DE
PRINCIPIO ETHICES
7_
.DISQUISITIO.
QUAMf
VENIA AMPLISS. FAC, PHIL. UPS»
PRiESIDE
DOCT.
DAN.
BOETHIO,
ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.
\
* PRO GRADU PH ILOSOPHICÖ
τ. p.
DANIEL MAGNUS SCHEDVIN
Stipcnd. Helmfeld. Dalekarlus.
In Audit. Guft. Majori, Die XVIII Maji MDCCQB,
Η. Α. Μ. S.
ÜP sali JE,
1
v '
SPECTATISSIMO VIRO,
OFFICINS METALLICiE POSSESSÖRI,
DOMINO
JAHANNI
PHIL.
CEDERBORG,
PATRONO ΟΡΤΪΜΟ.Cui
juveni non Magis quamfinefcenti placuert ßudia litterarmt%accipiast precor, Optime Patrone, taeorum primitias labortmput
Tibifue obßriftisfmx mintis Sndices.
de
Ρ
RIN
CI
PI
O
ETHICES
DISQUISITIO.
\
Inter
notabiliores mutationes, quasfubiit humaaae
men-tis ad fcifcitandum exitatac itudiurn, iilam marito referi«
mus, qua, fapientiam plus quam
vulgarem
affedantes*
Dogmatum Sc Syftematum
Scholafticorum
pertacii, agmi«
ne fado, fundamenta fcientiarum hucusque agnita everte·
re conabantur, clasficum veluti canences: Principiig ob*
fla. a). Vereor atitem, ne
hic
ad
deftruendum
efHcajs
fervor, poft facile partam
vidoriam
obdormifcens,
ner¬vös praeciderit animis, quibus
ad
iirmiora
ufibusque
hu-manis aptiora fcientiarum aedificia
exftruenda
opusfuisfet»
Vulgo fufpedum &
invifum reddere,
quantumin
illis
fu-it, ipfum Syftematum Sc principiorum nomen
b),
hoc
fervore abreptis unicum fere
Philofophias
officium
puta-batur, Sc dignitatem, Syftematicae
fcientiae
detradam, fai«
ftoricae addera cognitioni. Tota, quse
commcndabatur»
ad populärem
fenfiim
demetienda,
Philofophia
ad
hifto-riam reducebatur, Sc fieri fi ullo padopotuisfet,
nond*·
bito, quin ipfamMatheiin hiftoriam
esfe voluerint.
Non cquidem
contendo
fin
annalibus progresfiium
feiern*« humanae perditura
reputandum
esfe
tempus? quoA» hie
·) Xo fenfa, <|«oOvidi*nie hls veAis Ufas eft FoasaeiAttoörii$
in fuis circa principiaPbilofophiae dubiis,Cdttiagae cditie«
fciz cognitionss humana
fundnrntnta dijudicandi
mos va»luit: ied gratulamur. nobis, quod ad exiturn properer«
noilra setvcé videarur, iliique fuccedens pracftolari nobis
liceat tempus,
folidiori
fcientiarum culruras faventius>quodjdumab una parte libertati Syfternata eorumque
Fun-damenta debita criii fulqiciendi indulgec, ab altera ad
bene explorata principia quodlibet cogmtionis humaoae
genus
reducendi
ftudium commendat.
Nos de Ethica,
adamata a ncbis Fcientia, foliiein, paucis indicare
volui-mus, illam ad juftam fcientia? non tantum externam for¬
man?, fed ad internum quoque Fcientiae robur adfurgere
& posfe & debere, non obftance Frequente
Philofophan-tium proxime praeterlapfi temporis contra vana bujus quo¬
que
fcientiae
Syftemata clamore.
Nemini, qui vel compendium quoddam Ethices aur
ju-rlsprudentiae Naturalis perlegerit, ignotum esfe poteft, iIlosp
qui officia
hominibus injun£la
Syiiematico
ordine docerevo-luerunt, follicitos fuisfe de primo quodem fcienrice, quam
propofuerunt, principio, a quo
En-gula
derivarent legis mo¬ralis praccepta,&unum cum reliquis jungerent. Hoc, nomi¬
ne vel principii motaktatis vel Ethrecs aut Jurisprudentiz
Naturalis, quoefitum fcientiae Fundamentum ,ηοη fine causfa,
ut conditionem, Ene qua non, Syftemaricse officiorum
cognitionis
pofuerunt.
