Ό. Ό.
MEDITATIONUM INDEX
Circa
PRIMARUM VERIT ATUM
GENESIN;
Quem,
Ctm Conf. slmplij]. Facult. Pbilof.
In llluftri ^Academia Up[alienfi>
PRiESI DE,
CELEBERRIMO VIRO,
MAG. MA TT Hl A
mef/
Eloqv. PROFESS. Reg. & OrA
iTlacid# bonorumCenfura modefle fubmittlt
Alumnus Regins,
ERICUS S. SERNANDER,
DALEKARLUS.
In Audif. Carol. Maj ad d.ig, Dec,
Anni MDCC XXXIV,
Hor is ante meridiem folitis.
E— — — !..■»
WS4Lm, Literis WERNERIANIS.
V I R O Aclmod. Rev er. atg?
DOMINO,
Mag. SAMUEL!
SERNANDRO,
PR^POSITO & PASTORI
in SwerdfiÖ,
Lange meritifllmo , vigilantijjlmo%
Ρ/4RENTI CARISSIMO.
VAnus tumcunque Optime omnino Parens, verborum fiquan- forem,
apparatum, furnmo, quo me
femper amplexus es , amori, fummaeque indulgentix, rite praedicandae, parem judicaretru
Convenientius autem putave·
rim? beneöcia Tm, utpote
mgen
ingentia, tacita pofius venera-
tione & obiequio agnofcere,
quam jejuno prseconio celebra*
re, Patiaris itaquepagellas has-
ce,in gratiifimi piiffimique ani¬
lin mei pignus,T&offerri$eas-
demque, ut munuiculum afo*
trice cIua cura atque benevo-
lentia enatum, dudumque cItbi
debitum, excipias, humillime
oro. FaxitSupremaPotentia,ut
in ivavisiimopaternae?^ tute-
\x iinu mihi quam diutisfime
deliteicere liceat! Rata fint vo- ta illa ardentisfima, quae pro vitae Tm
?5^'que ingravelcen-
tis fcnii incolumitate fundera
nunquam intermittam!
Optimi Parentis
Obedientijfimtu Tllluf
®RXC S. SERNANDERi
In
GENSSIN VERITATUM ERIMARUM,
Ab
Eruditijjimo Juvene ·>
D:no Ε R I C O
SERNANDRO,
In publicam lucem editam.
^Afcere, divin# iuboles pul-
cherrima mentis,
Inque tuum, Verum nobile, iurge decus$
Quod tibi perpetuum Juvenb
lis Mula locavit,
Fortiter ad cunas aula re-
dire tuas.
Arte graves nulla pcperere vo-
luminamulti,
4
Hoc eft ingenii parturientis
opus.
Λ 7·
A ^ Ω.
Sc6lio Prior.
Thef. I.
Erirnte nihilpréclartufy fr<eftabiliuf , uheriut
c (fe pojfe , egregie
dicit Latiale decus,
Cicero a\ Hazc in
profundifiimaeaque, ihfinita, Divini intelledus abyflo, o-
mnes realitates rerumque nabitudines
eminenter continente, fundata
,di¬
gna eft , qua; omnes noftras ad fe ra-
piat curas, oirniaque noftra ftudia oc- curct Quernadmodum vero τα καλα
Μσ-κολα, ut in proverbio dicitur $ ita profedo veritas* eximia illa & pra*- ilansjimmo Divina res,comparata eft·
Adeo enim involuta fepe in dito lätet,
ait Seneca k) > ad puteum line du-
A bio
2
bio Democriti alludens, ut indeillam
eruere, labor iit plus quam Herculeus.
Utcunque vero difficilis iit veritas,ea«
dem tamen cognitu haudquaquam impoftibilis eft , ut clamitat mafe fa¬
na Scepticorum cohors , omnem ve- ritatis certitudinem nefanda temerita-
te profcribens. Horum vero phanta-
liae, cum e foro philofophico jam du-
dum explofae fint, eas fub examen re-
vocare fupervacaneum plane judico.
Et merito quidem,omnium judicio,va- pulat baec lententia , cum per fe non
minus ftolida iit & abfurda,quam con-
traria Divinae bonitati & fapientix 5
prxtereaque tam indigna praeftantia
mentis humans, quae conftanti fciendi
deiiderio ardet, vaftaque veri cogno- fcendi capacitate praedita eft, tam de- nique fenfui interno propriaeque cor- dis convidioni adverfa, & tot contra- didionibus implicata , ut Scepticos,
Mtntientium SetUm, merito vocaveris,
cum Audore Artis cogitandi c). Pro- fcriptis vero futilibus Pyrrhoniftarum argutiis , ii concedatur, nos, natura duce, ad aliquam veritatis cognitionem
eniti pofte , neceifario quoque conce-
di de-
di debet, dari prima 1$ per fe vem. Quem-
admodum enim, ut ait Cicero d), fe«
ries qucedam veritnti maxime efl confenta-
nea, & ad veritatem quandam, minus notam,planiorem reddendam adhiben-
da efl: demonilratio, quae femper å no- tiori procedere debet j ita, per conti-
nuam ejusmodi probationis å priori fe-
riem, quaeftio in infinitum vagaretur,
nec daretur , ubi mens fciendi cupida acquiefceret, niii eflet primum aliquod
aut ultimum,in quo,ceu punfto quo- dam inconcuflo, tandem confiftere li?
