dissertatio philosophica i

4 %r

ff. Ν. S. S. Τ.

dissertatio philosophica _i

De

LAPSU GENTILIUM

CIK'CA

CULTÜM DE I

NATURALEM,

Quam,

CONSENT. AMPL1SS. FAC. PHILOSOPH.

IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,

PRtESIDE,

VIRO AMPLISS1M0 _atque CELEBERRIMO,

MAG. LAURENTIO DAHLMAN,

Moral, et Polit. PROFESS. Reg.et Ord:

PUBLJCO EX/IMINI "MODESTE SUBMITT1T

DANIEL SUEDELIUS,

Westmannus.

IN AUDITORIO CAROL. MaJ. DIEX'^MAJI

ANNI MDCCLIV.

Η. Λ. M.

UPS ALI/ΐ,

Excudit _L. M.H0JER, Reg. Acad. Typogr.

S-Λ R-Ή

Μ AGN iE FIDEI VIRO,

Rever endif] imo

PATRlac DOMINO,

D» SAMUEL!

TROILIO,

S. S. Theologis DOCTORI

Celeberrimo _,

Diceceieos Arofienfis EPISCOPO Eminentiiiimo,

Yen, Coniiilorii PRdLSIDI Graviffimo,

Gymnafii Scholarumque EPHORO

Adcuratiffimo,

ΜΜΕΝΑΉ ΜΑΧΙΜΟ.

Chartaceum. ^{Hoc. Munus,}

Leve. Quidem.

Sed. Pia, Manu,

Mentcque. Beneficiorum. Memoria

Oblatum.

Sacrum. Eile. Vult, Qui.

Pro. Magni. Literarum. Statoris.

Religionis. Verae. Vindicis.

Omnjsque. Virtutis* Fautoris«

Ubere. Longoque. Flore*

Sincera. Vota. Fündig

Et. Id. Faciens.

Univeriae. Patriae.

Et. Imprimis,

Nomini, Weftmanno. Dalelrarlicoi*

Tanto. Prsefule Laetiffimo*

Concinit.

Rcverendißimi NOMlNti ΊΜ

Cultor Client DevotiJJimus

DANIEL SUEDELiUS*

V!RO Maxime Rev er endo atque. Ampliff?mo\

D:no Doct JACOBO

SUEDELIO,

Dioeceieos Aroiieniis AKCHIPEiEPOSiTO

Digniffimo,

,

PARENJl IND ULGENTISS1MO.

Quantum _quotidie Tibi, Ορίίμε _{novus T in me} Parens _bonitati ^, debeam, quoi

flus quam Ρ a·

ternae cumulus accedat, dum mente mecum reputo, tan»

tum fane ejje _{reperio, ut} gratias Tibi reddere _promc-

ritas, ne dicam tpfo opere demereri, plane _nequeam. Me¬

lius itdque ^me ejje fafturum cen/eo, (i magnitudinem bene- fciorum, quibus ^me affecifli, pin atque tacita mente invol·

vam, quam e andern fi pr<edicando dtminuam. Ånimo ver o

ßllicitoeffem, quid Tibi/CARissiME Parens, retnbue-

rem _% ni β probe fcirem, _gener ofi Tu i animi ejje, omni ^a

gratis dare, nihil ver o, praeter gratumanimum, velie reci- jpere. Permitt as t amen, me qualescunque bajce ingenii mei primitias Tibi conjecratas facere, _tanquam aliquantillum

fruclum impen/arum Tuarum, £f teßimonium me ^de er ga

lepietatis. Quod ßifereflßufpria ad Summum rerum Ar bi¬

tr um f und am ardentiffima^ velitpvitee T ^ux dies _quam diu- tiffuneprorogare, ^ut adhuc per annos bene multos de tam

benigno Parente mihi poßtmgratulari

INDÜLGENTISSIMI _PARENTIS

Filius Obedientifftmus

DANIEL SUEDEUUS.

