mrp üm
TENTAMINA FHILOSOPHICA
Circa
μ ο τ υ Μ,
Μ AT ER I Αϊ
Non essen γι alem,
QUORUM
Sectionem Primam,
Confemiente Ampliff. Sewatu Pbilof. in Reg. & lüuftri Academia Upfalienß,
PR^SIDE
MAX. REV, & CSLEBSRRIMO VIRO
MAG. ER ICO ALS Γ RIN,
Log. & Metaph. Prof. Reg, & Ord,
Publico Literatorum Examini exbibet Sjje R;^e M:tis Alumnus
o laus Muren,
Gestricius.
1
In Aud. Guft. Maj. ad dicm 4, Dec*
anni μ dcc xxx.
Uoris anté toeridiem [o li t is.
LPSALIiE, Literis Wernerianis,
(V*. ) C 2-
/
ty \L>C rt
S:£ RLE M:tis
MAGNiE FIDEI V1RO
Et CVB1COLAR1
Nobtltjf. atque Generoftsßmo
DOMINO,
Dn. svenoni
CEDERSTROM,
M/ECENATI OPTIMO.
Ratta Veftra, Maecena*
longe eximia fidens, pht·
rem mutuari aufm fum ex No·
ac nullo non tempore mihi, multii
tenues hafee ingenii mei primitias,
mentum ac obfervantia pignui
rabunda mente fubjicio. Refpicifr
ftra , it e. fer ena atque jucunM
ce pre cor, φι Vos impenfe Ρ ti
S:/E R:« M:tis
I MAGN£ FIDEI VIRO
Et CZJBIC TJLARIO,
ι Nobiltff. atque Generofisfimo
DOMINO,
[IJ D.V. JAHANNL
HIERTA,
M&CENATI OPTIMO.
tes Optimi, in Caflalides noßras
ht- lofopbicis bifee conatibus flilendo-
[o· minibus Veilris Generoiiffiruis
to nornimbus Vener andts 5 adeoque
as, ceu grati animi aternum moni-
ms ccrtisftmum, oculis Veilris vem- ia- tis, Patroni Maximi, fronte Ve-
idå clientem Veftrum bumilltma vo- M - neratur, Veilro, omni ovo de-
can-
cantando favör e refocillari defide-
rat, Quofiet^ ut ego buc usef for-
tts Iniquität e gravatus, jdm ver o benivolentia Veilra ereSlus,latior
feliciorfy exfurgam. Adeum vi*
cisfim erit, Deum O♦ Λ4. asfiduis ßagrantisßmisque fufpiriis vene¬
rar i^ confervet Vos, Promotores
mei Qertisfimi, ferenni felicitate diutisßme florentes5 confervet
Vos Regi Clemcntisfimo 5 confer¬
vet Vos Patriae 5 confervet Vos,
fulcrorum inflarfulgorumc^ Fami- t
Iiis Veftris Nobiliflimis5
Vos omnibus boms, ß?
dem gloria at β dier um fat uros coe- lo atque aternum duratura beati-
iudini mferat!fic voveo, manfu¬
rus quoad vixero
Nobilifl. atq$ Generoflimorum
Nominum Veßrorum
Clicns humillimus
©LAUS MUREN.
A MONSIUR
TEAN MELCHIOR;
J HYPHOFF, .
SECRERAlRE
Du Gouvernement de We¬
iter - Is or tun di c.
A MONSIEUR
TEAN HENRI
J WERNER,
DIRECREVR
Tres Renommé des Impri·
meries par toute la
Svede.
Mesfieurs
A gr ande efilme & let vere-
ration que j'cii verkable*
wert pour Vos Pe r forme s,
re me permettert poirt
de
de laijjer echaper wie feule occafion
de Vous enaffurer. Ne Vous e· r tomiez donc pas , je Vous prie , de
ce que j'ofe mamtenant Vous en pre-
fenter un petit echant'tllon, en Vous
dedianl ces fimples jeuillets , roww*
temoignage d^un cceur rejpefiueux reconnoiffant pour tous les bten- faits, dont tl Vous a plü honor er,
<&* pour toutes les marques de Vo·
tre bienveillance. Ce η *eft pourtant pas mon deffein de pretendre par ces
lignes de repondre d Vos graces &
a Vas honeietez reelles, ou de pou-
to/V m^acquiter de tant de devoirs
d' obligations, <5^ Vous L
Ate feulement de confejjer devant
tout le monde que je Vous fuis foli-
dement obligé , & de ne pas paffer
pour infenfible & ingrat desfaveurs
extraordinaires, que fai reques de
Vous, Monfieur le Secretaire ,
pmdant tout le tems, c'efl ädire un luflre, que j'ai eu Vhonneur de de-
w eurer dans Votre maifon: comme
ausfi de Vous, Monfieur le Direg·
xeur,
i
teur , qui m'avez fait prefente-
ment reßentir Vörre bonté reelle.
