Dissertatio, de auscultatione academica, quam, consensu ampliss. facult. philosoph. in regia acad. Upsal. præside ... Magno Beronio ... publico examini submittit Laurentius Nyman, Uplandus. In audit. Carol. maj. ad d. 22 Dec. a. MDCCXXXVI. Horis ante meri

DISSERTATIO,

DE

AUSCULTAT10NE

ACADEM1CA,

quam , ιOm/in/u _Facult.

Phtlofoph·

iti _{Regia /lcad.}

_Vpfal,

PRyESIDE

tdm Rever. _{atqueCeleberrimoVIR}

O

iIag.

_MAGNO

BERONIO,

PoeC PROF.

_Reg.

_ac

_Ordin.

Publico examini _fubmittit

Laurentius

_Nyman,

η_PLANDUS,

ία _{Audir. Carol. Maj. 3d d.}

22 _Dec, A. _MDCCXXXV1.

Hor is tnte _{merid. confvetU.}

UPSALlAi,

S:ae

R:ae

M:tis

MAGNiE

FIDEI

VIRO;

PeriUuflri

ac

Generoßsfimo

BARONIacDOMINO,

Dn.

MARTINO

CRONSTIERNA,

Legionis

Equeftris

NOBIJLIUM

PR£FECTO

inclutiffimo. M^CENATI ΜΑΧΙΜΟ.

^a^am iUam,

6? favo*

rem

mußt

_{atum, quo}

Ii-terarum amantes

ample&i

fo^es,

Msecenas Maxime ,

humittima

mente

fufyicimm

_ac

_veneramur

omnes , quotquot

Camenarum

Ja-era cohmm.

Prafsrtim

autem inme tot _tantaque

fingularis

_Tuae

itidulgeritia

exßitere

documenta,

ut Ulis vel

pradicandis

_vix

_parem

me

cenfere

_queam.

Refjpice

ita-que,

ferena fronte

,

Msecenas,

tenues

bafce

lucubrationes

₅

fyes-quc meas , tit

in hunc diem>

ita

_impoßerum5

_patrocinio

_©*

gra-tia _Tua,

_{erige, fove,}

_confirma.

mearum erit _-partium,

D. T.

O.

_A4.

"

rogare , ut

Jer

o

illa

ingruat

dies>

qua tantum

ReipubhcaJidus,

mor-talitatis

_legem

_Jequens,

_noßris

_fefe

oeulis

_fubducat.

Perilluft. ac Generofiflimi Norninis TUI cliens bumlUimtu LAURENTIUS NYMAN. Λ

SummeReverend« Atfo Celeberrimo VIRO»

Dn.

O.LAVÜ

CELSIO,

S, S.Theologie DOCTORI Celek Ci- %

Viutis _hujus

_{A^CHl-PRiEPOSITO}

longeMeritilT.Vener.Coniiftorii

Ecclef. ADSESSORI

Graviiftmo,

ΡAIRONO MAGNO.

Sfleföatifflmo IntegerrinxefrFidei VIRO,

Dn.

Ν

1 C

O

L

Α

ü

KYRONiO,

Guriac _{Upfal. Senatort maxime}

con-fpicuo, Affint fuo bonoratiiTmio,

FAll TORI eXOP TATISSlMO.

Specidte Fi*

Dn.

GEORG

H.

In_{UrbeReg.Holmenii Civi}

LaudatiiE-EΕ NETAGTORl

T_{JAspflgeUds? ob innumemmihi pr<eftitz}

*■

·*-Fdutores^Benefaclores Exoptatijjimit *

Μ. Ν.

cultqr humillimwt

Maxime Reverendofif_{Amplißmo VIRO,}

Dn.

LAU

REN

Τ

ΙΟ

ARNELL,

S. S. _{TheologiaeDOCTORl}

Celeberri-mo> EccleiiaruinS.Jacobi, &S.Johan¬

nis, _apud Holm. Ρ AST. longe

Dignis-fimo,Ven. Coniift.Holm.

ADSES-SORI _Graviflimo, PATRONO PROPENS1SSIMQ.

$ eftate Fide i VIROt

Dn.

_{J Ο}

_Η

_Α

_Ν

_Ν

_I

BURCKHADT,

Inurbe_{Reg.HolmeniiCivi laudatiflimo,}

Avunculo fuo honoratilTimo>

BENßFACTQRI OPTIMO,

dei _VIRO,

BäCKENKJELER,

mo, Avunculo fuo _{Honoratiilimo,}

C_ERTISSIMO.

beneficiA,Fobis,ΡatroniMagni,Vobis item^ dat, dicat^dedicat

V, V.

obfequentijjimw

In DiflTertationem

Doelisfimi

Domini

AUCTORIS.

r|pHebanae

fidicen lyrae

ilupendus,

® _{Et Divum celebrator ille, cujus}

Phcebeos temere semuleris aufus$ Cui.nafcentia apes feruntur ora

Flavi munere mellis imbuifle.

Hic tantus Vir , & artifex iupremus*

In certamine carminis _flagranti,

Imballi _{fuperatus a Corinna eil:} Auditoribus ufus _imperitis.

Sors & fata eadem obflitere vobis,

Fulgentifiima quotfuere, quot funt,

Fulgentitfima quot futura pofthac,

Orbis Lumina literatioris :

Te dico , Puteane, (idus aevi5

Te, _Lipfi , ftator eruditionis,

Quam nox ΓρΐίΓα _diu obruit latebrisj

Te, quis crederet? ipfe, Te,

Manuti»

Oris vivida imago Tulliani,

Siren & Latiae medulla Suada?,

Vosmetdogmata fa?pe reddituros,

Dodis é cathedris, frequens corona Relliquit vacuos , favorque

vobis,

Et _{poppyfmata &}

_abfuere

plaufus:

Tantum inträ oftia folitudo muta,

Preifo _{Sigmalionque fedit ore.}

Famam _{qua; faciunt beatiorem,}

Plaufus _{qua; faciunt benigniores,}

Dcdori , fapientia; apparatus

Non eft _{multiplicis, nec} expolitum,

Semper, Pallade pe&us erudita:

Verum nefcio _{quid latentis artis,}

Quid fucique,ftropha:qj, machinsquej Quae vox ftentoreo ruens tumultua

Et _{lingvae ftrepitus , volubilisque} Torrens _{eloquii ; & dientis ardorj} Et raro _fapiens favör _juventa;.

Fefi. cal.fcr,

2 O

Iis in Academiis eiTe _debet,

pau-cis _{agere; ita quidem , ut prima}

Aufcultationis neceifitatem &

u-fum coniideremus: deinde videa«

mus _{qui audiendi : Tum porro ,}

qui auicultare debent : ac

de-nique modum ipfius rei

expenda-mur- _{Quod dum facirnus, Tuam}

B. L. _{imploramus humanitatem ac}

favcrem.

5- II.