IS, VIR

Admodum Reverendis atque Prgcldriffittiit, Dn. Mig. PETRO ECKMAN,

Ecclefiae Schedvieniis PASTORI _atqne Adjacentis

Contraaus PKJEI OSITO Graviffimo,PATRONO Benigniffimo.

Da Mag. MAGNO TROILIO,

Ecclefe Husbyenfis PASTORI & PRAEPOSITO

Vigilantiifimo , Affini DileStiifimo.

Dn. Mag. PETRO VIGELIO,

Eccleine Ramsbergenfis PASTORI & PRiEPOSI.

TO Mericiffimo, PATRONO reverencer

Colendo.

Da Mag. ERICO FAHLSTEN,

RECTORI Scholz Trivialis Noreniis Digniffimo,

Fautori Propeniiffimo.

obisr ΡΛΊΕΟΜ EXΟ ΡΕ AI ISSIM/, ^ne- ceßitatis uinculo mihi jm&is ^, Specimen

hocce Academicnm, cum adprecaüone omnige-

n& felicitatis, dicatum volmt, debmt

Admodum Reverend, atque Prseclarifl*

MOMINUM VESTRORUM

Guitor Ohfcrvanti/Jtmui

DANIEL SUEDELIUSi

In DMertationem elegantiffimam

Pereximii atque Politißtmi ^,

D:ni DANIELIS SUEDELII*

Popularis & Amici Uli lediiilmi.

Nunc, Fi&is gens Numinihus barbara, definas iuppliciter Tuis

Saxo de Phrygio focos

Klos thuricremos condere pervigil.

Quorium ftulta ruis, tibi

Dam fculpis metuens ludicra Nomina?

Hic lapfus gravis eil lues,

Quae ipfis infinuat multa medullitus

Membrorum latebris mala,

Et beut vehemens vifeera toxicum Cordis corripit & finns

Perftringit vitio vix medicabilL

Nam dum pectoris occupat

Arcem haec diralues, firmior otio,

Eft fecunda _puerpera

Caecae ftultitiae, quae petulans, tenax:

Per laevam trahit orbkam

Mentem,& cun&a fuis flu&ibus obruit*

Sic multo heileboro eft opus.

Heic en iat dabitur , barbara gens, tibi»

Eft heic, qui retegit vigii

Lapius hos tetricos fallaque dogmata.

Huic fint debita pra?mia ^,

Et laurus viridis condecoret conias»

GÜST. ANT. BOUDRIE,

7. Ν. %

§. Ι-

Memadmodum homines ex ipfe

lumine naturx peripiciunt, dä¬

ri aliquod Ens primum abib- luteperfefriffimum,cuiomnia,

maxima minima, quse in hoc

mundo _cernuntur, exiften- tiam fuam acceptam referunt,

& ^a cujus arbitrio omnia de- pendent: fic quoque facili negotio concludere pos-

fnnt, ie ad honorem & cultum Uli prseftandum es- fe obftri&os. Unde _quoque novimus nullam fere gentem, per omnium eemporum intervalla, omnis cultus Divini prorfus fuifle expertem, licet quam

plurimas ab ilIo,quem lumen rationis pridcribit, loa*

ge diiceiTerint· Cultus vero hic confiilic in a&ibus,

quorum motiya ^a perfe&ionibus Divinis defumun-

tur, & quibus declaramus, nos Summi Numinis

gloriam intendere. Qui (i verus erit & legitimus»

neceflario requiricur,utturn de Dei exiilentia, quod

A reve-

) 2 (

revera exiftat, re&e fentiamos, tum de ejus efien-

tia, quod fit perfe&ifilmus, turn de operibus ejus,

quod totam hujus mundi machinam creaverit, de

ejus coniervatione providam gerens curam. Quali

enim modo Deus cognoicitur, talis etiam inde o-

ricur eum eolendi ratio, adeo ^ut, fi Deus cogno- fcatur ut perfettiffimus> honor & cultus quoque {immus, viribus, humanis unquam poflibilis, Ipii fic

tribuendus.

