Conspectus historiæ hominis moralis, quem, cons. ampl. facult. philos. Upsal. præside mag. Daniel. Boëthio ... publico examini subjicit Conradus Widmark Wermelandus. In audit. Gust. maj. d. XXII Jun. MDCCLXXXIV. h. a. m. s

D. D.

CONSPECTUS

HISTORIE

_HOMINIS

MORALIS,

quem,

CO N 9. AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL,

PRjESIDE

M.m

_DANIEL.

_BOÉTHIO,

Philos. Pract. PROFESS. Reg. et Ord.

PUßLICO EXAMINI _SVßJICIT

CONRADUS

_WIDMARK

Wermelandus.

IN AUDIT. GUST. _{MAJ. D. XXII JüN. MDCCLXXXIV.}

H. A. M. S.

UPSALI^,

CONSPECTUS

HISTORIE HOMINIS MORALIS.

§. i.

Hiftoriåm,

lummis extollere

veritatis

laudibus

Luccm

vitsequc

nullo _quidem

Magiftram,

_tem¬

pore neglexerunt lapientiores Scienniarum cultores, an vero _{omnem, quem, vel ad veritates humano} ge-neri utiles illuftrandas , vel ad morum do&rinam

perficiendam, conferrc potuerit, ufum, femper

colli-gere calluerint mortales, valde dubitamus. Ipfa

ean-dem tracbandi _{ratio, quae per plura invaluit faecula,} fterili _{potius curiofitati, quam rerum utilium}

cogni-tioni _{adaptata videtur. rhilofophi, quorum fuifiet ,}

viam _{progredienti humano ingenio expeditam} red-dere, _{causfasque felicitati mortalium obftaculo}

futu-ras indicare & _{, quantum fieri poteft, removere, ab} eadem _{erudiri, olim vix dignati fuerunt, multo mi¬}

nus curam _{ftudiumque illi excolendae & debitae}

re-ftituendas _{dignitati impendere, operaepretium efle}

du-xerunt. _{Neque hoc mirum; quamdiu enim, verae}

fcientias obliti , vel inanibus difputationibus inutile

ingenii acumen oftentare, vel ad idearum

Platoni-carum _{normam, humanarum divinarumque rerum}

indolem _{explicare atque morum & vivendi} praece-pta tradere adnitebantur, experientia hiftoricaque

rerum _{cognitione fe facile carere poße fibimet}

vi-debantur. Semina earum _{praecipue veritatum, quae}

no De Methoio determinandi ldeas Morales.

^ _Confpettus

ad bene vivendum corducerent , in ipfa anima hu¬

mana infita latere _{arbitrabantur}

, quae congenita _at

tendendi _{vi, in quocunque rerum fbatu, feliciter}

pullulare & ad veram

_perfecbamque

_fcientiam cre-fcere _{pofle autumabant, adeo ut, omnia,}

aure nobis

jam re£ta, jufta & honcfta _{videntur, pari racione}

apud fingulos non tantum _{homines, fed apud}

fin-gulas gentes, five cultse five incultsr _fuerint,

seftima-ri & coli debuerinc. Ut vcro _{plana & in}

aprico pofita fuit vera idearum noftrarum _{origo, causfas} quoque _{progreffionis cognitionis humana;, quoad} magnam (altem partern, extra mentem _quaerere

cce-perunt, _illasque rebus extraneis, efficaciam in noffra

habentibus _{defideria, adfcribendas efle}

viderunt; lin¬

de datum humani _{generis variasque illius}

mutado-nes, _{quas Hidoria tradere debuerit, perquirere,} ut

incitamenta attendonis humanae & in illis _ingenii mo-rumque progrefius rite cognofcerent, fibi ufui futu¬

rum ehe _{exidimarunt. Ex hac}

Philofophia progres-fi _immortalis

ingenii Viri Montesquieutf), _Hume/>),

& _{Robertson c)}

, lucem dignitatemque Hidoriae _con¬

ciliare hac nodra memoria feliciffimo cum _fucceflii

tentarunt. Non _{quidem menti humanae}

negamus

congenitam ideas _{componendi facultatem} , eandem

vero, niti defideria vitam _{roburque illi dederint,} afdu femet _{prodere pofle, nobis haud facile}

perfva-

de-"***■ 1

•'r- .11 i ■■i ..in. ■ ■i i».-—.-.

