DISSERTATIÖ
DE
DIVISIONE
LO
G
ICA,
- 1 - ~a=
QUAm
COETS. AMPL. ORD. PH IL. UPS.
RUBLICtE DISQUISiriONI MODESTE SUBjTCIUNT
MAG.
JACOBUS
BORELI
US
ADJUNCTUS PHILOSOPHIE EXTRAORDINARIUS
ΈΤ
, PETRUS ARON SIMBERG
SD DERΜANNO·NERICIDS
SN AU DI TO RIO GUSTAV. D. XIX NOV. MDCCCVIR
KY R KΟ Η Ε RDEN-"
OFVER VESTERLJUNGS PASTORAT' HOGAREVORDIGE OCfH HOGLARDE
—
LARS
T
H'AV
Ε NI
US
OCH
HOGADLA
och tacksamhet for åtnjutna vålgerningan
/
DE
DIVISIONE LOGICÄ.
^
ullam conilafc esfe fcientiam, ad cujus prima initia po»nenda a phaenomenis qüibusdam, vel extra vel intra
hominem occurrentibus, permotum non fuit ingeniurn
humanuni. Percipit homo, quae extra fe pofita funt, quae intra fe fiunt, et, vi mentis ab urgentibus feniel
excitata necesfitatibus, ab ipfa indole atque natura fua-rum facultatum ad caufas et nexum phaenomenorum
in-quirendurn ac cognofcendum impellitur. Sed copia
eo-rum, de quibus inquirendi caufa ei offerebatur, et ardli
illi limites, quibus circumfcripta eil ipfius cognofcendi facultas, eum tamdem necesiitatem quaeque ad certas
referendi clasfes edocuerunt, quo diverfa inter fe con-fundendi permifcendique evitaret periculum. Phaenome«
na Naturae ex. gr, fenfus ejus feriebant et eadem ad fua
principia revocare et ab aliis diftinguere conabatur, et
fic orta efi: fcientia Phyfices. Exferta anfmae
attentio-nem ejus ciebant et, mentem in fe ipfam reflectendo, eorum fibi explicare rationes eaque ab aliis phaenome¬
nis fecernere ftudebat,et fic Pfychologia in formam
fcien-tiae exfurrexit. Liberae fuae naturae fibi confcius,
difcri-men inter turpe et honeftum, reluclantibus quantumvis
appetitibus, admittere cogebatur, in hocce discrimine
praeceptionem offieiorum fibi traditam inteliigebat et hu-'jus discriminis indelebile principium eruere atque
expo-nere nitebatur, et fic morum doftrina in fcientiam evedla,
Infitiandum quidem non eft, prima ingenii humani
tiam fere quamlibet condendi conaminn p-seftitisfe
eon-geriem potius obfervationurn π ale jurftarutn et thefö®
temere asfumtas segreque cohaerentes, quid? quoti inträ
diverfarum faepenumero fcientiarum ambitum iitas, quam ierieitj pvopoiitionum, quae ex uno eodemque dedu&ae· fuerunt principio, modo logiω propoiltse et cun&se totum
quoddam afque integrum conflitüentes. Non niii poftr plurium fecuiorum bene snultos magis minusve feiicirer
iuccedentes labares et adcuratiorem plenioremque lur
ipfius cognitionem limites illos tamdem définire valuit
intelle&us humanas, quibas terminentur fcientise
eatum-que mutna ad fe invicem relatio ponatur in aprico, adhuc
for faη fuperesfe, quarum de regionibus ambigitur, ut
taceam, et in iinguiis conftruendis eas fervare leges, a
quibns fyftematica earum pertraelatio pendet. Sit
exem-pio ipfa phiiofophia, cujus nofcio diu adeo fuit vaga,,
ut illam jam Iatius jam ftiidtius definiisfe, ad eamdem
jam hane jam iilam fpecialem fcientiam retuHsfe
depre-hendanfcur philofophi baud paucb Exempli Joco etiafn Krhicam et Jus Naturse verbo nominasfe fuificit. Ipfuui
Wolfium, quique ejus presfere veftigia, quaeftionern, ad· quid in foro corifcientise obliger, quasilione, ad quid in
foro externo jure cogi posilm
rconfudisfe, Ethicafm cum
Jure Naturae conglutinasfe, quis, harum difcipJinarum
vel leviter gnarus, eil, qui ignoret? et ex ejusinodi male
poiltis cognitionum hurnanarum terroinis quanta in fin-gulas fcientias traélandas redundet perturbatio, nemo
non videt, quum ex vagis principiis non nrff
vaga de-duci queant principiata. Ratio autem, ut principium totalitatis et unitatis, vi fiise naturae non poteil,
quin requirat indefinenter tam adcuratisfimamcujuslibet
fcien-tiae objefti determinationem, quam illum
adaequatum
nexum, a quo logicam fuam veritatem derivat icienfia
quae-■fcifl-Sft..—* _
YV f 5F=5FT 3
qnaelibet.