$. IL

Yerumemmvero, cultum naturalem fumma la·

barare imperfe&ione, baud obicure peripicere pot-

eft borna Deprebendit videlicet experieritia edo·

€fcusr prortus impofilbile eße, omnia dich, fa£ta*

cogitata ita inftituere, ut Divinis perfe&ionibus ex

aße refpondeant, fed e contrario animum quam Cx*

pißime in noxiarum rerum ftudio, & pravarum Ii-

bidinum illecebris ^> quse in malos aQrus erumpunt,

efle immer fum, Porro perfpicit, De om ut Ens ju-

itiflimum, hane malitiam ferre non pofie, fed pce-

nas ab hominibus exigere ρ ro mer i t as. Hinc quia

ope rationis nuliani viam inveßigare poteß, qua

in gratiam ^cum Deo redire queat, probabiliter (al¬

tem ip.fi concludere licet,, Supremum Numen* vi in-

finitae iuae bonitatis,, reconciliationis modum aliisho-

minibus patefeciße ^, de quo innuirendo debet eße

follicitus. Per hanc infufficientiam cultus Natura·'

ralis* ad veritatem revelatarn inquirendam, homi*

nes manu quafiducuncur, verum: ex ea De um eolendi

niodumhaurientes* Yecera tarnen, fi confulimus

ΓΠΟ-

) 5 (

monumenra ^, inveninius, mortales huncce duEhim

racionis non fuiiTe lecuros, ied e contrario con-

cepfus perfe&ionibus Divinis nulio modo conve-

nientes

iibimet ipiis formade ^, Deum alio prorius

morto, ouam Natura lumen ipfis di&averar, co-

lentes. Quam graviter itaqne circa cultum Numi-

nis lapii fintgeniiles prius odendere non licet, quam perverfas illornm opiniones de illius exiftentia &

perfe&ionibus detexcrimus. Quod dum aggredi-

mur, Tuum B.L. favorem & benignam cenfuram

nobis expetimus.

§. III.

Qui Deum colere velit, de illius exidentia

convi&us fit, oportet. Illum vero exiflere, veritas

ed, quaß luce ina clare adeo radiat ^, ut fupra nihil

eile poilit. Interim ^{tarnen non} defnere, qui, luf-

focato Natura lumine ^, Divinam exidentiam in du-

bium vocare and iu,nt, quos atheos Theorcticos

nuncupare folemus. Eiusmodi homines unquam

fuide inficiantur _quam plurimi, alii vero affirmant,

qnorum in cadra nos transire nondubitamus. atheos

Theoreticos didingvi novimus in Dire&os, qui ex-

preibs verbis Deum negant, & Indire&os, qui,

quamvis in Thefi Numinis exidentiam non negent,

tales tarnen fovent opiniones & hypotheies, ex

quibus per pronam confequentiam everti illa pote-

rit« Hos exditide, tedantur omnia illa fcripta,quae

mondrofis de Deo referta funt opinionibus, ^cx qui¬

bus, vql mundum eile Deum, vel nullum omnino

eile lequitur· Huc pertinec impium Spinozismi

A a de-

) 4 C

delirium, licet Spinoza proprie non gentilis, fedna-

tione Judaeus fuerit, quo res omnes ad Divinam

eflentiam pertinere, eamque exprimere finguntur.

Quod ad Dire£los attinec, tales etiam aliquando

fuiile , ccrto reipe&u concedere poflamus. Nemi¬

nem, q ni naturam fequitur ducem. ad Athcifmmn prolabi pofle abunde patet; quamprimnm enim

homo ad annos maturiores perveneric, re&o ratio-

nis ufu accedente, ^ex confcientia fui, & _qua? in fe ipfo expericur, dari Supremnm ^numen, non pof- efl non perfpicere, adeo ^ut ad hane veritatern am-

plectendam, Deus exiflic, ipfius ^nacune impulia feracur, & quiaab ipfa nativicate hane habet pot- entiam _, ahsque fundamento non afieritur notiiia qu^dam deDeo i ^η ii ta. Porro ad exiilenciamSum-