a) Sur ia _{grauieur öi, ia decadence des Romains.}

b _{Hiftory of F.oodand.}

c) _{Hiftory of rhc Fmperor Chariits V,}

quam

Hißovide Hominis Mora/is. _j

demus; cum vero hasc defideriü, mentis vim

exci-tantia, _{jam pauciora & debiliora, jam au&a atque}

robuhiora,- pro diverfa rerum extra nos _politarum conditione, quötidie videmus, facile patere

arbitra-mur, & _{ingenii humani progreflus} , & morum

in-dolem _{formamque varios, pro vario hominum}

fta-tu fuifle. _{Quae igitur philolophandi ratio,} Hiftori-am in _{genere perpolire atque ufibus humanis magis}

aptam reddere, fvafit, eadem quoque praecipua ex

illa _{colligere momenta docuit, quae & progrefTus}

ingenii humani, pro temporum rerumque circum-ftantium varia indole , & morum diverfum habitum

illiusque causfas indicant, atque eadem, in unum

di-fciplinae corpus congefta, eo ordine _{eaque ratione}

difponere , ut philofophicae rerum cognitioni lucem

roburque concilient. Quae hunc in tinem colle&a

fuerint _{antiquoris recentiorisque aevi monumenta,}

Hißonam Hominis, recentiorum _{Philofophorum}

fcri-ptis tantopere cotnmendatam, efficiunt. Ha:c, quae causfis _{progrefluum humanas cognitionis in genere} illuftrandis infervit, _{difciplina, fructus uberrimos}

u-tili Scientiae Moralis culturae _{pollicetur; ad ideas} fci-licet virtutum & vitiorum veras & indoli humanae

conformes _{formandas, lucem confert dj, & causfas,}

quibus moventur hominum animi, ut vel fua cum

A 3

alio-d\ Confr. Annorationes Ccleb. Garve _adje&as

Phi-lofophize Morali Celeb. A. Ffrgusonii, quam ex

Angli-cana in Germanicam tranftulit _Linguam.

Confr. quoque DifTerr. Petr. Ax. _{Rbnqviß: De}

8-20 De Methoio determinandi Ideas Morales*

$ Confpeäus

aliorum felicitate

conjun&a

fe&entur

commoda,

vel

in errores & vitia ad fiiam & hurnani generis

per-niciem, defideriis ifuis agitentur,

in

aperto

ponic.

Quarum reruni

cognitione

ciim

abfolvitur

tota, qux mores hominum relpicit,

Philofophia,

utilibus adeo

& ad illam _perficiendam

_neceflariis

_monumentis

col-ligendis, nec

labori

nec

ftudio

parcendum

efie

puta

mus. Conftituimus idcirco, Specimine Academico Hiftoriam Hominis, ad morum Philofophiam

illu-ftrandam infervientem, delineare, ut pateat, quae

praecipue tangere

debeat

rerum momenta , atque ut

fimul, quae optima nobis

vifa

fuerit, eandem

tra-dtandi rationem _{proponamus, & mitiori}

_{B. L.}

_ju«

dicio _lubjiciamus.

§* II.

Qui vel femet ipfum vel

alios,

quibuscum

vi-tam _{agit, attention} confideraverit

oculo,

nullus

dubi-tare _{poteft, quin homo}

commodis

_(uis

Budens

fi-mul _{aptitudine naturali fe cum aliis}

_conjungendi,

praeditus fit, quae in

afhim producta,

varia

ratione,

& _{jam fortiori jam debiliori affeffcu > femet prodit;} adeo ut iidem homines aliis conjunQriffimi, aliis

infe-fti non tantum _{videantur, verum} etiam _{varia, pro} diverfa aetate & mutata defideriorum _{ratione, ineant}

confilia, ut e. g. qui olim amico aliis animo illis

gra-tus _{acceptusque fuerit, jam illis inimicus} odio haberi

queat. Hac experientia & propria confcientia

edoftus,

varium & inconfiantem efie hominem facile _fatetur; & fimul non fine ratione causfisque, _quarum funda-

men-11ißoviß Hominis Moralis. 7 mcnta in ipfa latent humana _{natura, mutari mentis} eonfilia _{ideasque illis fuperftru&as, videt. Generi}