Si ab altera
partejure
contenderiS,
fcientiam»
q η 33 falfofuperftrufta iit
principio,
esfe'
conftmftfonem»
quse diligentius haudfuftineat
examen,quaeque
ferius>
ocyus, fit collapfura, abaltera
parte
dixeris
etiam
me-rito, quod thefes, quae lina
esdetnque
terminantur
feien-tia , finno quidem
fuperpofitse
fundamento
fed
absque
debito ordine et nexu,h. e. ea ratione, ut
fingulas
fuum
fibi proprium in
Syftemate
occupent
locum,
non
fine
fumma difficultate et periculoconfufionis
arripi
et
in-telligi queant. Ut in integrum
Sj^ftema
exfurgat
fcien-tia quasdam, et veritas
metaphyfica
et
logica
öeque
funt
necesfariae. Logices eft eastradere
normas,quibus
ad-ftringitur et perficitur
ufus
intelleiftus
hnmani,
quaecum-que demum fuerit res,
circa
quamverfatur,
et
qunm
inter illas merito etiam numeretur
divifio
logica, utpote
prascipuum fubfidiutn et
adjumentum
omnis
cognitionis
difcurfivae; ejus indolem atque
finem, et,
qui
indel
fin*
unt, canones, fpecimemquoddam
academicum
editurus,
breviter exponere apud animum
conftitui>
quovero
in
negotio mihi occupato
nullam
phiiofophici
acuminis
lau-dem, mitiorem tantum Benevoii
Leéloris
cenfuram,
ti-midis quamquain votis,
ambire
licet.
Divifionem logicam cum
Logicis
ita
defmimus, nt
fit dißinffiionotionis
fnptrioris,
ejusdem
noter
refpeffiu
>in fuas inferiores
oppoßtas
notiones
proxinias,
feu,
quod
eodem redit,
diflinUio
generisin
ßuas
ßpecies.
Probe
diftinguenda
efi:
tam apartitione
feu
divißone
notionum
analytica, quam a
divißone
phyßca.
Differt
a
partitio¬
ne in eo, quod hasc fit rel'olutio
notionis
in
fuas notas
five notiones partiales.
Partitione
notionis
refolvitur
id, quod in
fe continet,
eins
intenßo;
divifione
logica
*
contra eius exhibetur fphasra
vel
atnbitus,
extenßo,
Mem*
4 -iuai-—jfr
Bra partitione orta fingula minorem habelit intentionem r, ied majorem extenfionem, quam notio partita;
membra
autem divifionis Jogicas contra ea majorern intentionem , minorem vero extenfionem, quam ipfum divifum. In
partitione notio partita efi: notio inferior, membra autem
partitionis notiones fuperioresj in divifione logica res
eontra fe habet. Hinc fequitur, ut notionem fimplicem
non partiri, attamen logice dividere posfimus.
Hinc
etiam patet, quod defihitio qumlibet, utnt enumeratio
notarum definito propriarum, partitionem quandam con-ifituat. Inter diviiionem Jogicsiii et
phyficam id
inter-cedit discriminis , ut haec fit refolutio individui in fuas
partes conftitutivas, nullo ad indolem partium habito
refpebfru Divifione phyflca fubftantia materiaJis in par¬
tes, ex quibus eonftat, quemlibet ob finem
fimpliciter
refolvitor.