Fatendum
quidem esfe exiftimo, principia, quseadoptarunt, ira
dicla ultima
& unica. Evein voluntate Dei, Eve in focialitate, Eve in fui 'pfius perfe&ione eadem
poEierint, in ipfa
officiorum peitra-£latione vel otiofa Fuisfe, vel ed arbitrariam &apparen-tem tanrum Syftematicam difpofirionem officiorum, quae
aliunde quam ex poEto principio nota Ebi habuerimr9
conduxisfe; rite tarnen ex hoc principiorum, ab illiß
veo-ditatöram, vitio concludi posfe nego, vitiofam vel
inuti-lem esfe ornnem de ejusmodi principio quaerendo curam*
licitu&ioem puto,
quod frequenter
monerisudivimus3
homincs, fano du£los ienfu, iine ulla illius cura, reftede honeito & rurpi judicare, virtutemque colere posfe: heic enim non de communi, fed de fcientifica regularum
honeftatis cognitione
quaeiiio
inftituitur; & prasterea quis contendere fuftineret, hunc, quem venditant, communem hominum honefti fenfum fundamento carere? Et infy-iteroatica honefii Do&rina, quid aliud principii nomine quieritur, quam diilincta interni hujus fundamenti
ex-pofitio ?
Per Ethicam heic intelligimus regulas
fyftematico
nexu copulatas, ad quas quiliber in foro propriae confci-entite fe, confiliaque fua & a&iones dijudicare debet, in
qua ad ju iium fcientiie robur nihil defiderandum
relin-quitur. Ut vero pateat, hane fcientiam a principio rite
perfpe&o ommno pendere, quid Tibi velit fcientiae
prin-cipium in genere, ante omnia explicandum.
Fuerunt, qui, dum Ethices prsecepta,certitudine gan*
dere non negare voluerunt, tarnen fufpe£hm reddere
co-nati fuiit Phiiofophorum de unico moralitatis principio
ponendo curam , ad exemplum Mathefeos provocantes,
quse, dum de reliquarum cognitionis humanse partium certitudine difceptatur, fcientiac ftri£tisfimo fenfu nomen tuita eil, quamvis circa illam de unico Sc ultimo quo*
dam, quo fuperftruatur, prmcipio nulia moveatur quae«
ftio. In hoc nos quoque manebimus exemplo, ut
illu-ftretur, quid per principium fcientiae intelle&um velimus.
A definitionibus δι axiomatibus incipiunt Mathefeos
elementa, & ad illa ceu ad totidem principia, ultimo
refert fuas demonftrationes Geometra; Sc hoc fenfu non
micumfed plura, scque
immediatsg
certimdmis, principia{«as fclentiae agaofcit. Sine dubio ille, qui, eödem fen*
fu, non nifi unicam in difciplina Erhices quaereret defini¬
tionen?, vel unicum axioma, principii loco ponendum,
valde falleretur, fed ii quatreres, unde definitum fenfurn
hae, principii loco pofiLac, definitiones de axiomata in
Geornetria hauriant, illumque a certo quodam de
fingula-ti faculrate perfpiciendi nativo modo derivares, qualem
in poitulatis, feientiae
Cux posfibiliracem
enunciaturi, ex*primere folent Geometrse, rite, me
judice,
contenderes,unicum esfe totius Mathefeos prineipium. Quselibet rea¬
lis&genetica definitio,
quales
funt, aquibus
ineipitGeo¬merria^ a cerro de unico videndi modo determinarum
fenfurn mutuatur. Quis enim ex. gr., pun&urn in Char¬ ta feu tabula ponens, fe delineasfe rem indivifibilem de
omni parte carentem, aut, lineam ducendo, fe longitu-dinem fine ulla latitudine produxisfe contenderet? Et
a-aciomara, an aliud funt, quam relationes rerum, a dato
certo videndi modo immediate perfpe&ae?
Per prineipittm itaque, quando unicum cuique
feien¬
des tribuimus, nihil aliud fignificatum volumus, quam
poftulatum nativum quendam perfpiciendi modum,
cuili-bet feientiae proprium fuisque regulis necesfario
adftri-£lum, a quo res perfpe&ae earumque ad fe invicem rela¬
tiones ad certum de determinatum fenfurn ita
definiun-tur, ut niü fublaro ipfo perfpiciendi modo mutari
aut deleri nequeant, fed qui pofitus feientiam certam &
åndubiam parit, ii ab illo, iine alienarum rerum
admixtid-ac, conftantia,quaePhilofophum detet,
progresfws fueris.