Et Aufcultationem iane omni

vjguifTe asvo

animadvertimus,et-jam quando nulli adhuc libri,

nulia exftaret literatura. _Neque.»

enim ab hominibus tum _temporis

.degentibus aiiter,quam narrando &

audiendo _{propagat# fuerunt}

fcien-tiae,&quicquid doceri poterat. Qui

tame _{propagandas fapientise modus}

ne _{quidem poft inventas literas}

ceilauit, ut aboiitus fult; ut Hi<

ilori^ _{gentium antiquiflimarum-»}

nos docent, _{quas Scholas publicas,}

do&oresque iis praefedos iemper

habuerunf, Quis nefcic

ii Ο ρ» ₅

rumac _{Perfarum Magos}

, iEgypti«

orum

_{Gymnofophiftas}

> Indorum

Brachmanes , Galiorum Druidas,

Ebra?orum _{Rabbinos, atque illos} gentis ejus dolores , qui in Ν,

Foederis canone , γραμματείς,

ψχ-ξΐσαϊοι , aliisqiie notninibus

νο-cantur? Fuit _{Gratia Mufarum}

do-micilium & _{gerrnana fedes. Haec}

tot _{celebres habuic Grammaticos*}

Rhetoras, _{Poétas, Oratores,} Ge-ometras,

_Phüofophos,

quorumiln-guli accipiendis

_difcendisque

arti-bus ienfum _{proprium feeenmt}

au-feultationem. _{Socratem dicitur}

audiviiie _{Plato, Platonero}

Ariftote-les, Ariftotelem _Theophraßus

Ere-fius,&fic porro. _{Foeruntque feéhe}

perplurimae, quarum _fingulas do-öori iuo adhasrenres _{ejus fcita in} publicis

άχ^οάμασι

, ex ipfius

diöantis _{ore, capiebant hinc}

per-vuigatae voces

_dxgoap&au

_{, ά·}

ϋζοάματα,

_{άχξοόίσεις}

,

άχξο&μάτΜοι

λόγοι , άλξοατήαια, & plures hujus

4 «*§ ° f*

generis

apud Grscos

obvias. La¬

tini

promifcue

audire>

aujultare,

«»-, au/cultatio, item au

di

tor ,

&

iimilia, dicebant, Cicero a

filio,

Athenas mifTo,

pofcebat

, ut

pras-ceptis

inftitutisque

majorum

abun*

daret , propterea

quod

annum

Crw

tippum

audierat

a

).

Fabius

docet

facundiam compararioptimos

legen·

do & audiendo. 8c ftatim

iubjicit:

Hac ut _fciamus ubi

pofita

conveniant

verba , niβ multa

leäione

atque au·

fcultatione

aßequinon

pofjumus

b). Gel1

lius c) ait:

Conventebamus

ad

eandem

cosnam

complufculi, qui

Romani

in

Gr&ciam veneramus, quique

easdem

auditiones eosdemque doäores

coleba-mus, Et alibi ^ ):

Quando

erat a

ma-giftris

auditiombusque

obeundis

oti*

um, ad Frontonem

Cornelium,

vifendt

gratia9

pergebam.

Plura,

ii

aves,

loca

in hane rem habere poteris

apud

Cl.Schefferume). ubi etiam

videas

tanti habitum fuiffe hoc

audiendi

4 · I» 9

familiäres , quos Anagmßas voca-bant, aliquem exantiquis fcripto· ribus domi _{legentes auicultare} fo-lerenr. Sed auicultationem ex

antiquo pariter ac hodierno uiu operofe probare , nihil eft ali¬

nd , quam oitendere velle Scholas*

dolores, & _{diicipulos, olim}

exfti-tide , hodieque exftare. Quodeft

nodum in _{fcirpo quasrere.}

a) Lik lOff, b) Inflit.Orat. lib.XC.

i. _c}XVIII. _{cap. z. d) lib. XIX.}

cap.

8· _{e) de Sttio ejusqueexerc, cap. 7.}

§. III.

Non _{equidem diffitemur,}

in-ventos _{femper , qui nullius ope_»}

adjuti , proprio tantum Marte_> 9

bonas literas addidicerunt. _Quos ideo _{άυτοδιδάκτχς Graeci vocant, de}

fe _{utpote illud jaåantes,quod} Phe-mius Citharoedus _{apud Homerum:}

ΑυτοΜοοίκτος ειμί. Θεος $έ μοι h

φξεάν

οιμχς

Ποα/τοίας

_{ενέφυσεν.}

6 «δ! Ο |>

Ego αme

ipfo

doäusfem. Dens

eiutembt

mentibus cantiknas

Omnes _infeevit.

Natnque 6c Heraclitum

Ephe-ßum _{absq; nllo praeceptore}

_6c

_com«

monfiratore omnem Philofophiam

percepiile

, narrat

Plutarchus.

de-que Manlio

Equite,de

Epicuro,de

yirgilio, de

Apulejo,

deAugufti-nos;eque recenrioribus, de P.

Ra-mOrMureto, Poftelio , Cojacio ,

Philelpho 6c Budaeo: quod horura

iinguli, in fuis quisque

artibus,

nnllo _{magiftro » aut duce, nifi}

iu-opte ingenio, natur^que

bonirate*

ad iumma evaierint; referri videas

apud

DoöifL Naud&nm £),

6c ex eo

apuå

Alorho/f

c): qui

etjam

hifce

addit _{Jovianum Pontanum 6c} Tan-Fabrum. Sed non nifi ingeniorum

hi fuere porcenta ,qua?, in univer-fum , faltim a mediocribus

inge-niis, perperam trahuntur in ex¬

em_{piurn. Haerent vero}

άυτοΜάχτοίζ

certa

_quasdam

_{vitia, ut}

nimia

fai

perfva-o _{p 7}

perfvafio,innovandi ftudium,

con-tumacia , & jd genus , quse non

raro _{perniciem adferunr}

, viamque

pandunt fédHs & erroribus. Nam

nt _{nullos habuere dodlores,}

quarn

ie _{ipfos, ita fe foios, fuaque}

cogita-ta & _{didh , tamquam oracula,}

iu-fpiciunt & _{adorant, fuasque}

fen-tentias, _{tamquarn proprias filiolas}

9

ceteris _{pr^laras, deosculantur ;} ali-orum vero _{confilia vel judicia^#}

ipernunt ac _vilipendunr.

a) _{Odyjf. lib. XXILv. 347. b)}

Syn-tagm de Stud, Liber_{alibus p.m. %$.feqq.} c) Polyhift. p. m. 51.

5. VI.

Nec dubium eft_{compsndioilorem}

illis _{viamfore, qui}

pr^eceptoribus

utuntur, _{fibique prxrnonftratores}

ac comites _ftudiorum

adjungunt

alios, qui, ut alt idem _Naudasuse), non modo eo jam _{eruditionis gr do*}

årinae _{fuis laboribus proveäijuni,}

ut

merito_{pojfintoliornminform}

ationi pr£·

t_(fe

, fed qui praeterea _{rertim aeque ac}

Seien-s O $»

faetitiarum ufu

poUeant

,

nec

minus

exploratam

habeant

communem

viven·*

di, quam

docendi,

ratmnem.

a₎ c/>.

§· v.

Quid? quod earerum

nonnulfa-rum eft conditio , ut illa? fine

vi-va voce vixaddifci poilint rite : ut

e. _g. lingua?, _propter

pronunciati-onem. Porro, quis _neger

audiendo

percipimulta

,faciliori

negotio,

quä

legendo? Qui enim

docebic alios,

eum neceffe eft, _qua? ipfemet

cre-bra leéfcione, multisque

lacubrati-onibus, edo&us antea fuerit;

vel

etiam _{qua? alios olim}

audiendo,

perque fumtuoias

peregrinationes,

& commercia cum eruditis viris ,

propriamqj

experientiam,

hauferit,

in unam velut congeriemcompor·

tare: _quseque tanti

ipii

conftiterint,

quorumve non

nifi

permultasam-bages , temporisque

jafturarrb

ha-beripotuerit notitia,

ea,exiguo tem¬

poris

momento,

in

auditores

_transfunde*

fuos

m ο ιβ· *

transfundere omnia. Licebit _igitur una hora, ex ore fidi do&oris,

plu-ra doceri, _{quam quae} mulris horis,

tasdiofiffimo _{faepe improboque la·}

bore, ex. multis libris, &

nequi-dem ex his _femper, difci _{queant_,.} Quare Theon _Sophifta , qnis eft, ait,

qm tion aufcultare

alios libenter velit;

ut ea _{quacum magno} labore

perfece-rnnt alu , facile confequatur.

