D1SSER TAT10 DE
SOCIALI
HOMINIS
IN
DOLE,
IN
AFFECTUUM
PRIVATORUM
EFFECTU,
CONSPICUAj
'QUAM,
Venia Ampliss. Fac. Philos. Ups.
Ρ R JESIDE
Mao.DJNIEL.
ΙίΟΕΤΗΙΟ,
ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.
PRO GRADU
EXHIBET
ISRAEL
STECKZÉN,
VESTROBOTNIENSIS.
I« AUDIT. ECCLES. D. VIII. JUN. MDCCX&.
U Ρ S A L I JE ,
IN
S.-AMR.-AM
CPmcnjnal
jmm
VINIO,
SUPREMO REI YENATICiE PER DALEKARL.
TO,
PERILLUSTRI AC GENEROSISS1MOLIBERO
BARONE
DOMINOPATRONO
SUMMO
SACRUM.
SOCIALIS HOMINIS
INDOLES,
IN
AFFECTUUM PRIVATORUM
EFFECTU, CONSPICUA.
§. i.
Qvos
tura,ad focietatem
impellit necesiitas, alle&at jucunditas,ineundam idoneos
format
na¬
eos quoque, in focietate vitam degentes, ab hac
fo-ciali iua indole perfici. oportet, aliamque viribus fuis induere formam, ac illam, quam ab aliorum
confor-tione omnino remoti adqvirerent. Homo ad focie¬
tatem natus faftusque, naturs fus convenientem
fta-tum extra eandem nullibi invenire poteft. Qvi forte
cafu qvodam foiivagam agere vitam coa&i funt, ul¬
tra anguftos, qvi brutorum animantium intelligentiam
& facultates coercent, limites vix progredi
potuc-runt. Aliorum vero cura foci, eorum ope
iubleva-ti, & ihidiis communibus eruditi, au eam
adfcen-dunt intelle&us viriumque praeftantiam , qua , digni-tatis humans naturs confcii, ad majorem indies
per-feftionem adquirendam, non posfunt non fe natos exi-ftimarej & qui folus fibique reli&us omnium iere
animantium infirmisfimus föret, a focietate illud fibi accesiisie robur experitur, ut dominium fibi in reli-qvas res divinitus concesfum esfe putet.. Si qus vis
ra-4 Socialis Hominis lnäoles,
rationi humanas infit , eadem focietads ope elicitur;
hac enim impellente, regulis vitam
fubjicere
difcimus,
moralisque indolis confcientia impertimur.
Hase
ve-ro iingula decora dum fociali vitae aeeepta
referimus,
nullum esfe arbitramur dubium, qvin defideriis,
a-gendi incitamentis &
affeäibus,
prout afociali
cumaliis vineulo homines removeant, illudque relaxent,
vel conjun&ionem cum iisdem fvadeant &
promo-veant, varia accedat indoles variaque vis, qva ad
ho-minem perficiendum, animumque erigendum,
&
ju-cunditads fenium excitandum confert. Qvi deliciasfocialium affe&uum veraeque virtuds ftudii fibi
eru-endas fumeret, patentisfimum & item
ameenisfimum
iibi apertum consipiceret campum, in qvo,leftisfi-mos qvaii decerpturas flores, exfpadari
liceret.
Qvum
vero ad utilem Anthropologiam & incorruptae
virtu-tis robur non parum etiam conferre videatur,
va-rios privatorum, in atiipaps
corroborandos vel
labe-fa&andos, deiideriorum cognofcere effe&us\ hos prae-eipue, brevi commentatione, qvantum
tulerint
vires,perftringere in animum
induximus
\ necingratam
prorfus nos prasftituros
fore
operamconfidere
fufti-nuerimus, ii, qvanta in animos hominum iocialis in¬ dolis fit vis, judicandi qvalerocunque anfam Le£to-ribus prasbuerimus.$.
II.
Excitata femel fociali indole, homo tripliel
ratlo-ne fe a necesfitate cum aliis vivendi affe&um
expe-ritur; aut enim fe folum & ab aliis
reli&um
esfe do-letin dfftftuvm Privetorum Effe&u, Confptcua. 5 let, aut alios fibi infeftos & inimicos roetuit, aut
de-nique fe promta aliorum opera iublevatum iri fperat. Has fecundnm diverfas rationes, defideria & affe&us
a iocietate indolem & vim, de qva pauca adferre
nobis propofuimus, derivatam habuisie videre nobis viii fumus; eandem itaqne triplici hoc nomine
expli-care conabimur. Homini iui ipiius coniervationi
ilu-dere, iibi providendi cura occupari, Sc qvse iibi com-moda ac jucunda fuerint, qvserere licet; hsec vero
ftudia, quamvis pro innocuis haberi queant, 8c iisdem diftentus jure fuo poftulare ppsiit, ut ab aliorum vi
tutam agere iibi liceat vitam; qvatenus tarnen
eo-rum iibi folum confcius iherit, nec promtam alio¬ rum opem pofcere, nec eandem iibi polliceri poteil.
