fffl PETRI

■ •

D. B. ■

DISSERTÄT10H1STOR1C0•'

DE

VALENTINO

TROG _ENDORFER).

PER GEKMANIAM,

SCHOLARCHA SCIENTISSIMO,

QUAM

CONSENT. AMPLISS, FACULT. PHILOSOPH,

IN ILLUSTRI UPSALIENSI ATHENAO,

Sub MODER AMINE

Vllil CELEBERRIMI

MAG. PETRI

E K E fffl ^N,

Eloquent. PROFESS. Reo. et Ordin.

PUBLICOEXAMINI SUBjrciT

MAGNUS RYBERG,

OSTBO-OOTHUS.

IN AUDIT.CAROL. MAJ. DIEXXIXJANÜARII

ANNI MUCCLXIII.

M. S. H.A.

UPSALI&

VÄLBORNA FRU

De GEER,

FÖDD DE BESCHE

FRU TILL GODGÅRD &c. &c„

JL _{lere, bevifta,} valgierningan.

Fordra.

Liftig. Hugkomft..

Och.

Yordnadsfüll., Årkiånfla.

^nimYifes.DcIs.FiÄ'lkoniligare.Dels.OMlkomligarei.

Den. Förra.. År. Min. Vi 11ja..

3rS P^Scdnire.: Endaft. Min. Förmåga»,

Upptager..

Vålborm. Frun..

Viljan«.. För. Yårkftållighet..

Vinncs.

jMim Qafkan.,

Och..

Jag.. Förbindes..

Med: Vördnad. At.. Lefva,. ^.

VÄLBORNA. FRUNS..

Sdmjukaftt•tjenurt, MAGNUS RYBERG'

VIRO Am'piißlmo :jf -Speäatijfm*,

D ^NO PETRO AGRELL.

Offisinar. Ferr. Pofteflbri Solerriffrmo. Dom. de WahlaFeⁿ_-, Borjohl-, Orja &£.

DigJiiflimo,

TP_JL

ibi. Patrone. FaventifÜrne.

Hocce. Opufculum.

Ob.

Cjratiae. T11&.

In. _Mc.

Documenta. Plurima.

Cum.

Perennatura, Felicitäds.

Voto,

Confecratum. Voluit.

Dcbuit,

AmpliJJimi NOMINJS TUI

tultov humilmus.

mag. ryberg.

er omnem fereGermania? tractumv literarum officiner, prudentiffimo quidem (urrexerunt confilio, fa-

lutaribus maxime legibus ftabili-

tx; unde- non potuere non artes liberales ita ampiificarfutmedium

XVl feculum, &,quiid proxime.

antedéflerint _, anni, vere aurea,

praeftantiffima?lingueeGermanica?,artas,adpellari poflevi-

deatur. Has ad fcholas regendas celeberrimi deligeban-

tur viri , qvorum folidä éruditio, e veterum fontibus

haufra, &, Divino-.quodam numine, ex facris literis es- fet colluftrata. Nam docrrmtr, finguks'& oniverfie,tu- tiflima iiia vita? duce, & caftiilima infupermortim ma-

giftra, Theologia ninairum, non innixas tanquam fun-

damentis, ad legitimum ufum ^, mihi crede, faluberri-

mosqve fines, adfpiratura? nunquam erunt: ergo vir-

tutum choro fiipata^, eft, inde a teneris, difcenda cul-

tura ingenii pernecéilaria. Docloris ,finquam, Lutheri &

Philippi Melanchthdnis iaduftria & laboribus ³ patriae

iusr B. B,

$ ) s c °'J

fux Germania? tum non defuerunt, qui pietateni ac mo-*

res compofitiffimosj. tenelkejuventutis animis, maxhbb quiclem opere, inculcare prmgeftiebant.. TrGcendorffiiimY

vel _, ut aliiå Icribkur ^, Trocedorfium & Tvotzaiäorfium ^,

communem illumLufatkt* Skeficeque Prseceptorem, ira¬

ter hos quoque referri, fatis convincimur, vlri hujus in- comparabilis in rem fcholafticam &lkerariam merita,,

in docendoqve dexteritatem, fidem & folertiam, neque minus in perpoliendis ingeniis felicitatem, fimnl ^accom-

memoramus. Prius _vero, quam manum rei admove- rimusveftigia, id quod ingenue profitemur, fequenda prreeuntium, Melck. Adami in Vit.. Germanor. Philofo- phorum p. m. 77. Fr. ChrifL Baumeifteri Exercitat. A-

cademicas _{p. 34.} iequ. Nicol. Henelii Silefiograph. Re-

novat. Tom. I. c. 7. p. 140. Jac. Burckhardi Fata L.