Ce font des bienfaits, Mesfieurs, que je ne Jauroti ajjez reconmitre, ni mé*
me les exprimer. Tout ce que je puts, c'efi de Vous temoigner mon zéle
& ma reconnoißance & addres·
Jer mes vceux ä Dieu & le prier in- cejjament de Vous combler de toutes fortes de proffierités, de vouloir lut
méme étre Votre recompenfe. Ce- pendant je Vous afjure, que je tfai
point d' envte plus paffiomiée, que de faire connoitre avec combien de re- Jpeä & de reconnoißance je fuis &
jerai toute ma vie
MESSIEURS
Vßtre tres humble 8c trh
obeiirant icrvitcur.
O. MUREN*
JUVENI
Pereximto atque Do3isßmo,
Dn. OLAG MUREN,
Amico integerrimo,
Oiffertationif er milt £ Partem Prioremf
De
Motu, Materias noneflentiali,
edituro
,- v
\
1I
MAteriae Motum ßrajje vigili Labore, lu*
PluSübm efi borrens tranfilmffe
mare,
At femel h&c tenuitfelix fua lito-
ra pmus,
FJtojue avibm redeat, nuncupo
'vota, bonis.
Aierctbus ut pulcbris ornas faßt*
gia Pindt 5
Sic erit £ff merces dives, A*
mice,
gratulatur
LAURENT, BALTER.
Conipe&us Seftionis Primas*
§. I. Vrowmiam coniinet.
$ II. F.Xplicattonem tituli äddticit.
§. II L Exifientiam motas corroborat,
§. IV. Divifmes motas leviter attingit.
j. V. De motas definitions disquirit, aß
tandem fiflit.
VI. l·arias v arior am feint ent tas ert*
hihet de canfa motas ejusqae origint,
§. VII. Motum non ejje materia eßeti·
tialém rationibüs, ex ipfa ejus ejjert-
tia petita, oftendit.
5. VIII. Ulterius idemprofiqaiiur,pro*
batqae eßenti as rerum ejjeindar na-
meri comparcttas.
IX. Idem adhuc confirmatar ex ma *
teria , ad omnes motas pofjihtlesmO-
dos i indifferentijmo.
§. X. Nonnudoram erroneas hypothe»
fes proferty easque per tranfennatn
examinaU
A £
§. I. C
t
Uicunque per va- c ftifiimum Philofo- ii
phiae campum ex· c
fpatiari volupe fue· j π
rit, ac ultima rerum i principia perluitrare animo atque u
ppgicatione , tot ille deprehendet t
agmina inrer fe acerrime depugnan· a tia, fot labyrinthos, totjudicio· &
rum fententiarumque divortia; ut ρ vix conftare queat, nifi tenebris g obtufcata mens miferrimis, & pras- q
judicatis obfeiTa opinionibuslibere· A
tur , in quas eundum fit partes, v
Philofophorum quippe fcripta o- ti
mnium oculis fatis fubjiciunt, va- ii rias variorum fententias de rebus ii
femperviguiiT?, & quamquam hoc 13 tempus pra? ceteris vera vidifielar· e
giendum fit; exfiitere tamen & no- t
Ära & patrum memoria non pauci, h qui faifis delufi imaginibus, gravi· ii
ter * i
ter hallucinati funt. Faciles quidem concedimus, arduum efle indagä-
re rerum veritatern; cumhseeipfai compluribus nodis in femet ipfos
involutis & tegentibus nexuSjVini-
Culi inftar Gordii adftri&a, faepiili-
me lateat: firmiter tarnen tenen-
dum ^ nihil reda? rationi contrari-
um , nihil magiftrae rerüm expe- rientia? repugnans in philofophia-fe
admittendum effe agnöfcendumve *
& ubi in abditiffima rerurn adyta pertingere non Valeat acurnen in- genü humani * fatius efTe επεχέώ$
quam temefariam ferre fentenciam*
Ab hac via cutn nonnulli declina*
Verintj in piürimis ipfOs multifa-
tiam tranfcendifTe veritatis limites*
lion miramur. Qjibus ailertis quo fides conciliari poiTet, quampluri-
taa in medium proferre, magni noii
efTet laboris; pro temporis tarnen
ratione , motum , materia non ejjen- tialem, qpem pra?ientis fecimus dii-
iertatiunculae obje&um , exempli
A t iocö
4 SU ö c ü
ioco adduxifte fufficiat. Pro quo | η
aut contra quem finguli pro iuis η
Cåftris pugnaturi incedunt; quo fc
autem jure, effe&u, quibusve ar* ri gumentis utrinque dimidicaturrL. ρ fit, animus eft in praefenti, quan· q
tum ferat ingenii curta iuppellex, di profundius rimari; ut exaftius in- fp
de conftare poifit, albone an atro qi fignanda fit lapide fententia. Quod ci argumentum, & in ie iubtiiiflimum, ] π