Ad hanc principii ideam ü cura Fhilofophorum, in
«fuaerendo Ethicarum regularum fönte, a quo
fcientilic·
ülarum explicatiopeteretur, exa&a fuisfet, vanas de
prin-eipio
moralitaus difeeptttionea»
magnoftkntia,
quamper-f
pertra&are voluerunt,
Iucro,
evitasfent.
Inteliigere enim
debuerunt, heic nihil aliud quaerendum esfe, quam ut confcientiae homini naturalis de difcrimine honefti &
tur-pis judicandi modus ab omni alienarum rerum
commix-rione liberatus poneretur, Sc verbis idoneis exponeretur*
ut certam habeient videndi ftatronem, quam omnes intel¬
ligentes
fponte
occuparent,& a quo Ethicas regulas,ve-luti radios ex unico centro emanantes, perfpicere posfenr.
Incompletam admodnm Syflematicee cognitionis no-tionem formaret ille, qui veritates inftar annulorum
uni-us caterae copulatas fibi tantum cogitaret; earum nexum
potius animo fingere decet, ut plures catenas commuai tufpenfas fulcimine, quod fi deciderit.,omnes fimur ruunr.
In Ethica non eßiciendum, ur necesfitas ofEciorum, ex.
gr. erga
fe ipfum
abofficiis
erga alios, aut contraderi-vetur, quo fere tender« videntur eerum de Syftematica regularum moralium cura, qui vel focialitatem Sc natura¬
lem benevolentiam, vel fui ipfius perfe&ionem principii
loco pofueruntj aut ut modeftiam a juftitia, vel juftitiaro
a modeftia, & fic porro, artificiofo fophismate
deduca-raus, fed ut ab eodem fonte utramque ita ortam
intelli-gamus, ut, fublata altera, cxficcaretur quoque alterius fca» turigo.
Eadem ratione, ac in Geometrie facultas a quolibei
pun&o ad quemlibet pun&um ducendi lineam poftulatur»
in Ethicae limine libeFa voluntas, Sc ab illius idea
infepa-rabilis Autonomise lex ponitur, verum moralibus regulk
fenfum datura. Ab illa rerum moralium definitiones
ve-jritatem nexumque fuum mutuanturj ab illa axiomata,
de-monftrationibus Ethices fundamento futura, oriuntur
definiuntur. In ultimrhujus principii posfibilitate
Sc
reae-%
jusdem per totum
humanarum
virium ambitum
spplica-tione occupatur Ethica. Vereor aurem, ne ilh, qui in
verborum formulis, quibus hane Autonomieain videndi
rationem exprimere conati funt recentiores Philofophi,
sxaminandis vel defendendis ninaiam collocant operam > mibem pro Junone arnple&antur, atque adhuc ignorent,
quo ipe&are debeat de
Syftemauca Etiiicae cognuione
cura.Vellern prseterea, ut in moralium rerum
disquifi-tione operam collocantes foilicite caverent, ne
confunda-tur principium Ethicae cum altiori iÜo, de quo in
Philo-{bphia, realitatem & hujus & aliarum
fcientiarum
huma-aseve mentis perfpiciendi nativarum ratioηum explicaru*
ra, quaeritur. Aut enim valde fallor, aut ex
inconfidera-ta horum prineipiorum comniixtione fa&um eil, ur vir·»
iuris ideam puram & genuinam fuis explicarionibüs Per·
vare adeo diffizile & annqui & hodierni aevi Phdofophis
fuerit. Nec dubiro fore, ut quaeftio : an Ethicae
praece-pta ad felicitatem fpe&ent,
de
quaab
utraque parte ma¬gna animorum contentione,
fed
exitu pugnaedubio,
de-certare videntur Recentiores Ethicae Dottores, facile
fol-veretur, Γι modo diverfa haec prineipia diftinguere fuoque
in loco unumquodque ponere feirent. Quamdiu enim a
diverfa videndi ftatione de rebus, quamvis nomine
iis-dem, judicant, altera pars alterius judicia falfitatis arguit, & utraque magis magisque res, quas illuftrare deberet, tenebris involvir, atque, quantum in fe fuerit, prohiber,
ne illarum notiones robur umquam adquirant in