Dissertatio philosophica de methodo determinandi ideas morales, quam, cons. ampliss. facult. philos. Ups., præside mag. Daniel. Boëthio ... publico submittit examini Petrus Axelii Rönquist, Helsingus. In audit. Gustav. maj. d. XXIV Maji, a. MDCCLXXXIV

D. _D. DISSERTATIO PHILOSOPHICA ' ' DE

METHODO

_DETERMINANDI

1DEAS

_MORALES,

\_f *~l jf quam, U ri i lv 1 ) <1 07.

CONS. _{AMBLISS. FACULT. PHILOS\}

UPS.,

Tt * 1 % t4Tb f _{a tt "}

't* _W p

PR^ESIDE

Mag

_DANIEL,

_BOETHIO,

Philos. _{Pjract. PROFESS. Reg. et}

Ord.,

FVBL1CO _{SV B MITT IT EXAM INI}

PETRUS

AXELII

_RÖNQUIST,

Helsingus.

In _{Audit. Gustav. Maj.}

d. xxiv _Maji, A. _mdcclxxxiv.

H. A. M. S.

LJPSALI_/E,

Apud _{Direct. Johan.}

In

Siam R:am M:tem

MAXI MAE FIDEI VIRO,

S:;e Rje Maj:s

CUBICULARIO

SUPREMO,

Provinciae GUBERNATORI,

Ordinis R^gii de STELLA POLARI

COMMENDATORI Splendidissimo,

ILLUSTRISSIMO atque

GENEROSISSIMO

COMITI

AC

DOMINO,

Dom

N1COLAO

PHILIP.

GYLDENSTQLPE»

MECENAT!

SUMMO,

IN

S:AM R:AM MAT:TEM

MAGN/E F1DEI _F1R0,

Legionis Helsingic/e CHTLIARCH^E Strenuissimo, f

Ordinis Regii Ensiferorum

EQUITI Fulgentissimo,

PERILLUSTRI ac _{G ENE R OS IS SIMO}

LIBERO BARONI

Dom

GUSTAVO

WILH.

KAULBARS,

MvECENATI

_MAXIMO,

KONGL. _MAJ:TS

TRO-TJENARE, CAPITAINEN

Vid Dess Helsinge-Regiments ,

och

RIDDAREN af Kongl. _{Svärds-Orden,}

HÖGÅDLE HERREN

Herr

AXEL

RÖNQU1ST,

Samt

högAdla _frun,

Fru

_DOROTHEA

_ELISAB.

F

R

_ODLIN,

MINE HÖG STÅLSKADE och HULDASTE FÖRÅLDRAR!

Må

nas

deffa blad, fom, till bevis

i Allmänhetens händer, tillika

på

mina Academifka Stadier,

vittna om den kärleksfulla

läm¬

vårdnad och _{upriktiga tackfamhet, hvarmed mitt hjerta erkänner de}

Bäfta Foråldrars välgärningar !

Huldalte Fåråldrar! Jag Ikulle fårgåfves bjuda till, att i nog värdiga uttryck omtala den årnbet, hvarmed j fårjen får mitt väl;

den koftnad, fom J får min upfoftran och undervisning haft ofpard;

och det Efterdåme af _{Dygd och Gudsfruktan, hvarmed J gifvet}

ftyrka åt Edra fårmaningar. Mitt rårda bråft fkall fårvara dem alla

i ett _{evigt minne;} då jag, under ifrigafte böner till Allmagten for

Eder _{beftåndiga välgång, aldrig uphor, att med den åmmafte} vord-tiad och kårlek vara

MINE HÖGSTÅLSKADEoch HULDASTE FÖRÅLDRARS

lydigfte fon

DE

METHODO

_DETERMINANDI

_"

IDEAS

_MORALES.

acultas _{fignis arbitrariis fua exprimendi fenfa, qua} humana _{praecellic indoles, a neceflitate mutui inter} homines commercii _{excicaca, illiusque ufu exercitata,} aliud _{primo intuitu praeftare non viderur commodum,} quam ut defideria & cogitata fua fibi invicem

commu-nicent _{mortales; quando vero propius Sc diligentiori}

cura examinata fuerit, extra dubitationis aleam _politum

videbitur, illam ea praebuilfe inftrumenta, quibus crevit

humana fcientia, & facultates fingulae, quas excellentiam

pradfantiamque humante natura conftituunt, femet

ex-lerere _{potuerunt. Signis arbitrariis} deftituta, ar£tis

ni-mium limitibus circumcluderetur humana _{intelligentia;}

ultra fenfualem vix adfeenderet _{cognitionem, omnibus}

ideis, quas abstrahendo formamus &coinponimus, fere

orbata. _{Signa fcilicet arbitraria, five voce five}

feriptu-l*a _{exprefra,his enim} perfe&itfimum _{fignorum genus}

con-ficitur, Ii ad.ideas _{compofitas fubflantiarum denotandas} adhibeantur, objeefcorum abfentium locum tenent, Sc colle£lionibus _{qualitatum, easdem componentium,} fu-flentaculo _funt, ut, pro mentis lubitu, in memoriam revocari & _{dijudicari queant. Si vero compofitis ejus}

