Dissertatio de sociali hominis indole, in affectuum privatorum effectu, conspicua, quam, venia ampliss. fac. philos. Ups. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu exhibet Israël Steckzén, Vestrobotniensis. In audit. eccles. d. VIII. Jun. MDCCXCI

D1SSER TAT10 DE

SOCIALI

HOMINIS

IN

_DOLE,

IN

AFFECTUUM

PRIVATORUM

EFFECTU,

CONSPICUAj

'QUAM,

Venia Ampliss. Fac. Philos. Ups.

Ρ R JESIDE

Mao.DJNIEL.

_{ΙίΟΕΤΗΙΟ,}

ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU

EXHIBET

ISRAEL

STECKZÉN,

VESTROBOTNIENSIS.

I« AUDIT. ECCLES. D. VIII. _{JUN. MDCCX&.}

U Ρ S A L I JE ,

IN

S.-AMR.-AM

CPmcnjnal

jmm

VINIO,

SUPREMO REI YENATICiE PER DALEKARL.

TO,

PERILLUSTRI AC GENEROSISS1MO

LIBERO

_BARONE

DOMINO

PATRONO

SUMMO

SACRUM.

SOCIALIS HOMINIS

_INDOLES,

IN

AFFECTUUM PRIVATORUM

EFFECTU, CONSPICUA.

§. i.

Qvos

tura,

ad focietatem

impellit necesiitas, alle&at jucunditas,

ineundam idoneos

format

na¬

eos _{quoque, in focietate vitam} degentes, ab hac

fo-ciali iua indole _{perfici. oportet, aliamque viribus fuis} induere _formam, ac illam, _quam ab aliorum

confor-tione omnino remoti _{adqvirerent. Homo ad focie¬}

tatem natus _{faftusque, naturs fus convenientem}

fta-tum extra eandem nullibi invenire _{poteft. Qvi} forte

cafu _{qvodam foiivagam agere vitam coa&i funt, ul¬}

tra _{anguftos, qvi brutorum animantium} intelligentiam

& facultates coercent, limites vix progredi

potuc-runt. Aliorum vero cura foci, _{eorum ope}

iubleva-ti, & ihidiis communibus eruditi, au eam

adfcen-dunt intelle&us _{viriumque praeftantiam , qua ,} digni-tatis humans naturs _{confcii, ad majorem indies}

per-feftionem _{adquirendam, non posfunt non fe natos} exi-ftimarej & qui folus fibique reli&us omnium iere

animantium infirmisfimus _{föret, a focietate illud fibi} accesiisie robur _{experitur, ut dominium fibi in} reli-qvas res divinitus concesfum esfe putet.. Si qus vis

ra-4 Socialis Hominis lnäoles,

rationi humanas infit , eadem focietads ope elicitur;

hac enim _{impellente, regulis vitam}

_fubjicere

_difcimus,

moralisque indolis confcientia impertimur.

Hase

ve-ro iingula decora dum fociali vitae _aeeepta

referimus,

nullum esfe arbitramur dubium, qvin defideriis,

a-gendi incitamentis &

affeäibus,

prout a

fociali

cum

aliis vineulo homines removeant, illudque relaxent,

vel _{conjun&ionem cum iisdem fvadeant &}

promo-veant, varia accedat indoles variaque vis, _qva ad

ho-minem _{perficiendum, animumque erigendum,}

_&

ju-cunditads fenium excitandum confert. Qvi delicias

focialium affe&uum _{veraeque virtuds ftudii fibi}

eru-endas _{fumeret, patentisfimum & item}

_ameenisfimum

iibi _{apertum consipiceret campum, in qvo,}

leftisfi-mos _{qvaii decerpturas} flores, exfpadari

liceret.

Qvum

vero ad utilem Anthropologiam & incorruptae

virtu-tis robur non _parum etiam conferre videatur,

va-rios _{privatorum, in atiipaps}

_{corroborandos vel}

labe-fa&andos, deiideriorum cognofcere effe&us\ hos prae-eipue, brevi commentatione, qvantum

tulerint

vires,

perftringere in animum

induximus

\ nec

ingratam

prorfus nos prasftituros

fore

operam

confidere

fufti-nuerimus, ii, qvanta in animos hominum iocialis in¬ dolis fit _{vis, judicandi qvalerocunque anfam} Le£to-ribus _{prasbuerimus.}

$.