ceret. Hoc fuo comprobatum ivit cal-
culo Magnus meth odi ma gifter, Arifto-
teles: ολως μζν ya^ απαντών αδύνατον,
άπό^α^ιν είναι, εις απείξον γαξ αν βα^ί- ζβι, ω*ϊε ύτως είναι άποόειξιν e). Α progreilu vero ejusmodi in infinitum
cum fana plane abhorreat ratio, quid
reftat, niii ut ingenue confiteamur,
circulo ejusdem rationis contineri ve¬
ritates quasdam primas & per fe cla-
ras, quae quidem refolvi queant in ide-
as fe quodammodo priores, å propo-
fitionibus vero prasmittendis haud de-
rivari. Harum veritatum genefin, dis-
fidiis Philofophorum obnoxiam , im-
A 2 praefen-
praefetttiarum fub examinis incudem i
bono cum Deo, revocare decrevbve-
ram tandem fententiam , rationibus fuffultam, pro ea, quae in me eft, in*
genui tenuitate, propofiturus. Inter-
ea Tuam B. L. ftipulor benevolentiam,
ut quae in hac Différtatiuncula minus
limata occurrant, ad rigidioriscenfu-
rx legem haud exigas, fed jus tuum humanitet ufurpes.
a ) Cic. de Confol. p. 622. F) de Benef\
i. 7. c. 1. coll. Cic. Quafl' Acad. I.4. c·10·
c) Dijfert. prélim. I. d) l. c. de Conf. p*
dji. e) Met. 1. 4. c. 4. ab init.
Thef. II.
De differentia & nexu veritatum fateor multa in anteceflum haud inu- tiliter dici poiTe: & jucundiiftmoquo-
que huic labori lubentiffime immora-
rer, niii in junda mihi brevitas idpro-
hiberet. Cui cum litare debeo, ipfam
flatim definitionen! primarum verits-
tum fiftam i quod fint propofitiones c om*
7nuniffim<e,naturali mentis lumine per fe e-
•videntes
,nullamque k priori demonfim-
tionem direclam tecipientes ^ ut tamen ex i lid alice. propofitiones demonjtrari pofjint a)»
Principia prima coiiimuniter vocamus,
quo"
*
' 'ψ
\ϊ quoniam ex his progredimunper dis-
e« ' curfum , in notitiam diffuiiorem , &
as ad has recurrimus , tanqu. m ad cern
v trum
,ex quo primae lineae veritatis
r- ducuntur. Diffitendum quidem non i, eft,inter principia prim? &primas ve-,
as ritates difcrimen aliquod å quibusdam
a- conftitui , quod fcii. hae iint propoii·-
m tiones particulares , & in ordine co*
gitandi primitus appareant, illa vero /* propoiitiones univerfales, quae ex his
o. formantur : adeo ut omnia principia
pt prima iint veritates primae, fed non
omnes primae veritates principia iint prima b). Sed hane diftinitionem non
m moramur, cum falfo nitatur fuppoiito,
ία- quod in4. obiter tangemus, necul-*
3- la cogit ratio, ut a recepta vocabulo*
a> rum iignificatione iit recedendum. Di«
3* euntur etjarn Axiomata communia & Cd~*
ill nones : κοινα,ι item hvoiai, feu Notione»
^ communes, tum ojficio, tum fe de , quod
n* univerfali hominum, fano capiteuten-s
i?- tium
,aut ferio rem agentium, con-»
fenfu firmentur. Externum vero So-*
•χ phiftarum dififenfum heic nihil officere,' f rede feniit Ariftoteles, dicens : ύκ γαξ
j ? &fi αναγκαίον a τις λέγει, ταντα και υπο-
^ λαμβάνων c) t Qaamvis igitur verum
A} St
6
fit, quod dixit, qui ex fummo colle
multas cerebro vacuas calvarias facco efFudit, cum fingulas earum diverfavia
devolvi cerneret: quot capita, tot fenfm;
veritatum tamen primarum intelligen¬
tia omnibus , nifi quis rationis plane
fit expers, hominibus ex 2t(|Uo com- i,petit. Sunt enim propofitiones im-
„mediatae, per fe nota? evidentesque
„ omnibus iis,qui ideas,quibus conftant>
5iattentecomparare,vel,quod idem eft,
„jun&im intueri per aetatem poiFunt,
3,modo ideas iftas ratio in noetica Fua 3,fimplicitate reliquerit, & lingva eas
*>verborum perito commode interpre-
„tetur. Itaquedicet utcunquedeclara-
„ri poifint, oftenFo, unam ideamin
3,altera contineri, nulla tamen earum
,,danda eft,aut dari poteft ratio dire-
„d:a å priori, nifi quod agnofcantur ,,merito illae in intelledu divino funda-
?,ri d). Sunt enim ipfae per fe rationes
seternae, non quidem independenter åDeo, quod abfurdum Platonici quon- dam fibi imaginati funt, fed in eiFen-
tia ejus akterna & immutabili radicatae,
ita ut å voluntatis ejus arbitrio neu-
tiqqampendeant, nec mutari poifint:
quod forfan Cartefius e) fenfit &
defendere plures auii funt. Eftentia e-
nim Divina, ut ab alia caufla non exi-
ftit, neque ullam mutationem fubit 5
ita fons eft omnium poftibilium y o- mnesque modos pofiibiles in fe reprse-
fentatos habet. Jguid au t em De us ejjicere pojfit , non confufo quodam , ut homo y
conceptu cognofcit ,· [ed intuitu claro di-
fiinctoque videt. Gjuare cognofcit omnes poffibilitates, Gf qua omnes : quare unum
non ejje alterum videty convenicntiam non ejje difconvenientiam , pulcrum non ejfe
turpe, idem non ejfe diverfum. Et ea qui-
dem ideo talia cognofcit , quia in fu<e Ef-
fentia jpeculo ita ejfentialiter fe reprafen-
tant : nam ficut , ejfentialiter fe efie po-
tentem y fcit; ita fcit, fe ejfentialiter ef- fe poffibilium omnium potentem ; Ergo co¬
gnofcit pojjibilia omnia : ergo qua omnia .·
ergo qua diverfa. Diverfa autem funt y
quia in ipfo ejjentialiter fic reprafentan-
tur. Ergo ,fine ejfentia propria defiruftio-
ve , non poteft ejjicere , ut unum fit alte¬
rum , G? fictameny quod fuit, fit Gf non fit f). Quare seterna haec eft veritas:
impojfibile efi idem fimul efie Gf non efie.