5- VI.

Animum audita_{pafcunt, alont,} nutriunt; qua?que fonora vocein-culcantur _{frequentius, eafiguntur} alcius animo. _{Quare Fabius hoc}

pr^ceptori injungit, ut ipfe aliquid\

immo multa,_{quotidie dicat, quafecum}

audita _{referant(difcentes.)rationem}

rrox fubjicic: Licet _{enim , inquit,}

fatis exemplorum ad imitanåum ex le·

Üione_{Juppetaty tamen vivailla, ut dt*} citur , vox ahtplenius a),

β) Inßit. Orat. Lib. Ilcap. 2, VIII.

Quid dicam de mulds pranu·

ίο ο _gj»

diciis _{; erroribus, hasiitationibus} , dubiis, inter legendum occorrern tibus, animumque trahentibus im

diverfa ? _{quas tarnenomnia, viva} informatione , fepenumero diåo

citius tolltintur & évanefcunt.

Ex-lerit _{prxterea vivi ac prasfentis do*}

öoris _{adfpe$us, ipfaque illa oris,}

vocis , geftuum ac ratioeiniorum

mutua _{confpiratio &}

conienfus,fm-gularem quandam vim & efficaciä

in mente auditoris _{; procul dubio,} quod ea alacrius movent,majorem-que excitant attentionem , &, per

hoc, altius in animum fe infinuant,

quas plurium feniuum minifterio percipiuntur. UndeHieronymuse)

Habet, inquit , nefcio quid latentis

energia viva vox , in aures

difci-pult, de auäoris ore transfufa, forti·

us _{fonat. Plinius nepotem fuum ad}

Iteurn audiendum hoc modo co· hortatur: Multo _{magis> utdieitur,vi'}

va vox afficit. _Ηam licet _acriorafimt,

*1 o ggi u

dent>_{qu<epromntiatio\ vultus habitus,}

geftus et\am dicentis, affigit. Uc

ta-ceam _{proficiundi viam modumque}

auditu melius _{cognofci, multaque,} qua? libris non temere foleant vul* gari, viva voce inftillari melius

poile audiforibus. Ut _{denique &} hoc _{adjiciam , eos, qui aufculta*}

tiones _{contemnunr, peccare} jnDe-um,qui hoc medium _{informationis,}

in _{generis humani ufum, ordinavit:}

etjam peccare in alios , quorutn

induftri^ & confiliis _{diffidere vU} dentur.

Cap.

_Secundum.

Qui

Audiendi,

§. i,

QUod

oniscopia

de

verborum

praecipit

ac

Quincti*

orati-mlianus a), eam nempe

com-parari Opiimos legendo & audiendo:

id in generede aufcultatione dicen-dum arbicror _{5 optimos nimirum} eflfe

i2 o |a»

eile audiendos. Quinam vero

hi

fint _{optimi, quorum}

_acroamatis

&

publica? nosrnec

inftitutioni

com-mittamus , vix aliunde

cognofci

poteric

melius,

quam

ίϊ

notas

iilas

& chara&eres examinemus,

dotes-que infpiciamus ,

quibus

revera-,

abfolvirur boni do&oris

_publici

perfe&io

Sc

induftria,

a)

Inftit.

örat.

lib.

X,

cap. 2.

g. IL

Quarum hsec prima

eile

poteft,

ut _{ipie fit eruditus ,}

_qui

alios

eru-dire velit. Nam volare fine pen¬

nis, & fine velisnavigare, non ma¬ gis eile queac

temerarium,

quam erudire velie fine eruditione: Quo

pa&o

neucer

ad fcopum

perduci-tur , nec qui difcit, nec

qui

do-cet;ut fit,cum ccecus coecum

du·

cit. Publici dolores iunt ingenl·

orum nutrices; _mamma? nutricurr,

fi Ia<ftis non funt uberes, infantes

inedia _{perimunt, aut}

_faltim

_mace*

rant: _{itaqui ipfe}

edecumatiori

non

«B§ o 19» 15

eft _prasditus

_do&rina

_,

_fciendi

_cu^

pidos eruditionis pabulo iaturareu»

nequit.

$. III.

Oportet autem eum, qui

alios

docere velit, _{pnefertim in}

_fcbolis

iliis _{, ubi fublimiora diiciplinarum}

traduntur, non levi ac

perfun&o-ria rerum, quas proponet, imbu· tum efTe _cognitione: ied _omnino

fubafto efle _{ingenio , atque}

maicu-la & _{infigni ornatum fcientia 5 in} eo certe _{difciplina? genere}

, cujus

publicam fufcepitprofefiionem.

U-bi _{quendam velut principatum}

te-nere debet inter ceteros,ita ut ar-tis fuae _{fpatiofos ambitus folide}

a-nimo fit _{complexus, & fimul}

no-verit iis _{, quas dubia funt &}

con-troverfa,quas(j

abftrufa,&

apopulari

feniu _{aliquanto remotiora} , ex ve¬

ris _{immotisque fundamentis ac}

principiis, explanare ac edifferere. quo enim quis fuerit eruditior,

a-nimoque fuo

evidentiores

fcientia?, quam

14 m 0 w

quam profitetur, ideas impreiTerit,

eo etjam _{clariorern cognitionis lu*} cem aliis _{afFundet,& faciliorem}

di-fcipulis coniequenda? eruditionis

viam

_modurnque

_{monftrabit. Facit,}

inquit Rolottus , ad ffilendorem

xylcademiarum,//Profeßores non

tan-tum doäi _{fint, Jed etjam excellentes} in ea _{fcientia, quam profitentur. Sic}

florentern dtcimus iUam Academiam, qua non tam multitudme five docen· tium, _{five difcentium, abundet-,}

quam-φ/ίfe quoque _{nonnihil fuciat ad rem,}

fed qutedoäoribusgaudet,quorum

eru-ditionis_{farna tibique eft/timma. Alias}

majornon eftftudtofis_{difceudtftmtdust}

quamfi auäiverint magiftros ef/e erit'

ditos, _{quibus fe fewper Optant}

Jmi-les _fove,

κ a) /» 7m?. de_Profejjorib.

Academ.

ν P% /.

pag% 194.'

§· IV·

Et _{quoniam artium qua?dam} eft_{cognaric & communevinculum,}

quoiin muniis fuis expediundis, Γο·

° _fr

Ή. das i\]x _{requirunt operas,} mutu-asque _jungunc manus: hinc nonfuf-ficit _{do&ori, ut eam,}

quam publi¬

ce _docebit

, artem unice calleat;

ied _requiritur

infuper reliquarum

etiam_{difciplinarum,non aräa}

fane,

fed _{immo inftru&ior}

fuppellex; iromout _{publicus do&or} quodam-rnodo _{fitTrcAy^Sfeniii haererevelit}

& _{cefpitare circa ea}

dogmata & quseftiones , qua? fine aliarum di-fcipiinarum fubfidiis, nulla _ratione*

poilunt _{explicari. Quod per}

indu-Öionem artium rem _{haue exami·}

nanti _{facile patebit.}

§. V.

Quibus rite _{perpenfisi facilé}

pereipimus , quid tenendum fit_de

trito ifthoc: _docendo

_difeimus.

Con·

cedimus _{equidem dari incrementa} eruditionis, docendi _etjam

exerci-tio _comparanda.