§. i.

in-$ De Metbodo determinandi

indolis ideis, quales funt illae, quas Moralss

voca-mus n), refpondeant, partibus easdem conftituentibus

vinculoTunt, quoTublaro, tollerentur quoque ipfse id-eae, vel maxima Tairem earum _{pars. Tantis vero quamvis}

inferviant commodis, illis tarnen adeo usque. abuti pot

eil humana mens, _{parum attente idearum iuarum pio*}

grefium Sc indolem confiderando* ut verba inania re¬

bus _{fubftituat, <3c, falfa Scientiae ipecie decepra,}

igno-rantiam rerum utiliflimaium _{perpetuct, LogomachiiS}

va-nisque difceptationibus unice inha?rens. Verboruin

abu-fu fa£tum _eil, ut eflentiam realem fubftantiarum

co-gnoTcere & explicafie Tibi viii iint PhiloTophi, quampri-mum vocabulo _{quodam, Jubflratum, quod ad quaiitates} in rebus obvias continendas inferviens Tibi _finxermr, denotare _{potuerint. Hinc quoque Taåum eil, ut ideas}

jurium & officiorum, reliquasque ejusdem gencriS, Te¬ met habere menti infixas , crediderint , quoties no¬ mina easdem denotantia _{repetere Sc pronuntiare}

didi-cerint. 'Animo ii nobis _{fingeremus hominem plenis}

a-iiimi _{corporisque viribus, qui primus linguam forma¬} ret , atque rebus nomina irrponeret, is ideas primum

Sc _{deinceps earum figna inveniret; adeo ut, quot in} jingua illius vocabula , rot quoque in mente illius

de-terminatae vocabulorum _{fignificationes: Nos vero, qui} Tymbolicas idearum expreifiones, jam pridem formatas, ab aliis mutuati _{Turnus, 8c verba primum repetere,} de-inde _{vero, creTcente experientia Sc rerum uTu,}

Ten-fum illis _{Tubjungere didicimus, plura neceflario rerum}

nomina, quam res, memoria tenemus, nec fixum Sc

determinatum verbis tribuimus _{TenTum, antequam ,} eo-dem

/») Cfr. Differtationem, a Prseft. Dino Car. Oybkck _{nupcr ediram,} Dt Indol* idearum _{Moralium, qu* ad illtiftrenda fundamenta roftrae de} Jcleia Moralibus iententia _{pluritnul» confcrr« nebis vidernr»}

Ideas Morales. ₁ dem fere modo _{procedentes, ac ille, qui primus lin¬} guam crearet, _fingulas in mente noftra idearum

concre-tiones _{examinaverirnus, & unicuique fiuum addiderimus} nomen. Multa _{quidem vocabula quotidiano ufu}

con-fiantem _{& indubium accepere fenfum> fed plura adhuc,} quamvis ufirarifiima , ram parum determinaris refpondent

ideis, ut confuiionis 6c _{difceptationum} aeternam parere

mareriam videantur. _{Perexigua morralium pars illo} prae-ftat animi robore _{illaque fcientia}, quibus cuique ad fuas

examinandas ideas Sc _{opiniones opus fit; fed,}

_confufa

qualicumqueearum confcientia contenta, in vita

commu-ni idearum _{inopiae Sc obfcuritati rnedendi neceflirate}

ra-rius _{premitur. Cum vero easdem ordine exprimere Sc}

Scientiae formam illis induere _cupimus , ut aliis vel

eru-diendis vel ducendis rite inferviant, parum, vel nihil omnino _{proficeremus, nifi artem easdem}

determinan-di calleremus. Ur divitias _{linguarum a copia} vocabulo-rum & loquendi formularum, quibus _quam plurimae Sc

diverfae ideee earumque modificationes indicari poflunt,

'#ftimamus; fic quoque illam, utpote vere

Philofophi-cam, meriro laudamus fcientiam, quae quam plurimis veris 8c determinatis, verbis refpondentibus, abundat ideis. Ulis _{iraque, qui} veram, fibi ac Socierati

profu-turam, adquirere cupiunt do£trinam , in id prascipue

in-cumbendum eft , ut dele£tum quafi idearum habeant,

6>c _{fingulas eo determinent modo, quo}

_confufioni

_atque obfcuritati minimus, quam fieri poteft, locus relinqua-tur Ideae noftrse Morales hoc _{refpe£lu maximo labo¬}

rant defe£tu , cui medelam adterre neceflarium omnino

eft , fi ex illis fcientiam , vitas ducem morumque tam

pu-blicorum quam _privatorum prseceptricem, contexere

vo-luerimus. _{Nos,rei utilitate indu£ti, quse nobis vera} vi-fa fuerit ideas Morales determinandi ratio, paucis expo-' nere _{conabimur, eamque} Tuae _, B. L,, attention

fimulac

2»-s De Metbodo determinandi §. II.