In divifione logica notio divifa divifum appellatur
partes, divifione ortse , membra divijionis 1. dividentia, prae-dicatmn feu nota , refpecfiu cujus ipfa divifio
fufeepta eil,. ßmdamenium divijionis dicitur. Quoniam ei nes notiones.
generam et fpecierum operationibus" abstrac^ionis et
re-flexionis conjuri&is formantur; facile apparet,
quod,,
Iiis fu blatisnulla divifio logica inftitui
posfet-Quum
fcificet abstraétione et reflexione, determinationes
demen-do, a notionibus infeiioribus ad fuperiores, adicenditur; m divifione logica contra ea,determinationes addendo, a no¬ tionibus fupenoribus ad inferiores defcenditur: abilradtio-i gitur et reilexio diviiionem Iogjeam, necesfe effc, prae-cesferint. Si duo tantum posfibilia membra dividentia
eidem notioni fuperiori immediate fubjacent, ipfa divifio
voeatur bimsmbris 1. dkhoiomia, fi fcrja, irimembris I.
tricho-tomia, et fic porro): et, ubl plura, quam duo, adfunt
mem-men,bra dividentia, divido polytomice nomine generatim
indgnii fbler. Drvifi-one unius ejusd-emque notionis ex drve·fis dividendi fundamentis oriunhir codivißones. Di-viiio membrf cujusvis div identis divifionem prsebet fuhr ordinatam fei» fubdivißonem, cujus membra fubdividentia nun«
cnpantvir.
Natural« et indoiem dividonis logicve ipfa ejusdem dehnitione ί\>ρ a breviter indicavimus. Ad finem v er
o-ejus quod adnnet, id omnino intendit, ut facilem, di-ftinituro et adsequatum habeatnus coibpedhun totius, et
in icientiis perferaitandis adhibetur eo coniriio, ut uni-verfum Icientiae cujuslibet ca;? pum uno quad intuitu
perfpicere et, quse ejusdem ambitu co-ntinentur, probe
a fe invieem diftinguere vafeamus. Ka nrmtrum eifc ratio noibae cognofcendi facuitatis, ut objeita illins non nifi feparatim et quaii pedetervtim percipere ac inteliigere queaums. Ex immediatis objeitorum pereeptionibus repraefentationes oriuntur fingulares, aétu
comparatio-nis3 abftraibonis, reilexionis et corobinationis notiones formantur univerfales. frias non ηiil atrentione ad tota¬
lem vel fpeiialem perceptipnum imroediatarinn coripre-ftenfionem direéta η obis comparamiis; Ire contra repree-fentationum co mpararione, animi abilrsAione ab iis prae-dicatis, in quibus- diiFerunt, et reilexione ad ea, quae habeut communia, hcvrum prsedicatoruin connexione in
unam repraefentationem et hujus repraefenfarionis
per tenninum quemdaro fignatione fbrmantur. Ex
compa-ratione relationis duarum idearum officiumur j.udicia.
Ex uno judicio deducitur alterum, aut i'mmediate-, vi
ejusdem natursc, aut mediate, vi relationis duarum
idea-rutn fen terminorum in utroque. Quum itaque non nid
reparativ inteiJeftus operationibus repraeientationes
6 —Jjl, .A—, Vi.C .
~
v lF-^r
Iares, notiones,judicia efc ratiocinia formari posfint; inde
facile coiligitcir, quod valde paucse, confufe et
incom-pletas noftr.se forent cognitiones absque divifione logica,
quippe quae certas menti offert ftationes, a quibus fua
fiponte et naturali ordine ducitur ad onmia ea capienda
confpicienda, quae ex his ftationibus confpici queant.
Perfedlio diviiionis logica?, qua talis, a fequentibns determinatur canonibus, qui ex ipfa ejusdem indole et
fine facile erui posfunt.