II.

Excitata femel fociali indole, homo tripliel

ratlo-ne fe a necesfitate cum aliis vivendi affe&um

expe-ritur; aut enim fe folum & ab aliis

reli&um

esfe

do-let

in _{dfftftuvm Privetorum Effe&u, Confptcua. 5} let, aut alios fibi infeftos & inimicos roetuit, aut

de-nique fe promta aliorum opera iublevatum iri fperat. Has fecundnm diverfas _{rationes, defideria & affe&us}

a iocietate indolem & _{vim, de qva pauca adferre}

nobis _{propofuimus, derivatam habuisie videre nobis} viii _{fumus; eandem itaqne triplici hoc nomine}

expli-care conabimur. Homini iui _{ipiius coniervationi}

ilu-dere, iibi providendi cura occupari, Sc qvse iibi com-moda ac jucunda fuerint, _{qvserere licet; hsec vero}

ftudia, _quamvis pro innocuis haberi queant, 8c iisdem diftentus _{jure fuo poftulare ppsiit, ut ab aliorum vi}

tutam _{agere iibi liceat vitam; qvatenus tarnen}

eo-rum iibi folum confcius iherit, _{nec promtam alio¬} rum _opem pofcere, _nec eandem iibi polliceri _poteil.

Hinc omnes affeÖriones, _{qvoad propria commoda}

fpe&ant, fenfum abfentiae Sc inopiae virium, qvae a föcietate homini accedere _{potuisfent, fecum Fenint,} Sc qvo magis qvis iisdem indulgere cceperit, eo

etiam _{iaepius ie, vel in maxima hominum freqventia ,} fua _{culpa in folitudine verfari experitur. Jam vero}

qvilibet, iibi ibli reli&us , viribus, qvibus fubievari

potuit, orbatus, debilitatis fenfum eflugere neqvit, cujus rurfum ea eft vis, ut animcs meticuloios

rcd-dat. Miieram avari vitam _{defcripturus, qvis non} ob-iervasfe fibi viius _{fuit, illam} metu Sc _{itifpicionibus,} metus certisiimis _{indiciis, refertam esfe? Qvis}

ambitio-ii, gloriacque cupidi mer,rem ab hac tranqvillae witx pefte vacuam umqvam vidit?

§■ HI.

Qvo magis privatorum comßncdorum iludio

A ₃

6 SoCialis Hominis lnåoles,

qais ab aliorum

höminum

focietate

fe removit,

eo

etiam

triitiori eum labo rare animo _usqae deprehendimus,

optimo licet utat ir reram

fiiccesfu.

Quis

avarum genuina

aiFe&um

Isecitiri umquam

vidit ? Quis

avide

giortam aucupantem? Neque vero

hoc ideo

tantnm

uiu venit, _{quod fenfus infirmitatis, a}

_defiderata

_alio-#

rum _ope oriunäus, _{riietum movet ac}

fufpiciones,

qui-bus nihil Feto animo esfe _{poteil inimicius,}

_{ied quod}

etiam ea eil: ioiitudinis, _quo appetituum ratio

trans-mittit, vis, Uta laetitia abhorreat. Dudum expertum eit, triftitiam & folitudinem jugatas optime

virefce*

re, unamque alteram parere

&

augere.

Ad

id

fa-&US eftnomo, ut, grata animi motuum

vicisiitudine,

jucundam transigat vicam, temposque

feliciter

fallat.