Eft bafis omnis veritatis, quam, ficut
A 4 Deus
Delis eft ipftffima vérita§, ita £fTenti«
fux intime innexam habet atque affir- i
mat , ut eam haud magis ac feipfum
-negare poftit» Cetera quoque axioma-
ta noftra prima, feu Metaphyfica, vel
hane ob caulTam aeternitatis charade*
rem merentur , quod nullum eorum
iine manifefta contradidione negari
cjueat. Conveniunt ergo in iis fub- Jedum & praedicatum non contingen-
ter iive ex cequipollenti Dei arbitrio,
ied quia talis eft poftibilitatum, in eP fentia ejus realiter exiftentium,habitu-
do. Hinc -prima pojfibilia merito au-
diunt Leibnitio g) prima noftra prin- cipia iive veritates : Non igitur nu- meranda funt inter objeda liberta·*
tis divinas , quippe adeo neceftaria, tamque arbitrio Divino priora, quam
«xiftentia ejus atque effentia b).
a) Cel. Rydelii Diff. de Primu Philof princip. b) C. Tbomafii intr. in Logic.
C. VI. §. g. conf. Epbr. GerhardHelin„
jVhilof. Ration. C. VI. c) Met. L. IV. C. y.
<d) Ryd. Diff. cit. e) Ερΐβ. 104. Ρ. ι. pr λ*
ter loc. cit. Hanfch. in Princip. Phil. Leibn.
ρ. ny. conf. Leibn. Tb. P. u. §. igd. ubi-
β ra tag ema quoddam pbilofophicum heic fab-
9
effe cenfet. ddd. Rulfing. Dlluc. Phil. C. /.
Sett.i. §. 20. /) Rltfchelii contempl. Me- taph. c. i. §. ii. g) Att. Lipf. A:o t<>&4*
ρ. 540. h) conf. C el- Rydelii Dijf. z. de
Erud. hum. 7.
Thef. III.
Inter primas autem Vcritatis fe- gulas , quarum indolem hadenus bre-
viter delineavimus, prae ceteris emine-
re primumque fibi locum pofcere vi¬
detur aliis alia. Unde tot de princi- pio omnium & abfolute primo exftite-
runt Philofophorum diifeniiones, ut
ad illas rite componendas integro o- pus eile videatur concilio. Recenfe-
re autem diverfa eorundem placita
jam non fert animus, cum cuivis, co-
gnofcendi cupido, facile obvia fint in
irulgatisSyftematibusLogicis^). De to¬
ta verohac controverfia ita judicat ce- leb. Crofa: quod ii quaeftio fit de eo
principio, quod tempore primum fuit?
folvi hane non pofle, cum nemo pri¬
marum fuarum recordatur cogitatio-
num: Si vero quaeritur de eo, å quo ordine philofophanti fumendum eilet
tnitium ? methodus refpicitur, quae arbitraria faepe ejft: Si denique id quac-
ritur^
10
ritur, unde alia ornnia deducantur, &
pendeant ? non adtenditur, & Princi-
piorum nomine venire propoiitiones*
qux luce fua , non aliunde mutuata, fulgent & mentes in aftenfum trahunt.
b). Atque ita quidem efle, ego pro ea>
quie in me eft, ingenii tenuitate, ex- iftimaverim. Prout enim plures dan¬
tur in mente noftra notiones primae
& fundamentales 5 ita plures dantur
etiam propofitiones, ex iis ortae, quac
vel fola terminorum notitia mentisap- plaufum extorquent. Harum vero qua:- libet in fuo gencre pro prima haberi
merito poteft, cum materiae diverfac
admodum fint: adeo ut omnes uni principio non itafubjici pofiint, quin
alia aliis diverfo refpedu praeponde·*
ret. Sed quamvis concedamus, o-
mnia noftra principia hac ratione poft
fe conftitui sequaliter prima,a fe mutuo independentia & per fuam ipforum e-
videntiam certa , quae non indigeant
alia propofitione, qua intelligatur at-
tributum axiomatis in fubjedo conti-
neri $ fatendum tamen nihilominus eft>
axioma contradidionis, (impoflibile efi,
idem fimul efle & non ejfe) in omnibus
princi-
principiis neceflario fupponi, cum ali-
oqui veritates nullo modo poiTent di-
ci, niii per illud axioma verum å fal-
fo, aeterna quadam diftantia,diftingve-
retur. Itaque ad illud contra negan-
tem principia ultimo provocandum
eft, ceu ad rationem ultimam & prae- fuppoiitum generale, ad quod allidi
veritatem vel faliitatem alicujus pro-
poiitionis necefle eft. Veritatis enim
characfter eft abfoluta excluiio oppoiiti.
