• No results found

A Lil)BECK MORO

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "A Lil)BECK MORO"

Copied!
22
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

D. D.

DISSERTATIO GRADUALIS DE

MORO

Q..1111111 I

Yc11in l11clyti Pbilofophorur11 Ordinis1

PRJESIDE

Viro Ampli.ii,no b' Celtbtrrimo

D. ER.ICO GUST A VO Lil)BECK

Hifi. Nat. Proidf. R. & 0. Dirccl. P!Jntar. Scan. Equitt A11r.

lleg. Ord de Wnfo, f:cg. Acad. Scient, Svcc. &c, Mcmbro. Foc. Pbil. h. a. Dec.

Pztblico E.,camini fubjicit AucToR ET REsPONDENS

JOH AN HENRI C ENGELHART

G11thof,11.-;,nfis

Die XVII, Dcccrnbris An. MDCCLXXVH.

L. H. C,

LUNDIE,

T,~ . .Rtg. Aul. C•m. b' Dfrrl't. R,g. Arnl C11ro/1,rit T,n,,,gr.

C,\IWLl GUSTAV! BERL11'G.

(2)

In Sn<rnm R egi111n Mojeff atem

Mngnd! Fidei Piro,

R1gitf C1111eel/111·i11 Conjilinrio Grn1.:i(ji11Jo, R1gii OrdiTJis.,

ljfli a lPnja 110111en bnbet, Cornmeudatori Frtlge1Jt~(/imo ,

Regid! Acndemi<e Scientinn1m Svecan<e, Regite Soeietntis Pntr;,e, Sotietntis Gothoburgenfis,

lltf)Ut

$o(>ietntis Botnnicd! F/orentilt<e Membl'"

Dig11iffi111e,

Nobiliffimo Domino, DOll11N-O

CLAUDIO ALSTRÖMER,

j

lvl recena ti bus

S cientiarum

&

P'tltrtmis

ti

'Promotoribtu, Patriciis tur~ vnmisque Oeconomi'2 Fulcrif U Sideribus ~ 1'Tec Soboli, Jed propriis quoque in Patriam 1m:ritis longe Nontinibus Clcrtis, hoa:e Opujculinn Academicur11, eon Nepotes Nobilij]ima FamJJ,ia, Parentum lnclyta Pro CariJ.Jintti, "l.loveo)

J .?ulgentilftmorum No

C11ftnr S11!,

. J

OH. l-IENR.

(3)

-ln Sacram Regiom Majeftatem

M11g11te Fidei Piro,

Regii . Collegii lommerciornm Con/iliario Meriti/[,1110,

Regi i Ordi11i1 de Wnj11 Etf'Jiti Splendidi(!imo, Societ11tis Mn·cntur<e Orientr,/is Svec111ue Direclori

Pigilantr!fimo,

Regi'4 Academi~ Sde11tiarru11 Svu1111tt, Regict Ac11dm1i~ Mujica!

Ut &

Societntis Ciotboburgenfts Me11Jiro Dig1Ji(/i1110,

l'Jobili[fiv20 Do

1ll

inoJ DOMJNO

PA . TRICK ALSTRÖMER,

-SU1mn ·s Patrit:t, Commerciorimt pariter ac Agricul- tantmn Fulgenti}]i.11torunt Parentum SpleJtdidHfi11tiC Nobilij]imte I Vohis, inqua1Jt, Mtecenate s Simm1i, .tot ft<:rare volui, debui. Floreat. Vefira ad Jeros usque _fqpi'1, p,·opriis proniet·it~s Patrite bonisque .onmihu-s

minum /7eftrormn

jecliffi11111-t

ENGELHART.

(4)

Clariffin1e D:ne CANOIDA TE

Quonam ! Te jam detineburtt Aoloniorum labores? for-

fitan de grege Sernm bene mereri fl:udes, bombycinis a~

l1qu;iado c:'put orJnatt1~0 Tuum? Q11dni Parrrnffia: potim;;

Laura, CllJlls fol1 brev 1, u-r ano-urn, comam cincrcnt fuam, aliquam impendis opernm? Efl 0ne Tibi lono-a iatis ~ mo.

lefta aci fannm lF.fculapii tcrenda via? V~rumamen Ja.

bo ·cs Philofophorum Tuas non exhaurient vi res, atqui a- mant alacres juvenes, in alieno erjam , pedes poncre, Cbo, ro; neque me fog-ere poren Te, circuirione luc urcnrem ac in campum Ph1lo{ophorum cxfpatianrem, non per i- gnotes vias du bios ferre paflus, {erl ut fagsx & attenrus has ingre{fus es, ita nullus dubiro, quin incle reportaturus fis fapienria: truB:us; namque multa utilia ibi atgue jurnnda invenies rcpofira: bis ideo immorari non immori mens Tua efl, {ed Caurearus ad ca ftudia capelienda eris rever- furus , qu:r in vita' neceffiratem ex,ogitarn veluti videnn:r;

funcque eo magis no~ilia , 9uod animam fug_ientem quafi fifiere , viram ac fan1tatem confervare Mediet efi. Ergo quidquirl di\·es Tibi concem, natura, blanda largira efl:

fors, ad emdirionem 8c virrutem id dextre ur applice~, cer- to rriihi per!vsdeo; hnc enim colliment omnin Tua fiu- dia, bzc efi indu!genriffimi Parenris fpes , amicorum ex- { peaatio. ~t a~tem virtutum. om~ium JEquiffimus JEfli.

maror przm11s d1gnis Te· nffictat, rnrer vora ha bebo, de . profpero rcrnm Tuarum {ucccfJu femper gavifurus.

