De principio ethices disquisitio. Quam, venia ampliss. fac. phil. Ups. præside doct. Dan. Boëthio ... pro gradu philosophico p. p. Daniel Magnus Schedvin stipend. Helmfeld. Dalekarlus. In audit. Gust. majori, die XVIII Maji MDCCCIII

DE

PRINCIPIO ETHICES

7_

.

DISQUISITIO.

QUAMf

VENIA AMPLISS. FAC, PHIL. UPS»

PRiESIDE

DOCT.

DAN.

BOETHIO,

ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

\

* PRO GRADU PH ILOSOPHICÖ

τ. p.

DANIEL MAGNUS SCHEDVIN

Stipcnd. Helmfeld. Dalekarlus.

In Audit. Guft. _{Majori, Die XVIII Maji MDCCQB,}

Η. Α. Μ. S.

ÜP sali _JE,

1

v '

SPECTATISSIMO _VIRO,

OFFICINS METALLICiE POSSESSÖRI,

DOMINO

JAHANNI

PHIL.

_CEDERBORG,

PATRONO ΟΡΤΪΜΟ.

Cui

_juveni non Magis quamfinefcenti placuert ßudia litterarmt%

accipiast precor, Optime Patrone, taeorum primitias labortmput

Tibifue obßriftisfmx mintis Sndices.

de

Ρ

R

IN

CI

PI

O

ETHICES

DISQUISITIO.

\

Inter

notabiliores mutationes, quas

fubiit humaaae

men-tis ad fcifcitandum exitatac itudiurn, iilam marito referi«

mus, qua, fapientiam plus quam

vulgarem

affedantes*

Dogmatum Sc Syftematum

Scholafticorum

pertacii, agmi«

ne _fado, fundamenta fcientiarum hucusque agnita everte·

re conabantur, clasficum veluti canences: Principiig ob*

fla. a). Vereor atitem, ne

hic

ad

deftruendum

efHcajs

fervor, poft facile partam

vidoriam

obdormifcens,

ner¬

vös praeciderit animis, quibus

ad

iirmiora

ufibusque

hu-manis _{aptiora fcientiarum aedificia}

_exftruenda

_opus

_fuisfet»

Vulgo fufpedum &

invifum reddere,

quantum

in

illis

fu-it, ipfum Syftematum Sc principiorum nomen

b),

hoc

fervore _{abreptis unicum fere}

_Philofophias

officium

puta-batur, Sc dignitatem, Syftematicae

fcientiae

detradam, fai«

ftoricae addera _{cognitioni. Tota,} quse

commcndabatur»

ad _populärem

_fenfiim

_demetienda,

_Philofophia

_ad

hifto-riam reducebatur, Sc fieri fi ullo pado

potuisfet,

non

d*·

bito, quin ipfam

Matheiin hiftoriam

esfe voluerint.

Non _cquidem

_contendo

f

in

annalibus progresfiium

feiern*« humanae _perditura

_reputandum

_esfe

_{tempus? quo}

A» hie

·) Xo fenfa, <|«oOvidi*nie hls veAis Ufas eft FoasaeiAttoörii$

in fuis circa _{principiaPbilofophiae dubiis,Cdttiagae cditie«}

fciz _{cognitionss humana}

_{fundnrntnta dijudicandi}

_{mos va»}

luit: ied _{gratulamur. nobis, quod ad exiturn properer«}

noilra setvcé videarur, iliique fuccedens pracftolari nobis

liceat _tempus,

_folidiori

_{fcientiarum culruras faventius>}

quodjdumab una parte libertati Syfternata eorumque

Fun-damenta debita criii fulqiciendi indulgec, ab altera ad

bene _{explorata principia quodlibet cogmtionis humaoae}

genus

reducendi

ftudium commendat.

Nos de Ethica,

adamata a ncbis Fcientia, foliiein, paucis indicare

volui-mus, illam ad juftam fcientia? non tantum externam for¬

man?, fed ad internum quoque Fcientiae robur adfurgere

& _{posfe & debere, non obftance Frequente}

Philofophan-tium proxime praeterlapfi temporis contra vana bujus quo¬

que

fcientiae

Syftemata clamore.

Nemini, qui vel compendium quoddam Ethices aur

ju-rlsprudentiae Naturalis perlegerit, ignotum esfe poteft, iIlosp

qui officia

hominibus injun£la

Syiiematico

ordine docere

vo-luerunt, follicitos fuisfe de primo quodem fcienrice, quam

propofuerunt, principio, a quo

En-gula

derivarent legis mo¬

ralis _{praccepta,&unum cum reliquis jungerent. Hoc, nomi¬}

ne vel principii _motaktatis vel Ethrecs _aut Jurisprudentiz

Naturalis, quoefitum fcientiae Fundamentum ,ηοη fine causfa,

ut conditionem, Ene _{qua non,} Syftemaricse officiorum

cognitionis

pofuerunt.