Qui enim, inquit

Claubergius

α), commuriicat

cuma-Ith _{ea, qu<e}

cogmvit^fcientiam in

an't-mo_{feto firmwrem ac}

joltdhrem _efficit,

ΐ6 *§ ο Ι»

Newße dum alios infiituit,

ipfe

rebus

diutius immorando, magisque

ad

eas

attendendo, _{perceptionem juam}

clarw

-m» diftinßtoremque

reddit

_,

memori-am roborat. Pr<eterea femper

accura-tiorifludw in eo

elaborando

ver/amur,

pluribus

communicatum

iri

110-vimus,^ /z/ quo fl

erraverimus,

w///·

torum reprehenßonem incurrimus _, wquod in_privatum

dimtaxat

itfum,

tibi nullum

_{reprehenßonis}

periculum>

de_flinamus. ac denique

communicati-one illa [entenliarum

noflrarum

certi-tndinem _experimur ,

(1 ab

ahis

erudi-tis examinat£ nulla in parte

falj<e

re·

periantur, aut certe errorum

admo·

vemur, ut eos meliora dofii,

emende*

mus&cum verdatemonftratacommu'

jmwx.HincFicheruSjW

arcanafuaftu*

diorum methodo, 'Moutm&Smita com-mendac, ut adleverare

fuftineat,

ad _comparandam

folidam

do&ri-nam,viam tritiflimam

certiflimam-que eile,

docere,

fignurr»que

ici-entias efle ,

quod

poffic

tå ö i* / 17 mo, grsdum ad fcientiam firmifli-mum, Etiam Forints Ringelbergmsy docendi hoc exercitium _usque

a-deo _{magnifaciebat, ut}

_diceret:

_Hoc

exercitio miram tibi comparaveris_co·

piam rerum. ttbi decies rem eandem

docueris, plus te Jenties

profecijje,

quamβfitgiens lucem magno te

labore

dornt _{confeciJJes b). Quamquam ,}

inquam , h®c verisiima , tarnen,

ut ea fluunt vel ex labe

imperfe-dionis human® , in do&iffimis et-jam hominibus , & excellentiilimis ingeniis : quando nullius dotes ita

iunt _{felices, ut omnia fimul & fe*}

mel _{comprehendere poffit; vel ex-'}

infinita rerum difcendarum

mul-titudine ; vel ex fcientiarum in

dito orbe _{quotidianis incrementis;}

vel ex _{obligatione illa, quaadma·}

jora femper & altiora, in vaftifli*

mo

(apienti®

_{oceano , ipii}

_etjam,

tendere tenentur _{do&ores; vel de*}

nique ex aliis cauflis: Ita imperi-tis _{docentibusminime hoc}

η «ι ο _i»

bioaliquod aiylum, aut tegenda? o-icitantia? _{praetextus, paratur; quaii}

tum demum fufficiat arti alicui fe¬

ie _{adplicare, inque illam addifcen*}

dam incumbere , quando eam pu¬

blice _{profiteri coeperis. Quod utic#} nihil efl: _{aliud, quam fe ipfamqueL*}

artem_{profticuere.)&auditorumvota}

ac defideria _{turpiter eludere. Alios}

namque docere velie, quod ipfe_j neicias, genus eft infamias,

furn-maeque ftultitiae ac impudentia?.

a)Log, Hzrmeneut, Geriet. cap L 5· i, p. m, 115. b) Joach. Fort,

Ringelb, de Ratione fludii,

6. VI.

Immane autem _quantum

in-commodi fluit ex indo&a &

impe-rita informatione.i _{Qui enim} ne-cefTariis _{ingenii & do&rina? pras·} fidiis _{deftituti, ad docendum,tam·} quam implumesaves advolandum,

prorumpunt, eos, velint, nolint,

neceile eft delabi ad frivolas artes,

& _{impoftur^s illas, quas}

ö _ι«!»

tismi, Charlatanismi , Machiavel·

lismi _{literarii, atque aliis hujus}

ge-**

neris _{odioiis abufuum nommibus.}

recentiori hoccesevo, traducuntur.

Aliter enim fe _{expedire non}

pos-funt. Hinc tales do&ores vel _nihil in _{medium adferunt,}

nifi _quod a

magiftris fuis, & ipiorum di&atis,

haufere, vel fi in aliis _difciplinis

a-liquantisper fuerinc _verfati,

diver-ticula _{circumfpiciunt,}

resque

alie-nas _{, & ad}

propofitum (uum nihil facientes, _{pervim invehunt,}

mul-"

tasque faciunt _{atnbages & circui·}

tus rerum _{inanes. Prasiertim}

au-tem,fi _{iinguse aliqua gaudent} prom-titudine , tum vero,rebus,

quas

i-gnorant, _{reli&is, prasfidium omne}

in effreni _loquacitate

ponunt,

ra-bulaeque fiunt ac blaterones _inepti; rem firenue _{egiffe rati}

, fi

ampul-lis _{verborum, ac inani}

fermonis ftrepitu auditorum fuorum aures

oppleverint; licet animos _interea > omni rerum _{cognitione vacuos}

re-B 2

_linquane

20 *2 o g*

linqtiant: res

tritas

&

cuique

obvi·

us obtrudunt,vel

futiles,

nulloque

invita humana ufu

con(picuas,pro-ponunt;

aliena

pro

fuis

venditan-do _plagia

_literaria

_,

vel

alia

hujus

generis,

cordatis

do&oribus

mi-nime digna,

committunt.

5. VII.

Sed ad rite docendum non

fuf-ficit eruditio & apparatus

multipli-cis _fapientia? 5

queis

multi

quidem

eile _poiTunt

inftruåi,

fed qui

_ta*

menad docendum nonftatim erunt

idonei: uti etjam contra

fa?penu-mero contingit,

mediocriter

do&os

ceteris melius informare.

Requiri*

tur

proinde in

eo*

qui

in

difciplina

aliqua (it

aufcultandus,

donum

et¬

jam

informandi, h.

e.dexteritasqua?-dam in ipfo

proponendi

modo,

ut

id fiat cum ufu &

emolumento

difcentium. Speétatur

modus

pro¬

ponendi

vel in

verbisse

1

in

metbodo*

§. IIX.

Quod

ad

prius:

perfpicuitati,

m o |at 11

qusefumma orationiseilvirtus,

an-te omnia eft litandum. Cum

e-nim iermo fit inventus, ut aliis

fenfa animi noftri _aperiamus,

o-mnino ica _{loqui oportet, ut}

intel-ligamur. Erit emm otiojus fermo,

in-quit Fa bius , e)quem auditorfeto in-genio non intelligit. Prasftat omnino

tacuiiTe , quam obfcure loqui , & mentem auditoris , qu=e

illuftran-da erat, verborum ac (ententiarum

perplexirate, ceu nebulis &

cali-gine , involvere.

Quid

juvat

obfcuris involvere

fcri· pta (diéta)tenebrist

Ne _{pateant; animifenfa, tacere}

potes.

Excitat vero di&io _perfpicua

attentionem _{apud audicorercu}

quam proteric & obtundit

ob-fcura & confufa. Studendum

igitur, ut dixi , perfpicutati ver¬

borum , & ejusmodi utendum

lo-quendi tormulis , quae, omnls

am-biguitacis expertes, rerura, de qui-bus fermo _{eft, indolem aperiant,}

11: *1 O §8»

ipiiusque

dicentisf

mentein

expri-roan.t dilucide, Nec oratoriis flo*

fculis temere indulgendum , prae-fertim Γι infcientiis _{txplanandisoo} cupabiturlegens ubi

veritasconten-tadoceri _{,absque omni fuco}

_&ad*

icitirio cultu , nuda & fimplex o*

culis _{lubjici amat. Narn ur ågrotus}

mn _requirit meäicum dijertum _,

[ed

fananώ peritum ι Sic a

Philojopho

mn

requirimus orationem

phaleratam,

in·

quit Seneca,

infl. örat, lik

Pill,

cαρ. 2.