6c propter controverfias erudito. ti
rum difficillimum, quamvis, ut pi debuit, non fit a mea tenui miner* ei
va eiaboratum politumque ; pro ϊ ri
candore tarnen & cequanimitate-i k Tua, C. L. ut juveniles hosce co· n<
natus ierena & amica fronte accl· tu
pias, ac mite de illis feras judici· gi
um , qua par eft, modeftia Te ro- fii
go quaeioque. Φ
te
§. Ιί. ti
Circa fituli etymologiam hagrere, | ar
tanto minus neceffkrium eile puta· et
ιό I mus J quanto certius nobis pollice-
lis mur, neminem, qui vel a limine.«
ίο fcripta au&orum falutaverit, futu-
r- rum , cui ejus evidentia non ap-
•u pareat. Obiter autem notandum ,1
n« quod duplici ratione poflit, immo
i, debeat motus confiderari, vel re-
A- fpeåu Jpirituum , vel corporum , Il-
ro quidem utriusque , licet magna.«
od cum differentia, fit affe&io» Circa
n, motus corporum noftra occupabi-
o. tur confideratio, utpote Phyficae
ut propria, adeoque noftro congru-
ens inftituto. Talem nobis mate- ro I n« fignificat fubilantiam , qüse ex-
tenja eil , divijtbilis, impenetrabilis,
o· nec non facultate gaudens mo~
zl· tum recipiendi atque varias fi¬
el· guras. Per vQcabulum vero es·
Ό* ftntialis hoc ipfum intelligimus ,
quo pofito ponicur res , fublato au¬
tem tollitur, ac e diametro opponi-
tur extraeßentiali, quodrei eßenti-
r$ am mequeconftituit, nequenexum
ta· cum re neceffarium habet.
AS#W:! - III.
é i ) Q ( 1
§. III.
Antequam υ I ter i us pedem pro·
feramus, quidque circa iubftraram
materiam ftatuere queamus, opera?
pretium arbitror , extremis quaii
digitis mofus exißentiam attinga*
Pius, yindicemus; idque tanto po«
tiorijure, quanto vehementius fo- phiftcE quidam dolofis fucatisque
fuis argumentationibus hane Verl· ρ
tatem, omnium acuiis expofitam* fi
in dubium yocare allaborarunt. a
Argumenta illorum funt pervu!ga< o
ta, quippequa? iparfim apud Do$o- η
res Philofophiae Naturalis le g un t ur, ft
urpore Zenonis, atque Di od or i Γο- η
phift«, quorum inter alios mentio· r
nem facit & Job. Chrift.Sturmiuse), ti Hujus iophiima taxavit immo ex- r
plofit quondam Herophrlus medi· 6
cus;
rillius autem inanem
^ingenii
yjt;
oftentationem confutavit Diogenes
inambulando. Num autem hi, ce-
terique ejus dem commatis ac fari
Xißy exiftentiam motus ferio impu-
gnave*
0·
m 'χ
A
a*
_
O"
o- je
•i·
n*
it.
a«
Q- ir»
ο- ο-
Ο,
χ-
Vi¬
vi
es e-
ri
u-
■&.
gnaverint, merito ambiguus fum,
licet i dem de Ρ armenide & MeliJJb
affirment Ariftoteles ac Buddeus b);
cum nihil riobis motu familiarius,
quem videlicet oculis intuemur^,
ta&u percipimus, judicio metimur,
volendo procuramus, obvium ha-
bemus ubique, fingulis horis, mi-
nutis , momentiF. Magis itaqué produnt nobis hac in re adverfarii
iuam inianiam , quam prudentise
atque eruditionis fua? documenta_»
oftentant. Immo, fi fuerint ferio
morum negantes, emotamenteid
fecifle dicendi iuni c). Etenim fine
motu nulla fit phyfica mutatio ίη_·
rerum natura; neque ratione eilen-
tiae j ut generatio & corruptiojneqj
ratione quantitatis, ut augmentatio
&diminutio; neque ratione quali·
tatum, ut alteratio; neque rationé
loci. Quid ? per motum tota ha?c
mundi machina artificio vere di-
vino regitur; hoc mediante uni-
Verfi rerura vifibilium iyftemätis
A 4 ordQ
8 ü ) o C Μ
ordo pulcherrime formatur fovetur* ψ
que. Verbo: motum e mundo fi
auferas, non homo, non animal,
non planta &c. eflentiam iuam tu- ebitur. Qase ii non fegnis rerum
contemplacor aequa judicii lance ponderaverit, non potefl non fa* j
cillimo negotio videre , exiliere
motum.
d) in Pbyf. fuaSrotem. p. m, 256. conf,
drift. Lib. IV. pbyf c, /4. Job, Melch,
Verdries pbyf. p Gener, c. 4. §. I. ρ· f»,
ιοί» toi, &c. Job. Jac, Syrbitts in (uas Phil. I. P' 1. c, 7« §. ß. p. m, j14. b)
drift. Lib, I. pbyf. cap. 4. Budd. Phil.