vero humano intereft, has nofle causfas _{, ut} maxi¬

ma, quae

exfpe&ari

poflint ab hominum focietate,

quisque obtinere

fciat

commoda;

utilem adeoque

&

Morali Scientiae_{profuturameorum judicare fas eft}

ope-ram _{, qui} fincero veritatis ftudio confiliorum & idea-rum vel fui ipfius vel aliorum Hiftoriam tradere

vellent. Sed verendum, ne _{particularia haec} huma-ni _{ingenii morumque monumenta, quae Hiftoriam} lndividui conftituunt, manca mutilaque forent, nifi

ex Hißovia Speciei Lucem _mutuarentur. Hiftoriam

Naturalis cultoribus, _{qui ceconomiae moribusque}

bru-torum animantium examinandis _{operam navant,}

fa-tis ehe videtur, aliquot tantum individua cujusque

Speciei obfervare, ut

hiftoriam

totius Speciei

con-dant: _{qui vero}

_homines

_{rite cognofcere cupit, non} aeque fadlc, quem

fibi propofuit, finem,

aftequi-tur; causfas enim mutationum , quas jam mores

de-ftderiaque illorum

fubeunt,

interdum e longinquo praeparatas

videbit

attentus rerum perfcrutator,

&

praefentem rerum

humanarum faciem,

plurimarum

aetatum _{faeculorumque fociata opera formatam efte} animadvertet _{*, ex quo concludere licet,} conjungen-das efte obfervationes, quas ab individuorum homi¬

num confideratione petimus, _cum illis, _{quae a} mo-numentis hiftoricis _{generis humani, diverfoque illius} flatu _{colligere poftumus. Ad hanc commendandam} Hiftoriae individui cum Hiftoria _Speciei conjun&io-nem, plurimae

adhuc accedunt

rationes, quas inter

prae-Hcw»5K^3Bi

so De Metho do determinandi Ideas Mordes.

8 ConfpeSius

praecipue

adferre

juvabit, varias

illis

,

qui

attentionis

incitamenta _moramque

_causfas

_fingulorum

_hominum

inveftigare cnpiunc,

objici difficultates, praefertim

, ii ciiltam _{magis politamque}

_faciem,

_{induerit hominum}

focietas, tanta enim e momentorum varietate enatae

iunt res, vim in noftra delideria noftrosque habitus

exercentes, ut unam ab altera diftinguere &, quid

fingulis debetur,

indicare,

vix ac ne vix

quidem vale

at vel oculatilfimus & longa exercitatione peritiffimus rerum Spetlator. Pronum _{prasterea atque} ignorantias

& defidias noftras naturali conveniens _{eft, omnia,}

quibus jam moventur hominum animi, adeo con-ftanter humanas indoli adnexa _tribuere, ut illas, _quae

noftro tempore vigent virtutcs vel vitia in qualibet

rerum conditione neceftario extitifie _{putemus; quo}

fa&um eft , ut Philofophorum plurimi eodem oculo

hominum mores _eorumque confilia _conhderafle

vi-deantur, quo rudes atque inculti homines prioris

aevi monumenta _{dijudicare folent; qui cum}

, e. _g.

Cainum urbem _{conftruxifte, legunt, eandem ad}

irna-ginem urbium, quas ipfi vifitaverint, exftru&am

fuifle credunt. Hifce removendis _{difficultatibus, &} his exterminandis _{erroribus, neceftaria & certa} ad-fert adminicula attenta & _{generalior monumentorum} humani _{generis confideratio; quas enim, vel exigu»}

itate _{fua, vel confufa rerum variarum compofitione,}

oculorum aciem fallere _{pofTent momenta , fi} quae-dam tantum humani _{generis individua examinare} vo-lumus, eadem _{magnitudine & fimplicitate captui no¬}

ftro _{magis adaptata redduntur, cum gentium} asta-

tum-Hißoriß Hominis Moralis, 9 tumque

diverfarum

diveiTos

mores,

mutatumque

ftatum nobis ob oculos ponimus.

Variam

denique,

tam idearum moralium

compofitionem,

&

formam

quam

earundem in

agendo

efficacitatem

offert

haec

generis

humani

Hiftoria,

ut,

quae

in

defideriis

ho-minum mutari & corrigi

poilunt,

cum

iis,

quae

con-ffanter humanae adfunt naturae ,

haud

facile

confun-dere _queat,

_qui

_debita

attentione

eandem

coluerit.