A. E fL, BARFOTH.

'

(5)

§. I.

f

R

O

E

111

I U M.

F

ert deploranda gencris nofiri corrupta natnra,

•:..It iis qua: ad virnm nofl:ram fuctencandam

confervandamquc (utficiant maximcque ne- ceffaria fint, haud longe immoremur, fed, qurc a nobis, vanitntis fuco obc~'l!cacis, adhuc majora fi1lcn- didioraquc ccnfeancur, quxque maximis f.1?pe non nifi cum molefb s a<l1p1fci pofiimus, vehementer cupiamus acque enic..1111ur. Hinc Lu.Tru, qui, quam- vis pr fc1s co6nicus t·.!mporibns, minus tarnen fuit indultns, qui vcro nunc temporis ab omnibus non modo cogn0l~1mr, , erum ecjarn cercis, immo

A proh

(6)

prob.dolor! plurimis regionibus colicur & una eum

!c.ientiis quotidie fere crefcit atque artis cujus<lam infrar, principiis conveniencer docemr, difcicur, fuo- que etjam gaudet reHore, ufo nimirum rcccpco , ( /11 mode). In vefiibus vim föam Luxus ma•

gnam exercet & ad eas mutandas nobilicandnsque plurimum confert frudii; quo fit; ut anirnalium haud contenti pellibus, fericas ( a \ fo~ilesque pre- tiofas appecamus veftes. ~re cnm ita fine & eo nunc vivamus Sa:culo, quo Ierico carere impoffibi.

le videacur, anxie folliciteque efr circurnfpicier.dum, qua racione minimis cum impenfis ifl:o pociamur.

Fieri boc nequit nifi animalcula illa ex quibus pa- rarur (ericnm, in patria no!l:ra imroducanrnr hofpi- tioque excipiantur. Afl: ! quomodo hoc, nifi omni•

um primo arbores illre peregrime ex qnarun: foliis nucrimentum fuum habcanc Bombyces, feramur co- lanturqne? Hic igitur quo obrineatur fin is, ha rum arborum naruram, facionis plancacionisque modnm, 9nrequi. pofb:a habenda fit cura, probe noffe, neces- fario requirimr. Alcerum ego Specimen Academi- cmn pro Laurea edimrns, diu memet non mono, ve.rum etjatn varios Erudicorum, de ejusmodi Dis- fertationis materia, qure veris Naturre fcrut·noribus grnta effet atque nccepca, confolui. Fateor quidem, quamplLHima

(ere

mihi obtuliffe argumenca; ex mulcis amem eligere commodiffimum, perdifficile effe, quis neget? Nc vero tempus, in materire e]e- aione, jufio longins degerem, de MORO ALBA, Bombycum optimo alimemo, B. c. D. ogere de-

mum

I

- !

J

i

..

(7)

I

\

<

~ t 1) ~

mnm dccre}1i. Vereor antem, ne amor fufcepti m.; follat . negocii, probe gnarus, qL1id hac in re valeanc hnmeri, quid !erre recu(cnt. Q!1.E me in .hoc -opere au&orem agtiofcunc pauciffi,na !unt, .L.

B. neqne mirmn, ranta enim mihi haud ett expe•

riencia', quanta ad 'hane materiam exponendam ne- celfa ria fuit; ni hilo .tam en minus , fi felix earum ob{ervationum, quas pailim apud au8:orcs inveni, quasque Celeberr. D. PRJESES Ipfe, mukorurn an- norum experientia)1ac in re munitus, mihi commu- nicai:t: haud dedignatus foit, evadam colleclor, vote ,mc L. B. potiri fcias. Tuo igitur, Humaniffime Let.1or, mitiori judicio, hocce conamen juvenile-,

·ecjam atque etjam commendo. Ec fic • - - Ut 1ufrm1, 1uo11do ut voJumus 11011 Jicet.

TEllEN-T.

(a) Video fericas vell.es, fi ve{les vocandz tunr; in .qui- bus nihil eft quo defendi aut co· pus , aut deni<jue pudor poffir. L. A. SENEC. de Benef. L. VII. c, IX.

§.

Il.

Etymologin vocis Mo ri.