mi Numinis cognnfcendam facil! negotio afiurge-

rc poteft, penfitans iis, quas extra nos funt, & in

mundo fiunr. Itaque ad caufias Atheifmi nnllo

modo referri poteil ignoranti i quaedam- invincihilis, praeiertim, ^cum nulla unquam mundi plaga fueric,

ubi nomen Dei fuit inauditum. Sed quemadmodum

natura hominis ita eil comparata, ut ad mala& vi-

tia quasvis quam maxime fte proclivis, ita quoque

primam Atheifmi originem haud immerito poni-

mus in connata hominum ad malum propeniione.,

& deinde proxime in praWs„ quos temere fequun-

tur _, affeöibus, quibnsomnis rationis ufus exuitur.

Nafeitur ^enim gravifiimus hic error non ex argu¬

ment^ & ratiociniis, fed ex horum negle&u, affam-

ta feritate quadam bruta, Certe, ii rationis ope,

tocuoi

t^trm hoc nmverfum contemplaretur homo, de

Bei exiilentia facis fuperque convinci poilef. PraL

terea quoque qi.am plurinsai aliie dantur Atheismi rationcs, ut ipfius diaboli induratio, qua anirnus jn

ver i cognirione occaecstur, juftajiftiusmodi hominis

a Deo defertio, pra va educatio &c, Quod ii qua>

rimus, nu ni quis per totum vux curriculum de Dei tion exiilentia in aninio perfvafus fieri poffit, ne*

gando refpondemus. Conicientia enim non porelt

non, quin aliquando expergefiat, eum iui errorig convincendo. De induilria itaque addere volumus,

nullos pctuiße stheos eile per omnem vitam, ied

ialtem ad _tempus År intervallum quoddam, tam- diu icilicet, quamdiu confcientia fit iopita.

§. Iv·

Unitatem Dei in idea Ends perfedtiflimi in- volvi, res eil notifHma. Etenim, ii duo effent Dii,

aut äquales haberent perfe&iones, aut non. Si hoc dixeris , alteroter, cui nimirum realicatis quiddees- fet, ^non föret Ens perfe£h'(fimum, ad Illud enim re-

quiritur complexus omnium realitatum , iine ulla limitatione. Illud _vero, ii affirmaveris, contradi- öionis notam vix, ac ne vix quidem effugies. En-

ti enim perfe&iiftmo omnes compof?ibiiesperfe£Ho·

nes tribuendae Tunt, cumque perfe&ionem involvat,

omnes alias ^{res a} fe habere dependentes, illud _qno- que de eodemaffirmetur oportet, fed habere omnes res a le dependentes, & fimul agnoicere äqua¬

lem _, minime cohxrent. Sit _ergo Ens perfecb'ffi-

mura

$3$ ) 6 ( $33)

mnm unicum neceflum eft. Multaalia quoquepro unitäte Dei allegari iolent argumenta abomnipoten-

da, aliisque Summi Numinis attribuds defumta, quaejam in pradenci commemorare iupervacaneum

efb Hane veritatem quoque qnam plurimi genti-

lium agnoverunr, quorum Voffius in Theologia

fua gentili mentionem facit Cap. 2. Lib. 1. Hinc

nefaridam Erhnicorum cacitafem haud fatis mirari

poilumus, qui innumerabilia Deorum genera iibi

effinxerunt, cujus rei ratio forfan videtur hsec eile,

quod illi nequitiae fuai induigentes, non ultra co·

gitatione fint, progreffi, quam quo oculis pertin-

gerent. Quo fa&um eit, utfolem, liinam, flellas,

ccelum, quin etjamcolles, freta, flumina, &'quse

funt reliqua Deos eile exiflimarent. Ut rem paucis

expediam, omnia crediderunt efie Deos, quaecun-

que ccelum, terra, vcl ^mare mirabilia prodqxit.