$. IX.

Cumque is auicultationis

pr^-eipuus finis & fruåus fit, ut ve^

ritatem _{percipiat audiror,}

_h.

_e.ve* ris de rebus _conceptibns

_imbuatur:

in eo _irnprimis do&oris verti

de-bet cura , ut res , & veras de re¬

bus _cogitationes , verbis aequare

noverit. Verba autem & diiieren* di formas , efferendis animi

cogi-tatis _{aptas & convenientes, prore}

o |H

23

in _{percipiendis reliquis inftrumen*}

toram vicem _{obeunt: immo}

ipfa®

\\\x Realium nomine

_{dj&éejquarum}

lingute, pro iuo genio , fuo velut

propriofermone_{loquuntur,fuisgau*}

dent vocabuiis ac _fermocinandi

ri-tibus,quos

terminos artium, _itemqj figna & _{reprsfentamina} rerum,vo-cant _{Philoiophi. fiquando}

voces ac

iententia- _{cbfcuriores , vel}

ambi-guas , fuerint ufurpanda?, _{eas vel}

definiendo_declarare,

veldiftinguen-do ab _{ambiguicate fua fecernere,} oportet. Juvabit _{quoque , ut}

do-örina _{captui audiroris}

adcempe-retur _{; in expiicando ehemate,}

ex-emplis, fimilibus, definitionibus,& aliis identidem _{aliisque vocabulis}

ac _{phratibus asqui valentibus}

rem

illuftrare: ita _{tamen, ut inanis vi¬}

tetur _{ταυτολογία.}

$. X.

Nec facundia eft _negligenda:

ab hac enim & _{ipfa? res commen·} dationem ac _lucem

accipiunt,

gra-1

14 o I#

tiusque addifcnntur,quae

jucund©

Äamabili verborum fluxu

audito-rum auribusanimisqus infttliantur*

1

viiefcunt aurem contra & fordent,

quamvis

alioquin

in

fe

egregia,quae

viii fermonis cuitu _{proferuntun_>·}

Tegiturnon tantum >

fed

ornarur

etjam veftitu corpus.

Pari

modo

res veftiuntur ac ornantur fermo-ne.utque vedis virum

facit,

quod

in _{proverbio dicimus ,}

_ita

rebus,

qua? edocentur ,

au&oricatem

& _gratiam

_{conciliat fermonis}

Ha¬

bitus. _{Eleganter hic}

_Joh.

Rolot-

_£

tus a) Vappct, inquit,

bonivimlaa·

des von metetur, _quamvis

pocttlo

af-fevatur aureo:

vimtm

vero

nobile

Rhe-nav um ac Neccaricum , β puriffimo

exhibeatur _Chriftallo , bac tp/o

erit

grätins :

multum

tamen

deperdiwn

efl _{gratis ,}

_//

_ex

_impura

_hauriatur

lagena , qua

vel

araneis,

vel

mw

feanm

in

quin

ata

ed

dfpergwibus.

Jta

quoque

pubheus

dofior,

tum

demum /

(itfserendi facundiam oftendet ,

β

res f

lig o Is» 1Ϊ

traäet cathedra _{fua dignas , <£r eas}

commendet_{jermonis puritan. Tum e~}

* _mm

attentifftme ,

qukqutd exponit,

excipietur , quicquid

eloquitur

cuftodi-etur. _a) Lib.6,pt\95,

5. XI

Et _{puritati quidem}

_di&ionis

cum in omni ftudiorum _{parte, tum}

imprimis in eloquentia &

literis

humanioribus _profitendis

finden-dum eft. _{Qui enim eloquentiae} flo-dia _{fe&antnr, non rerum tantum,} (ed vel maxime iliii _{etjam ac}

ier-N

monis _{cauiTa, dolores publice ie«}

gentes adeunt. Quod fi lutulenra^»

ac _{impura fuerit diélio docentis,}

fieri non _{potefl aliter , quam ut}

hcec nolentibus nobis adh^reant,

qua? in }uventutee fepius

audien-do, altius in mentem irr miferimus.

Quod Laurentia Vall#, v<ro nitoris

fane latini ftudiofiffimo, contigsile

teflaturBudasus _{a)Adautem, inquit,}

Laurentio non aliasaccidit, _{quam ex} prava

loqueniium

mifvetudine,

quibus

ι6 o if aut

_legendis

, aut audiendis inviti ev· roris _{contagium contrahimus. Nec}

öliter _{Seioppkis b) Jransalpims, ait,}

homwibus ex _{quotidiano latini}

Jermo-mims inter_{ipjosufu multa [tve barbar}

(tve plebeja, ac detertoris not<e[c

ad-harescere _{folent, utpoflea cumfiilum}

arripuere, latinitate eorumdubitare

nequacpaam eis in mentem veniat,Inde

•fit, ut _{[criptaeorumplerumque minus}

puritatiii habeant. Contraubipura,

ubi tersa _{, & caftigata erit oratio}

docentis , talem omnino dicendi

formam animis _{imprimunt ipfimet}

_j

etjarn discentes, auresque fuas

pro-prietati ac elegantia? fermonisita-j

adfuefaciunt, ut infolenti _aiiquo vocabulo , aut phraii aiiena _,

non fecus offendantur , quam-«

cum _{peregrinum & exoticum}

hominem in _{iingvas nobis} ve-rnaculs nativos tenores ac

regu-las _{impingere perfentiscimus.} Sed incidit hic _{qu^ilio : iintne}

acroamata & _{leäiones publica}

_in

Acade-i ° ^ 17

Acadsmiis , patrio potius, _quam

lacino iermone , initituenda?? ubi

videas _{prioris ieηtentia? patronos}

veterum Grsecorum & Latinorum

exempla urgere : apud quos non aiia , quam fua iingua, vel fcripta

in lucem _{edebantur, vel auditoria«·}

publica personuere. Majori _utrinq} claritate, a _{partibus docentis}

pa-riter ac discentis , res proponi _ac percipi poiTe , imprimique felicius

ideas ac_{conceptusrerum,cpe ifåius}

loquel^, quam cum maternolaåe imbiberimus. Uium _porro

eruditi-onis latius didundi ac _propagsri ,

etjam ad lingvarqm, pr£ecipue_j quae erudita? vocantur^ impericos;

Ut ficco _{pede pr^tereamus reliqua}

argumenta , quibus in univerfumu

tueri iolent confilia Sc conatusiuos

illi, _qui ex publicis cathedris Sc

fcriptis abrogatam penitus latinam

lingvam , inque ejus iocum mater» num ac _{populäre idioma}

fubilitu-tum, volunt. Sed in re _{perfe, ut}

1% m o »·

opinor,

expedita

paucis

nos expe· diemus. _{Utique latinitatem}

_ad

in-telligendos veteres

&

recentiores

fcriptores

addiscimus.

Saltim

hic

icopus &

finis

introdu&i fuit

cul-tus latinitatis apud

majores.

Ma¬

jores noftri hane

etjam

linguam>

propter fontes

antiquitatis,

utque

ea _pro vehicuio _acincerprete

fcien-tiarum uterentur, fuspiciebant-»,

ejusque ufum in

publica fcripta

&

Scholarum fubsellia, velut propa¬

gandas eruditionis

commodiilimum

adrriiniculum , introducebanc.Hinc

receptum,ut

Academic<e

Cathedra

in docendo , in disputando, inque

aliisexercitiisiuventutis,hae lingva

pe'rsonarent. Quod ut

noftra' in·

jungunt

AcademicasConfticutiones,

if;a in Patriis _{Lyceis femper}

il-lud fan&iflime obfervatum fuiile, Jhodieque obfervari, novimus.