De Mori vocis origine aclurus Ill. v. LINN1f, illis Mornm -'ldnu\nerat plantis, qu.e orrginis fimt

Or<ec~ obfcurie, q1111rum 91111111/ilu,·imd: utJrtntur Jiflicilli- 111e &' erut,e dubia! t,mw1 peiftfl1111t. ( 11) Originem Mori vocis erfe Gr~cam, eo pociori jure cum Nob. Ar~

chiatro von LINNe O:atuimus, quo certius efi, Mo•

ri memionem tieri in Novo Sacri Codicis Tefi:a-

A 2 men-

(8)

¾gJ (..j. '; ~&

tllC!lto, ubi ita in Evange!. f ,UCiE c XVII. , . 6;

1 . ~ ~ , , ' ,\, , '

cg1tur: 1:1 1::17';'.;cTc ;n;-111 w~ KOv.xo·J vl'.IWTrtw;. i:i\c1E'rc

,\ ~ . , I ' 7 'O lf', 'O

av 'TIil (it};(OCµIVG.l 'TCl.:JTi1, EXflsC,, ijTI, Kel.I 4-1:Jnt, ,11·: f-')

-r11 9C1.>-.r/r;-r;',1. • Summus Sacer Bocanicus OL. CELSI-

US, lb) una cum rnnltis aliis Sacrarum Pandet1:armn lnterpretibus, o-uKaµ,vov per Morum atqne Sycami- nun'l reddidit. Plurium de cetero tttl:imoniis com- probatur, Morum Latin is eandern effo arborem ac cruKrLµ,vov Grrecis. Dicit ex. gr. CORNEL. CELSUS: ( c) Clr,ui Morn111 Syc11mi11on oppell1111t. Ditl:a ecjam foit h~c arbor Grn:cis Mo~eo1., quod probe tefracm D1O- SCORJOES· ·. d) dnm ait: Mofeoc. ~ '2:,u;1,.<J.µi,[C1.> OE'ilJfov . SS'I yvwfiµov. .'vfrmlS /eu Syct1mili,·o l ,1rbor TTOftl e/l.

Idem etjam affeverat GALENUS ( e) hifce verb is: :Eu•

;.(l..µ1~8 78T' €S'l MofEXq yr/,)..(1. c',q oivov EYXECl..9, Sy-

COTllilli b. e. Mu, 1 l,,c w v1mo11;~,. i1J/u11dt!. De ratione Mori . denorninationis, nihil pro certo fiarni poce(r.

Vari~ circa hane rem exfrant fententire. Vero an- tem fimile videtur, Mormn dictarn fuiffe a fruEtns nigritie, (quam deprehendimus in Mora nigra) 11.~u- fOV enim nigrnm efl: f). Dicimr Morus Sv. Mnl- bårstråd j G~I. Meurier; Angl. Mulberrytree, &

Germ. Maulberbaum; quod ultimum nomen Mo- rum accepiffe, q□ ia s-oµa.-nxov -rov Mos10v, oris affeEli- bus commodus fit Mori frn8:ns, opinatus ell: JOH.

BAUHINUS. g).

OEi

adbuc plura de Mori vocis E- tymologia cupit OL. CELSII Hierobotanicon, &

JOH. BAUHlNI Hi(l-or. Pfontar. Univerf. adeat, de-

!iderioque ejus facisfiet. ·

(a) Phi-

'

..

(9)

¾~ ( 5) ~

(a) Philof. i.o:. p r /+ 1.b) Hicrobo~.mic. l.'. l. p z;,i,.

(C) L. 111./c. 18. (d) L I. c. 181 (e, ;c(i.TctTOTB;

L. V. c. 9. ( f) E<fays (ur le; d rogucs fimp les par LI!.~1ME.RY. (g, Tom. I. c. LXlll p. 120.

§.

llI.

F.ltn IY l ori Albce e rtra Pa trimn.

Sicuti omncs Scientire artt!S".]Ue, perperno cil' • cuma~untur grro, fedes mutant {equc diffunciunt ;

(i~ etj:1111 cum Ccrici i\Joriquc cultura {ele habuit;

omn·bns nimirum non fomcl viguic lucis, fcd car- pcim .;rquc pedcccntim pergendo, ab Aufiralioribus ad Aqllllonales pcrvenic regioncs. Afiam, & qui- dcm m hac Chinam . :\lorus alba funm agno(~it lo- c.nm nacalcm; (a) cui erjam Ill. v. LlNNc af!entiri

• ,c'irnr, dum l\ 1orum albam in China habitare as- ievcn1t. ( l> J Hinc ad Perfus migravic, indc ad Gra~cos, & deinceps ad Icaliam, ubi Mori .t\tb~ cul- rura majores indies cgit radices. Ex Irnlia ad Hi ...

fpaniam Morus ven it ; porro ad Galliam, & hcic cjus culmra fub LUOOVICO XL incepta atq. fub HENRICO IV. laucfobilicer concinuaca fuir; magnam cnim HENRICUM IV. circa Mori plantacionem ha- buiffe curam atque follicitudinem, tefl:antur Lu M,- mr,ires de SYL.LY €1 L' H fluil e da J?r,i HENRI le .~rn11d pnr PEREFI.Y. Adhuc vcro majori cura hu•

jus arboris plantarionem amplexi funt Magni Galliz Reges, J ,CDOVICUS XIV. acque LUDOVICUS X V. A<l Germanos deindc h~c perlaca e!l: arbor,

A,

&

(10)

-~ ( 6 )

~n,

& quidem magno cum fucceffo illarn in Boruffia pla11cari, acutiffimus fapicnritrimt1sque hujui Regn i Monarcba peculiari findio ci1ravic. Porro in Dania quoqne fe coli pa(fa elt lVIorus alba.