Noilra _{quse unice}

_refernnt

_{rerum momenta, non} multum habent variecatis: _praecipuiE,

_tnedii

incommo-duvn ienfum _{repelientes, res}

_{hauricndae funt}

_a

_menti·

tibus humanis infita vi, qua aliorum animi

commotio-nibus, dolore & gaudio imperticos,

potisiima

mortali-um conditioni concesfa voluptate integer perfunditur

animus. _{Quibus itaque infelici} habitu

_hxc

_enecata

fuerit facultas, ii rnolefto tcedii (enfu magis conficiantur

necesfe _{eil:, quam qui non}

_{anguftis proprio}

perfo-nx terminis circumclufi, aliorum quoque partes

a-gere discupiunt, cum

iilis

appetunt,

fperant,

metu-unt, laetantur & dolent. Iis folum

adhaerefcentes

re¬

bus, qu<e non niii phylica

vi

animum

adficiunt,

eo tandem obdurantur mentis habitu, ut omnes, qui¬ bus ib_{p atos fe fentiunt, res,}

_nullo

_{poiico discrimine,}

ad bruta folum inftrumenta referant, & quafi foli vo·

in _{äffe&wtm pvivatoviim ejfc&u , ccrfpicitß.} 7

volendi & _{pofhilandi potefinte prsefrarent, ut vita} fenfu & _{juribns orbatam, ceteram, qua}

circurndan-tur, natu ram defpicianr. Nihil autern , niii qnod hu¬ mana _{dignitate praecciiens} fuerit, fenfui _per

Sympa-thiam , affe&ionibus noiiris iocialibus profequendum,

fe offerre _{poteft. Quis induci poteft, ut credät,}

di-tisfimum, omniumcue rerom copia adfiuentern, in

deiertis _{poiitum, uilam inde animo percepturum} jucunditatern ? Yoluptari deditus maximam delicia-rum fuarum dulcedinem ab hominum iocietate

hau-rit. Ut _{primum a coniortione alioruni feparatus,} il-lis _{inhseret, aut brumm omnino ieniim induit}

inge-niurp, aut taedio contabefcit. In folito noilro cum

hominihus _corrsmercio, hominum frequentier oifendi-mus _{genus, negotiis vacuum}

, ea, qua? vulgo

volu-ptates reputantur, furiofe confe£hns. Sed quo ma¬ gis hoc ftudium ad fe ipios referunt, hoc minorem inde ferunt fruöxim. Neminem fere videbis infe-ftiori tsedii fenfu _{urgeri, jnvene., qui, ut licentite}

indulgeat, animoque iuo obiequatur, aliorum fe

eri-puir potentiae, omnium officiorum Socialium oneri intempeftive fe iubduxit, vitamque, fibi ioli

confultu-rus, _{tranfigere cupit. Communitate enim vitar per}

dc-(ideriorum habitum _crbatus, ncn minus taedii

aegritu-dine _{torpeicat necesfe eil, quam qui triftisfima}

tene-tur iolitudine.

§. IV.

Et vero ilke, quibus in umbra & recesfu _vacare

oportet, occupationes, id

incommodi

iecum

ferre

pos-S Socialts Hominis Indoks,

posiunt, ut

animos

triflitia

inficiant.

Debita

fibi

lau¬

de non eft defraudandum iludium , quo mentem

quis fcientiis ornare

&

amplificare

admdcur,

eo

in

primis

coniilio,

ut

fuam

operarn

in

aliorum

confe-rat utilitatem. Mukös autem,

laudabili hoc

captos

deiiderio , usque adeo

procedere,

uiu

evenit,

ut

a

vivis recedere videantur, quo libros inter

vitam

de-gant omnem.

Quocumque

utilium

icientiarum

iu-cisque iiiis

offundendie

feruntur

fludi

o,

morofurn

ta-men & in odium erga aiios pronum

animum

con-trahere _{deprehenduntur, quo}

vaftisiima

inftru£fci

re-rnm co^nitione,_o ' & fibi & aliis

inutilcs

ac

molefti

evadunt. Non fucata Keligionis

reverentia

ab

uno-quoque

poicit,

ut

in

fiientio

fe

ipfum

diligenter

ex-cutiat, inque

fan£fca

cum

Deo

conivetudine

virtutis

prasfidiis

petlus

munire

ftudeat.