Hoc igitur axioma commune veluti
lumen eft, in quo mens ceterorum o-
mnium veritatem perfpicit: & ratio
hoc principio conftat, tanquam radi-
ce & imo fundamento
,initio luminis
naturae, primo rationis praefcripto , rationis didamine radicali & funda-
mentali c). Hinc illud utique principi-
um abfolute & iimpliciter primum me-
rito ponimus, nec aliunde poteft de-
monftrari, niii κατ" £ν$ξωτον, ut a- junt, & ceu, obfervante Alexandro, Theophraftus loquitur,demonftrare ve-
lis demonftratione violenta ac praeter
naturam d). Affentitur etjam illuftris
Leibnitzius hoc modo: Mon opinion e/i9
qd ort doit rien prendre pour Principe
primi-
12
primhtf ? fi non les Lxpericntcs & Γ axU
vme de Γ identicite^ ou ce qui efi ία mcme ehofe de la contradiplion qui eft primitify puls qd autrement il n1 y point de diffe-
rence entre la Veritetf la faufieté tou*
tes les recherces cejjeroient et abord, s*
il efloit indifferent de dire oui ou non, Ort
ne ffauroit donc / empecber de fuppofer ee principc, des qid on veut raifonner e).
a) Vid\ RÖtenb. Log. Vet. (f Nov.
$uffi. Uio. conf. Syrbii {-bilos. Ration,
P. i. c. j. b) Syfi. Log. Tom. it. Part. z.
§. $· t) C el. Ryd. Diff. de Primii
Ρ kil. a principiis §. γ. d) Hebenfir. Ρ bi¬
los. Prim.ρ. m. ny. e) Jem. ti. Recueil
det div. piee, ρ, 144,
Thef. IV.
Sunt, inquit Verulaminus, qui togltationum vertigine dele Lian t ur, acpro
fervitute babentfide fixa aut axiomatls tonfiantibus confiringij liberi ar bitr ii ufum,
in eogitando non minus, quam agendo, ajfie*
Han-,
I?
fantes. Cujtumodi quldem feffa pbilofg*
phorum licet defecerint, fuperfunt t Amen ingenU quadam ventofa & difcurfantia y
quibtts ea dem omnino vena f licet non pari
cnm antiquis copia fangvints repleta a)%
Nefcio an his etjam merito annume-
rari debeat & poflit doftiffimus An- glus Joh. Lockius, quippe qui mul-
tum ftudii operaeque pofuit in explo-
denda veteri regula , quod omnia ra- tiocinia noftra fint ex praecognitis &
pratconceilis, contendens, cognitio-
nem noftram haud certis quibusdam
niti axiomatibus, ceu fundamentis &
principiis b), Verum perpendere de-
buiflet acutiftimus illeVir, non femper Syntheticenos in cognofcendo proce- dere,, fed etjam Analytice: ubi fane
fatendum erit, ratiocinia noftra, non
minus ac in priori modo , ex praeco- gnitis pendere, cum tamen ibi ab axi-
omate haud fiat initium. Sed videa¬
mus breviftime, quomodo rationes fu-
as colligat. Si, inquit, multae funtiC
veritates , non minus per fe clar$,ic
quam recepta communiter axiomata,iC
& quas illis prius cognoicimusj impof-iC
„fibile eft, ut principia effent omnitfm
„aliarum Veritatum. Prius anteceden-
tis membrum probat definiendo, quid
fit cognitio per fe clara, fcilicet ubi
convenientia aut repugnantia idearum
immediate percipitur, fine alterius cujusvis interventu. Quod cum itaiit,
patet, per fe clara effe ^ haud iis folum-
modo enunciatis peculiare eiTe, qua:
axiomatum vel principiorum nomine dignamur j quin potius tot propofitio-
nes per fe claras nafci, quot ideas di-
ftinftas habemus,ilve magis iive minus, generales. Pofterius ipfa evincit Ex-
"perientia: quis enim, inquit, nefcit,
"puerulum certo fcire,peregrinam non
<ceiTe Matrem, aliphanum non effevir-
"gam, multo ante quam fcit, impofli*
iCbile efle, idem iimul efle & non eiTe?
In his jam n-seniis refellendis non mul-
tum defudabimus, cum in tota hac
eontroveriia umbras impugnare vide¬
atur Vir cetera eruditus. Nemo enim negaverit, prakter axiomata comunifli-
ma, alias quoque dari propoiitiones
per fe claras: nemo etjam, quod fci-
am, unquam poftulavit, iine illisaxi-
omatibus diftinfte cogitatis ,rtullam
agnefci
agnofci pofle propofitionum eviden-
tiam. Refolvi autem omnium propo¬
fitionum veritatem atque certitudinem
in prima noftra axiomata; hoc nequc
Lockius, neque alius quisquam, qui cogitationum fuarumAnalylin veltan-
tillum inftituere valet, inficias ire pot- eft. Hoc vero fenfu principia , feu primae veritates dicuntur. Concedi-
mus denique ambabus, quod ajunt, principia prima non efife ipfo fado primas in nomine cogitationes diftin*
dras 5 ita tamen, ut jure poftulemus, fupponi eadem tacite, atque includi in
illis ipfis, quarum primo confcii nobis
fumus. Qupd ii negare velit Lockius, dicat, quaefo, unde certitudo pueri, quod peregrina non fit mäter? immo, inquit, ratio pAtet, cum q uod ejfcit ? ut
mens ifiiusmodi propofitionibus ajfentiactur,
nil aliud Jit, quam perceptio convenientix
au t repugnantix idearum fuarum, prout in vocibus , quas intelligit, de fe invicem ajfirmantur & negantur, & cum maqux-
que ide a ea ejfe, qnx ef ? & du a div er fa
ide χ non eadem ejfe deprehendantur
%Fa C i-
le jam quivis videt, fupponi heic taci¬
te printipium & identitatis & contra-
didio-
<6
di&ioni$$ Ted tacité* itänt diftin&e
mens ad illa reflexa non prius atten-
dat, quam afiferti argumentum aliquis poftulet, ubi qux confufe cognita
tumevolvere neceflum habet c). Quac igitur Lockius in hac catiifa adfert argu-
inenta aliud certe non probant, quam
mentem non diftin&e attendere
generalibus, ubi de manifeftis judi-
eat': independenter vero ftatuere non
probant. Condudo igitur verbis Go- weani: Licet pauci adea (axiomata com-
munia) exprejje & in aclu fignato rejpici*
antj omnes tamen inaftu cxercito, feu cum
application^ ad materiam particularcm ?
intuentur. Ifiud enim nifi facerent ^de nuU
la conclufione certi ejje pojfent d).
a) Serm. fidel. /. b) De intell. hum. I.4,
c. y. c) Billffing. Dijf. de axiom, d) Ar»
Sciendi Part. Spec. qua pfi ad caltcm log.