Scientias firmis «Sc indubiis _fundamentis

fuperftruen-das, Sc diftin&is rerum notionibus _{componendas efle,} femper quidem prasceperunt _Philofophi; verum, artis fuas aliorumque determinandi ideas _{plerumque ignari,}

praeeepta fuo illuftrare exemplo raro valuerunt: a va-cillantibus enim initium facienres _{principiis, viam}

undi-que impediram fecuti funt, unde, in devia _{delapfi loca,} nec _{pedem referre, neque errores}

corrigere potuerunt. Obftaculo fcilicet illis fuit _{praejudicata illa opinio,}

quod ab intellectualibus & abftra&is norionibus fundamenta

fcientiarum _{petenda eflent, qua omnis ad}

veram

idea-rum _{compofitionem}

indagandam aditus praecludebatur.

Definiendas efle _{ideas, viderunt ; fed definitiones adeo} parum fibi conftanres _{adhibuerunt, ut, quando} perfpi-cuiratem _{veriratemque quam maxime fe&atos fibi}

ipfis

videbantur, novam illis no£tem ac nubem _objecerint.

Dummodo _{per genus, ut loqiiebantur, proximum}

Sc dif-ferentiam fpecificam definitionern concir _{nire, llliusque}

formam ad _{praeeepta Logicorum exigere}

noverinr,' fe

totius _{fapientias humanas clavem tenere arbitrati}

funt.

Haud diflicile _{forer, exemplis, ex omnium fcientiarum}

penu petitis, monflrare, quam _{exiguo haec praeeepta} veritati _{folidseque feientiae adminiculo fuerint.}

Quis um-quam a definitione, _{quod Exfiftentia fit complementum} poflibilitatis, Exfiflentiae fibi formavit ideam? _Qiiis

ju-rium fuorum _cognitionem

perfpicuam Sc determinatam fe reddidifle _{credit, tradita a}

Philofophis definitione:

quod Jus fit facultas _{agendi, lege concefla? Quae}

con-fufae Sc _{indeterminatae evadere}

poflunt, ideas, hac

fal-tem definiendi arte in _{majori non collocantur luce.} Qui idcirco ideas fuas in numerato ad fuum _aliorumque

com-modum habere _{cupit, aliam difeat necefle eft,}

quae nifi

CO-ideas Morales. ₉

cognita & bene explorata

fuerit,

vera

idcarum

origo

ad-quiri Sc haberi nequit,

De

hac vero

origine

rite

eru-ditus, ideas, quse definiri Sc determinari debent, ab

il-Iis, quae per fe clarae Sc perfpicuae funt, diftinguere va¬

let,^ veras atque perfpicuas definiriones, niß

prsemiffa

idearum determinandarum _{analyfi, tradi non poflc, vi¬}

det; ideoque curam operamque omnem eo dirigere

ad-nititur, ut ideas, quas definitionibus egere animadvertit,

in _{partes, quibus compoßtae funt, folvat}

_Sc

_refolutas

de-nuo _{colligat; quo} ip(e _certum vocabulorum

illas

deß*

gnantium

fenfumr

mente tenere,

ßmpliciumque

fingula-rum, qua rum colle&ione easdein formavit, rationem

fi-bi _{ipfi redders atque}

_aliis

_{receufere valeat.}

§•

3-Confufione Sc incertitudine _{plerumque laborant,} quac a _pluribus diverfae indolis

notionibus, absque

_protypo

extra intellefttim easdem _componentem , formatae funt,

ideae; Sc ex illis praecipue idearum moralium

numerofa

cohors. _{Cujus rei in fermone vel in fcriptis hominum} faepius infertur mentio, quam

Jußitidet

boneßatis,

honoris,

meriti, Scc.? De rebus vero, his verbis fubje&is, tot

fere ßint fenfus, quot capita. Alii verba memorise

fuae

impreßa reperunt, verae illorum

ßgnificationis

plerum¬

que ineurioli; alii quidem fen Tum qualemcumque

illis

fubjiciunr, Ted fuo quisque genio conformem;

pau-eißimi admodum eo feientiae _rerumque peritiae adfeende-re poßunt, _{ut veras} Sc confhntes, _tarn

publicae

_quam privatae faluti profuturas, contexere menteque teuere notiones valeant. Noftra _{igitur maxime interefle}

vide-tur, ut ea inveniatur via, qua notiones Morales ira

de-terminemus, ut fenfum verbis tribuere adfuefa&i mor-tales, aliorum fenfa Sc defideria rite cognofcere,