At

vero,

fi

a

prae-judicatis hane

venerationem

immunem

fiftere

opinio-nibus minus cdo£ti, pietatis

jftudium,

ab

a&ivaß in¬

ter homines inftituendas vitae necesfitate,

fejungimus;

omnis Dei eultus, quod a

communitate

hominum

abducat, animum tantum triftem

&

rebus

humanis

acerbum _{parit a).}

_{Eas vitas}

conditiones,

_quae

homi-nem _fupra alios

extollunt>

femina

etiam.

triftitiae

con-tinent, in altam fegetem

facile

excrefcentia.

Qui

ad

id _{faftigii fe}

_eve&um

_exiftimat,

_ut

ad

aliorum

hu-milicatem fe demittere dedignctur,

qui

alios

omnes

pro caecis

defideriorum

miniftris

habendi

adfvecus,

homi-a) Confer, qiue de

Anacboretavum

vita

congesfit

in _{ajfe&uutn privatnr um cff}

cein, ccvfpicua, ₉

hominem _{pvx fe putat neminem}

, raro animo utitur

lato, & tadio non adfeclo. §· v.

Confcientia _folitudinis,

per appetit-uum indolem efFc&ae, in eo etiam _{confpicua eit, ut majorem vim} atque vehementiam _{ipfis affeelibus} addat. Imheciili·

tati dbnoxius in _{cupiditates effrenatas promtior eil,}

quam qui forcitudinis foae fibi conicius eil. _Neque

autem diveria eil ratio _{infirmitatis, a iolitudine}

com-memoraca _{derivandae. Alia}

quoque in promtu

caus-ia eil. _{Quo pauciora in fludia animus}

dijlrahitur,

eo _{magis illa, quibus}

indtilget, concitantur. Qui i« gitur eo.usque fibi ipfi adftriclus eil, ut, _quod

alio-rum _{interfic, id a fe aiienum}

omne _{ρ η tet, hoc}

fer-ventius rebus fuis adha'rere iolec. Sibi Coli _usque

vi vens, eo acriori fui _{ipfius tirgetur feniu. Ea}

pras-terea eil vis _{imaginationis, ut defideria intendat.}

Quum in eum loeum _{perdu£ti fumus,}

ut in diverfas _par¬ tes non _{divellatur, eo vehementius in}

affeöibus, _qui

animurn _{abripiunt, fervet. Qui amore}

infanierunt, vitarn iolitariam affeclus ini furori _{objicere conati} fünf, ied certisfimum _{ejus alimentum in} ea iunt ex·

perti b).

_Numquam

adeo transverfum _appetitus

hominem _{rapiunt, ac dum illis, fine hominum} ope, iine eorum _{focietate, fieri}

poteil fatis, in morbum

tum facile _{degenerant phyficum, cui medendo}

ani-B _m.us

b) Plurima _bujvs Rei _{exempla conquifta invenies apuä}

so Socilitis hominis indoks 3

mus omnino impa-r

evadic;

exemplo

esie

poteft

ebriecati folitariae deditus.

§. VI.

Nöda autem folitudo, quo

ferre

'posfunt

deii«

deria, tantas ii

facesiac

serumnas,

quanto

miferior

ilIius non erit conditio-, qui

omnium

contra

fe

vires

convertendas esie perfen tit,

qui

fe

generis

foi

he¬

ilem _judicat.

Propria

qui

_tanrorn

fequicär

cammoda,

tit aliorum nihil iua interesfe putat,

ita

etiam

ipfis

alienus habetur. Homo fibi

ipfi

vivercs,

nullisque

ornatus meriiis, quornm partem

al

ii

iibi tribuere

gefliunt,

contemtui

traditur.

Qui

atitem

huc

usque

provedhis

eil,

facile

quoque

committit,

ut

aliorum

odium iibi confcifcat.

Solivagam

qua

ii vitam

tradu-cens, fuasque ipfius

unice

feclans

utilitates,

in

ferum

illum proelivis

del-a-bitur

beftiarum

ila

tum,.

quae

ίο-lae, _prsedam captaturse,

vagantur,

vereturque,

ne

il larum i-nftar, ad quarum

fimilitudiném

mores

ef-finxit, infeOrationi horninum

detur.

