo
reftaurabatur anno 1709.quando non ultra undecim brgyiarum habuit profundi-
tatem. Quod magna mineras pars Pyrite {Kies) eilet mix-
ta, SA labores aqua ebulliente impedirentur, hic locus re- li£lus Sc alii tentati , ut 7vdrorten, Skoorten , Norra Sank- 7}ingen, Ted his ob impuram mineram omillis, labores a-
lio Ioco Damorten ad annum 1718- bene procedentes continuabantur ad profunditatem 30. Orgyiarum , quo tempore, ob irruentes aquas Sc penuriam monetae pro- bae ad conducendos equos neceffarias, fodina defereba-
G g tur.
PRJEFECTURA
tur.. Varia poftmodum fumta funt tentamina, Ted va- rio & irrito tandem cum Succesfu. Anno £709., Posfes- iores ampliflima privilegia cum fodinis, tumtiftrinae ex-
truendae obtinuerunt. Et inftituta eft anna fequenti u-
ftrina dimidio milliario. a fodina in Paroeda Möklinta
& pago Martensbo, ubi olim ufirinairt cupri fuifTe, quae
fuperfimt,
arguunt rudera e). Exe) Ex cotie&anis Praetoris merallici Ampi» D. Schulze, benigne
niecum'a Max. Rev. I). Doch Uglaeommunicatis». nec no«*Spe<3. Camer.
Gust. Bergström-, indicetn fiftam, qui commoni?rat quanms fueritex of¬
ficins Morsbyttenft annuua reditus, cupri rudi (Rakoppar) ob-anno 1717.
ad 17f9„
Rå kopp Skepp» Üspv mark» Skepp. lisp» mark
171I - - 109 - 18 - IJ 38 • - 51 ~ I * 7
Ii « - 102: - 9 - 12 39 - * 43 * 15 J *4-
13 - - I08 T IC - 7 40 0 - 30 - XI * 1?
14. - - 99 - 12 ■ 13 41 * - 41 * IQ * 4r
V>' • ' 122- ~ 13 . 16 42, • • 57 - 14 - 8
16 - - 7Q - 13 - IO 43 - • 49 • 8 • 14
17 - * xoo ~ 5 * - 44 -
. n . X • 2
18; - - 26 - 6— 7 4f .
- 26 - 7 * 7
19 - - 37 - 10 - 15 46 - - 37 - 12 - 12
20 - - 46 - 17 * 10 47 ~ - 23 - 13 ' 2
21 - - 24 - 4 * a 48 • - zf - 5 • 9
. £2 . - 34 - 8 - 15 k 49 - - 20 - 6 - 16
2\ - - 23; 15 - 14 50 - - 27 - 1 - 5
24. • - 5f 51 • - 8 - 11 - 10
25 • - x8 12 - - fz ■ - 26 - 9 - 12
26 - - 21 17 • 12 f3 ■ - 3 ~ 18 . ~
27 - - 12 3 ' 18 54 -
- 8 - 12 - 10
28 • • 28 18 * 11 55 * . 12 - I I • 13
29 . . 49 9 * 8 56 -
- 10 - 7 - %
30 - . 34 19 - 14 57 - 2 - 6 ■ 8
31 - - 83 5 * 18 58 - - 3 - 2 - 10.
32. - - 21 17 - 13 59 * - 3) - 9 • 5;
n - . 52 1 - 3
16 - 3;
34 < •< 29
3 5 - " 51 10 . 13
36 - - 54 2 - 7
VT - - - 6c. 7 • l0) A
NMSGARDENS1S DALEKARLIM. 229 Ex fodinis Besningenßbus ferrariis primo nominan«
da Nygrufvan, quae antehos centum retro annos, & quod
excurrit, erui coepta eft. Poftmodum aliquo tempore defertam, reftaurarunt Chiliarchae Legatus Hårleman &
Patroni Offic. Fem Petr. Hagberg, Andr. Uhr &c. i-
nita hac de re focietate, Quia vero ob aquae adfluxurm
vifa eft fumtuofior, plures illam focii deferuerunt, inte-
rea tarnen labor, magnis licet impenfis, ad annum 176b.
continuabatuR Profunditas 50. ulnas aliquantulum fuperat.