Re-centiori hoc asvo, cum , circa

cul-tum natalis idiomatis exorta

con-tenrione _gentium , cceptum

fuerit

icrii>3

«β ο g» 19

fcribi Variis_{Unguis, fimul occidere}

ccepit loquelas Romano pretiurn

ac ufus apud _Exteros,

etjam

_{in_»}

ipfis Academiis ; qua

de

re quere¬

las do&i viri movent, non injuftas.

Abufu _{etjameo usqp fe}

_extendente,

utdolores _{perplurimi,inGermania}

prascipue, prasle&iones fuas expu-blicis ac _{privatis pulpitis,}

reje&a

latinitate, patrio fermone haberent»

quem ejus gentismorem lepide fu-gillat Pet. Burmannus, in Qrat. de PubLHumanior. _{diiciplin. ProfeiT}

proprio officio& munerepag.29.)

Inque eandem rem in Oratione in

human, ftud. liberiori adhuc _fatyra invehitur. _{jam quo res devoluta*}

>faciie videmus. Nec enim tantum

in desuetudinem ac,penedixerim,

exilium, abire latialis fermo

ne-ceiTum _{habuit, verum etiam pro}

una hac _{lingua plures alias hodie}

per

discendas:

Gallica, puta, Ger¬

manica, Baitavica , Britannica^>

?ο β! O ι»

Italica,Hispanica , & qu®

non?

tot

omnino , quot reperientur gentes*

e quibus comparand® eruditionis

fubfidia _{aiiqaa erunt fperanda. Vi·}

derint cordati ac _{perspicaces, num}

in rem orbis literati iit _{πολυγλωτ]ί&}

iftbaec recentior? iit ne

prodispen-dio _{potius, quam compendio eru¬} ditionis habenda ? fane , cum ex¬ terarum _{linguarum cognitio in ie~»}

non eil ipfa eruditio, iéd ejus

tan-tum _{acquirenda? via &}

inftrumen-tum, hoc modo, pro multitudine

nationum , muitiplicabuntur

in-ilrumenta, & crefcet, _proculdubio,

numerus _{inilrumencorum,pro}

am-bitione _{gentium in excolendis fuis}

linguis. Arquanto compendiofius

imitteremur in abdita icientiarum,

unius latin® _{linguaeope, tanquam}

communis eruditorum _interpretis; cujusque alioquin cultus propten»

antiquitatem eil

neceilarius

?

Sed

ut redeamusin viam: _fupponimus

fermonem

_{aliquem eile}

_deberecom·?

m ° ft· ₃₃

^^nerri eruditorum _{Interpretern :}

fapponimus

latinum idioma ad id

£ffe _{commodiiiimumijarn i!}

arcium

ProfeiIores,iinguliin

fua

disciplina,

eo _abolito

, vernaculo potius

acro-amatafua _{publice haberent,}

diPpu-tarent _{quoque,examinarent,}

fcribe-rentque _denique , (quod enta iru» uno _{licet,id quo minus iti ceteris}

liceat, nihil _{impedire video) quid}

demum fieret de _{latinitate ?}

quis ejus rei periciam tanto labore

redi-mere _{vellet, cujus nec}

ufum, nec

honorem _{publice confpicuum}

cer-neret_{? quo circa exiftimamus,non}

temere _{migrandum eife hoc}

majo¬

rum _{inftitutum, ne via}

pandatur

ad _{contemtum &}

negle&um ejus

linguse, quse eile debet communis

eruditorum , deque cujus _{ufu ac}

neceffitate cordati _{omnes non}

pos*

Cunt non _{effe conviåi.}

<S. XIL a) Comment.

_Ving.

_Gr.

_b)

_Ub.

_φ βιϊο

_ttiflor

_{ρ. 65,}

32. o

fß»

$. XII.

iDiximus ad docendi

dexterifa«

rem ibonam quoque

requiri

metbo·

dum. Id ita verum eft, ut

hane

anirmim pene dixeris

efFe

informa·

tionis, (Ine qua omnis,

etjam

publi¬

ce auscuItandi,labor vanus

redditur

ac inuitilis. Quorfum

ingeniofe,

acute , exquifite

de

rebus

magni

momemticogitata;

quorfum

eadem

eleganter

verhis

expreila; ii

ηοη_*

noveris ;artem h^c omnia

juftoor?

dine, ac digefta ferie,

proponendi

tuis audiitoribus? fi meditacionum

tuarum uon niii chaos

quoddam,

& monftrofam congeriem

difcenti-utn aunbus rngeras ; ea qua? po-ßremo dicenda forent, primum

inculcando »& contra. Undee

fub*

felliis fuis uihilo quidem

do&iores

excedenc discipuli, quam

accede·

rent; pro luce meram

caliginenu

mentis , pro

fcientia

ignorantiam

reportantes ;non

aliter

quamfurdo

narrata hiit

iabula.

Arte

enimve*

ro artes eruntdocenda?.

«t © i* i?

§. XII;

Debet autem omnis fra&audi

inodus rebus_{parirerac perfonis effe} accommodatus.hmc _probe

disprei-endum, _{quid unicuique discipfinae,}

pro re oata, conveniat, vel minus.

Nonnunquam

integrae artes, non-nunquam earumtanturo _particulae, & _{peculiares qua-dam quaeRiones}

,

explicantur. In illis univerialis, in his _{particularis methodus locum-i} h bet. Rurius alia*a _{fimplicibus ad}

compoilta,aliceafine ad _media,ad il-lum finem

_{ducentia,progrediuntur.}

Ii!ic _{iyntheticus, hic analyticusordo} fölet _{obiervari. Ante omnia vero} auditoris ratio _{docentium fit fcopus}

ac _cynoiura;^

cujus

captui

do&rina

omnis, ac

ejus

_{inftiliandaemodus»}

debet _attemperari.

§. XII.

Captui vero auditorte tum Ce^j accorr.modat_{publicus do&or qvnrn}

peripicuus efTeiludetac

brevis.Per-fpicuitati obftat inverius ordo ac

per-34 ·6§ ο |βι

perturbatus,

juvat

vero maximen re&us ac nativus, _quo pofteriora_j

ex

prioribus,

_tanquam

magis notis,

jufta

quadam

&

continua

ferie,

de^

ducuntur. _{Sic namque}

_tradita

_& perspiciuntur

clarius, &

firmius

haerescunt memoria. memoria e*

nim anima & _vigoreft ex

bonotra·

élandi ordine. idem

_prasftatbre

_vitas, fecundum illud :

Quicquiäpr<scipies,

efto

brevis

,

ut

cit9

difla '

Fercipiant animi

äociles,

teneantqut

fideles a\

$. XIV.