Sc

quae erronea ac felicitati hominum inimica fuerint,

rige-Io De Metbodo determinandi

rigere queant. Tota haec via in vera _{originis idearum} cognitione latet; fruftra itaque, hac minus culta ,

quaeri-tur _{, multo minus munira aliisque}

aperta redditur. Fatemur _{quidem cum Lockio}

, principe illo ad fapien»

tiam _{Philofophicam duce, maxima quoque de hac}

origi-ne rite _{eruditis, qui ideis moraiibus dererminandis fuatn}

impendere curam grave non ducunt, adhuc obftare im-pedimenta, ex eo _{praecipue derivanda} , quod nimia

ple-rumque notionum _ümplicium mulrirudo in unum

colle-£la _{corpus coierit, & quod}

extra hominis, easdem

com-ponentis, intellecbum non exfiftat _{exemplar, ad cujus}

imaginem referantur & examinentur _{b); has vero} diffi-cultates, graves quamvis fint, fuperare non diffidimus,

quantum ufus vitae humanae , nec non mores Iegesque

praecipiendae requirant, ü idearum _{ipfarum indolem}

pe-nitus _{perfcrutati fuerimus. Non cafu Sc fortuitu ideae}

jurium Sc officiortim , virtutum Sc vitiorum coaluerunr;

fed , prout poltulaverint virae neceliirates illiusque

com-moda , easdem compofuit humana _{mens c).} Ad has i-taque necellitates, ad haec _{commoda, a primo fönte}

e-manantia, cognofcenda animum ftudiumque advertat

ne«

cefle _{eft, qui moralium idearum}

analyfin ita fiftere cu-pit, ut Sc aliorum mentem _{cognofcat , Sc tarn fiia quam}

aliorum deüderia ad veram _{atque humanae naturae}

con-formem ducat feiicitatem.

§• 4*

Notiones _{igitur noftras morales ad fuum}

aliorum-que ufum _{determinaturus, primum de eo follicitus elfe} debet, ut ad ultimum delideriorum fontem _adfcendat,

Sc

t) Lockius de intelleftu humano _{Lib, III, Cap. IX, §. §.}

5. 6.7, O C'onfer Diflertationem ciratam.

Ideas Morales. ii

n

1>

& _{originaria a derivatis, immediata a}

_mediatis

digno-quo ea, qüac conftanter humanae indoli

adnexa,

ab

iis , qua; mutabilia funt & inconflantia,

facile diftinguat,

Hac in re felici cum fucceffu haud verfati funt alii,

quam cjui fentiendi vim, per externa

femet

manife«

itantem _{organa, primam &}

_folam

_{effe deiideriorum}

im-niediatorum _{fcaturiginem, viderunr; qui enim ,virtutem,}

honeftatem, honorem & meritum , alia quadam

fentien-di via, immediate humanam mentem diltinguere poffe,

rradiderunt, nova, eaque vix fuperanda , urili idearum

moralium _{analyfi objecerunt impedimenta.}

_{Si enim}

fen-furri intimum, externis analogum , res morales

difcer-nentem, animo tribueremus, quid illo magis fluftuans

?

quid inter fingulos homines

magis

difcrepans

? quid

11-niveriis inutilius ? _quid denique periculofius

?

Nam

fi

ultimo loco moralis a£tionum defideriorumque diverfitas,

ejusmodi fentiendi via, determinaretur,

verendum

, ne

homines, affeftus fuos juftitiae & pietatis nomine

or-nantes , caccum animi impetum fequendo,

jura

fua &

defideria mifceant, damnaque Societati adferant, eo mi¬

nus reparanda, _quo quisque

fenfu

re£ti &

jufti

fe duci,

fibimet _{ipü blandiretur.}

_Praeterea

_cum

_voluptas,

_quam

a virrute _{percipimus, cum}

_alia

_moralis

nolfrae

_natura?

explicatione d) non minus apte

conveniat,

nefcio,

cur

novam hanc confufioni apeiiamus portam. Orta prima

funt defideria a neceilitare corporis & vit«

indigentiae

medendi, & au£Pa, prout experientia majorque rerum

ufus commodiorem _{poftulaverint vitae degendae} ratio-nem. H«c fola defideria immediata percipiendi via

as-ftimaxitur; reliqua vero , fua cum

illis

conne£tione,

nos

B 2

mo-d) Noftram jnm non eft negotium, explicarionem hane adfeire;

qui autem iüam cognofcere defiderat, odeat Utltnfl til Förelä], i Sedol.