Fodinae lapidis calcarii (Bl/mdßensgrufvor)tres fünt in Vicinia> ab accolis Bewingens. Sc Angermanboenßbusqrutae, qui earum unam tempore hiemali fodiunt, reliquis re- li£tis. Fodina Sjhenßs (Sjogrufvan) antiquitus incepta Sc reli&a, a Besningens. Sc Ångermans, reftaurata, bruma-
li tempore laborem bona compenfant minera. Fodina
Badßugu
etiamprifco tempore coepta atque deferta. Svart- grufvan, quae Sc NjIlmbergs grufvan dicitur, a Viris fu-pra memoratisA:no 1730. incepta & poftlaborem quin-
decim fere annorum deferta, copiam tarnen adhuc rrii-
nerae continere dicitur. Bergfjogrnfvan A:no 1761. effb-
di coepit Sc per hiemem laboratur» Minera initio erat
impura, led
melior
evadit, quo profundius eruitur. Bo~grufvan, ad pagum Utjund bonae notse praebuit mineram,
fed non nifi tribus annis culta füitj Anno 1774. vena ferrea ad Carlbo eft inventa, quae bonam promittit mi¬
neram Sc copiofam. Plura etiam fodinarum fa&a furit
tentamenta, utad Loffved^
Guckuber
g,Carlboms
SänkningSc alibi, quae fufticientem pleraque minerae pollicentur copiam. Et illis quidem aliquando non deerunt culro-
res, ubi ceterae fodinae defierint. In omnibus bis fodi¬
nis, equorum ope minera & aqua per Machinas (fVindar)
extrahitur. Ad fodiaam cupream Machina quidem ven- ti ope movetur, fed quae jam vix ullum praeftat ufum.
Paucis porro attingam
uftrinas
intra Paroeciam fi-G g 2 tas,
2JO PRMFhC'i URÄ.
ts
ras>. quce nimiero 3. funt: Ajekarshyttan, a Ternplo unurn diftans milliarium, optima earum eft Sc quoque maxi¬
ma; armis 1774. & f775- reftaurata., Ibi continuato- let?
bore ractallum quorannis praeparatur. Åd Fors Sc Pel- lebo clire et-fara extru&ce ufirinte ferrariae, qnac ramen non
.pi£ aitero qiro.vis anno in ufu funt. U[Irina For
fen/is di-
Iuvio vern.o magna ex. parte innimdarur, Sc. hinc opus aeftivo raaxime tempore peragendum. Mineram {Mal*
men) e Norebergenfi. traciu,
lapldem
caicareum e fodinisBeshingeli/hm: advehunt posfesfores. Üftrinse defblataa
(Qe/Wagde). plures funt, ut Bergshyttan, Kul/hyttan, Bend■«
ar;vet> Vtjund &, Hyttbdtkau OfEcinae montanorum(Bergs- wiansbainrar}. quatuor reperiuntiir , fmgulse unum haben-
tes fociim. [Härd), 'Ad Aßkaren ferrum cuditut ab.inco-
Ijs pagprupi
Niek
arvet> Krometsko , Mbrtavbo Al.. Wedau*.ßo ad. i^o. pond. Naut. &
Weftanbergaß
fabricantur 75,.pond. Naur. Ab Oftan.-Sc Wejlanfors 140. Pond. Naut..
a P'eilebö Sc Räfsba 25.. pond. naur.. per annos fingulos
quas junclim faciunt,390.. pond. Nautie. Officins? deSnuciae.
(Ödelagda
hamrar) funt ad Bergsbyttut, Weflanberg Sc Pel*lebo. Per
refcriptum
Regium. d.. 1.9 Dec. 1,689. jubemurFaftbres cum Praffiectis 'metallicis (Bergsfogdarne) diem.
nörarequo uftrinae cujusque. labores- incipiunt arque de~
finunt, quae annotationes in judiciis metallicis conferrii
debent, liquidem pro fingulis nycthemeris, quibus fer-
vet opus; iiftrinae,. certum quidpiam vectigal fifco eft trffi
buepdum. Anno 1670. d.. 12. Dec. rer.um me.tallicar.um.
cukbribus in Praefedtura Nåsgardcnfi conceflum eft:.. 1:0
ut propria lilva Se carbonibus metallum crudum ä fe,
pVaepäratumx# u(Irinas fuasexcuderent, non vero ab aliis emtum; e:do retinerentj qnoad ex metallo crudo de-- cimas pe.rfolvere.nt,
§; VIII.