(e) Commernorat Celeb. Abocnfium Profellor -·P. Ki\LM

ii1 ltiner. T. Il. p. 15::i.. Morum Albam, non vero n"ifi rarirtime, in fil vis Ameri< z & Meridionalis 8t

Septemrionalis repertam. (b) Spec. Pla;1tar. p. 1 398.

§~ lV.

F(tta Mori

Alba in

Svecia.

FaEh in priori §. mentione translationis Mori in aufrraliores Europ~ regiones, feqnancur jam ex- perimenta no!tr.a borealia. Hi(ce vero anfam pra:- buere aliquoc Malmogi~ olim plantat~ Mori alb.:e arbores, qu~ duriffimam recencioris rev i hyemem . anni 1739 & 17-1,0 perculeranc, dum plurima:: in Sca:

nia plantat;E Mor! nigr.e gelu perierunt. ( a) Surn:

mo vero vifus acumine perlufl:ratis a Nob. D. PRLE- SlDEa_nno 17,2 in Brandenburgo acque Saxonia Plan- tationibus; eodem anno Ordines Regn i congregati, . Regem fupplices roganmt, ut lpfum D. Profdforem ex-

perimenca Mori plantand~ juberet Lunda! infl:icue, re; quare . ecjam Noh D. PR JE~ES ineunce anno 1753, in Elyfio Acaciemico, Paradis-Lyckan fic di-

c.l:o,

mox libram unam cum dimidia Mori albre fe. minum fparfit, fominaria infl:ruxic, omnibusque pe•

tentibus & femina & plantas di(l:ribuic, iuxca man- datum

,i I

I

(11)

,,~ --- --- --- -

~ )1c

m ·

damm fibi injun8:um, (b) jllbencipqsque dc;ing~?e- gni Ordinibus liceris impreffum anno 17;6. Vqiµ.

ptas rleinde Mori ferendai: ubique fuccrevit, ut pJre- cer pl:mrnrium Reginre Vidure ,Augufl:iffim~, UL- RIC~ ELEONOR.fE, Scientiarum artiumque omni- um Min•ervre, Drottningholmenfe, itemque Medici Regii D- OoB:. , HALLMANNI Stockholmenfe in Ladugårdslandet, ecjam in \VeO:robotnia & AUi- dem ~kelefoe easdem arbores feveric Prrepofitus D.

D. HOGSTRÖM, in O(kobotnia autem Profeffo.

res D. D. KALM ac GADD; immo vero pluribus in locis fatre fu11c, utpote AlingsMia- per Reg. Col- leg. <;:ommerc. Confi!iarium Nob. D. JONAM AL·

STROMER, Confiliarium Civitacis D. KOHL Nor- copire·, Merc:icorem D. SKOGE Caroli-Coronre,. ,-\.s- fe(for. & Doc.1. D. W AHLBOM Calm:-iria!, Me.m•

hrnm Fori caufarnm rei fabrilis ( Sv. Hall-Råtts Af- firl-enren > D. HELLMAN Gochoburgi, &c. Pri- maria autem Mori nofl:rre Plantaria inttituerant Mer- eatores 0. D. MlLDAHN Coronic.e, SUELL Mal.

mogi~ & APPELGREN Lundce, nec qon Celeberr.

Doin. Profe(for LUNELL Chrifban(l:adii, qui paricer remlic, rufricos Smolandia: qL1osdam, f.an- 0:a fimplicitate duaos, arbores illas plantan- di , in 9.uibus Sericum crcfcere Qpinabaritur.

Famn tandem indufl:rire Gentis nofirre in M9.ris plan- rondis tanrnm vatuit, uc Fcemina qnB;c;lam Irnla,- OL YMPJi\S DI SOMMARTINO, Hqlmiam anno 17 p fe conculerit, nova infl:ituta Mori plaman<l:.-c Scrkique producendi traditura; pervenic quoque

Pro-

(12)

.gg (

8 )

gs,

Profe(for quidam eodem tcmpore, MARSSOX , qui, {vafu tunc tcmporis Legati no(l:ri in Galli~ , jam Regis Rcgnique Senatoris Excellenciff Gencro-

fi([ Comitis D. ULR. SCHEFFER , fua acitlidit prxcepta: Al/emoirl' /11r

r.n

t tfeleve / S vers , • /i.j'c',

Itaquc Celch. D. PR/ESES, cmn 9.uibusdam Col- Jcgii i\lanufatl-ur. (Sv. Manufad:ur Conteiret) mem- bris inico confilio, de hifce rebus foam ntculit fen- tcntiam; Extcris vcro, nimis pccentiuu<:, res ipfa non convenit ; quare illi binc rurfu::, ckmi~rnrunc.