Jnftr. de Phil, Gr<ecaniea §, 4$. p. m. 65.
c) conf. Budd. I hef. Tbeol. de AtbeifmO
& Juperßit. c. 5. §. 3. P> 174·
5. IV.
Varias enumerare motus fpe·
cies ac divifiones nihil attiner, nec
quidquam nobis heic expedit, qua·
tenus omnem motum, quocunque
veniat nomine, materiae, ieu cor"
pori generatim fpeilato, extraes-
len- b
ientialem eile iatis ex infra dicend''s patebit. Pr^terea expiicant recen-
tiores i ta motus naturam, ut Pe- fipateticorum reliqua? motus fpe-
cies ad localem cun£tee revocari queant: cum ha? ipfa? fpecies ea*
dem, fcilicet motu locali, peragan- tur, adeoque prater hunc non exi-
ftat alius motus in rerum natura«).
Qui autem varias hujus motus fub-
divifiones, rationegraduum, termi-
worum caujfarumque nofcere cupit,
confulat praeter aiios Polyhiftorem
Mornofii b) & Syrbii Philofophiatn
primam c).
a) conf. hac de re Morhofiw in fuo Po- lyhifi, Tom. IL p> Steph. Chauviniu*
in Lexic. Philo f. p. 4'8* Syr bins in Phil,\
I. p. 307. Joh, Georg. Walch, in fuo Le*.
Philofp. 254, b) Tom. II. p. 196. c) pi
», yii. feqq.
§. V.
Via itaque ad ipfam rem nobi$
praeparata, motusque vi.ndicata«·
exiftentia, proximum jam eft ut
A 5 dica-
,ό Ü ) Ο ( ϋ
dicamus quid rei fit motus, qualem-
cunque ipfius definitionem adfe-
rendo. Heic diffitendum non eft,
quod femper confeffi funt magnr nominis Philofophi, motum eiTe-»
tormentum ipforum, idqueobmul- tiplicem illum laborem, quem illis femper faceilit, & in eodem defi-
niendo , & in cauiTa atque origine i'pfins indaganda. Licet etjam, ut
antéa inrruimus, nihil in hac vifi- bilium compage magis obvium., ,
riihil ih univerfa mundi machina_>
frequentius fit motu locali; excla-
mare tarnen neceiTum habuiü per-
fpicax Ariftotelis Ingenium , cum
rem famiiiariffimam exponere vel¬
ie t : χαλεπον otur/jv λαβείν τίεςιν α).
<kEt Joh. Chrift. Sturmius: Γι nemo 4tex me querar, ait,quid motus fit,
"fcio : fi quierenti explicare velim,
"nefcio b). Subfcribit itaque Bud·
deus, vir in orbe erudito magna?
au&oritatis, illorum fententiae, qui
motum , ob fimpliciilimam ipfius
ideam
*)<►(» 11 ideam non poiTe definiri conten-
"dunt, dicendo: quemlfbet per le,
"quid morus fit, longe evidentius
^cognofcere, quam fi omnes phi-
"lolo^horum definitiones in iubfi·
"dium vocentur c). Unde & dixic quidam: fruftra impendi operan»
circa motus di finirionem , cum ni·
hil fit in rerum natura notius.unde explicetur. Quicquid fit, ar bi rra«
mnr tamen morus aliquam defini-
tionem dari pofle. Quam licet va¬
riain Philoiophi formarunt; nos ra¬
men attendentes, motum prout in
re mota fpeftatur, non eile pecu- liare quoddam ens , quod extra--
rem fubfiftere queat; féd certam af-
feftionem & modjficarionem , ma¬
teria? , ex Summi Motorismerobe- neplacito fuperaddiram, eunderrt
fic definimus; flämw e& flatus cor¬
poris mutabilis, quo Votum aut ipfius
pars diverfis loch fncceflive rejpwidet.
Quod erjam pr^ter alios animad·
ver ti t Ha melius, atque comproba-
ι* Μ ) ο (Μ
vit hunc in modum loquendo:Mo-
tus non eil res aliqua feu fub"
ftantia; ied modus rei, quae mo·"
vetur, fcilicet modus exiftendi,"
five flatus quidam corporis, quo'*
ex uno loco in alium commigret'«
d). Veluti figura eil modus rei,qui-
es rei quidcentis, & rei ffcantis ftatio.
4) l.ib. 3, c. t. Ρ bys. b) in pbys. fuA
pratem. p. 46. 0* 248. c) in pbil. Tbeor.
part. j. c. /. §. iz, ρ, m. 2f8. d ) Pbys. Gen.
Trabi, //. DiJJert. 11. c, 2. conf. åu Hamel
de mente hum. p. 7,82. Verdries in fua Pbys.
part. Gen. c, /. §. g. p. 58· & 4» pag. 100, Sturmius in Pbys. Erotem. p, 262Cbau·
vin. in Lex. Philo/. p. 418.