Qnurn divido logica, ut fupra
diftum,
diftintftiotie
notionis fupenofis in fuas inferiores
oppofitas
notionesproximas, unius praedicati intuitu ,
abiolvatur,
fequitur,
I:o Ut quodlibet membriim dividens notio esfe debeat
divifo
fubordiiiata et per pronam confequentiam ut notio divifi tota quan·
ta eontineatur in quovis rnjembro dividente majoremqne habeat
extenfonem, quam korum quodlibet. Si
videlicet membra
di-videntia non funt notiones inferiores, qute fub divifo,ut nctione ipfarum fuperiore, comprehenduntur;
fphas-ram fen extenfionem divifi, ejusdem notao refpedtu, non exhibent et indoli itaque divifionis logicae omnino repu-gnant. Contra, quod tarnen ad idem redit, fi notio
di¬
vifi tota quanta non continetur in quovis membro
divi¬
dente neqne majori pol'et exteniione, quamhorum
utrumvis; non eil notio fuperior adeoque membra
divi-dentia inb fe comprehendere neqnifcr quod tarnen
ad
di-vifionem logicam necesfario requiritur.11:o Ut membra diuidentia fint notiones opp
of
tuel. fe
mil·iuo ita excludant.ut alterum de alter o prrsdican nequeat. Omnis
uimirutn divifio logica judiciis nitkur
disjuuétivis.
Jpfum
i-'——^r^sf^r 7
divifum Dt: fubjedtum eonfiderari poteft; merabra divi-dentia ut praedicata fihi- invicem oppofita. Temere vero
no exifdmetur, quodlibet Judicium disjundtivum divifio-nem logieam atfmfttere, ufc, cujus
rndoiis esie
debeantea judicia disjun&iva, per quae inftrtui
posfunt divifiones
logicae, pauiluium inquiraruus, ipfa ratio aigumenti
po-ihil-at. Si iuhjebtum judicii disjunefcivi eft uotio fpeeiei
vei repraufentatio frngularis, ve! eriam > Ii ex praedicatis
disjundfcis alterum eh ejus; codi indolis, ut nocioni fub-jedti omnino- repugnet; nuiia eidetii
logiea
dfvißo Γηper·itrui pqfceit. Si contra ea ipiom
fubjedtum
eil notio ge¬nens et priudicata disjnndta cum eadem, in unam
notio-nem , disjunbcim fumta , eonjnngi queant; ejusinodi Judi¬ cium disjun&ivum, ut fu-nd.iméntum diviiionis Jogicae· merito habetur. Ratio re-guiae proxime ilipra aIIa133 fä¬
dle patet, Nuüa notio iogice dividi
potell,
nifi in i ila fundamentum diviiionis ckrtexeris. Hoc fun'damentumut nota, necesfe eil, rcperiatur in qnolibet metiibro dv vidente, et quo-niam ex hac nota ipia divifionis
posfiibi-litas pendetj notio vero a notione diilingui nequit, nifi altera deterniinafci-onem habeat, quam altera non habet;
efficitur, ut nota, cujus intuitu initituitur divido, in
fio-gulis membris dividentibus diverfa ratione fit
determr-nanda, et binc, ut ipfa inembra dividentia oppofita esfe debeant. Veritas hujus regulae apagogice etiarn poni
poteft extra dubium. St nempe in divifione ejusroodr
exhibeantur notiones inferiores, quae funt convenientes';
ipfa divido finem fuum non attingit, in eo pofitum, ut
adcurata diverforöm diftinétibne .adaequatus praebeatur
eonfpedlus iotius, hujusmodi diilindlionis non unum
idemque esfe dividend! fundamentum, filentio ut praetereatur. Quantum vero difficultatis in polytomiis habeat hujus regulae adplicatlo ad datos eaflts fpeciales;,. qua ms«
-qnamdiu notiones philofophica adcuratione deteni inatae
non fuerint atque definitce, id fugere potefi: neminem. Iii:o Ut notiones inferiores divifo pr o χimm, non mitem remiotioresfeu aliquod membrnm fubdividens, unnm, plura vel
omnia, in ipfa diuißone adferantur, quod vicium faltus in
di-videndo vocatur: divifo nonfaciat faltnm. Si fcilicet no¬
tiones remotiores feu membra fubdividentia proferantur,
cnnélis, quibus fubjunftae funt, transgresfis fuperioribus;