Latin., in Germania Tom. I. c. 5. p. 379,aliorum; qvav pare(t, B. L. obfervantia, rogamus, in meliorem inter- pretari velit partem, lioftros, quales ii cunquefiierint

eonatus..

_ ; f ir..

Ab initio quia ordiendum, lucis ufurafrui incipie-

bat Valentinns Trocendovjjius^, d..26 Aprilis A. 1490. Co-\

gnomen a parentibus, tamqvam Hereditätis jure, acce^

Etum,at, confvetudiniipfi eratFridlandus,quid daret(ed,,Nodermutaveraut temporis, quot tandem,vive--

id a patria locoqve natali, pago, urbi Gorlicio fupe-

rioris Lufatke contermino _, 'tYocendorfF, arcetlendo».

Patre humilis Fortuna:, honefto tarnen atque probato,,

ufus ett, _nempe agricola, vel, ut alns placet, olkore'

perpaupere, cui nomen erat BernhardusFridlancl. Filius,';

a prima a^tatula, incredibili ftudiorum ardebat ^amore,

baud obfcure, qualis olim futurus eflet,-.indicans. IpfiuiT- eni'm, charta deftitutum & atramento, refert Manlius^.

de rebus Lufaticis, ex aqua , fuli'gini intermixta^ fub~

A ₃ ' ni*-

xiigrtim, qilo Hmeas duceret, confecide Hcjyorem, eor-

röcem ^vero betul« ita adaptafté, ut in co literas pinge-

ret, difcendi cupiditati lic facturus fatis. Id quod opti-

•mam de filio fpem patemtibus dedit, unde raater fe fö¬

re beatam putabafi,fl vet Sacerdotem, vel Monachum^e- duxiilet, _eumque Recfori fe holas Gorlicenfis etjam at- que etjara comraemdabau Sed ^, nefcio ^quo cafu ^{, ut} poflqvain prima literarum rudimenta depoluillet, ad

res rufticas curandas rcvocaretur. Biennlum aptid pa¬

rentes, licet invitus fere, confumfit, alt ^, illo exafto.,

matris perfvafionibus iterumad fcholam fe oontulir, Ab-

euntis ju aurem mäter infirfurravit: _rogo te , fili, ne fcholam _unquam deferas. Huc ut redierat» congenitam

oilendere indolem baud intermifit Etenim fe bonana¬

tura, & virtutiim fhidiofa^, prasditum etle, brevi decla-

ravit, nec non ingenio.äcri &exceilentiori valere, quo nonj folum asqualibus fuisqve condiicipulis, ^{verum et¬}

jam natu majoribuspalmam praeripuit, Pifonem aliquem

Imitaturas, qui

Ore puer ^, pueriqiic habitui fed mente fagaci, JEquarat Jenium atqve aflu fuperaverat annos,

Pneceptorem habuit |Aiexandrum Cufpianum ^, poftea^v

<$o£tr*nam Evangelii veram amplexus ^, qui unus e pras-

eipuis, ecclefiarum in Silefia, ^a fordibus Pontificiis ^re- urgatoribus inclaruit. Hoc fub fideli & perqaam indu-

rio duce, tantas, in vario literarum _{genere, progres-}

lrones fecerat, ut, ad altiora exftimulatus,pedemGof- licio efferre ftatueret.

§. ni. - ^. jISM

Parentibus TrocendorfRi denatis > anno ejus vice- fimo tertio, & hereditate divendita, Lipfiam conceflit.

Et fiquidem mirabili tenebatur ftudio lingua? Grase«&

Latin«, clariffimos illos viros, Richardum CrocumAn-

glum, U Petrum Molellamim fibi e%it audiendos co-

Icn-r

St ) * f JR

lendosve*. alterum Grceci', alterum Latialis! fermoni's £•■

diomace praecellentiiftmos.- Biennio ampliusj ab i Horum1

ore tötus pendebatfcriptores utriusque lingual, pro- batiflimos ledkando adque irnitandum fibi proponendo..