Kotenb. ρ. ζ it.
tSe&io Pofterior»
Thef. I.
Hlfce, nere deprimis pramaiflis, Veritatibus,in ad ipfam ge- ea-
rum Geneiin, pro modulo in- genii iadagandam, me accingo. Hunc
autem
*7
autfm campum ingreflfuro duae fta-
tim occummt antiquitate fua notabi-
les opiniones philofophicae, de Origi-
ne cognitionis humanas: eatdemque
adverfa fronte pugnantes. Altera fcih
omnem cognitionem innatam: per
fenfus vero candem adventitiam ftatu-
it altera. Prioris fententias Plato com- muniter agnofcitur auftor, qui ut i-
deas quasdam coeleftes, ceu akterna re-
rumfenfibiliumexemplaria, per fefub-
fiftentia finxit, fimulque emanationcm
änimarum ex eftentia divina
,& ea- rundem praeexiftentiam ante corpora
commentus eft 5 ita inentes noftras i-
dearum aeternarum eflentialiter efle participes afteruit, fed corporum cul-
pa in oblivionem ducftas,fenfu denique
excitatas earundem reminifci a). Qui-
nam ex Patribus primitivas eccleiice
Platonicae addifti fucrint opinioni, jam recenfere non vacat, neque opus
eft, cum otia nobis hac. in re fecerit
Briickerus b). In Platonis quoque caftra multis abiifle vifus eft Cartefius, dum & ipfe ideas quasdam innatas efte
docuit c) : qua vero ratione adhuc, perfpicere non potui. Majori vero
fpecie πλατανίζειν videtur recentioris
B aevi
aevi Philofophus Illuftr. Leibnitziu^
Ita enim acutiifimus ille vir de ideis &
veritatibus aeternis paifim locutus eft, I
Ut facilis ad ideas Platonicas introdu- ; cendas via fternatur d). An vero e- !
inanationem animarum ftatuat, dum
gin principiis fuis Philofophiae §. XLVIII dicit, ab llnitate vel monade Origina-
<ria, h. e. Deo, omnes monades derivativas Tiafci per continuas Oivinitatis fulguratio-
■nes j per receptivitntem creatur£ limitntas:
bas vero Monades ad infinitum omnes ten¬
der e §. LXII, aliis me perfpicacioribus dijudicandum relinquo. Hoc certum eft
,quod monadibus fuis , quales
funt & elementa rerum & anirnae bru«
torum , Mentes quoque humanas, &
ipfedenique Deus, communem omni-'
bus affingat naturam, vim fcil. reprae- fentandi mundum. Unde docet, omnes
rerum feniibilium ideas non extrinfe^
cus advenire, fed ex intimo & propri-
o evolvi mentis fundo, qux mundum
& intelligibilem & feniibilem in fe con-
tinet. Quid vero magis Platonifmum fa-
pere poteft? Confenfum vero fuum cum dogmatibus Platonis ipfe profitetur
in Épiftola quadam praefixa celebj Han-
ip fchii fchediasmati de Enthus. Platonico.
Poilerior fententia, quae omneiit
cognitionem a fenfu oriundam cen-
feti, haud faciie dixerim, cuinamPhi- lofopho ) ceujprimo ejus auftori, ad- fcribenda iit, Etil vero communis fu- erit inter Philofophos Gra^cos ; prae ceteris tamen Ariftotelis heic habetur
ratio, cujus notumeft prönimciatum:
δυνάμει πάς εςϊ τά νοή\ά ο ν9ς· αλλ' εν-
τελεχεια 9 δε ν ·> πριν αν μη νοη. Αεΐ
yao 9τως άσπεξ εν γ^αμμάίειω , δ μηδέν ύπάζγει εν}ελεχεια γεγξαμμενον.
e). Hujus vefligia longa ferie calca- runtPeripatetici &Scholaftici philofo- phi, qui etjam docuerunt, mentem>
iit tabulam fcripturae expertem,itana~
tura vacuam efie^nec quidquam poife percipere , nifi adimpreiliones fecon-
Vertat fenfuales, phantafmatum no-
ipine notas-Recentiori vero a?tate de- fertampcene hane opinionem iniro Ra¬
dio reftauravit & quo polluitacumine
exornavit Joh, Lockius /). Quem fe-
qvuntur Chrift. Thomaiius g), Cle-
ricus b) ? & Andr. Ridiger i). Et nefcio cui jairi non didus ille Hylas:
B t nihil
zo
Nihil efi In InteUeBu, quod non pr tus fue*
rit in fenfu. j
a) Briicker. bifl. Phil. de ideis §. fa
& 6. conf. fyimel. de Ment. hum. p. 316«
b) L cit. c) Med. 3. d) Sibeth Difl'.
de ideis Platon, p. jS. coU. c el. Doff. Andr.