ipfum divifnm exhauriri quidem potefi. fi fpecies
fingu-lae plene fuerint enumeratae, fed mens, härum obruta
multitudine, facilem, diftinébum et adaequatum totius com
lpeftum iftiusmodi dividendi ratione adfequi fnepe non valet. De cetero nuda hujuscemodi fpeciernm enume-ratione, generibus intermediis, quibus iubjacent, omisfis, unitatem fundamenti diviiionis fruftra qniefiveris. Si
contra quoddam tantum inembrum fubdividens loco
membri dividentis ponatur; notio quaedam divifo fubjum éta praetermittitur et fic in praecipuo momento ipfa di-vifio fit incompleta. Si pofitum raembrum fubdividens iit notio, allato membro diviiionis fubjuncla; in hoc ca-fu etiam aiio refpetfiu peccatur, quoniam omnes notio
nes fubordinatae funt convenientes, membra au.tem divi¬ dentia, ut fupra monftratum, oppoiita esfe debent,
IV:o Ut membra dividentia plene enumerentnr, vet, quod idem valet, iotum divifum exhanriant. Membra dividentia
autem notionem divifam exhauriunt, quatenus omnia
objefta fub fe comprehendunt, quae iiiius fphseram feu
cxtenfionem, refpeélu ejusdem notye, confiituunt. Si itaque
plene
nonfunt
enumerata; quaedam tantum exijlis objeftis, quae ad fphaeram notionis d i vi ibe perrinent,
per
eadem cogitantur,
etdivifionem
prgebent notionis
angu-"
'
TS"^ipr 9)
angufiioHS, cujus extenfio ab objedtis cogitatis termina¬
tur, non autem diviiionem notionrs divifte , quod
aper-tam contradidfionern involvife; Divifio logica omnis, ut
fupra didtum,
judiciis
nitrtur disjundtivis. Si praedicataiibi invicem contradidVörie oppoiita funt, adeoque iilis fu-perftrudta divifio pure iogica;. ipfa divifio femper
qui-dem efi: completa, vi pnncipii exdufi fcertii feu medii
iuter duo-contradidtor ia, quse. enäin fub alteko raembrorum
dividentiuin non continentur divifo iiibjunéta objedta, lub altero, utut ei contradidtorie oppofito, necesfe eil,
comprehendantur: at iilam tamen dividendi ratiöne-m, fi
finem divifionis bgicse refpexeris, in membris fcientia-rum disponendis exigui esfe ufus autumanuis;
quantu.m-vis enim in divfdendo et fubdividendo fueris progresfus,
femper tarnen termfnus remanebit negativus, quo nulla de objedtis, notioni divifi fubjacentibus, cognitio adqui-ritur, et quum, défatigata memoria et prgepedito
judi-cio , ingens emenfus fueris fpätium, te metae-non esfe
propiorem, quam cum primum gresibm moveres,
in-teiligeSi Divifio igitur pure logica redtius ex noilra« fententia ut exemplar ad i mitandum in
pojytomiis
pro-ponifcur, quod quidem numquauv, fi de cognifionibus,. experienfcise ope comparändis, quae^atur , perfecle
adfe-qui, propius propiusque tarnen accedere poterimus.
V:o Ut fundamentum divifionis· ßt nota pnsßhilis divβ,, alias enim ipia divifio non ejusmodi exhibeiet notiones
inferiores, quae fub divifo ut notione ipfarum fbperiori
comprehendantur.
VI:o Utfundamentum uniüs ejusdemque divßönis ßiunumi
Uno fcilicet membrorum dividentiuin· poiitoj ponirur
TO nr. ,,
-—~~—
etiam nata, refpedfcu cujus inftitoifeur dfviflo, et ab ifla
quoque reliqua merabra dividentia deterininantur.
Prse-terea fi raembruin quoddam codivifionis infeer membra dividentia Jacum obtinet; notiones fiutit coordinafse
ad-eoque convenientes, qood tarnen divifioni logicae repu-gnare iupra eilendimus,
Reliquse a Logieis prasfcriptse Logicse divifionis
regulas aut adeo geuerales funfc, ut earum itfus latins
patere merito cenfeatur, aut ad aliquam ex jam allatis commode referri posfunt Eosdem vero canones, ex
quibus adcuratio pendet Jogicae divifionis, etiam in