Fatendum

quidem esfe exiftimo, principia, quse

adoptarunt, ira

dicla ultima

& unica. Eve

in voluntate Dei, Eve in focialitate, Eve in fui 'pfius perfe&ione eadem

poEierint, in ipfa

officiorum peitra-£latione vel otiofa Fuisfe, vel ed arbitrariam &

apparen-tem tanrum _Syftematicam difpofirionem officiorum, _quae

aliunde _{quam ex poEto principio nota Ebi habuerimr9}

conduxisfe; rite tarnen ex hoc principiorum, ab illiß

veo-ditatöram, vitio concludi posfe nego, vitiofam vel

inuti-lem esfe ornnem de ejusmodi principio quaerendo _curam*

licitu&ioem _puto,

_{quod frequenter}

_moneri

_sudivimus3

homincs, fano du£los ienfu, iine ulla illius cura, refte

de honeito & _{rurpi judicare, virtutemque colere posfe:} heic enim non de communi, fed de fcientifica _regularum

honeftatis _cognitione

_quaeiiio

_{inftituitur; & prasterea quis} contendere fuftineret, hunc, quem venditant, communem hominum honefti fenfum fundamento carere? Et in

fy-iteroatica honefii Do&rina, _{quid aliud principii nomine} quieritur, quam diilincta interni hujus fundamenti

ex-pofitio ?

Per Ethicam heic _{intelligimus regulas}

_fyftematico

nexu _{copulatas, ad quas quiliber in} foro _propriae confci-entite fe, confiliaque fua & a&iones dijudicare _{debet, in}

qua ad ju iium fcientiie robur nihil defiderandum

relin-quitur. Ut vero pateat, hane fcientiam a principio rite

perfpe&o ommno pendere, quid Tibi velit fcientiae

prin-cipium in genere, ante omnia explicandum.

Fuerunt, qui, dum Ethices prsecepta,certitudine gan*

dere non _{negare voluerunt, tarnen fufpe£hm reddere}

co-nati fuiit _{Phiiofophorum de unico moralitatis principio}

ponendo curam , ad exemplum Mathefeos provocantes,

quse, dum de reliquarum cognitionis humanse partium certitudine _{difceptatur, fcientiac ftri£tisfimo fenfu nomen} tuita _{eil, quamvis circa illam de unico Sc ultimo quo*}

dam, quo fuperftruatur, prmcipio nulia moveatur quae«

ftio. In hoc nos _{quoque manebimus} exemplo, _ut

illu-ftretur, quid per principium fcientiae intelle&um velimus.

A definitionibus δι axiomatibus _{incipiunt Mathefeos}

elementa, & ad illa ceu ad totidem principia, ultimo

refert fuas demonftrationes _{Geometra; Sc hoc fenfu non}

micumfed _{plura, scque}

_immediatsg

_{certimdmis, principia}

{«as fclentiae _{agaofcit. Sine dubio ille, qui, eödem fen*}

fu, non nifi unicam in difciplina Erhices quaereret defini¬

tionen?, vel unicum axioma, principii loco ponendum,

valde _{falleretur, fed ii quatreres, unde definitum fenfurn}

hae, _{principii loco pofiLac, definitiones de axiomata in}

Geornetria hauriant, illumque a certo quodam de

fingula-ti faculrate _{perfpiciendi nativo modo derivares, qualem}

in _{poitulatis, feientiae}

_{Cux posfibiliracem}

_{enunciaturi, ex*}

primere folent Geometrse, rite, me

judice,

contenderes,

unicum esfe totius Mathefeos _{prineipium. Quselibet rea¬}

lis&_{genetica definitio,}

_quales

_{funt, a}

_quibus

_ineipitGeo¬

merria^ a cerro de unico videndi modo determinarum

fenfurn mutuatur. _{Quis enim ex. gr., pun&urn in Char¬} ta feu tabula ponens, fe delineasfe _rem indivifibilem de

omni _{parte carentem, aut, lineam ducendo, fe} longitu-dinem fine ulla latitudine produxisfe contenderet? Et

a-aciomara, an aliud funt, quam relationes rerum, a dato

certo videndi modo immediate perfpe&ae?

Per _{prineipittm itaque, quando unicum cuique}

_feien¬

des tribuimus, nihil aliud fignificatum volumus, quam

poftulatum nativum quendam perfpiciendi modum,

cuili-bet feientiae _{proprium fuisque regulis necesfario}

adftri-£lum, a quo res perfpe&ae earumque ad fe invicem rela¬

tiones ad certum de determinatum fenfurn ita

definiun-tur, ut niü fublaro ipfo perfpiciendi modo mutari

aut deleri nequeant, fed _{qui pofitus} feientiam _{certam &}

åndubiam _{parit, ii ab illo, iine alienarum rerum}

admixtid-ac, conftantia,quaePhilofophum detet,

progresfws fueris.