'Rydelii coll. Privat. P. 111. artic. 10. e ) De anim. 1. 3. c. /. f) lib. de InteU. buma g) in proern. ad Jurtsp. Div. & intr.adphi->
lof. aul. c. j.§. 3S. h ) Pneumat. c. jv Sett. 1, §. 16. i) Differt. de eo, quodomnet
ide<e oriantur a Senflone. Lips. 1704. coll. e->
jtts In fl. Philof. Synth. ρ. iz, Thef. II.
Quod Phäethontem fuus olim
hortabatur Pater:
- ■ - -
Medio tutijflmus ibisf
id circa binas hafce de origine co-
gnitionis fententias , fanior Philofo- phia nos .obfervare jubet. Et mirari
fåne convenit, cur, reje&isnotitiisin·*
natis) fenfibus folis cognitionem o»
ffinem acceptam referre velint h odier-*
ni Philofopni, Memoratummodo cä-
non em; Nihil ejje in intelleffu &c. Atheo-
num fane principium adpellat Guilj.
Sherloc a), Qux cenfura, etfi gra-
vis videri poteft, fuis tarnen fuflfultai
rationjbus
21
rationibus conftat, Si enim cui pla-
ceat, telam atheifticorum deliriorum
usque ad prima fua ftamina retexere,
rem experimento comperiet. De Phi- lofophis Gentilium, in quorum cere- bellis enatus primo eft memoratus ca-
non, hoc fåne dicere poifumus, vel
habuiflfe illos animam pro materiali,
vel faltem ut accidens corporis. Si-
milem quoque erroris affinitatem no-
tare licet apud fupra nominatos Vi-
ros, Lockium, Tnomafium atque Ri- digerum : quorum hic animam facit
aperte materialem b J: ille accidens corporis c): ifte vero vacillans, non repugnare dicit materias, quin cogi-
tare pofiit, etii in controverfia cum Stillingfleeto eo redadus fuit, ut ma-
teriam, quae cogitet , concipi non
poife, fed ad infinitam Dei potentiam,
quae forfan ita materiam conftituerit, confugiendum elfe fateatur d). Quae
fententias ita fane funt comparatae,
ut facilem Atheifmo pandant viam.
Unde iimul perfpici poteft, quibus principiis fuperftrnatur negatio noti-
liarum infitarum.
a),\in Prth Difc. de fel, (Sgccna «etern,
B ι argum
21
nr gum. z. b) Phyf.fib. 1. t. c. z. Seffi, z'.
feq. c) in Tentam. dé Natur. Sp. &
alibi, d) Loefeber. Prqnot. IX. contr, ir*
religionar. §. VII.
Thef. III,
Sed videamus jam , qualem pro celTum Genefeos primarum Veritatum
velint illi
^qui cum Ariftoteleomnem cognitionem,-Senfus &Experientiae fu-
bolem efle exiftimant. Ita veroipfe Sta^
girita IL Pofter. Anal. Cap. XIX. ροΠ>
quam habitus innatos profcripiit, pro- fatur: Ανάιγχη apa εχειν μην τίνα δύ · ναμιν, μή τοιάυ]ην <Γ εχειν , ή εςι του - των τιμιωίερα xctf άχρίβειαν. Φαίνέ]αι
de tSto νπάξχον. πασι τoic ζωοις, "Εχει γάρ δνναμιν σϋμφϋ]ον χρίΐιχήν, ψ χα*
λχσιν άισ§ησιν> ενχσης <Γ άίοδδήσεως%
τοΐς μην των ζω ων , lyyivfai μονή
τ£ άισΒήμαιος: τοΐς <Γ ύχ iyyiyfjcti.
ασοις μψ ου ν μή syyivsjai, ή όλως, ή περί α μη εγγΐνεΐαι, ύχ εςι τύτοις γνωσις , εζω τ£ άισ$άνεσ$αι- 3 Εν οΐς $3,
ενεςιν ώσ^ανομενοις εχειν εντϊ εν τή ψυ¬
χή- πολλών δε τοιύτων γινομένων, ήδη διαφορά τ Ις yivsjai: ωςε τοΐς μψ,
χίνεσ&αι
γίνεσ^αι λογονεκ της των τοιχτών μνή¬
μης : τοις Se , μη, Έκ μην ουν di-
σ$ήσεως yota Se μνημη t ω στεξ λεγο-
μεν. Έκ Se μνημηςπολλάκις τδ άυΊ£
γινομένης , εμτείξία·. άι γ dg τολλαϊ
μνημαι τώ άξ'&μω, εμτείξία μία εςϊνι
Έκ <Γ εμπειρίας τI εκ ταν)ος ήξεμ.ήσαν-
τος τδ καΒόλζ εν τη φνχη , τδ ενός
τ αρά τά πολλά ο άν εν ατασιν εν ε ν η
εκείνοις το dvjo , τέχνης άρχη % ε τ£-.
ζ"ήμης, h. e. Neceffe efi,facultntem quan-
dam haberi > von tamen talem , qu<&
bis praftantior fit quafi exquifitiov. Vi-
detur autera boc ineffe omnibus ani-
malibus. Habent enim vim congeni-
tum judicativam , quarn appellavt fen- fum. Cum autem fenfus ivfit ·, in a-
'
liis animalibus res fenfu percepta ma¬
net
,in aliis non manet. In quibus
ig i t ur non manet j h<ec aut omnino 9 aut eorum , qua non manent , cogni-
tionem non habent extra quam cum
fentiunt. Alia vero cum fentiunt ? u-
num quid in anima retinent. Cum
autem multa animalia hujusmodi fint, jam eft difcrimen quoddam : adeo ut in aliis ratio fiat ex bujuscemidi rerum
* é mcrnbf·
*4
nnemorla , ζ» all is non β Al. Ex fenftt
igitur fit memoria , etuemadmodum
di c im tis
,ex memoria ver o f<epe ej tis*
dem rei fallla , fit experten-tia* Malta
enim memoria numero
,funt una ex-
perientia. vero ex experientia five
ex omni & univerfali quiefcente in a*>
nima ; nimirum uno prat er malt a >
quod in omnibus illts ineft unum i*
dem , fit principium artis fcientia.