Etelucescit in docente

hapcvir-tus,(i caveat, ne παραβάσεις εις

άλ·

λο _{γένος committantur:}

permixtu-ram _quippe

_{disciplinarum,}

quando,

exempli gratia, Theologica cum

philofophicis

, &

ha?c

cum

illis,

una

veluti _{mafla, cong!omerantur;neve} in commentationesfuastemere

con-ftipentur fuperflua & nimis

luxuri-antia

* ° & it äntia , undejufto longiirs tela

ie&i-onis _{producitur» Ha?c enim arnbo}

diftinétcB rerum _{perceptioni, &}

ju-ftas attentioni _{auditorum, officium*}

Confunduntur _{quippe &}

diftrahun-tur animi auditorum _ingrata

proli-Xitate: _{hinc contemtus, hinc naufea} & faftidium naicitur rerum _etiaou

pra?ftantiflimarum. brevitas vero,

ut ideas non turbåt & _{obtündit, ita}

proficiendi ardorem provocat

exi-mie _{excitatque, eumque magis} ma*

gisque fovet. Hinc Do&ori cordato

anxie videndum , non _quantum in

re dici _{poteft, iedquantum dici}

tie-ceffe _{eft; nec quantum ipfe, fed} quantum capere valeat auditor; nifi

proeo haberivelit, _{quifuos potius,} quam difcentis usus ac _profe0lus,in

docendo , refpiciat: vel qui ad _van nam _{iapientia? oftentationem acro*}

amata fua unice inftituat. _{Quod de} Thoma _{Hafelbechio, Theologia? irf} Vindebonenfi Academia

_ProfeiTore,

aarrant,

_{quiEfaiam publice}

til O f$»

pretaturus,

in

explicatfone prim!

capitis

Prophetae duos & viginti

an-nos coniumfic. Sednectamen

omit-ti _prorius

_debent

_{ea, qua?}

_neceiTa·

risetra&ationi deficiunt : id enim

demum eft_{perie&um, cui}

_{nihil iu·}

pereft,

nihil deeft, Qua?

igiturab-ilrufiora, iis eruendis & extrican'

dis immorabicur diutius , quam

ceteris: nec _quia Tibi, ideo etiara

iis , quibus cum in pra?(enti

agit,

per ie clara &

evidentia fore

judi-cabit. In auditoriienimuiumomnia

referridebent._Quodqj

_{de Republica}

iapienterloquitur

Cicero#)tid

etiam

heiciocum habet: Procurat/o,inquit,

lleipublica (etiam literaria?)

ad

utili»

tatem eortm , qui commifjifunt, non

adeorum_{quibus commijja efiygeri}

_debet.

j. XV.

Requiritur etiam in

docente

in·

gernitas &

Jinceritas

$ qua?

in

eo

confiftit, ut nequid eorum,

quibus

proficere poffit auditor,

abfcondat

lividor b) lib. i.

officio.

2p.

«I o $» 37

lividoue premat filentio ; fed

can-dide illi _{imperriatur, viamque«»}

discendi monftret _{commodiffimam.}

Artium arcana _{tegere & occultare,}

inque docendo aliquid, cujus

parti-ceps non reddatur _{discipulus, fibi} reiervare > id enimvero _eorum eft,

qui, lucri cupidine

docent,venalem-que habent fapientiam, vel qui ex invidia,& prava asraulatione,canino

more _{, vel draconum inftar,}

Incn-bant _{thesauris, quibus nec ipli}

fru-untur, nec alios uti finunt. Sellu-Iariorum _{viliumque opificum hoc} eftingeniura, ut tyrones fuos non

ftatim intromittantin _{illa, quaear¬}

cana vocant artium fuarum _{; fed}

per ambages primücircumducant,

& ftudio multa eos _{celent. Aliam}

eiTe _{oportet rationem artium übe¬}

rallum. Candida_{Mußrum föres &}

apert<e> nec ulla ad fapientiam via

debet eiTe occlufa»

$. XVI.

Diligentia

dolorem commendat;

ιδ #■ ο pi

qua? non tam in eo

fpeåatur,

ut

conftanter , &nunquam interrupto labore, le&iones iuas

publicas

ur· geat,auc etiam

domefticis

collegiis

horas omnes _occupatas

habeat,

_qua

in eo _{potius , ut res, quas}

doftu-rus eft ,

praemeditando

diligenter,

accuratiori mentis trutinaante pon-deret & examitiet, quam eas pu¬ blice _{proponat. Fatemur}

_equidem,

qui artium & lingvarum

rudia

tan-tum elementa tradunt, imparatos

plerumque

accedere

poiTe ad

infor-mandum eos , qui rebus primum-.

cognoicendis initiantur:

his

vero,

qui pridem

proveéliorés,

inqjadyta

icientiarum altius penetrare

cupi-entes, (quod fieri utique par eft;in Academiis), inftituere volunt,

his»

inquam, opuseft

le<ftione,

non;vul-gari: opus meditatione

jugi;utrite

formenturjudicia de rebus,qua?que

proponenda

veniunt,

diftinfte

&

ordine _{confpicuo,non vero}

_confufe,

proferantur.

Quo

ipio,

quid

de

extern-I O I» 19

extemporali

legendi promtirudine*

vel _{collegiorum in unum tempus}

conglobata ierie, vel

iisdem di&a·

tis multoties _repetitis,

_ientienduni

fit, facile _{perfpicirr.us. In}

_hisce

e·

nim _{partim avaritia}

, partim vana

oftentatione, _fsepenumero

_peccari

novimus*, ficut rei licerarte periti dudum oitenderunf.

XVII.

Sunt _{prastereaalte vlrtutes^quae}

docentem exornant : Nam

aßabili-tate, comitate ac benevolentia,tan>

quam magnes ferrum, aut Catcias.

Hubes , discentium animos iibi

at-trahet ac conciliabit. Patientia

per-vicaciam _{ingeniorum fuperabit»,.}

Pietate vero, rratre ac _Regina illa

virtutum _{reliquarum, quse in} do-örina non minus , quam in vita_j

relucere debet , hoc cfficiet, uc

quicquid pralegerit, non: aliten#

quam ex tripode diäum,excipiant fui auditores. Sed de munere do*

Jgentium

accurate agere, non

hujus

® _H»

eft inftfruti: _{ipfi etiarri, qui}

infor-mandi arte _{excellunc, quid}

ie&an-dum , quidve fugiendum _, per fe

probe norunt.

$. XVIIL

Qnt igitur his aliisque

dotibus

in# ftrudi docendi _fpartam

adgrediun-tur _{,illi non defiderabunt audirores.}

Si tarnen _{contingat >fölet enim Sc}

hocoptimis quandoque dodoribus

conti_{rgere , ut focordia} diicen-tium > & lirerarum contemtu,

a-liisve inconiulta? _{juventutis näsvis,}

numerus audientium non _femper

refpondeat voto;tum fane ardorem informandi nihilo _{quidem m3gis}

parienrur illi apud fe

exftingui,fed,

bona freti _{confcientia, in}

_propoil·

ro _{perfiftent acriter : Antimachi}

fecuti conftantiam,

qni,cumThe-baida fuam recitaret * & audito·

res ad unum _omnes,

_exceptoPla·

tone, eum defererent, fe ipfum

hoc confirmabat di&o :

_agedurn,

Plato _{inftarl omnium} eft.

«g Ο ψβ 4*

fes & cordati , ut concurfu &

frequentia non

inlolefcunt

& cri-ftas _{erigunt, ita paucitate}

audito-rum nön ofFmduntur, animumve

defpondent» Probe enim

funtgna-rr, _publicos applaufus _nonfemper

ex dotibus informantium >

quam-vis excellentifiirris, fed vel maxi-me aliis eriam cauflis, fkpenume-ro _{dependere* Habent enim} lite¬ rarum ftudia, ut res alia?,

fuasin-clinaciones , iua fata. Oriuntur,

ftant , occidunt, iterumque refio·

refcunt. _{Inque ipfis Aeademiis}

de-prehendimus, nunc has , nunc a»

lias _{difciphnas arcesque palmam}

ceteris _{praripuiile. nunc}

Schola-fticum _{regnafTe genus, nunc}

Ra-mapum; rrox Carteiianam , inde

Pufendorfianam , tum Thomafia^

nam philofophandi_rationem, potio-rrs tenuifie_partes.