Sibi i

ρ

ii femper

internus, ommia alia in

inftrumentis

ponit.

Qui

ati¬

tem ita hominibus utitur, in

jura

eorum

ultro

in-va-dit. _{Ipfa autem"}

pernicioiorum

moliminum

conlct-entia-, de aliorum

od i

o

&

vindicatione

raeritum

nom-quam non

incutit

t

i-mor

em.

Illa

enim

perivafio

men-ti nullo tempore

extorqueri

poteft,

horn

i

nes

non

cx-ca alieni animi fmpetuitm

inflrumenta

fua

fponte

ha-beri velie. Aliquando

etiam

invifum

iibi

impofitum

jugum

excutient,

&

vindiflam

repetent.

Quae

bene

cesiit fraus, _quod aliorum cum

dam

no

fa8;

um

_erno-

eil

in _{offeShium privatovum effeffu}, confpicua. χ1

emolumentum, aut nullam qoidem habet voluptatem,

aut meta infefte perturbatam.

Senilis timoris,

odii,

vindi&s, Π bi propria vi, anίmani torquet

&

ex~

cruciat. _{Quidquid homo,}

_{his agitatus}

nientis

car-nificibus, molitur, quidquid enititur,

deiideriis

facis-faciurus, iemper

turbi-do

&

lacerato

laborabit animo;

nec conatus ejus otitim & tranquillitatem

ami-siam

recuperandi minus erunt

inutiles,

ac

vani

esfent

ho¬

minis _{nifus, qui ad certam mortem raptus,}

_{faco iuo}

temere obluctari conaremr f). §. VK

Contra ea, qnas priva tam etiam

refpiciunt

uti-litatem , defideria, alienis commodis conjun&a, cum

feniu fecurkatis, tranquilitatis, roboris, a

fperata al

i

o-rum _opera derivando,

amicius

confpirant.

Divitire

ita _{parts & adhibits, ut}

_commoda

_etiam

_commu» nia _{augeant, ut alii quoque}

_leventur

_&

_{fuftententur,}

.plus haben-t

iucunditatis.

Qui

non

iibi folum

,

fed

fuis, fed familiie, atque in primis patrise

accesiionem

fortuns facit, & ornamentis accrefcit, majorem inde

capit voluptatem.

Qus nobis

cum

aliis communia

furst _pericula , maximos

addunt animos.

Cura iuas

fecuritatis, ab i is excitata rerum diicriminibus, qux ruinam omnibus minitantur, veram indit anirni

magni-tudinem. Et _{quoque ex iis, qus inter}

_fceleftos

homi-nes, funefto confilio,confiringuntur,

vinculis, graviora

B 2

So-c) ConfcY Diderot. Esfai Sur k Merite £? la Vertu,

12 Social. Homin. Indol. _{wjijjlflmtm. pri. effeclu, confpicua.}

Societati intentari folent _{pericula*, magis enim} terrte-ritatem _{intendunc, quam facinora, null is in}

focieta-tem coniiliorum _{adduftis, iufcepta. Quin eciam} cer-tum jucundicacis _{Audio accedere videtur murale}

pre-tium, _{quoad focialitati smicurn fucrit-, & in iui}

par-tem alios adrriisfos _{requiric homines. Homo} volu-ptuofus idemque fociabilis adeo abjecth &

deperdi-tis moribus raro adhuc _{eft, ut in meliora non}

pos-fic craduci. In catervis latronum eciamnum manenc

merita , quibus omnem denegare laudem _non iuill·

nent homines*, _{quin imrno ea band numquam inter}

ipfos prtedones conipicua

fuertint

nomina, qiiae alio

pofita loco, admiratione pariter atque veneracione

ani-mum percellerent, _quum fur _{privus, in latebris}

tur-picer delitcfcens, & qui ad clande (tina ac fraudulen-ta coniilia fe totum _{contulit, humanam}

dignitatem projecisfe omnem, cenfendus eil.