Hinc omnes affeÖriones, qvoad propria commoda
fpe&ant, fenfum abfentiae Sc inopiae virium, qvae a föcietate homini accedere potuisfent, fecum Fenint, Sc qvo magis qvis iisdem indulgere cceperit, eo
etiam iaepius ie, vel in maxima hominum freqventia , fua culpa in folitudine verfari experitur. Jam vero
qvilibet, iibi ibli reli&us , viribus, qvibus fubievari
potuit, orbatus, debilitatis fenfum eflugere neqvit, cujus rurfum ea eft vis, ut animcs meticuloios
rcd-dat. Miieram avari vitam defcripturus, qvis non ob-iervasfe fibi viius fuit, illam metu Sc itifpicionibus, metus certisiimis indiciis, refertam esfe? Qvis
ambitio-ii, gloriacque cupidi mer,rem ab hac tranqvillae witx pefte vacuam umqvam vidit?
§■ HI.
Qvo magis privatorum comßncdorum iludio
A 3
6 SoCialis Hominis lnåoles,
qais ab aliorum
höminum
focietate
fe removit,
eoetiam
triitiori eum labo rare animo usqae deprehendimus,optimo licet utat ir reram
fiiccesfu.
Quis
avarum genuinaaiFe&um
Isecitiri umquamvidit ? Quis
avide
giortam aucupantem? Neque vero
hoc ideo
tantnmuiu venit, quod fenfus infirmitatis, a
defiderata
alio-#
rum ope oriunäus, riietum movet ac
fufpiciones,
qui-bus nihil Feto animo esfe poteil inimicius,
ied quod
etiam ea eil: ioiitudinis, quo appetituum ratio
trans-mittit, vis, Uta laetitia abhorreat. Dudum expertum eit, triftitiam & folitudinem jugatas optime
virefce*
re, unamque alteram parere
&
augere.Ad
id
fa-&US eftnomo, ut, grata animi motuum
vicisiitudine,
jucundam transigat vicam, temposque
feliciter
fallat.
Noilra quse unice
refernnt
rerum momenta, non multum habent variecatis: praecipuiE,tnedii
incommo-duvn ienfum repelientes, reshauricndae funt
amenti·
tibus humanis infita vi, qua aliorum animicommotio-nibus, dolore & gaudio imperticos,
potisiima
mortali-um conditioni concesfa voluptate integer perfundituranimus. Quibus itaque infelici habitu
hxc
enecatafuerit facultas, ii rnolefto tcedii (enfu magis conficiantur
necesfe eil:, quam qui non
anguftis proprio
perfo-nx terminis circumclufi, aliorum quoque partes
a-gere discupiunt, cum
iilis
appetunt,fperant,
metu-unt, laetantur & dolent. Iis folumadhaerefcentes
re¬bus, qu<e non niii phylica
vi
animum
adficiunt,
eo tandem obdurantur mentis habitu, ut omnes, qui¬ bus ibp atos fe fentiunt, res,nullo
poiico discrimine,
ad bruta folum inftrumenta referant, & quafi foli vo·in äffe&wtm pvivatoviim ejfc&u , ccrfpicitß. 7
volendi & pofhilandi potefinte prsefrarent, ut vita fenfu & juribns orbatam, ceteram, qua
circurndan-tur, natu ram defpicianr. Nihil autern , niii qnod hu¬ mana dignitate praecciiens fuerit, fenfui per
Sympa-thiam , affe&ionibus noiiris iocialibus profequendum,
fe offerre poteft. Quis induci poteft, ut credät,
di-tisfimum, omniumcue rerom copia adfiuentern, in
deiertis poiitum, uilam inde animo percepturum jucunditatern ? Yoluptari deditus maximam delicia-rum fuarum dulcedinem ab hominum iocietate
hau-rit. Ut primum a coniortione alioruni feparatus, il-lis inhseret, aut brumm omnino ieniim induit
inge-niurp, aut taedio contabefcit. In folito noilro cum
hominihus corrsmercio, hominum frequentier oifendi-mus genus, negotiis vacuum
, ea, qua? vulgo
volu-ptates reputantur, furiofe confe£hns. Sed quo ma¬ gis hoc ftudium ad fe ipios referunt, hoc minorem inde ferunt fruöxim. Neminem fere videbis infe-ftiori tsedii fenfu urgeri, jnvene., qui, ut licentite
indulgeat, animoque iuo obiequatur, aliorum fe
eri-puir potentiae, omnium officiorum Socialium oneri intempeftive fe iubduxit, vitamque, fibi ioli
confultu-rus, tranfigere cupit. Communitate enim vitar per
dc-(ideriorum habitum crbatus, ncn minus taedii
aegritu-dine torpeicat necesfe eil, quam qui triftisfima
tene-tur iolitudine.