Plancara ,·ero haud exigua arborum copia m urbi- bus Scanix pariter ac rnri apud Nobile-, & Saccr- doces, Edich1111 quoddam dJ.:·ulgavic Ord1!1um Re- gn i Collegium fanufaaur. de Pr.1 •ni::-- ta111

rrn•

pcer :irbores plantandas, ( c) quam S..:ricum cru- dum prxpnrandmn (d) obtincndis; !ed i11ccrprccacio ejusdem Editl-i, die q Marcii anni 17 ;9 ta"cum in- ter arbores conf~rendns iuffi~ f >:Jtii, ut fpcs de pra!- miis ferendis Plancacores fofl:llerir, unde arl,ores negleEh-e relinquebancur. Multitudo tnmen in Sca- nia arborum fo~rum, ad anl'l.um 1760. numerutll

1 ;co-':O impleverac, in Elyfio Academico nopcr fa-

tis> paritcr ac adultioribus ubique co111putads. Ccs- famibus vero prrernlis fub ejllsdcm ann i Comitiis, fturl-i- um quoque Plantationis ce(fav1t, reli8:isquc plamacic;.ne- gligentia plerisque in Jo;is pcricrc Ad annum itaque 1765 _plurima: Mori albxex bi(ce cautlis perdira: erJnr,

fi cxcrpias arbores juxta domum Colorum pr~paran-

doram e>- Jfacide ac Rubia tind:ornm, propc Lun- ciam , plamacas .: Jam ,·ero icerum ip!a ha:c domus,

Comi-

(13)

I

m )

9

c

~

Comiciorum ·conclufo anni ,166, in Nofocomium Pro-

\'incire permutanda; cum plura Mororum millia parva precio venderencur ; translatis inde arboribus in ccemeceria, plerisque fobinde marcefcencibus, ma-

gna ecjarn multitudine prorfos eradicata , lo- cus in agrum, frngibus ferendis complanatus efr.

Rariores jam Mori arbufculre paffim per urbem foperfönt, major tamen harnm copia in Elyfio A- cadernico, quarum alcera pars denfos confötuic lu- cos, in feminario, nullis ob loci angufriam t.ran{b~

tis, reli8:a; alcera vero transplantata, fpåtiis 7 vel

8

ulnarum interjaccntibus, arbores magis & minus proceras, fruticesque minores concinet. Circum- circa fepes virentcs C·111·pini confitre font ad procel- las ceterasque aeris injurias propulfandas, extra quas ctjam arbores excelfa!, Ulmi, Frnxini, /kerir ac Crntttgi occupavere locmn. S-epius tamen Mori alb-ze arbuCT:um ex hyemis favicia laborare obferva- vimus, fecedente e ligno cortice quandoque revire- fcence; allt Cancro dem öm abfunme fuerunt arbo- res., prrefertim fitu nimis den(~. Nec tacendum, Moras nofi:ras Lichenib1,s nimis obrui, id, quod minus mirandum, fiqui<lem loco terraque aptata fat<E, humo argillaque commixca, folo aucem plus jufro fucculenco. Sum nibilo minus arhores, 20

annorum recace, ., vel 8 ulnarum alcimdine, craffi- tie vero diamecri 4 Ceu f pollicum. Mirum vero di8:u, Moros albas prrecedente anno magnam co-

·piam baccarurn fen ferninum edidi(fe, ( e J qure an- no currente fata, copiofe progerminarunt; quod

B ex-

(14)

~ ) 10 (

SSi

c'<pcrimentum ExcellcntiH. i\I..cccnas no(kr arnuc Cancellarius, Ilh:dhi(f. Lib. llaro D. M ELCm'.-R FALKENBERG prxfens in conlp;:dum dcd1c, l c•

giqlle Potentiffimo jam rc-tulic, qno (µeran.: licc- bic, Mororum cnlcuram P,1tria~, dignillimum fore Sum- ma

Gus- r AV() I J J.

argumencum > lit olim Gallorum Regi LUDOVICO XIV foerit. Cc.-rte fi quid lu-:ri ex Serici culmra nobis h:1uricndu111 , potiffimum id noviaimis Mori generarionibus, Cli- mati confvecis, propriisquc fcminibus progn-tus rri- buen<lum videcur.

ca) cfr. C. LINNJEI ftin. Scan. p. 193. (b) dar. d.

2 . Julii 1752. (c) dar. d 19. Ofö,b. 1-,7. (d) dar. I. Decemb. 1753. (e) Anonymus quidnm l.11t, ,;,< nn- no 1757. ltbellum, infcripr:, cirt.lld:\·u1gin: / ,t il.: cu/tiwr les 1\tfuriers TJ/,111rs &.., d' /Ja,"" !(s I 'ers n Soye Anonyrnus hic, pJ;:- ll Ccq.1cn:ia 2tf.:rr:

Le Jhrier bl1111c prod111t da 111.tr,s b,·,mcoup J,l·u pr- titcs, 'I''" le Af11ricr 11,,;,., d',"' gout fnde €:i do11

111 tre, ']t1' ,11 11e 111,t1H!e j>flirJf ord1•·.1ira11ent. Oil nJpd-

!.· ret te efpere ,11 CR I lR -Bl. l.\'C, f"rre 1 ,e , 111- 1,1111u,11.:1if l,·r m;rru tll /nvt I !,mrs 011 g, i a, E:,.., j,l11r r,1r,·11uJJt 11ufru. H.is b1cce.n•rn Vnrier:.tcs c1: f'!" 110s anno pr:tccrlenri hnud par a rc pia comprchr.:ndimus,

& majur fere nigrarnm qunrn alb:canttum, qu1h1s

nova :irc,mr al bida r n 'ris infurer rubris frA, fis. ca- rlcmque cccc 1s n ;,; r, !1 ;1i~1 1t1e tmgi~. !\.1ulrnu.-io

quoque b,1crnrum fpontc ek ci nrillm, piirrrm I tic- rornm .icl ca: I'" rim le ipf;s di!1 .. minonclo, in gcr1111- na mox pn fihit runr. ~ora·u ej 111 d gnum, orr.1 es h11;

baccarum varicrarcs p1 inrnm :ilbid~s fuir?e, & qure nigncanccs, & quz 1utd,cnrcs con{pic,c.bJntur.