Heic itaque ftatuit principia nobiscum
haud nafci, Ted nonniii per Experien- tiam, concurrentibus fcil. variis am¬
mas facultatibus
,fenfu, memoria & »z-
tione, comparari. Primo videlicet fen- fas percipit multa fingularia. Hic pri¬
mus adus eft, in notitia principiorum acquirenda, isdemque omnibus anima-
libus communis: Cui fuccedit fecun- dus, omnibus non aeque competens, Memoria, quae, abfentibus objeftis, re-
tinet fpecies eorum impreiTas. Sine phantafmate enim nos nihil intelligere pof*
feö dicit idena hic Philofophus lib.
de Anima a). Quoties au tern eadem fecundum fpeciem res fenfui fefe of¬
fert, toties fui fpeciem Memorias fen Phantafiie imprimit ? quas fingulas dum
illa
illa ferratj orittir indé tafidem Expe-
rientia ab Ariftotele h. 1. defcripta,quod
ilt quaii multA ntemoria numero1 Vel, Uti
Galenus clarius idem cxpreiTit: obfer-
vatio memoria eorum
yquA f<epe eodent
modo perjpeäa funt b). Accedit detlique
Ratio folis hominibus propria facultas,
qua, quae fenfu perceperunt, atquein
illo phantafias thefauro dcpofita reti-
nent, inter fe comparare, eorumque inveiligare iimilitudines & differenti-
as, prae reliquis animantibus, poiTunt.
Hoc vero judicio, dum ratio multa in
un o aliquo convenire deprehcndit, vel
limilitudinem illam in omnibus fingu- laribus , nec ullum iftorum, in quo
eadem non reperiaturjoccurrere amm- advertit, ex iisdem jam univerfalem colligit conclufionem, quas fit princi-
pium. Concludit itaque, quod non in~
fint definiti habituc 5 nec fiant ex dliis ha-
kitibus notioribus ? fed ex fenfu. Quem-
admodum nempe (ut hoc fitnili decla-
rat) in adverfo praelio fufo fugatoque
exercitu, ii unus militum colledo ani«
moconiiftat, faepefit,ut alius primum,
deinde alii aliique convolent j donec
tandem , globo fa&o, tota acies pu-
gnarrt
2(5
gnam renovet f ita uni iingularium
fenfu percepto ailinitur fecundum, &
fic porro } donec pluribus confiuenti-
bus
jimprimatur tandem ac coniiftat
in anima univerfale. Patet igitur, in- quit, neeeffe ejje, ut prima no b is induplio·
jne (επαγωγή *J nota fiant j nam Cd fenfus
ita ejfcit in anima univerfale. Conf. I.»
Poft, c. 14. & Commentatores in h. 1.
Alexandr. Themiftium, Philoponum*
Averroem, Zabarellam & P· Fonfecant
ad I. Metaph. C. I. Qu^ft. IV.
a) C. γ. Cd 8- b) t>e Subfigurat. Em- pir. Gap. 7. *) Ab επαγειν quod notat r Budao interprete , ϊπι πξοτεξΧ αγειν , ex
alio unum ducere , efique nomen militärt
■ordinum feriem , confecutionem Cd confir-
mationem fignificans, fifut enim in Exerci-
tu ordines alii pofi alios procedunt ? ita ad probandam rem totam , hic plura individua
ordine inducuntur, ex quibus in unum col·
le 81 is
jpropofitio un iver fal is, quafi aggre*
gatum Cd fumma confcitur , Cd rem aliter fe non habere demonfiratur. Sunt verb a
tSaurii citat. Rotenbec. quafi. ipip. Log. Maj*
Thef. IV.
Quid quantumve cognitionis no (trae Experientise & indudioni debea-
tur3
27
tur
,hoc quidem Ioco noti inquiram :·
illud vero manifeftum eft, huic fubji-
ci non pofte principia noftra prima,
nifiiimul ventatemeorum probabilem
duntaxat. ftatuere velis, cum manifelta
certitudinis ruina humanas cognitionis.
Indudio enim propoiitionem univer- falem,certam & fine exceptione veram,
tunc folummodo gignere poteft, quan- do integra eft & completä": completam
vero & ad univerfalia pertingentem quis fjbi unquam, ininfinitopcenelin- gularium numero, polliceri, nedum perficere poteft? Quo major vero fin- gularium eft numerus
?hoc vecfutior
eft Protheus : femper igitqr erit, cur
fubdubitemus, aliquid experientiam 8c obfervationem noftram eftugiftei quod infringat fimilitudinem affinitatemque
iliam , fundamentum notionum uni- verfalium a). Undepatet, experientia
& indudione nen pofte colligi propo- fitiones/ omni ex parte, feu fitmplici-
ter univerfales , fed fecundum quid,
& in quibus valet το ως εζτί ro πολν, ni-
xas fcilicet pratiumtione hac generali,
eeu bafi & fundamento : Cujus contm?
ria aliqua infiantia nec tonga Experientia
innotuify
1%
innotuitf nec k contmdlcente oflendi pötefi,
id prcefumitur ejfe verum , donec contra- rium probetur. Quod formulis his fo-
lennibus fölet exprimi: Et fic infete-
ris } Atque it,η de reliquis ; nec in ceteris dijftar ratio , nec contrarium exemplum oc- currit uUum b). Itaque hac ratione o*
mnis cognitio , quantacunque etiam
futura iit, probabilis tantum evaderet, omnisque tandem verteretur in Circu- lum, quandoquidem ex fingularibus colligitur imiverftlis propolitio 5 ex hac vero concluditur fingularis, ex
probabili fcilicet probabiliter- Quo ctjam , interalia, argumentoufuseft
Huetius e)y addemonftrandä omnis hu-
mani ratiociniiincertitudinerrb Scepti- cifmum, cui antea & in fcripto Anth Carteiiano, & in aureo Demonftrat.