His quoque

addere

licet,

noftra

eo

magis

interefle,

ut generaliores _morurn

causfae,

hiftorica

hac totius

generis

humani

cognitione

illuftratae,

exhibeantur,

quo certius

nobis

perlvafum

habemus,

incitamenta

virtutis & adminicula felicitatis

humanae

e

jufta

ea-rum applicatione

omnino

derivari,

&

fruftra

priva-tis adhiberi medelam vitiis, nifi

publica

corre&a

fue-rint, quae,

quamdiu

fubiiftunt,

falutarem

quoque

vim remediis, quae

privatim

adfcrre

poftumus,

adi-munt. Juvat _quoque

generalior

causlarum

mores

formantium vel deftruentium

cognitio,

quam a

mu-tationibus totius humanae gentis

colligimus,

eo

quod

analogia earum

eruditi,

facilius

ea,

quae

fingulos

movent homines, defideria, fuis e

causfis

derivare

valeamus.

$. III.

Hiftorica haec _generis

_humani

_{monumenta cum}

in

(inem _{colligere atque}

_difponere,

_ut

philofophicae

re-rum cognitioni lucem

fubminiftrarent,

plurimi

qui-dem tentarunt, fed non omnes

eodem

fucceftu:

Alii

enim _{praejudicatis}

_occcecati

opinionibus,

_nonea,

quae

mo-De Metho do determinandi ldeas Morales.

i0 Cotifpc&üt

monumenta rerum indicant, Ted _{qux ipli in illis}

videre _optarunt,

_attulere;

_{Aiii debita deftituti}

per-fpicacia,

informem

& confufam fa&orum

_copiam

potius congerere, quam apte & ratione cognidoni humanae indolis _{profutura disponere}

_{allaborarunt;}

Alii _{denique particulas tantum Hiftoriae hominis}

qua-ü ex incidend _{attigerunt, quo utilem quidem} inter-dumanfam aliis _{plura colligendi dedere, fed ipfi}

mul-ta defideranda _{reliquerunt. Nos illos hac in re La¬} bores tantum nominabirnus , qui nobis rnaxime

ar-riferunt, & quorum meditatione eruditi noftram

qualemcunque de optima Hiftoriam hominis Mora¬ lis concinnandi ratione _{, fententiam}

proponere

aude-mus. Primum noftro _{judicio locum}

occupat

foli-dum, concinnum atque _{elegans Opus, Rijioriam}

Societatis Civilis _{e) tradens,}

quod publici juris fecit

Adamus _{Ferguson Celebris}

Philofophias

Moralis in

Academia Edinenft Profeftor. _{Haue, qua? ad Mu¬}

ralem hominis _{cognitionem illuftrandam}

magnopere

conducit, hiftoriam ita concinnatam _{praebere voluit}

Au£tor, ut, _{poftquam notas generaliffimas, humanam}

diftinguentes naturam, _{exhibuerit, incultarum genti¬}

um hiftoriam tradat, _{incrementa culturae humanarum} rerum_{artiumque indicet,}

eventus ex hiiee incrementis

derivandos _{deferibat, atque deinde}

causfas ruinam fe-ücitati hominum _{in vita civili fociatorum adferentes} exponat, & poftremo loco ultimum illud

conclama-tum _{Societatum Civiüum}

adferat, corruptis

animo-rum

Hißeria Hominis Moralis. n

rum ftudiis & fervituti Civili adfcribendum.

Eun-dem fere iibi _{propofuit finem}

_{Isacus Iselin}

_Civita¬

tis Bafilarenfis Secretarius, _{qui liiftoriarn}

_Human#

Natur#_{f) Libris VIII eo ordine}

_{comprehendere}

adnixus _eft, ut expofiris generatioribus, e

Pfycholo-gia petitis, de indole

humana

obfervationibus,

quae-ftiones de ftatu hominum Naturali motas folvat & dein ad ftatum hominum rudiorem & initia fla¬

tus cultioris delineanda pergat, _quo fa&o focialitatis incrementa ad civilem ducentia vitam, _progreflum