§. V.

• •

(15)

j '

'

~ ( Il ) ~

§.

V.

D( ~rcrirtio B0

1 a11i-ca

MOR 1 in gc11ere

tl11J N j,z11e Aib(e ill /f ecje (aj.

Moms eft plantrc Genus, cui

.11.ijcu/, jl,1 es in amenta digefl:i.

CAL. l'eri1111:bium quadriparcicum: folio/is ovat:is , concavis.

COR. nulla.

STAM. Fi!t1mmtn quatuor, fubulata, erefra, ca- lyce longiora, intra fingulurn folium calycinum fingula. Antberce fim plices.

Fem111ei jltJres congefli vel in eadem vel diverfa planta a ma(culis.

CAL. Pr,-ion1h111m tetraphyllum: folio/is fubrotun- dis, obmfis, perGfl:entibus, oppofitis duobus excerioribus incumbentibus.

COR. nulla.

PIST. G,:rmen cordamm. Sty!i duo, fubulati, lon- gi, reflexi, fcabri. Stii;m,do fim plicia.

PER nullurn. c,,/yx maximas, carno{us, fuccu- Ienrns factus B,1ccn.

SEM. unicum ·, ovatum, acutum.

Generi huic varias 111. v. L[t\TNe fubjungit fpe- cies. Sunt vero : MO N(/S Alba, 1:1grn, p11/JJ , ifern, 1·11brn, illrltca, tntriricn, · ti11Elorin. Ex hi(ce fpeciebus, foln Moms alba nofl:ram fibi in pra:{en- ti vindica~ attentionem. Unicuique ex De!cripti~- ne Genenca pncer, Illam ad Clafiem Mo,:<ui~ Ord1-

B 2 nem-

(16)

00 )

12 (

ml.i

11emque Tttrnrulri<I! pertinere. Morus vero nofira ,

licec Claffis Monceci~, non nunquam florcs pro-

duxic mere ma(culos, icerum vero fccmineos can- tum, quandoque utrosque jnncl:im, ncmpe herma- phrodicos, in Claffcm Polygami::c vcluc cranficura.

Hane Mori alba: cmn genuina firn Cla(fo disconvc- nienciam, non lolum Ccleb D. PR/ESK~ nor:n·ic;

verum etjam Hiflor. Natur. noO:cr Docens i\Jeritis•

fimus, Pr~clariff. D. Magifter E. JÖRLIN, fo illam obfervafJe, benigne mihi commemoravit. MORI

A/btR folia quam Mor i n/f5rt:e minora, cenera, 11irida, finna ca. (b) Differt quogue a Moro 11ir;r11 rnmnlis Jongioribus, virgatis, Caule lreviori, fublucido. Ra- dix profunda, defcendens quinqu~pedalis, !mera les plurim.l!, fibrofre, ful va::. Lignum du rum frngile, lutei coloris, tornatoribus ucile. Bacca! Mori alb::e quam mgr,r minores, infipida::, diverfi coloris. Fo- lia Mori al bre pecoribns fåpida, e quib□s pingve ..

fcere perhibcntur. Tradunc ccjam nrbores adulcio•

res 18 aimornm a:tate1 1rnigis magisque Bombycibus arridere, pra:flancius indc fericum conficiemibL1s.

(a) Dekriptio ha:c Gcnerica, qunm meam teci, debetnr 111. v. L NNe Gener. Plantar. p. 487. lnjurius fo.

rem m Nob. Archiarrum v. LINNe fi hancce defcri- prionem, m~taco ~ci borum appsratu, tamqunm vere mcam heic mferutl1cm. lllam vero emendare, quis potent! (b ln Gallia 3 ejusdem numcrantur varieta- tei Le Murier Sauvageon, Le Murier franc ou greffe, 8c Le Murier rl' cf pagne. Oprimum ,;ero Le Murier fauv.1geon dar !ericurn, qua de re Ano-

nymus

(17)

..

ffl (

13 )

ffl

nymus quidnm it:l: La Soyc qu'on tircroit des mu- ricrs blanc, -fanv1 geons, feroit cres -bellc; mn is- tes feuilles e11

en

fi pcrices, {i minus, ft peu nournfan-

rcs, qu· une cres granclc planrauon de ccrre e(pece ne clonncrnic qu· une trcs -n,l:diocre quanticc de {oyc.

§. VI.

C ultur a nc Ufus ll1ori nl!1te.