Nec vana ejus fuit _{operaq nam} laudis plurimum & gra- tia*_,ab eruditis iftis duétoribus, _{p romer}uit, maxjmoqlie

cum adplaufu, Gradum Philo!bphicum adiit: neemulto>

poftdignus,- publico docendi munere, habebatur. Pri-

müm quidemrel fcholaftica: capeffenda; cura, in Gy- mnafioGorlieenfi eidemandabatur, ubi, ad inferiora de- trufusfubfellia, pueris linguarum tradidit elemcnta. (Dürrn

vcro omnibus Gymnafir dodoribus, & erudkione &

lihguie inprimis Grmca; peritia, excelleret^, fadum eft,ut~

& Rcdor & reiiqui ^a Trocendorffio, Ciceronis Qfficia,,

6cPlutarchum vre$}■ 7.rcujSSv. ccyuyij?, fibi enarrari pateren-

tur. Ampliffimi etjam viri fecum" illofamiliaritatecon-

jüngi cupiebant, barbaricas fördes, qua; hadenus invä-- lüerant, jam, felicraufpicio ^, faftidientes. Diu hoc im

fcliolaftico pulvere delitefcere noluit. Etenim, fimulac famaDutheri adaures illiusperlataeftuna cumiefutatibne IhdulgentiarumTetzelianarum,Wiwenbergam, liujus iHa¬

ftriflimi; viri vifendi caufla, advolavitr ibique linguam-

Hebrmam avide celeriterque arripuk, & ita quidem,^ut,

minifteria fua domeftica offerenao Judteo cuidanr Hi- fpano ^, facris Chriftianifmi haud pridem initikto,> per- calleret Textum DavidiGum , enmque rede explicaret

ftne interprete, ultra quinquennium, auditorem adfl-

düum itidem fepracbiturusLuthero &Philippo M'elanch--

tüoni, in fandiori _{ceque, ac} elegantioriy literatura: In

fävorempatrociniumqueHorum Duumvirorum ficfe ^pe-

nitus immerferat, illis ut, inftar filiiy, uteretür indul- gentiftimis,,ab hisque univerfi Latii Graciaeque thefau-^-

ros altius de foflos, promi & tarn feienter, quam fince-

ve»recludi Nofter impenfiu*gaudem.• Quid multa?. Im

Aca-

Y.i )!( 3K!

Acjtdermam,privatimdocendo,pofimodum fefecom mo¬

de &Ixberaiiter,egenuslicet acceßerit, fuftentavit. ^Pie¬

ter Ciceronisfcripta, qua?maltum diuque volutäverat, j'am Paulinas Epiflolas Grarcas, noii tam lingua?, quam dcvbrina?. caufla memoriter fere edidicit.

§. IV.

Verum enim_vero, auToritate & fvafu vir! optirrii

&integerrimi, Georgii Helmerici, nec non eortim, quo-

rum id intereilet, ex Äcademia Wittenbergénfi demi-

grare confultum duxit, genuinum Philippi, cujusnavi-

tatera &induflriam, perfpicuitatem, verborum rerum- que copiam toties eilet admiratus, difcipuliim, per o-

mnia, quo fefe oflenderet, in fchola? Goldbergenlis,ad

incilas prope redacla?, inftauratione & flore fufcitando.

Sic Job. Hello, Dodlori Theolog. In lirbe Vrätiflavia,

cum Monachis, Sacerdotibusqve&illorum principe, Do¬

lore Sporo, quod inftabat gravior decertatio, fidu-

ciam in foio Deo collocandam, & matrimonium Cleri

non modo vindicaturo, Ted facrificiummiflaticum con-

fütaturo, is a Trocendorffio permultum adjuvabatur,ut-

pote ad conflictandum cum adverfariis paratiffimo ^, o-

mnibusque a fubfidiis neceffariis inflruvdiore.Idem Hes- fus libros biblicos amicis cum difbribuiüet, qui adcitata adtenderent, judicio Trocendorffii tantum tribuit, ut, ab illo folo, Textus, quiproferrentur ^e fontibus Gra?cis

& Hebraicis, infpici ac confiderari voluerit. Ergo noii

potuit nonKlatam acris controverfia comprimi &fundi-

tus tolii.Eodem _quoque tempore acciderat, ut,poflqvam Schwenckfeldius, &alii, Lignicii, femina fanaticiac pe- fiiientis deiirii fpanfiffent, radices non foluin in Silelia, fed etjam inplurimis Germania?provinciis,qua?egerant.

His in efFodiendis Trocendormus diu folus elaboravit:

dein a quibusdam doTis,exÄcademia Wittenbergenfi^e- miiTis, fiiffultus, quasdam adverfantium oppugnationes

per-

» ) « ( »

pertulit, nonnuilasfummovit, aliquas infententiam tra-

duxit faniorem. Verbo: Trocendorffius idus teiaque

hsereticorumfordter (uftinuit, nec prius d-eftitit, _quam perniciofa ida rabies, in conventu Augudano,mole rtie-

ret fua, cui interfuerat Trocendorffius, non. velut ^o- ciofus fpedator, Ted dignum focietatis literatce inembrum.