Ad hanc _{principii ideam ü cura Fhilofophorum, in}

«fuaerendo Ethicarum regularum fönte, a quo

fcientilic·

ülarum _{explicatiopeteretur, exa&a fuisfet, vanas de}

prin-eipio

moralitaus difeeptttionea»

magno

ftkntia,

quam

per-f

pertra&are voluerunt,

Iucro,

evitasfent.

Inteliigere enim

debuerunt, heic nihil aliud quaerendum esfe, quam ut confcientiae homini naturalis de difcrimine honefti &

tur-pis judicandi modus ab omni alienarum rerum

commix-rione _{liberatus poneretur, Sc verbis idoneis exponeretur*}

ut certam habeient videndi ftatronem, _{quam omnes intel¬}

ligentes

fponte

occuparent,& a quo Ethicas regulas,

ve-luti radios ex unico centro emanantes, _{perfpicere posfenr.}

Incompletam admodnm Syflematicee cognitionis no-tionem formaret _{ille, qui veritates inftar annulorum}

uni-us caterae _{copulatas fibi tantum cogitaret; earum nexum}

potius animo fingere decet, ut plures catenas commuai tufpenfas fulcimine, quod fi deciderit.,omnes fimur ruunr.

In Ethica non eßiciendum, _{ur necesfitas} ofEciorum, ex.

gr. erga

fe ipfum

ab

officiis

erga alios, aut contra

deri-vetur, quo fere tender« videntur eerum de Syftematica regularum moralium cura, qui vel focialitatem Sc natura¬

lem benevolentiam, vel fui _{ipfius perfe&ionem principii}

loco _{pofueruntj aut ut modeftiam a juftitia, vel juftitiaro}

a _{modeftia, & fic porro, artificiofo fophismate}

deduca-raus, fed ut ab eodem fonte utramque ita ortam

intelli-gamus, ut, fublata altera, cxficcaretur quoque alterius fca» turigo.

Eadem _ratione, ac in Geometrie facultas a quolibei

pun&o ad quemlibet pun&um ducendi lineam poftulatur»

in Ethicae limine libeFa _{voluntas, Sc ab illius idea}

infepa-rabilis Autonomise lex _{ponitur, verum moralibus regulk}

fenfum datura. Ab illa rerum moralium definitiones

ve-jritatem nexumque fuum mutuanturj ab illa axiomata,

de-monftrationibus Ethices fundamento futura, oriuntur

definiuntur. In _{ultimrhujus principii posfibilitate}

_Sc

_rea

e-%

jusdem per totum

humanarum

virium ambitum

spplica-tione _{occupatur Ethica. Vereor aurem, ne ilh, qui in}

verborum _{formulis, quibus hane Autonomieain videndi}

rationem _{exprimere conati funt recentiores Philofophi,}

sxaminandis vel defendendis ninaiam collocant operam > mibem pro Junone arnple&antur, atque adhuc ignorent,

quo ipe&are debeat de

Syftemauca Etiiicae cognuione

cura.

Vellern _{prseterea, ut in moralium rerum}

disquifi-tione _{operam collocantes foilicite caverent, ne}

confunda-tur _{principium Ethicae cum altiori} iÜo, de _quo in

Philo-{bphia, realitatem & hujus & aliarum

fcientiarum

huma-aseve mentis perfpiciendi _{nativarum ratioηum} explicaru*

ra, quaeritur. Aut enim valde fallor, aut ex

inconfidera-ta horum _{prineipiorum comniixtione fa&um eil, ur vir·»}

iuris ideam _{puram & genuinam fuis explicarionibüs Per·}

vare adeo diffizile & annqui & hodierni aevi Phdofophis

fuerit. Nec dubiro fore, ut quaeftio : an Ethicae

praece-pta ad felicitatem fpe&ent,

de

qua

ab

utraque parte ma¬

gna animorum contentione,

fed

exitu pugnae

dubio,

de-certare videntur Recentiores Ethicae Dottores, facile

fol-veretur, Γι modo diverfa haec prineipia diftinguere fuoque

in loco _{unumquodque ponere feirent. Quamdiu enim a}

diverfa videndi ftatione de _{rebus, quamvis nomine}

iis-dem, judicant, altera pars alterius judicia falfitatis arguit, & utraque magis magisque res, quas illuftrare deberet, tenebris involvir, atque, quantum in fe fuerit, prohiber,

ne illarum notiones robur _umquam adquirant in