cultioris vita; _{primo apud Gentes Orientales, deinde}

apud Grascos Romanofque, & poftremo

apud

ho-diernos _{Europas Incolas hiftoricis}

_fuffultus

monumen-tis tradit _{Infignem quoque meruit inter}

_Hiftoriae

Hominis _{Scriptores locum}

_Illuftris

_Home

_Comes

_de Kalm, qui copias _rerum ad

illuftrandam Hiß

_ori_am Hominis Naturalem conducentium _comparandae

tri-ginta annorum curam

dicavit,

atque,

eadem

in unum

colkcba , primas Limas Hißor i# Hominis g) haud

ita _{pridem edidit; fed vaftiorem}

_ingreffus

_campum,

quam cui emetiendo

plures

confociatas

hominum

vi¬

res vix (ufficerent, omnia digerere _, & _qua debuit

crifi examinare non valuit, unde plura defideranda,

nec _pauca praecipitis judicii veftigia in

hoc illius

la-bore invenies, Arrilit _{quoque nobis fua in rebus,}

ad _{cognitionem hominis pertinentibus,}

_examinandis

cura Dombar Academiae Aberdonienfis Profeflor ;

B 2 qui

/) Uber die Gefchichte der Menfchheit. g) Sketches of tbe Hißory of Man.

•Ä»" _real

IS

ao De Methoio determinandi Ideas Murales.

I

n Conjpe&us

qui ante

duos

hos

annos

Hiflor i

un

humant

gener

is

tam m rudi quam in culto illius flatu h) delineatani

orbi tradidit erudito. Hi vero omnes, _quamvis

mul-ta _{egregia & moralem praecipue}

_Philofophiam

illu-ftratura _{attulerint, in} eo tarnen minus forfan utilem

prxftiterunt operam,

quod

nimiam rerum copiam confiderandam in unum congrefierint locum, _quo tarnen faftum _{eft, ut exercicatiori opus fit ingenio,} fi _{fingula ita diftinguantur, ut, quid quasque res ad} haec vel illa _{momenta, ad moralem hominis} perti-nentia _{indolem, contulerit, appareat.}

£ IV.

Qui Hifioriam hominis Moralis tradere vult,

eundem _{qualicunque Societatis vinculo cum aliis} hominibus _{conjunäum & eorum confortione} fruen-tem _{defcribat, necefie eft; limites enfm defideriis}

pofiti, quibus moralem fuam debent indolem, a ne-ceflitate & commoditate focialis vitse omnino deri-vandos efie, _{quisque verae Philofophiae non penitus}

ignarus facile nobis cum fatetur i). Hxc vero ne-ceffitas cum aliis _{vivendi, & defiderium omnia,}

quae haberi _{poftunt, ex hac vitae ratione percipiendi}

com-moda,in _{indigentia, a phyficis orta neceffitatibus, ul¬}

timo _{fundatur, unde fingula quoque,}

quae in has quo*

b) Ejjay on tbe Hiflory of Mankind in rude and

culti-vated _age.

i) Vid. DifTert. de Indole idearum moralium a Car.

isla t»«r>i

Hißoria Hominis Moralis, 13 quociinque

modo

atque

in

adminicula illis

fatisfaci-endi vim _quandam

_habent,

_{rerum momenta,}

utilem

humanae indoiis hiftoriam contexturo pra^cipue

ob-fervanda 6z _perfcrutanda

_obveniunt,

_{quae ut}

muta-ta fuerint, variam quoque moraiibus

hominum

ideis

formam induerunc, 8z jam arfliori jam

debiliori

vlncnlo homines hominibus conjnnxerunt. Sunt

ve-ro momenta v quae heic in

cenfum

venire

debent:

Climata vel Cceli 8z _{regionum varia}

_temperies,

quae

tam immediatam in hominum defideria exercent vim,

eo quod _organorum

feliciore vel

infeliciore

confor-matione , majorem niinoremve

percipiendi

facultatem

animo addunt, 8z defideria debiliori vel

fortiori

ro-bore induunt, quam praefertim

mediatam

ex eo

fei-licet derivandam , quod variam

&

jam faciliorem

jam

impeditiorem

neceffitatibus

fatisfaciendis

ape-riunt viam. _Praecipue vero

adferri

debent

variae,

quas vitae

fuftentandae 8z

neceflitatibus

corporis

pro-videndi causfa homines inire potuerunt, rationes,

quae

ad

defideria

vel augenda

vel

cohibenda

magno-pere

conducunt,

8z fbudium privatae

Tahitis

a

publi¬

ca divellnnt vel eandem cum illa conjungunt.