Incendio ido, _tanquam frigida, redin Ito ^, Goldbergam

rediit Noder, munere fufcepto, promorefuo, hoc ed

perquam egregie, defun£turus.

§• V-

Schola hax Goldbergenfis, pod difcedum Hitero- nymi Wildebergii, prope centenarii, penitus fere coi- lapfa erat, quare hane ad indaurandam peropportune e- vocabatur Trocendorffius.Ea vero felicitate rem confe- cit, ut farna cum (choke, tum docloris totam impléve-

rxt regionem; hinc cito ^magna fchoiärium multitudo,ex omnibus locis, _tanquam admercaturarn bonarum arti-

um, ne de Nobiiium,Baronum Comitnmqve longo ^or-

dine quidreferam, confluxit. Etenim non folum Silefia;

pubes fideliter ibi educabatur; fed etjam finitimi atque

exteri Germani, Bönemi, Poloni, Lithuani, Hungari, Tranfylvani, adolefcentulos huc fuos, non feensac Ro»

manaolim juve itus, vel Athenas Atticas, velMafllliam, e'egantiorum iiterärum,& difcipiinarum percipiendarum

caufla, mittebatur ^, ablegare foiebant. HiSj inquam1,

. concurrentibus, tanta omnino difcipulorum freqoentiä evafit, ut ipfe, joconedubium, anferio, idéntidem ad-

firmaverit TrocendorfRus, fe numerofidimis, quosha- buerit, habeatque etjam nunc, auditoribus, quad ingen-

ti quodam & formidoloTo exercitu dipatum, magnis, fi

quando irruerent, Turcarum agminibus, illico repei-

lendis, parem futurum. Qvid vero cauffa hujusmodi

frequenticE? Nonalia, crediderim,fuit, nid gubernato-

ris inaudita (olertia &navitas, in docendo & ftudiaper-

jneceilaria indituendo eolendove. Difcipuli enimejus,

B a

& ) 7 c

a teneris, ad timorem ScinvocationemDei fleffiebantur»

fobriisque fententiisimbuebantur, fepolita iuani cavilla-

tioiie &rixa: iramoeadem _prsecepta femper ad ufus ido-

neos revocabantur, ut, arciiori difciplina velat cicura-

taad commuHiia, honelda, officia publica & privata, mant fvefcerent ingenia. Lectiones porro captai puerorum adcommodatas eile volait, adeöquéhos, veteri Attico

Sc Romano _more, in clafles fex diftinxit, claffibiisque fmgulis ^, fuas deflinaverat operas dianias. Provectio-

res, ipfe, in fundariientis docirinte facra?, & in utrius-

que lingute Latina: ScGraxcc elementis exercitabat. Vir- gilii Poemata, Ciceronis Epillolas Familiäres, Officia St brationes, ^{nec 11011} Livianas enarrabat; ad Rhetoricaet- iam prcefcripta paulatim traducendo juventutem. Bi¬

nas quoque ftili exercitationes, alteram in oratione fo- luta, alteram in carmine urgendas curaverat; materian*

fcriptis, nunc facram ^, nunc Philofophicam ^, fed jeju-

nam & otiofam nunquam, luppedicabat. Inferiores,per

dilcipulos, natu grandiores, in iis, quareetati pueriii con-

venirei*t,erudiebat.His fuis prseceptionibus, tantam no-

niin is famam,gloriamque eruditionisconfecutuseratNo- ffer, utipli eruditi,^pro eruditoquemquam haberi pofTe,

tum temporis, negarentj qui 11011 Trocendorffio adfuis- fet, ejusdemque ex fchdlis prqdiifTet. Neque id fine ra- tione. Praxeptorem namque ejus Philippum Melanchtho-

nem publice di'xiOe accepimus: Trocendorffium, adre-

„gendas fc.holas ^{, non} minus natum, quam ad regenda

„caftra Se Ipionem olim Africanum, quemadmodum in¬

tegram, ab codcm Melanchthone, editam eile orationen*

meminimus de Gubcrnatione Scholaffica Trocendorffii, tibi ejus Sc in diceiido, Sc in fcribendo adcurationem Sc munditiem percelebrat, quippe qui fummo caveret flu- dio, ne quam vel vocem, vel phrafm, minus'propriam, publiceproferret, diu fiepe multumque haffitaturus prius,

quam conimodum, ad animifenfa exprimendaGraxe La-

& )8( 3fr"