§. VI.
Ut jam fcanto facilius propofitam
nobis metam atcingamus,indaganda
nobis eil motus caußa arque origo.
Qus in,materia per le fpe&ata,quip«
pe qu# ens eil mere paffivura>vita motuque prorfus deftitutum, non
reperitur ; adeoque, cum movetur
materia, a fe jpia non movetur,Ted
H / ° C H t}
cauiTam motus fui externam & a
fe longe diftinélam agnofcat ne- ceiTe eil. Quod ubi oftenfunu
fueric ac fufficienter probatumu i promiffis ftetimus , votique noftri
compotes faåi fumus. In hac au-
tem cauifa afque origine motus defignanda admodum diflentientes
funt culcores Philofophi# Natura¬
lis. Quorum variantes féntentiaSj
quseque prolixe hane in rem difce-
ptata fuerunt, afferre animus qui*
dem non eil; cum id nec ratio inftituti poftulet ^ nec labor fit vi-
rium rrtearum, haecce omnia dis- quirendo perfequi. Potiflimorutn
tamen opiniones prius expenden-
dae funt, idque in hac priori no- llra parte, quam nos aliquid certi
hac in re ponere poffimus. Alii
enim Intelligentias, nefcio quas ,
rotandis orbibus affigunt; ve [for¬
mas (nas fubßantiales, facultate a- gendi praeditas , corporibus afli-
gnant, quibus .motus eorum ori¬
ginell*
*4 κ > ö c m
ginem debeat a). Alii omneftLj motum, ac fingulos corporum na¬
turalem effeäus tribuunt Spiritui
cuidam natur £ ; quem licet variis
exornent nominibus, quorum pr#*
Cjpua: Spiritus natur<e , Amma mun¬
di > pmncipmm hyiarcbicum> ArcbauS,
immo Hytarcba & c. ac in qujbus-
dam a fe invicem difcrepent; in_»
hoc uno tamen comvenire viden- tur, quod idem prasftare exifti-
ment hunc fpiritum in hoc uni·
verfo, ac efficit anlma in corpore humano k), Quorum motus prin- cipia , & alia ejusdem commafiS excogitataj gratis ac longe FaciliuS adieruntur, quam defendi poffunf
ac definiri. Tantum itaque abeftj
ut h#c ipia fint vera motuum-.
principia, ut potius fpurii Fontes
ac lern# venenifer# , unde pro-
manarunt atque exflitere maxim#
controverfi#, qu# jam longe late-
que per multa locorum tempo-»
rumque interualla difleminar# *
tnukucfl
β ) o ( 88 ii mulfum molefti^ Philofophis fem-
per faceiTerunr, Et pneterea, quid
fint ifta principia } nequeunt ho-
rum auÖores atque patroni nobis explicare ; in illis igitur minimö acquiefcendum putamus, Quidarn
Vero iffi materia aäivitat em feu vim
movendi agendique adicribunt r)>
ut faciunt Monifta? Materiales , a- thei infulfiflimi, immo alii non pauci. Quorum priores ut prak¬
ter materiam & corpora nihil plane in rerum natura agnofcunt, '(pir i tus atque animas pro affeftio-
nibus & virtute tantum materia
habentes, non pofTunt non ilatue*
re mofum eile materia: eilentia,·
lem. Quam fententiam, ut ma- xime erroneam , immo abfurdis.·
fimam nos pnecipue heic. impu·
gnamus*
ä) conf. B udd Ρ bil Tbe or et „par t. f, e.- 6,
§" p. m. igρ feqq. Of Job, Melch. Ver*
dries Phys. Part. Gen. c, /. §. 6. p. m.
JS· b) vid. Budd. Loc, cit. §§. 13.14* &cp
t' 304. &c, & Ge leb. Rydelil Colleg* Priva-
Μ ) ö ( n
tiff. part. 2,§· ζ* c) confuL Budd. ht. ett·
p.314, & Ccleb. Ryd. Coli Privatiß\ loc. ett,
§. f. etj am part. /» f. $$. i'· ?*· & c. V**
lent. Em Larfeb. Pranot. Theol. contra uni*
Ktrfnrios p.j. §§>4,&J.
§. VII.
Ne rnateriam motus fui cauS- 1 fam efficientem , adeoque hunc
cidern naturalem efTe ftatuamus,
varia obftant argumenta , eaque-*
e ditiffimö philofophize penu de-
prornta. Prohibent hoc ipium vel ipilus materias attributs eflentialia:
qu:E funt exténfio, divißbilitas, im*
penetrabilitas, mobilitets} potentia ieu aptitudo varias recipiendi figuraS aiiasque modificationes i quibus
atmbutis pofitis pönitur, fublacis
vero tollitur ens mäteriale. Qua?
tarnen omnia non plures atque di-
verias eidem afferunt eilentiaSjCUtfl
tmius enris attributa eilerttialia^»
realiter non d-fferant j (ed unam*
certam & diftin&am eflenriam->i fub diverfis eandem eoucjpiendi
modis
ϋ ) ° ( Ε */
modis indicent: Unius enim entis
una etjam cft natura feu eiTentia.