Huc

quoque

referendae funt

plurimae

alias

res, non

mino-ri efficacia femet prodentes, poftquäm

flabiliorem

formam induerunt hominum Societates, Religio

fei-licet 8z _{Leges , quas}

_Civiles

_vocamus;

diverfa

dein-de Summae _{poteftatis in}

_Rebus

_publicis

adminiftratio.

8z _{poftremo omnes}

_ingenii

_hurnani

progreffus &,

quae ad

illos

promovendos

adhibere

potuerint

homi¬

nes, adminicula. Religio

enim,

defideriis

noftris

B _{3 va*}

De Metho do determinandi ldeas Morales.

Ccnfpe&us

vaftiorem _{aperiundo campum, & majus addere} pot-eft officiis nofiris _{robur, & ubi falfis immifta fuerit}

de rebus Divinis _{opinionibus, fanum}

pervertere

mor-talium _{fenfum, ut, veri kli commodi oblid}

,

va-nam falutis _{fe£fcentur umbram. Res}

praterea pro-pter religionem infiitutae> morali hominum

perfe-ftioni amicae vel inimicae eile queunt. _{Leges civi¬}

les, fi prsepotenti dominationis libidine _{di&ata', vel}

etjam ex _{ignorantia humanarum} rerum _{profe£fcae fue}

rint, ea objicere pofiunt _{vdrae hominum faluti ol>}

ftacula, quae fuperari nifi fapientis

_Legillatoris

cura

nequeunt. Varia _{denique adminiftratio poteftatis}

fummae, prout libertati favet vel eandem _cohibet,

mores _{confiliaque hominum}

mutat. Et _poftremo

ar-tium

_{fcientiarumque}

_cultura,

quae ultimum in iisdem

causfis, quae mores formant vel _{deftruunt, agnofcit} fundamentum , reciprocam ad illas augendas &

ex-tendendas exercet vim. Horum omnium momento¬

rum _diverfam

mutatamque faciem & mutationum effe&us obfervandos _{efle, fi hiftoriam hominis mo¬}

ralis condere volumus, omni caret dubio. Et cum

gentium diverfarum ,

diverlarumque

_aetatum

difcre-pantes mores & variata confilia _{animadvertimus,}

vi-dendum, quo in ftatu _{fingulae harum} rerum _fuerint,

ut effe£tus a veris fuis causfis deducere _{&, quo}

de-cet

_Philofophos,

_ordine

pertractare fciamus. $- V.

Sed oculi _{animique aciem ad haec rerum} mo-menta _colligenda

converfuris, de eo _quoque

Hißovics Hominis Moralis.

tos efle _{juvat, ut facillimo, quo fieri potefi:, &}

il-luftrationi rerum rnoralium convenientifiimo ordine

dilponantur. Cum vcro Hifloria hominis moralis eo praecipue nobis commendanda fit refpettu, quod

lu-cem _{Philofophiar morum fubminiftret, aptiffima &}

ma-xime _{profutura ratione tum demum nobis traclari}

videtur _{quando naturalem rerum ,}

quae in

Philofo-phia Morali explicari debent, diverfitatem

obfervan-tes, _quid momentorum & flatus humani generis

di-verfa facies ad _{quamlibet earum vel cognofcendam} vel _{negligendam, 8z dcniquevel firmandam vel} debili-tandam _{conduxerit, indicamus. Quod itaque ad il¬}

la, quas homincs hominibus _{uniunt, vincula attiner,}

auarum delineatio _{primariam & maximi momenti}

partem fidae morum humani _{generis hiftoriae}

confti-tuic _partern

, facili negotio eadem ea ratione diverfa

eile _{quisque percipiet}

, ut quaedam generalioribus

e-causfis _{oriunda, neminem eorum}

, qui humanae par--ticipes funt natura*, _{refpuant; alia vero particularia,} vel a natura _{ipfa indicata, vel a neceffitate Societatis} Civilis _{inftitura, contineant obje&a. Sunt vero}

gene-raliora illa , quae homines jungunt, officia, alia ejus

indolis, ut, iisdem _{fublatis, nulla inter homines} ne animo _{quidem effingi poffit Societas, haec}