§. IV.
Et vero ilke, quibus in umbra & recesfu vacare
oportet, occupationes, id
incommodi
iecumferre
pos-S Socialts Hominis Indoks,
posiunt, ut
animos
triflitia
inficiant.
Debita
fibi
lau¬
de non eft defraudandum iludium , quo mentem
quis fcientiis ornare
&
amplificare
admdcur,
eo
in
primis
coniilio,
utfuam
operarnin
aliorum
confe-rat utilitatem. Mukös autem,
laudabili hoc
captosdeiiderio , usque adeo
procedere,
uiu
evenit,
ut
a
vivis recedere videantur, quo libros inter
vitam
de-gant omnem.Quocumque
utilium
icientiarum
iu-cisque iiiisoffundendie
feruntur
fludi
o,morofurn
ta-men & in odium erga aiios pronum
animum
con-trahere deprehenduntur, quovaftisiima
inftru£fci
re-rnm co^nitione,o ' & fibi & aliis
inutilcs
acmolefti
evadunt. Non fucata Keligionis
reverentia
ab
uno-quoquepoicit,
utin
fiientio
fe
ipfum
diligenter
ex-cutiat, inque
fan£fca
cumDeo
conivetudine
virtutis
prasfidiis
petlus
munire
ftudeat.
At
vero,
fi
a
prae-judicatis hane
venerationem
immunem
fiftere
opinio-nibus minus cdo£ti, pietatis
jftudium,
ab
a&ivaß in¬
ter homines inftituendas vitae necesfitate,fejungimus;
omnis Dei eultus, quod a
communitate
hominum
abducat, animum tantum triftem&
rebus
humanis
acerbum parit a).Eas vitas
conditiones,
quaehomi-nem fupra alios
extollunt>
femina
etiam.
triftitiae
con-tinent, in altam fegetem
facile
excrefcentia.
Qui
ad
id faftigii fe
eve&um
exiftimat,
utad
aliorum
hu-milicatem fe demittere dedignctur,qui
alios
omnespro caecis
defideriorum
miniftris
habendi
adfvecus,
homi-a) Confer, qiue de
Anacboretavum
vita
congesfit
in ajfe&uutn privatnr um cff
cein, ccvfpicua, 9
hominem pvx fe putat neminem
, raro animo utitur
lato, & tadio non adfeclo. §· v.
Confcientia folitudinis,
per appetit-uum indolem efFc&ae, in eo etiam confpicua eit, ut majorem vim atque vehementiam ipfis affeelibus addat. Imheciili·
tati dbnoxius in cupiditates effrenatas promtior eil,
quam qui forcitudinis foae fibi conicius eil. Neque
autem diveria eil ratio infirmitatis, a iolitudine
com-memoraca derivandae. Alia
quoque in promtu
caus-ia eil. Quo pauciora in fludia animus
dijlrahitur,
eo magis illa, quibus
indtilget, concitantur. Qui i« gitur eo.usque fibi ipfi adftriclus eil, ut, quod
alio-rum interfic, id a fe aiienum
omne ρ η tet, hoc
fer-ventius rebus fuis adha'rere iolec. Sibi Coli usque
vi vens, eo acriori fui ipfius tirgetur feniu. Ea
pras-terea eil vis imaginationis, ut defideria intendat.
Quum in eum loeum perdu£ti fumus,
ut in diverfas par¬ tes non divellatur, eo vehementius in
affeöibus, qui
animurn abripiunt, fervet. Qui amore
infanierunt, vitarn iolitariam affeclus ini furori objicere conati fünf, ied certisfimum ejus alimentum in ea iunt ex·
perti b).
Numquam
adeo transverfum appetitushominem rapiunt, ac dum illis, fine hominum ope, iine eorum focietate, fieri
poteil fatis, in morbum
tum facile degenerant phyficum, cui medendo
ani-B m.us
b) Plurima bujvs Rei exempla conquifta invenies apuä
so Socilitis hominis indoks 3
mus omnino impa-r
evadic;
exemplo
esie
poteft
ebriecati folitariae deditus.
§. VI.