12 De Methodo determinandi

movent, five adminiculo illis quaerendis inferviant., five

aflociatione habituali cum iliis _{conjungantur. Illa, feu} immediara fentiendi rario, anguftis inirio cancellis cir-cumfcripta, primum propofuit finem, cujus gratia,

alio-rum _{indigenrcs auxilio, morales compofuirnus ideas;}

accreta vero fenfim Sc _{reliquis, feu mediate nobis gra¬} tis connexa, earumdem auxit numerum, ac dudum

for-matis extenfionem, robur atque _ornamenmm conciliavit.

Quae immediata percipiendi via nobis bona funt,

defi-deria _{femper movent; quse vero, illis quocumque mo¬} do _{adnexa, bonorum nomine comprehenduntur, fi ab} iis vel _cafii, vel ratiociniis, vel _{ignorantia divelli} pos-fent, indiffcrenti fpe&arentur oculo , nec confilia animi

in _{componendis ideis dirigerenr.} §•

s-Cognita hac diverlirate defideriorum, quorum gra¬

tia morales formavit mens nofira _{ideas, ulrerius}

pro-gredienüo videndum , qua cauiTa quibusque ex

oc-cafionibus Sc immediatae mentis _{voluptates au&ae, Sc} alias res illis _{alligatae vel ab iisdem divulfae fuerint.}

Defideria hominum _{prima Sc originaria prima} quo-que funt attentionis inciramenta, qute animi nervös, ut

libi _{fatisfiat, intendunt; fed diverfa ratione-, pro- varia}

rerum circumftantium indole. Hinc diverfa _ingenii cor-porisque virium culrura , Sc ex illis commoditatum ma¬

jor minorve numerus. Hinc quoque felix vel infaufta

aliarum rerum cum defideriis _{noftris immediatis}

jun&u-ra, qua in agendo ducimur , vel noftra cum aliorum falute _{conjun&a fe£lantes commoda , vel illi inimica}

ca-pientes confilia. Itaque, ut res circumftantes efficaciam

in noftra _{quocumque modo orta habuerint defideria,} va-riae quoque menti ad componendas ideas fuggeftae funt rationes» Eadem naturalis Sc _{primaria indigentia omnes}

Ideas Moraler. ₁₃

urget homines,

fed

quae a

primis

neceflltatibus

deinde

derivata Tunt defideria, diverfa non tanrum , refpe&u multirudinis, apud diverfos homines inveniuntur, verum etiam , prour flatus uniusctijusque

adjumenta

illis

fatisfa-ciendi mutaverit, variam induunr formam; unde non

mirum, fl diverfas haud raro apud diverfos homines videre Jiceat idearum concrctiones, diverfumque iisdem vocabulis _{fubje£lum fenfum. Docuerunt}

_artis

Her-meneuticae _periti , ad fenfum Auftorum, tam veterum

quam recentiorum,

eruendum

conducere,

ut

finem,

quem fibi

fcribendo

propofuerunt,

indagemus;

ut mores,

öpiniones, cultum,

habjtum

atque

ftatum

populi, ad

cu¬

jus animos vel

erudiendos

vel

commovendos

fcripta

fua

concinnarunt, familiäres fibi reddant, qui

eadem rite

explicare & intelligere

cupiunt.

Prtecepra

haec,

ab

o-mnibus dudum _{probata, facile}

_ad

_artem

ideas

compofi-tas, cujuscumque fuerint

generis,

determinandi

exten-diflent attentiores _{cognitionis humanae}

perfcrutatores,

fi

analyfi paullo alrius

ad

rerum

fundamenta

adfcendere

illos non prohibuiflet

prcejudicata

&

communi

quafi

con-fenfu recepta opinio de

norionibus

inrelle&ualibiis,

a

quibus fcientiam omnem

inchoandam

efle

crediderunt.

Quid enim mores,

quid

opiniones,

cultus,

habirus

8c

reliqua aliud funt, quam res ,

vim

&

efficaciam

in

pri¬

mis noflris defideriis exferentes, quibus

propolita

nobis

conlilia mutemur, & alias aliis conjungendae

fefe

prae-beant ideat _{fimpliciores?} Hoc

ad noftram

illuflrandam

fententiam addu£luri, non praetereundum

efle

exifiima-mus, exemplum hocce novo

nobis

fuifle

documento,

quod in analyfi, usque

ad

fenfuales

producendo

notiones,

fcecundiffirna veritatum femina lareanr, & quod res,

ad

quas ex dudum cognitis pronus

admodum

tacilisque

vi¬

detur _{transgreflus, illa non}

_adhibita

_,

ignorantia-

no£te

per plura interdum

facula

involuta

jaceant,

Sed,

ad

pro»-fj

De

Metbodo

de

tenninandi

propofitutri redeundo,

concludimus,

fcienriam finium,

quorum gratia plures

ideae

in unurn collecta^

fiinc

cor-pus,, in cognitione neceffitaturn hornkium rerumque

cir-cumftantium, in iilas efiicaciam quocumque modo

ha-bentium, (itam elfe, & praecipuam , in ideis moralibus

detewminandis,_{requirere indagandi follicitudinem;}

cogni-ris enim _{cauliis, menris propofita dirigentibus , ideoe} fponre quafi coeunt Sc inter fe _junguntur.