generali

nomine _{Juftitia comprehendimus alia bonejt}

ttem refpiciunt, quibus humana Societas graviffimo fine

damno carere _{nequit; Alia denique}

decotum

confH-tuunt, _{quae commodam magis laetioremque}

homi-num reddunt _{confortionem. Idea varia}

fu-it, 1:0 ratione _{rerum, quae jura hominum} conllitu--unt„

De Metbodo determinandi ldeos Morales*

I

rf

ConfpeSiiis

unt, horam enim

jam

pauciora

jam plura

(ibi ipiis

& aliis actribuerunt mortales;

fata itaque

&

incre-menta jurium , tam

perfonalium,

quam

eorum,quae

paftis

&

conienfu aliorum

innituntur,

utilem

hifto-riae _juftitise

_conftituunt

_{partem. 2:0}

Varia

quoque

fuit _{Juftitiae notio,}

_ratione

perionarum,

ad

_quas

jura,

(ibimet _ipfis

neceliaria,

extendere

voluerunt

morta¬

les. Ad hanc diverfitatem illuftrandam

Hsftoria

fer-vitutis _{fideique aliis}

fervandae

praecipue

condncunt.

3:0 diverfa quoque,

quamvis

eodem

fere

modo

agni-ta, fuit Juftitiae notio,

quoad vim,

qua

fe in

agen-do _{probat ;}

_{jam enim}

_lada,

jam

majori

_cura

fervata

fuifie hominum jura , omnium temporum

teftantur

annales. Hone[tatis Idea illiusque cura

eadem

fere

ftibiit fata, jam fcilicet

ar&ioribus

rerum

limitibus

circiim _fcripta , jam

ad

pancos tantum

feie

exten-dens, jam

efficax

in

animos

hominum

imperium

exercens, jam vero fopore

immerfa & penitus

fere

extinfta fuit. Ad eam illuftrandam, monumenta

ae-quitatis,

benevolentiae,

gratitudinis

& amicitix

ho¬

minum adferenda. Decort _denique mutata

facies,

in iis _praecipue

_rebus,

_{quae, propter}

_humanae

Socie-tatis commoda , minus arbitrariae videntur,

delinean-da, ut perfectam omnium, quae

hominibus in

genere

injunfta funt,

officiorum, hiftoriam

habeamus,

idque

tanto _{magis, quanto} certiori experimento

conftare

no-bis _{videatur, corrupta adeo, in politiori}

_praecipue

humani _{generis ftatu, evadere}

_polie

_hominum

ftu-dia, ut juftitiae & honeftatis obliti, fatis

fibi

efie

pu-tent, (i decentiam qualemcunque &

fiftam vircutum

fpe-Hißorice Hominis Moralis.

fpeciem

oftentent.

Has

vero

res,

&

quas

illarum

notionibus

comprehendi

pofle

vident,

rerum

philo-fophicarum

periti,

fingulatim

adumbrare

eo

magis

juvabit, quo

faciliori

negotio

momentorum,

quo*

rum in § antecedenti

mentionem

injecimus,

ad

mo¬

res formandos &deftruendos

efficacitatem

tum patere

arbitramur.

§. VI.

Traditis hoc modo fatis

generaliorum

, quas

ho-mines uniunt, officiorum,

particularia

dein,

quae

in-ter fingulos

mortales

locum

obtinere

nequeunt,

vin-cula, eorumque mutationes

hiftoricis

illuftranda

mo-numentis obveniunt, & quidem

primum

ea, quae,

affe£tibus humanae indoli inditis, ipfa

conftituit

na¬

tura, neceffitatem officiis in

Matrimonio

obfervandis,

& iis, quae

Parentibus

&

Liberis

injun&ae

funt,

additura. _Quod ad illos attinet

affe&us, qui

pube-fcentibus _{maturisque annis}

_alterum

fexum

alteri

gra-tum reddunt intimioremque inter utrumque

condunt

focietatem, illis vel abufi,

vel

ad

humani

generis

florem _{privatarumque}

_folatium

_rerum

_{ufi fuere,}

_quae

igitur de illius

ufu

vel

abufu

colligi

poftunt

hiftori-ca monumenta, veras utriusque

causlas

indicantia,

profuturam nec

fpernendam

hiftoriae

moralitatis

hu¬

manae efficiunt partem _, in _qua

fida

praecipue

con-ditionis Mulierum, tarn in rudiori quam

in

politio-ri hominum ftatu delineatio praecipuum occupare

de¬

bet locum. Qux inter Parentes &

Liberos

obtinent

mutua officiorum commercia, nec ubique

iisdem

C

De Methoio determinandi Ideas Morales.