Bvangelicae libro fefe oppofuerat , ul-
timo in fcenam revocaturus.
a) Ars. Cogit. Ρ, IV, cap. 6. p. m. 336.
b) RÖteb. Log. V» & N. qusefi. ipqp. c)
in lib. pofi hunio deitnbeciUit. Rationu htm*
i. t. c* 12, §. 104. feg.
Thef. V.
Ex his fimul patet, qiiid feft-
ti^ldum fit, de Difciplina ScholaiH-
corum,
29 corum ; quam pro indole hyporhe-
feos i\riftotelicae, adornarunt fub no- mine Noologiae, Archelogi# vel Ha- bitus intelligentia, perficientis fcil.a-
nimum in eruendis principiis uniyer*
faliiiimis ex collatione rerum, & hinc
animadverfa earundem proportiona-
litate ad fe invicem. Objedum itaque hujus difciplinae ponitur Affinitas, five,
Ut alii loqui amant, Convenientia, pro*
portio , Subtititns vel Cognatio rerum;
quatenus ex eadem prima principia flu,-
unt, vel erui fubtiliter & demonftra-
ri poifunt. Affediones vero hujus ob- jedi, perinde ac in Metaphyfica, funt
vel Unit*, vel Disjunff*. Ad claiTem prio-
rem refertur I) Ver it AS per reprJfentn-
tionem ,
quae yoldireffa eft, vel in dir e-
tt*'i hxc iterum vel realis , per tripli-
cem viam Negationis, Caurfalitatis &
Eminentiae, vel Virtualis per remotio-
nemj contradidionis , & per meram
non- repugnantiam obedientialem.
i) Aptitudo ad ideam fcil. univerfalem conftituendam, per abilradionem fe- ptuplicem > videlicet fubftantialium ab
accidentalibus, eifentialium i circum-
.fontialibus, natur# å modis, eifentiae
å defer
;ö
a defedibus adventitiis> generalium
ab indiviauis, dedudio é ftatu fingii* ii
laritatis in univerfalem
,& elevatio denique in ilatum eminentem. 3)Apti->
tudo ad öbjeföum, nempe difciplinare.
Pofteriorem vero afFedionum claiTem conftituunt I) Univocatio & Analogia : affinitas nimirum rerum , ex quibus,
ope abftradionis, idea extrahitur^ in*
terdum plane iimilis, interdum non- 1
nibil claudicare animadvertitur. i)
Pr<edicnment7ilitas & Extrapr<edicamenuli-
tas, five eminentia : -quaedam icilicet
itafunt cognata, urin uno ftare poflint praedicamento , qusedam ka diilimilia, i
ut in diverfo, qusdam in nullo,fedea j
tranfcendant. Singula haec quomodo pertradentur , & ex iis principia pri¬
ma deducantur, videri poteft apudCa-
lovium & reliquos, qui difciplinam
hane adornarunt, utpote Gutldum»
ÅHledium,Fromrniurn, Eiflerum, Geil- fuiium, Threnichium, Graftium &c.
Horum vero quis altero potior inhoc
genere, alii judicent. Difcrepantqub
dem nonnihil in methodo å fe invicernj
omnes vero in eo conveniunt,quod pri¬
ma cognofcendi pri?ncipia. derivari
31
poffint & debéant å mirabili illa af-
finitate & proportione, qux inter res
omnes elfe obfervatur. In eo quoque magnopere defudant, ut principia pri¬
ma fic eruant. Ex tricis autem quid
nifi intricatum proficifci poteft? Hinc principia , quae, utcuivis per fe hota,
proponuntur , cenigmatis fere iimili-
a funt: e. g. Quicquid objebiive funda-·
mentaliter in natur a exiflit, id coramrnen-*
te fifii debet farmaliter, & reliqua ΠΟΠ
pauca. Sed mittimus hasc. Åffinita-
tem quandam admirandam inter res o-
mnes intercedere, haud negaverimj quinpotius ingenue fateor, quod fic-
ut omnia ex unius Opificis prodierunt officina} ita omnia quoque confenfu
congruunt, atque in ipfodiifenfu pro¬
portionen! fervant, intimis refpecti-
bus fefe comprehendentia. Verum enim
vero ex tenui & manipulari fingularb
um experientia, eorumque5 qu^ ut
plurimum pauca nobis innotefcunt,
mutua habitudine animadverfa, affi- nitatem univerfalem colligipoife> jure negandum exiftimo. Negent ho.cquo-·
que, neceffeeft, omnes, qui iingu-
laria numero infinita eife agnofcunt,
adeo-
3*
adeoque' ultimum eorum terminum
non ita attingi pofle, quin metuenda
iit ellipfis cujusdam, quod convenieiv
tiam illam infringat. Ex affinitate er- go rerum per fenfus obfervata, haud
erui poffe principia noftra prima im-
mota fcil. & aterna veritatis, facile quivis fanus videt Orehes. Rediret
fane hoc in cafueadem, quamdechy-
micis habuit experientiiiimus Bcerha^
vius, querimonia: quod nimirum»»/-
ti eorum ab hifioria valde limitata evento-
rum quorundam fenfibilium, in immenfA
univerfalium fyatia procurrant *).
*