NoviflimeLeib-nitio Voifiana rnethodus

inclarefce-re _{ccepit. Quseve humanarum}

ali-4* «I ° ·»

quando erit, cum ut

hatc

ceffim

ibic, & venturis ingeniis

lampada

trader. Humaniorum literarum, hodierno _tempore , occafum

de-plorant

eruditi, tenebrasque

inde

exorientes ac imminentem

barba-riem denunciatit. Pro

novicatisftu-dio, _quod gratum femper

eft

cun· öis , &Juventutem

praecipue,pro-ter fervorem temperamenti,

titil-lat, diiciplinas videmus

fuosple-rumque pati manes,

fuas

experi·

ri vices. Circa _tempora

reforrna-tiönis, cum , profligata

barbarie,

meliores litera? e tenebris iuis e·

ruerentur, _undique ad earum

Pro-feilores fiebat confluxus. Cum Me-lancbthon, communisiüeGermanorum

Magifier , inquit

Heumannus«)/**·

thi<e_lingu&

_lat'maque

_Poefeos

_culturam

etiam _{atque etiam}

_commendabaty

fum-mo _{impetu in} eloquentiam _ac

Poe/m

Romanam _{ferebantur ingenia map}

-rum noßrorum- diciturque idem

Pniiippus , tefte Königio

b

),

«8 o _{$* 43}

terdurn mille _{quadringentos}

habu-iile auditores. _Quis

linguarumMa-gifter fperet hoc tempore tot Tibi fore _{diicipulos, quot fuerunt} Jo-hanniReuchlino? _{qui» inepiftola^} ad _{Seberium, gloriabarur}

deform-na fua , quod in fcholis Graecis &

Ebraicis _{prope quadringentos} ha-beret , qui fe aufculcabant,

nume-rumcßvideret augeri indies

ry.Glo-riabatur_{etiamFraucifcusPhilelphus}

Florentinus do&or , non tantum

fummi ordinis fceminas , ut ho¬

norem _{ipfi exhiberent, viafibi ce.}

dere folitas , verum etiam audito¬

res _{quingentis amplius quoridie,} cum _{doceretjfubfeliia occupafle, &}

hos _quidem

, magnam partem, vi-ros _{patritiae dignitatis}

, ac fenato-res _{ä). De hoc tarnen Pill··}

lelphoteftatur , Erasmus , vi*

rum eum _{fuifie majoris}

phi-lautia?, quam erudicionis e)An*

ton. _Muretus tanto cum

II

A4 Ii o p»

jpfe etiam Rex & _{Regina Scholas}

ejus intrare non ded _goarentur/)· Angellus Politiams Catullum , pce-tam _{ufpote laicivum , non fponte,}

Ted ab _{aliquot literärts coa&us,} Verona , in officina quadam ,

ex-plicabat , in conferriiftmo

homi-num cujus _{cunqj ordinis concurfu} tantoque acclamantium favore, ut

elogia h<ec clara voce identideni-.

ingeminarentidemijjumccehtusAugs· lum_{ßbi, qui Poetam conterraneamin·} terpretaretur. ut ipie de hac rete-flacur in Mi c. _{Quantum pra^u·}

diciis hominum_{fepenumerodebeat} celebritatem fuam fama _do£fcorum,

iatis _{fuperq; exemplis iuis}

compro-bant _{fEviiui decora} , Er. Puteanus, Jui. Pacius , J. Lipfius & A,

Manu-tius· Hi _{enim, at quanti iiterarum} herogs! _{eaipfa,qua publice}

audiren-tur, hora a difcipulis _{iuis deferti,}

reconditam _{fapientiam, vacuis}

tan-tum _{auditoriis, inaniftudio,ja&are}

neceilum habuérunt. Memoratu

perfe&o digna fun^quae Erythros

•β O flu _45· Pin. Lifo. Ι· η. CfX. hafte ιη_» rem de Manutio refert:

humanio-m literas Mamitius in Gymnaßo

Romano

_publice

_docenäi

_{provinciam ,} Thom&Corai_{morte^Magißro}

_deßitutam

& vaettam, fumma omnium voluntate

ßudioque

obtinuit

, qu# ejjet qua*

β theatrum illius ingenii ac vocis

erudit# ac Romanis auribus di<

gn#. Sed tum

licuit admirari

, vel

potius

deplorare

abjeflam

deprejfamque

bonarum artium _condiuonem; tum

Ii-cuit,fednon fme ßetit_{adfpicere buntλ·}

tiarum literarumpretia^qu# olim vete-resferebantin ccelum_-juventutis , qu<e

turnerat, _{#ßimatioueßcconcidiße. Ete*}

mm cum Uli olim eloquenti<e _adipiscen,·

d# _{gratia, mariatransmitterent,}

Ion-gisßmas peregrinationes juseiperent ,

Graci# _{/Ijtaque civitates obirent , ut}

exquifitos

in eis dicendi Magifiros

in-venirent, adirent, _{fahtarent, atque} eorum ex ore, _{tamquam ex fönte, elo¬}

quenti# praeepta haurirent; contra

t_fit, ßne _{innerum moleflia, ßue}

46 41 Ο Ι»

fiimtu,

ßne

labore, habere

poterant ]

Gracu _Latin<eque

_eloquentiß

_doäorem eximium a c

finjular

_{em, cont}

em/er

_unt;

utriusque liugux copiam

polhcenti,

pr

Are

voluerunt.

IS!am, qua hora, difcipulorum

multitu-eloqueniw preecepta

tradenda

e·

rant, a corona derelidus, fchoL·

oflium cum uno aut altero ambulabat.

Haec _{Erythros. Quis nefcif, ipfos} etiam _dolores, non raro

ftratage-matis & artibus circulatoriis _uti,

ad auditores fibi

alliciendos?!^«;-pridem,

inquit

Menckenius

g)> e· ruditls _{obfervatum eil, plaujum &} ac-clamationem e tbeatrisinfcholas _atque

auditoria _{migrajje ,}

_&

_Rhetores olim_{Jophißasque ac declamatores cce¬}

nts fifiortulisque _datis plaufum

rede-mijje, domique aluijje acclamantium

&

plaudentium chorum , qui difiuro

&

recitaturo

_femper

_adejfet,

_prodeuntetn

comitaretur, dedutiiont

acclamaret, iwwo magnificas p9* tentiorum As

_conduxijje,

^

#//*»*-<9 ° & 47

rofa pofuiffe

fubjeüia

, quo majoraUr

ceretur numerus auditorum♦ & poft

pauca dicit : enimvero non minori hodiecura _atque

foüicitudine

eruditi de

plaufu jibi conciliando

laborant.

Haec

Menkenius. _{Nerrpe hic etiam} fae-penumerolocum habet

tritumiftud:

Mundus vult _decipi.

_CaufTam

_qusris?

eft in _{propatulo.fcilicet ex vulgi ar«}

birrio _{pendet etiam fama}

_docenti·

um.Hic autem,cum iolidiorisde re¬

bus_{judicii fit expers,non poteftnon}

capi externis &iis,quae in fenius

in-currunt. _{Qui igirur inclarefcendiar¬}

te_{prae ceteris excellunt, quiq;ad}

ef-faicinandam _{plebem, captandamque}

auram _{populärem,nati} faéhq; _funt,

hos videmus _{plerurrq;applaufupras}

ceteris_{gaudere;ad hos,tamquäad} o-racula,& inufitatae cujusdam iapien-tiae _{fplendidos inftitores ,} promi-icua audientium _{turba ruit, anheiat,}

inque lymphatico illo accurren-dirun ultu _{plures, tcrrenfe velut}

abreptosJorgo fyrmare,fecü rrahit.

Uifolifa iuntpeliqui volitnntvelutumbr<t. Sic