j_g Confpßctus

notionibus _{complexi funt,} ncc sque felici &

con-ftanti cura femper

coluerunt

mortales _{• mutanonibus}

idcirco _{poteftatis Parentum , curs Liberis dicats, &} qnae

Liberos

Parentibas

'jungimt,

officiorum

hiftoria lucem non inutilem adferre _{potefb Stint quoque}

partieukria

qusdam

officia,

aus inftitutioni

Societa-tum Civilium {uam debent _{originem, & qnarum} il-luftratiorsi hiftorica hurnani _{generis monumenta}

ma-ximopere conducere pofiunt, Vera Civitatum robo•

ra, Securitatem hnperiorum, fidelem Subäitorwm

Obedtentiatn _{Amoremque patriae pro diverfa rerum} circumftantium _{ratione, diverfas fuifle, indicantia.}

§. VII.

Veriim non his, _{a quibus initium coepit,}

claudi-tur _{quoque moralis hominum indoles, Ted primas}

officiorum notiones & neceffitatem rationis vits

mo-rumque reddends a fociali cum aliis conjunbtione

mutuati mortales , easdem ad debita Deo & fibimet ipfis officia determinandä transtulere. Mancam ita-que & multis numeris _imperfebtam rerum

morali-um hiftoriam exhiberemus

, nid translatarum harum

idearum _{indolem earumque mutatam faciem}

monu-mentis hiftoricis _{illuftraremus; mutationibus enim,}

tam _{quoad iplam earum compobtionem,}

quam ad earum vim , obnoxias effie has res, neminem, qui

earum _{genefin paulo attentius confideraverit,} infici-as _{iturum, fperamus. Ut enim a vers fus} origi-nis _{cognitione receffit humanuni}

genus, fpifTa

igno-rantis nobte circumdata fuit mortalium mens de re¬

Hiftori# Hominis Moralis.

busDivinis & non nifi lento gradu ad fanam

fupre-mi Numinis & _{ejus cultus} ideam afcendere potuir.

Si _{itaque Philofophis illud}

_injun&um

_fit

_officium,

_ut,

qua ad res

adeo

utiles pervenire

potuiffent,

viam

monftrent, Hifforiae, errores deviasqne femitas

indi-candi, munus reliöium efie videtur. Non quidem

ut omnia fuperfhtiofae imaginationis

deliria

promi-fcue narret, Ted ut notabiliora tantum & quae tam

progrefTum ingenii

humani,

quam

reliquias

fuperfti-tiofi metus e hominum cultorum _quoque animis

di-ficulter evellendas indicent, adferat, atque non ma¬

gis damna ab ahufu Religionis in

humänam

focieta-tem redundatura profcribendi anfam praebeat, _quam beatam _{illam, qua, ubi veris}

_fuffulta

_{fuerit principiis,} ad falutem hominum _{augendam firmandamque}

gau-det, efficaciam adumbret. Et denique quod ad

mo-ralia, quae nobis ipfis debemus , officia attinet,

mul-tum _{quoque ad utilem humanae indolis verorumque}

virtutisincitamentorum _{cognitionem illuffrandam} con-ferre _{poteff, ut hiftoricis}

_fuffulti

_monumentis

fcia-mus, non omnia, _quae propriam falutem fpe&ant,

eodem _{femper habita fuiffe pretio , fed non tantum}

ingenii pedtorisque dona, verum libertatem, hono¬

rem , divitias & ipfum denique vitae amorem, jam

magni & jam minoris aeftimatos fuiffe. Sed noftro

fufficiant haec _{propofito. Hiftoriae hominis,}

_morali

lu-cem allaturam _{Philofophise, qualemcunque} dedimus ideam, quas ambitu fuo comple£ti debeat res rerumque

monumen-ta, & quo ordine pertra£fentur, breviter indicavimus.

Hifioriam vero _{ipfam concinnandam peritioribus}