Cum itaque nos materiam in uni-
verfum ut unum ens confidere- mus, hoc ipio unamquoque ei aflignamus eiTentiam , iine exitio illius tolli nefciam , qua? non ad-
mitfit a re diverfa , raulto minus pugnantia atque contraria attribu-
ta eiTentialia. Secundum jam di-
ftam eflentiam fubftantia materia- Iis tantummodo iners ed atque.»
pailiva , ut in hac ejus natura ni¬
hil vera: άυ]ο%ινήσεως feu ενεξγέιας j" percipere liceat; unde in prorncu eit, motum ad:u3!em in eilentia_*
materia? non contineri a), Quic- quid enim rei eiTentiale eft, ialva
rei eiTentia, non poteil ab ea fe- parari; jam materia ieu moveatur feu quiefcar* eadem prorfus atqiie integra manet ipiius eiTentia, unde
prono, uti dicitur, alveo fiuit, mo^
tum eile materia extraeilentiale
quid, atcß falva ejus eiTentia, ppfle
ab eadem feparari. Heic autem«
B pot-
η m) ο C Μ J ν
poteft aliquis nobis objicere: inti-
,mam rerum, & confequenter inti-
mam quoque materia? efltntiam-*
fugfjre n^ftrum intelle&um , qui
ad intima rerum & abdita pernn- gere non valet; ergo hibet forfan
materia potentiam aliquam occul-
tam, qua ipfa fefe rroveat atque-·
determinet &c. falva manenteipfi-
us eflentia materiali. Sed tuilla eft confequentia. Quis enim adeo pu*
filli atque angufti eflet judicii, ut
in hunc modum argumentaretur?
Intimam hominis eflentiam nobis
peripe&am non habemus; ergoin ·' v
homine forte occuitum quid ftatu- endum, quo transformari poflit in
artorem, avem , leonem, taurum
&c. falva tarnen efTentia hominis.
Non novimus intimam eflentiam-»
fcarabcei; ergo poteft fcaraba?usai-
iumere proprietates eflenriales 8c
vires equi aut aiini, 8c confequen¬
ter id tfficere arque operari, qucd poflut ifta animalia, falva remanen-
te eflentia fcarab^i. Nefcimus in«
ti·
WJ ° C β *9- timam efientiam auri: ergo in auro lätet forfan occultum quid, quo all¬
rum poifit recipere proprietatesef-
fentiales ferri aut plumbi , & fic
transmutari in iftas fpecies metal- Ii, integra tarnen efleotia auri. En
egregias confequentias! facilesqui^
dem & nos concedimus, intimam
rerum, adeoque & materia? inti¬
mam, totam & omnem eiTentiam j
forte ioli Deo cognitam , intelle-
$um noftrum aiTequi non poflfe-»;
quo etjam refpe&u haud Fälfo affir-
mant quidam recentiorum: EiTen-
tias rerum latere. Haétenus tamen nobis p.erfpeäa eft eflentia materiae,
quatenus proprietates ipiius effen-
tiales , antea memorata?, nobis no¬
ta? funt, qua? utique ponunt ma·
teriam feu fubftantiam materialem
in efle determinato, & a fpirituali
fubftantia fatis diftingvunt; immo
vetant quam maxime, cum hifce
pugnantia attributa materia? obtru-
dere, ut fatis iuperque intelligere-·
queamus, quid ei conveniat,quidcg
B 2 ^repu-
ΙΟ 83 ) Ο ( Η
repugnet. Quälern cum habeamus
materia noritiarn, non licet nobis dicere, eiTentiam ejus eile nobis prorius ignotam. Quod fi de hac quasftione judicandum fit ex defi-
nitionibus Peripateticorum,quibus Effentia eil id, quodprimo in re con-
cipitur, ieu quod concipiturut ra¬
tio aliorum , quae rei illi per fe-»
ineffe intelliguntur; tum non iine
manifefta contradi&ione aliquis di*
xerit, eiTentias rerum latere.
j) conf. Joh,Mdch»Verdries Phys.,Part.
Gener. c. 4. §. 4 p* wj. ibid c.i. §, p. p. $8*
dl alibi multii in loci's. DuHamelde affeftio-
nibiu corp. p. i$. idem de mcnte Hum. p.
383. Joh. Georg ll?dlcb, in Lex. Philof, ρ dg.
Chauvini Lex. Philo f. p. iyz. Btiddei
Thes. Tbeol de Atheifm. (f. Superßit. pag.