J\forus alba, Tiombycum primaria efca, ( cum qua folia Ref.i!, L.,tl11ct2, Se1w in11iS, S,,mhuri auc

S'.JmU &c. neutiquam comparanda, fecundum ex- pcrimcnta 10 annornm a Cclebcrr. D. PR1ESIDE in(titutn, & fominihus & furculis difforitur: furcu- lis uempe re(cfös, parum incifis atquc in terra pri- mo vere difpoficis, radiccs facile fubinde :1gentihus.

Hi tamcn furcnh ,"'pon aliquot annos paffim tabl.!

confumci ft.ere. Semir.um itague futio ccrtior e\'a- fit. Hxc autem e baccis mamris ifro colligas mo- do: nempe ineunce M. Augufto, quatiuncur arbo•

res doncc bacc~ dec-aanc, quz in vafe repofitre , admixcn gelida :iqua , circumaguntur manibusque teruncur, iterumque mutata aqua idcm peragimr, usque quo pura fuperfinc femina, fundum fpontc pw:mia, gure, rejecl:a aqua, foli cxponunmr brevi ftc ·anda. Seruntur vero hrec femin::i verno tcmpo- re ad finem 1\1. Aprilis ve) initio M::iij fub Dia, in terra bcne fubacla, folnta, arcnofå, vel admixtn hu- mo, & quidem in fulcis exaracis duorum poHicom altimdine bumanmr, relicl:a intra fulcos pedis lati•

tudine; rigamur dcinde fecundo :iut cerrio quovis

B 3

<He,

(18)

cSS (

r4 )

eS-

die, fi opus, ac incra dics r

+

aut H plerumque progerminanc, frequcnciq 1c p_;r a!ltacem rigacionc,

& hcrbarum fcrnrum erariu.:acione icerata, eodcm 10- co bien nio relin11uunrnr p!J.1t,'C tenclla:. (Il) U, 1c avtcin in (~mi11Jria tran:,1il.mtamur, pedis fpncio in- cer1ac.:·1tl!. ra Ji .. 1 > JS ra.nubsque paulo rd\!.:.l:i-;, itc- rumquc ri1!<1mt1r, ibique per criennium ve! (upr:.

fuccrdcanc in arbores majores, minores, arbuO:aque.

Dcindc in majlllculc'l difponnntm· reminaria, fpatio '!

ulnarum incerjacente, d nec pofl: aliquoc an nos m quincunces ( q11mro11re) tandem, 8 vel I o ulnarum incervallo difl:ances transfcrantur, in aprica loca ; umbrofa cnim lubcm," , generation i apca, ipfis ar- boribus noxia funt. Plancaca: denique, ulcimo hoc durance demigracionis anno, fedulo rigencur. Re- liqua arborum cf~ cura, ut quocannis putenmr, ra- muliqne gelu (phacelaci relecencur; majores ~ucem rami in arbore adulca, non nifi cauciori modo am- putencu:-, ve! potius incacH relinquancur; incauce enim iis rcfefös, fokus frepius pucrefcens arborem abfumit. Frigus vernale MORO nofl:ra::, ad tinem m. Maij virifcenti, imprimis nocec; quod idem fa:- pe in ipfa Gallia Moru concingic, paricer ac nollris arboribus ind:gcnis, A/110 prre(crcim ac Fn:ro. In- gravefceme vernafis tco1poris noB:urno frigore an.

no 1 763 , tcoella Mori foliola gelu confl:ringcban- tur, qu::e digitos intcr trirn, in pulverem abit.rum, renafcentibus iterum horum loco foliolis novis.

Plurium icaque annorum cxperiencia cdoccmur:

1:0 Mod albre culturam feminibus tutius propaga- tam,

(19)

,,

..

.. I

tam, plurimum ta111cn laboris cura::que pofcere, fa.

tione, plancacione, cautnque refo8:ione frnticum, fi

ar-

bores evadant, nec gelu contabe(cant; ;i o ~-forum alb;m in pingni åtque f ubaB:a tetra, humo potis- limum arena commixto, pla11tandäm; ~:o fre.

qnenter rigMi ptuarique debe1·e; 4:ö Scpibos den, {is arque :irboribus exce!Gs, contra procellas muni•

ri; s:o aprico nec umbrofo confct'i loco, nec ma- joribus f uffocari arboribus; 6io (urculos luxuriantes pnricer ac hyeme tnbefcentes quotannis refecari ; quibus circum{l:antiis rice ob(ervacis, haud abfimi!e virlebimr, quin has arbores, Ilombycum ferici- qne 11t1trices, apnrl nos vi~eatlt. ~ecelTarium qu~que crit, qnod fi,pra monumrns, 111 mororum JUfl:a eulrnra, ut mm in majores arbores, qu:1m frmi- ces, f~pibus infervimras aptentur, qna·rmn b~.e a- pciores foliorum carP,rnrre, aniculis puerisqnc pe'.··

9gendre, priusque et;am vernamibus foliolis vire- fouot; majorLtln ~utem arborum folia, pluvia ca- clente, cicim; ve11tis ficcantur, qure uda Ilomb_vcibus, cumores genernndo incernecivos, n6cent.