§• 6. . \

Ut vero huic noftroe adfertioni fuum confter _robur, duo in _{primis momenta adferenda nobis obveniunt: 1:0,}

quod homines, cadem indigentia primitiva laborantes,

ab iisdem caufiis _{aequali fere modo moveanrur; & 2:0,}

quod Socialem vitam quisque fibi necefiariam Sc utilem

elfe videat. _{Quod ad prius attinet, facile eft vifu, ho¬} mines concordia Sc _{confpirantia de eadem re judicia}

fru-fira _{exfpecbare, nifi iisdem caudis eodem modo}

fefemo-tos _{fentirent; ea enim fublata convenientia,inutilis omnis} effet ars , qua fenia fua fibimet invicem communicare

adniruntur. Res _{iimplices, feniibus externis oblatae} ,

e-asdem excitant in _{(ingulos homines perceptiones, Sc quae} compoiitas funt, ii attentio cequalis fuerit ac habirus

ob-fervandi _{aeque exercitatus, easdem pariunt notiones; ii}

vero diverfae interdum _{videntur, hoc} non a differentia

quadam naturali organorum, fed a diverlitate circum-ftantiarum Sc _{loci, de quo eadem obje£fa contemplati}

fuerint, derivandum. Eadem _{tabula, exempli}

gratia,di-verfa in luce confiderata, ab una _{parte figuram homi¬}

nis, ab altera vero avis _{pictam fpecdanribus offerre poteft,}

unde oriri videtur diverfa _{apud diverfos fpeffatores de}

eadem re _{idea; fed facilia huic diverfitati funt remedia:}

fingulos colloces in eodem loco fpeclatores, ut in ea*

dem luce tabulam hanc _{contemplentur, Sc omnem etiam}

in-Idens Mornies» 15

inter illos difcrepantiam remotam

videbis.

Quod vifui

diverfus _{fpe£tandi locus diverfaque}

_lux,

_id

_{etiam animi}

aciei, ideas componenti, funt diverti ex

efficacia

rerum

circumftantium in defideria noftra orti habitus diverfa-que confilia. Fingas

tibi eosdem

mentis

habitus

eadem-que confilia, & easdem quoque

apud

lingulos

homines

videbis idearum concretiones. Cum igitur defideriorum

humanorum, ubi primo e fonte derivåta fuerint,

rerum-que in illis efficaciae cognitio hos

habitus,

haec

coniilia

explicetj difficile rerum perito non

erit,

fe

vel

ad alio*

rum _captum demittere, vel _eos ad

fua

cognofcenda

fen-fa deducere. Sed haec ornnia , quae ad artem ideas

de-terminandi omnino juvant, ad removenndam tarnen

(Sc eliminandam omnem circa ideas morales diverfitatem

non fufticerent, nifi communi confenfu , Socialem

vi-tam fuae conducere fecuritati verisque fuis commodis,

vi-derent _{homines; qua in re indicanda, tanto}

_nobis

lice-ar elfe brevioribus, _quanro certius ad omnium

homi-num de illius veritate confcientiam provocare

poftimus.

Nulla adeo rudis aetas, nulla adeo parum culta

humani

generis pars, ut non

fuam

indigentiam

aliorum

fuble-vari auxilio fenferit; & quo magis fe

fuamque

falutem

cognofcere atque

aeftimare

quis

didicerit,

eo

etiam

ar-<ftioribus vincplis eamdem cum aliorum

commodis

con-jungere prseoptat. Itaque ur

confilia,

a

neceftitatibus

no-ffris excitara, ideis compoliris formam

dederunt;

ita

quoque indigenria noftra, cum

aliorum

commodis

con-jun£ta, reclas verasque ideas

morales

componendi

fub-miniftrat normam.