Nöda autem folitudo, quo
ferre
'posfunt
deii«
deria, tantas ii
facesiac
serumnas,quanto
miferior
ilIius non erit conditio-, quiomnium
contrafe
vires
convertendas esie perfen tit,
qui
fe
generis
foi
he¬
ilem judicat.
Propria
qui
tanrornfequicär
cammoda,
tit aliorum nihil iua interesfe putat,
ita
etiam
ipfis
alienus habetur. Homo fibi
ipfi
vivercs,
nullisque
ornatus meriiis, quornm partemal
ii
iibi tribuere
gefliunt,
contemtui
traditur.
Qui
atitem
huc
usque
provedhis
eil,
facile
quoque
committit,
ut
aliorum
odium iibi confcifcat.
Solivagam
quaii vitam
tradu-cens, fuasque ipfius
unice
feclans
utilitates,
in
ferum
illum proelivis
del-a-bitur
beftiarum
ila
tum,.
quae
ίο-lae, prsedam captaturse,
vagantur,
vereturque,
ne
il larum i-nftar, ad quarumfimilitudiném
mores
ef-finxit, infeOrationi horninum
detur.
Sibi i
ρ
ii femper
internus, ommia alia ininftrumentis
ponit.
Qui
ati¬
tem ita hominibus utitur, in
jura
eorumultro
in-va-dit. Ipfa autem"
pernicioiorum
moliminum
conlct-entia-, de aliorum
od i
o&
vindicatione
raeritum
nom-quam non
incutit
ti-mor
em.Illa
enim
perivafio
men-ti nullo tempore
extorqueri
poteft,
horn
i
nes
non
cx-ca alieni animi fmpetuitm
inflrumenta
fua
fponte
ha-beri velie. Aliquando
etiam
invifum
iibi
impofitum
jugum
excutient,
&
vindiflam
repetent.
Quae
bene
cesiit fraus, quod aliorum cumdam
no
fa8;
um
erno-eil
in offeShium privatovum effeffu, confpicua. χ1
emolumentum, aut nullam qoidem habet voluptatem,
aut meta infefte perturbatam.
Senilis timoris,
odii,
vindi&s, Π bi propria vi, anίmani torquet
&
ex~cruciat. Quidquid homo,
his agitatus
nientis
car-nificibus, molitur, quidquid enititur,
deiideriis
facis-faciurus, iemper
turbi-do
&lacerato
laborabit animo;
nec conatus ejus otitim & tranquillitatemami-siam
recuperandi minus erunt
inutiles,
acvani
esfent
ho¬
minis nifus, qui ad certam mortem raptus,
faco iuo
temere obluctari conaremr f). §. VK
Contra ea, qnas priva tam etiam
refpiciunt
uti-litatem , defideria, alienis commodis conjun&a, cum
feniu fecurkatis, tranquilitatis, roboris, a
fperata al
io-rum opera derivando,
amicius
confpirant.
Divitire
ita parts & adhibits, ut
commoda
etiam
commu» nia augeant, ut alii quoqueleventur
&
fuftententur,
.plus haben-tiucunditatis.
Qui
noniibi folum
,fed
fuis, fed familiie, atque in primis patrise
accesiionem
fortuns facit, & ornamentis accrefcit, majorem indecapit voluptatem.
Qus nobis
cumaliis communia
furst pericula , maximos
addunt animos.
Cura iuas
fecuritatis, ab i is excitata rerum diicriminibus, qux ruinam omnibus minitantur, veram indit anirni
magni-tudinem. Et quoque ex iis, qus inter
fceleftos
homi-nes, funefto confilio,confiringuntur,
vinculis, graviora
B 2
So-c) ConfcY Diderot. Esfai Sur k Merite £? la Vertu,
12 Social. Homin. Indol. wjijjlflmtm. pri. effeclu, confpicua.
Societati intentari folent pericula*, magis enim terrte-ritatem intendunc, quam facinora, null is in
focieta-tem coniiliorum adduftis, iufcepta. Quin eciam cer-tum jucundicacis Audio accedere videtur murale
pre-tium, quoad focialitati smicurn fucrit-, & in iui
par-tem alios adrriisfos requiric homines. Homo volu-ptuofus idemque fociabilis adeo abjecth &
deperdi-tis moribus raro adhuc eft, ut in meliora non
pos-fic craduci. In catervis latronum eciamnum manenc
merita , quibus omnem denegare laudem non iuill·
nent homines*, quin imrno ea band numquam inter
ipfos prtedones conipicua
fuertint
nomina, qiiae aliopofita loco, admiratione pariter atque veneracione
ani-mum percellerent, quum fur privus, in latebris
tur-picer delitcfcens, & qui ad clande (tina ac fraudulen-ta coniilia fe totum contulit, humanam
dignitatem projecisfe omnem, cenfendus eil.