Ceterum , fi magna ivIORI alba! cultura infii- ruenda föret, lucus , fitus , fol umque accura- te exquirendum; fciendum quoque eCfet, qua ratio- ne vel commodo perfeveret in Boruffia Mori fatio.

Interim vero, a Ce!cberr. D. PRJESIDE, fumma cum cura acque diligentia in Jies annosque infrim-

rn experimen::a, tum in Moris plantandis cum Bombycibns alendis procurandisqne, oblivioni ccrte 1wn cradenda, fed digna omnmo funr, qu~ fpecia-

liori

(20)

I

liori moclo atque prolixiori , quarn q11idem in hoc- ce juvenili opufculo, exponancur, quo utilitas ex.

Mori albx Bombycumque culcura haurienda pariter • ac Nob. atque Cel. D. PRJE,IDIS nunquam inter•

morimra laus, eo melius con!tet atque corrufcet.

Ego vero ha:c omnia, ratione habita cenerrimarum virium mcarum,

PntttreQ, n/iisquc po/1 me rmmorn11da reli11ql/(,.

(a) Conf. AB-. Reg. A,acl. Scient. Holm. de Ob(crva- tion1bus Nob. D. PRJESIOlS circa Mori fationc'TI,

S. D. G.

To

(21)

,,

..

.,,

To

The AUTHOR

Sir,DetH' Frieud!

D

o my 11ot tlm1gbts, tnkc it il!, n•bm DenY yo11 Frimd, ol'e 11fcwii11g tb.,t I the diftover beight

c,/ PitJd11r, i1l order to d,fmd tbe n,01 k, tbat Y"u 'II'itb 111de,n;our ntJd cr11d1tio11 b11vt pe1formed your {tlf, wbere<Jf

] om ,ny ftlf 11 Jh•i1:g eye -mt'li~u:

J Jbo11/d kfcp this d,,y n proformd filma a11d co11- tent my fi·lf tu benr 111itbi11 my brc11P tbe .f,1tiJji1f/io11, ] ful w ,ry fnrtl. B11t cb,1rwed witb tb-1 1110.ft under ,4Ji:clin11, mbicb loo!a for n!L po(/iblt orc1,Jions to brenk out, I rn11 uot fo,·lunr tefli}yi11g publickly tbe jny of ,11y btart , whm yo11 art go111g to ruthn ho11011r ond rep11t11tio11 by yo11r e:rcrllmt wol'k co11cer11i11g Jucb uftfu/J

mflttt, s nud d1Jpofitio11s, tbnt by 1111111y 11at1ons ore bigbly ,·egnrdul, obl,grs t!,e commo11 zp.:oltb of /eorni11g to com- mend yotff i11hgbt 011d l.:11orv/ulge, wbicb fnr e:rcuds :pur n

6e, !be Lord ou,· God grn11t )O/J true b~ppiu_efs

11nd

JucreO

111 ni/ y:iur 1mdut,1k1;1:;1, 1111J_ I rt11Mlll wttb Smcere nffet1io11 n11cl rfleem,

Sir,

,:iOtlr moll ovedit11t f11ithf1d Str-:Jnnt

PETER T.EGM.\N,

(22)

Dat.

Natura. Ingenium.

Ingenii. Cultura.

Erudicionem.

fingum. • Mores. Fortunam.

Concilian t.

Merita. Famam.

Tot. Inftrucl:us. Ornamentis.

R.oftra. Academica.

Confcendit.

l Ox./4JYJY&rd'. 3C8JYiR. 8JY98E$,JIJA,(T.

Ingenuus. Do8:us. Svavis. Clarus.

De. Mu(is. Nofl:ris.

De. bmrea.

Philofophica. Medica.

Jamjain. M~ricus.

~ hS t ft _,..

gratulor.

i!, re

8'

o r.

nn&E!WME

References

Related documents

met ipios noftra et ga alios fiudia atque officia cenient. eue derivanda. Inolgemus, fateof, omnes

Pro svou pr6ci pouiila dievdnou piekliZku a barevnd kovy, kterd jsou zpracovand iez6nim , pilov6nfm a smirkov6nim.. Takto zpracovand materi6ly drlle jiZ povrchovd neupravovala

Handlingsprogrammet är kommunens dokument för arbete med skydd mot olyckor, vilket även inkluderar de olyckor som inte leder till en räddningsinsats.. Syftet är

Historicky starsˇı´ Fourierova transformace poskytuje informaci o tom, ktere´ frekvence se v signa´lu nacha´zejı´, nevypovı´da´ vsˇak o jejich umı´steˇnı´ (poloze) v

Ve ker pr va k tomuto technick mu podkladu p slu spole nosti

Novrika se znadnE protilhlo, nebylo to v5ak zprisobeno jeho liknavostf, ale jednak - a hlavnd - jeho pracovnim vytiilentm,jednak skutednosti, Ze

Y-TE Exklusiv finns i storlekar från bredd 8 dm upp till 30 dm, samt höjd upp till 30 dm.. Dörrfakta

Ordföranden finner att kommunstyrelsen med 7 röster för Anna-Lena Norden (WP} mot 4 röster för Lars Lindgren (M} väljer Anna-Lena Norden (WP) till 2:e vice ordförande