§•

7-Quamvis igitur non datum fuerit

humanae

menti

t

ut ideas morales, _pari modo _ac ideas

compoliras

(ubftan-tiarum, ad exemplar quoddam, extra nos

exfiftens,

re¬

i6 De Methodo determinandi

ferat _{examinetque, 5c quamvis eam ob cauffam}

arbitra-riee _{magis videantur ; iilis tarnen non deeft norma, ad} quam 5c componantur 5c dijudieentur: Nam ut cauffas

compolitionis in indigenria humana illiusque commodis recte _{quaeris, fic quoque certam 5c indubiam} , ad _quam

componantur, in falute hominum fociatorum femper im

venies _{regulam. Via itaque, quam ad delideria homi¬}

num cognofcenda _{dudum indicavimus, idearum} morali-um tam caufias _{quam re&irudinem commonftrar.} Sei-entia defideriorum _{rerumque, quae ad illa vel augenda,}

vel _{cohibenda, vel denique mutanda vi fua conferre} folent, praemunitus, ii attenriorem ad gentem quamdam,

in certis rerum circumftantiis _{collocatam, conüderandam}

animum _{adverterit, facile perfpiciet, quas oc quales} ple-rumque habuerit notiones morales , 5c unde il las

com-pofueritj fimulque judicabit, quce illius faluti magis

con-venire _{potuerint , 5c qua via facillime errores eidem}

noxios _{corrigere debuerint morum prceceptores ac} falu-tis _{publicee procuratores Haec, quee ad genium} mores-que gentium cognofcendos 5c corrigendos ducit,

Seien-tia, etiam ad _{hominum, quibuscum vivimus,}

indagan-das ideas _{animique fenfa ufum praeftare po(Tunt. Si}

e-nim _{educationem, qua, inde a primis annis}

, formata

fuerint _{hujus vel illius hominis defideria mentisque}

con-lilia, fi Societatem 5c reliquas res, quibus dire&a fue¬

rint, cognitas tibi reddidifti, feliciori forfan fucceffu mo¬

res _{ideasque illius conje£turando aftequi poteris, quam}

qui, ab externo corporis habitu 5c lineamentorum

faci-ei diverfa conformatione ad interiorem mentis habitum concludere Te _{poffe, fomniarunt. Sed cum moribus,} felicitati humanae _{amicis, nec non legibus, perenni} So-cietatum _{profuturis flori, praefcribendis praecipue} infer-vire debeat haec a nobis tradita ideas morales determi¬

nandi _{via, illam quoque, hoc prasfertim refne&u,} com-

men-4

Ideas Mornies. ₁₇

mendabilem efie , putamus. Leges, quae

Societatibus

praecipiuntur, non

aliud funt,

quam

ideae

morales,

quae vim a

neceflitatibus humanis

& re&itudinem

a

publica falute mutuantür.

In

illis

itaque

condcndis

ac componendis , niü viam a

nobis indicaram fecuti

fu-crint

_{Legiflatores,}

_parum

_utique

_fuis

_profecerunt

man-datisj fed ad mores, quibus

praefidio eße debuerant,

in

humanae Societatis _{perniciern evertendos etiam nolentes}

inrerdum contulere. Exemplo rem illuftremus:

Pluri-mae _apud diverfas _gentes

ad

fervandam Reipublicae

tran-quillitatem fancitae funt

leges,

fed

faepißime

cum verae

felicitatis humanae detrimento. Ut enim faevae Tyranni¬

dis mandata taceam, quae jura hominum deliberato

con-filio enecare adniritur, quaeque aliam fubditis permitte-re haud confultum ducit tranquillitatem, quam quae illi

non abfimilis fit quieti, cui fe inrer fociorum

cadave-ra tradere poteft caedibus &

hoftium

inftanti vi

defati-gatus miles, terrore meruque nequaquam

vacuus;

id

no-ftram attentionem mereri putamus, quod amico magis

humano _{generi animo ,}

_indolem

defideriorum humanae

mentis rerumque in illis efficaciam

ignorando,

ea

data

fuerint faluti publicae fulcra, quae

aemulationem

&

lau-dandos hominum conatus fenlim fuftulerint. Fatemur quidem cum Tacito,

fagaci

illo

ingenii humani

perfcru«

tatore, focordiam & delidiam, primum

invifam

,

poftre-

,

mo amari; animo _tarnen

noftro

_non

perfuadere

poflii-mus, Principes &

Re&ores

Civitatum

gloriam

fuam &

falutem in eo pofitam efie

credere

, ut gentem, a prae-ftantia humani _{ingenii degenerem,}

_veluti

_armentorum greges agere queant.

§• 8»

Ut vero _{graves hos} &

perniciofos humano

generi

errores omnino evitemus, atque omnem, quam

nobis

me-18 De Metbodo determmandi

a methodo noftra ideas morales _determinandi

pollice-mur, obtineamus frudtum, inprimis adhibend® funr

cau-tel®, ne alia defideria aliasque res, in Ulis vim

exfe-rentes, quam qu® re ipfa illos moveanr, de quörum

judicaturi fumus fenfis, nobis proponamus.