466. & 48d. Joacb.Langii Caujfd Dei &
Relig* Ν dt. p. tsp,
$. Vitt
Heic etiam obiervari meretur
yeriffimum illud axioma : EJJen-
tias rerum ejje inflar numeri\ quod
haud
Μ ) ° ( Μ « haud minimum lucis ac roboris afferet hypothefi noftra?. Nam^
quemadmodum idem ipecie nume¬
rus omnis additionis & fubtra<ftio- nis irnpatiens eft, fi idem nume¬
rus fit maniurus; ternarioV. G. u-
nitatem five addas , five detrahas,
idem ipecie numerus non poteft
fine contradi<ftione appellari, fed
alius exfurgit: fic eftentia? mate¬
ria nihil addi, nihilque adimi pot¬
eft , ut pars ejusdem effentialis, ipia manente una & eadem. Ha¬
bet enim materia per eftentiarcu»
fuam, ut talis res fit : unde certo certius conftat, rem talem am-
plius non manere, eflentia ejus
rnutata, five addito ei quodam ut parte eflentiali, five detra&o. Quis
autem non videt, graviter Materi¬
arios & alios plures in hoc axio-
ma peccare , nimium tribuentes
materia? fupra eflentiam iuam, ei-
dem lcilicet nude & in ie ipe<ftata?
addendo non tantum motum,quem
B $ nos
8 J Ό f gl·
nos definivimus ; fed etjam mo-
tum fpontaneum iem a&ivitatem,
qua vel fe moveat, vel alia prü¬
ftet mirabilia : qua? attributa non
poiTunt fine contradiiHone adfcribi
eilentia? materia?, fed tancum ipri-
tus funt attributa, cui ioli compe- tit cogitatio ac liberum arbitrium,
iine quibus motus ipontaneus ex-
plfcari nequir. Quid enim fit mo¬
tus ipontaneus aliud, quam a£iva
vis feie determinandi ; quid illa-·
fine übertäte; quid liberras fine-»
vita proprie di&a atque cogitatio-
ne , nemo unquam demonftrabit.
Quidquid ergo iponte fefe movef,
vel aSive determinat, id etjam-.
cogitac, cogitatio autem non ma¬
gis cadit in materiam , quam im-
materialitas ä). Qua? omnia cum detrahatit ipiritui, ac materia? fu- peraddere velint; eam in ipiritum
illos tranimutare, fua luce fulgetj adeoque nihil amplius iupereft fpi-
ritui , quo materis pra?feratuiL>.
yerbo: utriusque evertunt eiTen-
tiam
I?
tlam , uni videlicet adimendo fua propria, alteri vero aliena adden-
do, qiiorum utrumque vetac pr<e- diåum axioma. Hinc nemini non
manifeftum eile poteft, unam ma¬
teria eiTentiam , inftar numeri comparatam, non admiftere attri-
huta eflentialfa inter fe oppofita ac fecum pugnantia: at pugnant ex- tenfio & motus ipontaneus &c.
pugnant inquam; quia unum gau.
det partibus , abfolvicur enim ex.
tenfio pofitione partium extra par¬
tes , quibus alterum, fcilicet mo-
tus fpontaneus, caret. Unum ni¬
hil habet homogeneum ac (imile_»
alteri , adeoque unum ab altero
non effiuir, aut una comprehen-
ditur eifentia; ied toto ccelo diver-
ia (unt, diftinéta , immo pugnan¬
tia. Quatenus jam motus & ex- tenfio competant uni eflentias ma¬
terias ut partes ejus eilentiales ,
quivis rerum asquus a?flimaton_*
optime perfpiciet.
a\conf. Colleg. Pntumat, Celel/err, Ry-
de Iii cap. I, §. //·
24 8S ) o ( gg
§. IX.
Quod morus non ingrediatuo
eifentiam fubftantia? materialis ,
pofTumus etjam ex mdifferenttjmo
materia dernonftrare; eft enim_, materia per naturam fuam indiffe¬
rens feu indeterminata ad omnem motus ipeciem, omnem gradum,
omnem terminum ad quem, qua-
tenus nihil invenimus in eifentia materia? , cur hoc vel illo modo
potius, quam alio movearur: ve¬
rum omnibus mcdis poffibilibus
seque commode & naturaliter pot- eft moveri, difponi, figurari &c.
a). Cum enim omnis ipecies mo¬
tus , omnis gradus, omnis térmi-
nus eft ροίϊίbilis , non tarnen fi- mul, fed disjunktive; fequitur in-
de neceiTario , materiam , immo quamlibet ejus particulam , effe
per naturam fuam indifferentem ad omnia ifla poflibilia; fi indiffe¬
rens j non eft determinata ad cer-
tum motus fpeciem, certum gra-
dum
SS ) o ( HS
dum, certum terminum, fine his
enim non datur motus determina¬
tus; Γι jam materia indeterminaca,
motus eidem non eft eifentialis.