tineque,vccabulum memoria, qua tarnen divina gaude-

bat, erueret. SileoConftitutiones, addifciplinam in fcho-

Iis fånble (ervandamincredibiliter condubluras: etenim dumipie,Apollinis inftar, toti coetui prxerat,a laterefibi

habuit Oeconomos, Ephoros, Infpeblores, Quadlores,e difcipuiorum choro delebios, ut reclioni hujus, fi fas frt dicere, imperii nihil deeflét,vel opis, vel aubloritatis. Sic

ex eadem quoque pube, Confules, Senatores, Cenfores,

Diblatores pofteaquam creaverat, munerä fua pro vices obituros, inreos&ignavosfevere animadverterat.Neque

adferre licet Panegyresi animi eruditas, &exercitationes corporis, more veteris Graecias, in certaminibus Olym- picis, Pentathlum recolentis, ipfius juftu arbitratuque^>

frequentatas.

§. VI.

Scholam, velut frabtas ^e naufragiotabulas, poftquam recollegit &inftauravit Nofter, miro bonorum ornnium adplauiii,& rei literatsecommodo haudmediocri, perfat

longi temporisintervallum5fubito incendio, totumcon-

flagrävit oppidum,A. ^1554, Goldbergenfe,&cum illo il-

luftris adeo fchola; hane calamitatem graviffimequidem

tulit, atvero, cohorte fcholariumcircumdatus,urbe Li- gnicii fubftitit, nihildeadfiduis lucubrationibusremitteil-

clo. Sed diuturno tarnen catenatoque opere, plus aloes,

quarn mel!is, plus pnlveris, quam otii liberali/fecum ha-

bente, defatigatus, &repéntino, quemApoplexiam,vo-

cant, morbo, numiproflratus interexponendum Pfalmum

DavidisXXIII. Eftvero memorabile, animflm Deo ooh.

ditori tradituro, quod hcec ultima exciderint ipft verba:

„Valete, auditores,egoin aliam nunclcEolam avöcor.Vi-

tam eslibem,&interrisinnÖcentem, claufitNofter, die6 Maj i1556,A.setatis67. Perhonorificevere,Lignicii,intede

D. Joannis fepeliebatur,cura acmunificentiaNobilis cujus-

dam deBock, ElebtorumSaxonia Confiliarii fecreti;quip-

pe monumento,ex a^efufo, ae magnifico eft ornatus. I-

B 2 nia*

3öf ) 9 C &

magini ejuseleganter picta?, & iuxta monumentum pofi-

tse, iubfcribenda curaverat idem iequentia:

Artes tradebam totius tempore vites,

jSf mundi prcemia? paupcr eram.

Per curas fcnolse impenfas impendendasque, fcriptaTro-

cendorffio inlucem edere nonlicuit alia,nid h^c notidi- ma:Methodus doririna*Cacecheticcs, Roiärium ejusicho-

\x &precationes linguaLatinaexarata;, necnonde orii^ne regularum Syntariicarum yvsu r- e confTat rem fcholafbicam Trocendorffioinanimodeliciisque perpetuo fuilTe_j in eumque vere quadrareeiogium,quoorna{le F.pi-

charmum (cribiturTheöcritus,epigraimr!» ly.Edif.Heinfii.

ttcAA« yccg 7TCTT06V £ooccv rola- 7Tvidw "eme fueycchcc

%dtps dvTM', Utiliaad vitam pueris, quia plurima dixit:

laus ampla (it illi.

j. VII.

Curriculum vita;Trocendorffiana?,omni cum laude, decurfumvidimus,reftat, ut adjungamus tam pufillamte- nuemque Trocen.ioffio contigillé corporis formam, ut compendium potius hominis,quamhominem, illum mul-

tiadpellarent, ^at,mirumjuxtadiriu, quantammentisraa-

fnitudinem, fingulari oculorumiderit, brmo utique ^artuum & laterum roboreacie& ipfo obtutu,cohone-pro-

ftatus. Quid, quodaddendum erit, eCarpzoviiJurisprud.

Confiftoriali L. I. p. 110, Noftrum,cum, omnium primo,

Auditorium eflet ingrellus, hac confalutatione coronam

„undique circumdantem eile adlocutum: Salvete vos,

„Nobiles, Confules, Senatores, Cadarum, Regumac Prin-

„cipumConfiliarii;^vos,Opifices& Artifices,Mercatores&

„Carnifices, LiRores&NeouIones,quafi pradagiret,tanta inturba,non omnes virtutibus deditos evaftiros,necmu¬

nerum dignitate pares, quippe veritatem edati O- vidiani, plusvice fimplici, perfpedtam habuit:

Suntbona mixta malis; funtmalamixtabonts S. P. G.