Ardu-um hoc eo _{magis videtur, quo certius confter, nos}

de aliis _{judicare non poffe , nifi ex iis , qu® ipfi} fcn-timus , Sc quo difficilius lit, aliorum ita induere

per-fonam , ut noftram omnino _{exuamus, nec} habituales

noftras ideas recurrere & in cenfum venire _patiamur. In varios hac e cauffa inciderunt de humana indole

atque ideis, ad felicitatem noftram fpedtantibus, erro-res, viri etiam perfpicaciores, quos inter Celeberrimum

Rousseau nominare _{fufhciat, qui, paradox® fu®}

opini-oni de felicirare humani _{generis, in rudi Sc incQmto} illius ftatu unice _{qu®renda, velificaturus, multas feris} barbarisque gentibus tribuit virtutes mukasque ideas mo¬

rales, e cauffis cultum Sc _{ingenii Sc morum conjundbim}

efficienribus, unice derivandas. Has vero hallucinatio« nes ut evitemus, ufus Sc peritia rerum unice juvant;

quo enim plures homines gentesque Sc diverfos eorum

habitus, mores atque inftituta oculo attentiori

perluftra-verimus, eo etiam feliciori fucceflu in fundamentis ide-arum humanarum eruendis verfamur: mens etenim

no-Rra, quamvis facultate ideas _{conaponendi gaudeat,}

eam-que, prout fuus quemque _{flatus impellit, exferat,} angu-ftioribus tarnen teneretur _{cancellis, Ii occafionem iilos} extendendi e rebus a fe _{alienis, Sc ex aliorum}

pr®cipue

hominum _{experientia non peteret. Utilem quidcm,} ac _{commodis, qu® fibi propofuit,}

aptam facile quis

fibi conftruere _{poteft domum , quamvis non plures} ei-dem ufui infervituras _{videwt; fed perfedliorem »dhuc}

commodioremque fine dubio fabricaret , cui quam plu* rimas ac _{divexfas, eumdem in finem}

exflrudlas, intueri

Idens Mornies,

& examinare licuerit. Pari ratione juvabit,

populorum

mores, inftituta, opiniones, earumque ram

cauflas

quam

in falutcm efFe£tus, fedula voivere rneditauione,

hifiori-amque humani generis amore

veritatis

perluftrare,

ut

i-deas morales veras, perfektas & naturae

humanas

conve-nientes _componamus.

Optancium itaque

föret,

ut

eam

hominis moralis confcriptam haberemus

Hiftoriam,

quae

caufiarum, e quibus derivandae

hnt

idese

morales,

pro-greflum , vim atque

effe£tum

, per

fingulas

,

majoris

prse-cipue momenti,

ideas

eundo,

nobis

monftraret;

hoc

e-nim _{opere laborem}

_ideas

morales

determinaturo

mi-rum in modum ievarum fore,

confidimus.

Eadem

quo«

que Hiftoria, rite

concinnara,

difficultati,

a

multitudine

notionum _{fimplicium ideas}

morales

ingredientium

ori-und^,

quodammodo

mederi

pofie

nobis

videtur;

eo

e-nim, quod fenfim & per

gradus

quafi

ad

majorem

ma-gisque

compllcatam

rerum

moralium

cognirionem

ad-fcendentem humanam mentern

filteret,

inexercitatis

e-riam _{ingeniis viam}

traderet,

_qua

paucas

primum

jun-gerent,

foeietatis]

caufia,

ideas;

deinde

vero

plures

,

uti

ufiis & mutatus rerum flatus

poftulaverint,

jampridem

conjun&is

addere,

easdemque

perficere

&

perpolire

difcerent.

§■

9-Haec ad noftram de optima

ideas

morales

de-terminandi ratione fententiam

indicandam

fufficiant.

Multa quidem ad

illam

ulterius

illuflrandam

adden-da _fuppeditaret

_ipfius

materiei

ubertas;

fed

illa

inrelli-genti Leftori,

cui

haec

noflra

fe

probaverint,

fup-plenda relinquimus.

Coronidis

loco,

monebimus

,

me-thodum, qute a cognitione

defideriorum

humanae

men-tis rerumque in illis

efficaciae,

compofitionem

idearum

moralium & determinationem

incipere

jubet,

eo

etiam

ix o De Methoio determinandi Ideas Moraks*

refpe&u nobis arrififle,quod nos in eam induxerit _fpern^

fore ut, _{analyft idearum ad hane} normam _{peracta, de} illarum valöre inrer _{fapientiores fcientiarum cuitores}

ita faltem _{conveniret, ut communi confenfu abftrufas} Sc inutiles de rebus _{quaeftiones atque altercationes, ad}

falutem humanae Societatis nihil _{conferentes, tandem} omnino _{profcribant, fociata opera in id enitentes,}

ut firmum Sc naturae _{humanae conveniens}

exfur-gat fcientiarum moralium sedificium.

TANTUM.