Hoc ipium fatis evidenter fimul
ac nervofe oftendic etjam Samuel Clarkius, in demonftratione exi- ftentice & attributorum Dei ad
PrcpoC Iii. p. 30. feqq. cujus ver-
ba heic liotatu digniifima iunt_,:
Eft equidem, inquit, unus ex"
recentioribus , (eft ille perditifii "
mag mentis Joh. Tolandus) qui"
eo venit, ut iuiciperet probare,"
motum, id eft, conatum ad n?o-"
tionem materias omni eile eflen·"
tialem; Ted quam iniipienter, vel"
hinc abunde patet, Conatus es-"
fentialis ad motum aliquarum,aut"
unius cujus vis particulas materias"
in infinito pleno imaginario hu-"
jus auöoris , debet efte conatus"
movendi ad unam viam determi-"
fcatam, vel ad orenes partes fimul"
quaquaverfus. Conatus vero ad"
B 5 unam
ι $ ) ο (
j unam partem folummodo mate*
,ricE nequaquam poteft eila eflen-
„t:alis; cum illum a cauiTa exter*
\ na'nalci oporfeat, quoniam nihil
, imaginari pofiumus in materi«
,,natura, cur huc potius, quam
,,niuc rr oveatur. Conatus vero
,,ad omnes circumquaque partes
rfimul, aut eft aliquod contradi-
, (äorium , auf faltem i»% materia
, nihil aliud producens, nifi quie-
„tem perpetuam, fingulisque ejus
vpartibus &c. b). Porro, quis afr
firmabit materiam ad motum de*
terminari necefTario per fuam na- turam, cum exinde fequatur iliud
abiurdum , motum eile materi»
eiTentiale quid, & fic quietem, ut eiTentia? oppoiitam, prorius impos*
fibilem ? Qua de re iterum re&e
„pronunciat idem Clarkius : Γι a*
„theus affirmaverit, motum ma¬
tten» in genere efTe necefTarium,
„fequicur contradi&ionem eile ex-
.„pre/Tam, iupponere, uliam ma-
teriaai
» ) ö ( SE
V teriam quiefcere ; quod fåne itau
eft abfonum, ut nullus arheus ,u
quod ha&enus novimus, five fltu
anriquus, five ex recentioribus,"
<v id fupponere aufus fuerit c). Quid?
fi motus flatueretur materia es- fentialis, iequeretur, praererquam quod ipfi materia? notioni noiu
conveniat, uti jam confirmatum ,
motusalibere agentibus varie pro- duci & deftrui non poile d), cujus
contrarium liber^ fpirituum ani-
,
marumque facultates fatis evin-
cunt.
a) conf. Celebert. Rydelii CoUeg Pneu-
mat, c. 4. §. i. b) citantur bac verb/t
a Joacb. Langio in ejus Caujfa Det & Re*
lig. Kat. p. i 6?&c. c ) leguntur b<ee
apud Langium tit. loc. & Buådeum inμ»
Thef. Theol. de atbeif. & fuperji. p. jyf,
d) vid. Budd. tit. loc. ρ. 4$f.
§■ Χ-
Sic omnium coram oculis ρό·
iitum eft, quam infigniter decipl·
antur, qui motum materia? eften-
tia-
*8 Η ) ο C 33
tialem defendere iuicipiunt. Quam
in fcenam prodeunt Philoiophi cor-
pufculares, utpote Leucippus, De-
mocritus, Epicurus & iJIos iequen-
tes non pauci; qui, ut Deum in_»
iyftema fuum non intromittunt,ita
atomis , in infinito inani fortuito caiu agitatis motisque,omnia refe-
runt accepta. Individuis hiscecor- pufculis tribuunt motum eiientia- iem ; dicunt enim atomos gaudere pondere fuo naturali, cujus vi de*
orfum in infinito inani moventur,
adeoque cauilam morus fui exter-
nam non agnofcunc. At haec cauf-
ia motus nihili prorfus asftimanda
venit, nam hoc ipfum pondus , quod atomis tribuitur, quacunque
judicii lance ponderetur, gravira-
tem, adeoque qualitatemquandam,
qua deorfum corpora feruntur, (I- gnificet, & de novo quaeitio, unde
iilam habeant? exfurgit, cum illam, il obtineant, fibimetipfislargiri ne·
quiverint. Cui quseftioni fi reipon-
dere
ü )o (g ip
derevelint, ad cauilam quandam
extra materiam provocenc necefle
eft, aut infcitiam iuam fateantur;
unde in promtueft, pondus illud
* * non eiTe atomis eilenriale , adeoqj
nec cauflam motusillorum. Oleum
& operam perdic etjam Thomas
Campanella, qui vitam quandarru
& fenfum naturalem tribuit mini-
mis natura? feu atomis, cujus er-
ronea hypothefis ex antea didlis v facile diluitur a). Nec non abiur-
diflima placita Thomas Hobbefii&
Bened. Spinozas b). Nemini ec-
v