Maxime vero fulgore iolis ^, & iumma ejusdem 11- tilitate, quam terrae incolis praftat, occaxati funt,

adeo ut eultus ejus tam lare ie extenderet, ut vix

ulla mundi eilet plaga, quie ab ejus venerationetue-

rit immunis. Quam antiquus quoque fit eultus fo-

laris, fatis probant loca icriptura » Deur. Cap. ^4.

v. 19 &Jobi3i. v. 26.27., quorum hic non io-

lum vetuftatem hujus idololatrici eultus, fed eciam

ipfummodum, quo folem adorarunt, ofctilario-

ne videlicet manuum, indigitar. Huic numini

fub variis nominibus eultum praibterunt divinum.

Sic a Perfis fub nomine Mithrae, ab iEgyptiis fub

nomine Ofiridis, & a Syris fub nomine adora-

bacur.

> 7 (

batur. Et _quontam baec gens fuit vicina Ifraelitisr

hi _quoque genere hoc idololatrroe funt tflqumatf.

Ab A mmonitis colebatur Γυb nomine *f?0 Molochi (i-

ve Milcom lRtg. ^{it: 5,7.} Levir· 20: 2.3.4. z Reg. 3:10: indicatque poHerior locusjiberös in hu-

jus Numinis honorem per ignem fuide tradu&os·

Nec praetereamus , quomodo noHri o lim ^majores

huic numini fi&icio eulcum affigmruiic. IHos tres habnit?e deos Thor, Oden ^, & Fr i gga ex hiHoria

Patriae novimus» & per Oden nihil aliud eos in-

tellexide, quam folem, indigkat Heat. Yerelius in

®6t6r· @oga. Praeterea vero, gentes ilfas ^enu-

nierare, quae vel folem, lunam ^, Hellas, vel aliquod

aliud ^numen commcntkium cohierunt, juflo proli-

xius eHef, praefertim ^cum innumerabilis fere deo-

rum multitudo nobis obveniat, quos unaquaeque gens ferediverfos habuere. Conferatur Voffius de

diis gentilium. Brevitati itaqne Huden tes , una

cum Francisco Pomeij, in VI CTafles iTngulosdeos

referendos volumus t Scilieet ad I Deos cceleHes,

II terreftres, III marines,IV InferosV minutosfeui

iemones VI adfcriptitios feu indigetes*

§ V.

Qu od nec initlum nec finem habet» dicitur

setern um , & quoniam Deus eH Ens abiolure ne- ceiiarium» quod ^ex conti ngentia totius. univerficon-

Hat, & Ens neceflarturn ^non poteH tion eile serer-

nim, téqukur quoque, de aeternkate Dei gen-

tiles; lumen natura^ reddere potuifle certiflimos·

; 8 (

Digniores deos fcmpiterno a^vo frui, credidic qui-

d m infänagentilium cohors, quemadrnödurn Vin¬

cent i us Chartarius Rhegienfts fcriptis fuis teftatum f ^c it pag, 14, ira tamen locuti funt, 11c plurima

huic rei contraria admiferinc, c. g. Jovem princi¬

pen! omnium deornm nnnc vim fatorum, nunc a- nimam mundi nuncuparunc, Sc quia illa nullo non tempore obfervrantur, Jovem quoque crediderunt

fnifle fempiternum. Sic Venus difta eft icmpiter-

na ob perpetnam hominum Iiberos procreandi libi- dineni, & Ceres ob terra fertilitatcm fingulisan-

nis recurrentem. Nihilo tamen minus de genealo-

gia ^{eorum , ut} etiam interitu (ermocinantur. Quod

cum ita fir, oppido patct, gentiles contra hane quo¬

que perfeäionem divinam graviter impegifle, cum tales habuerint deos, qui efle Sc cceperunt, & de-

iierunt, Exemplum Jovisad hane rem confirman-

dam adducere tantum placet, qui licet fummus jomnium deorum haberetur, natus tamen ef?e,quam- pl 11 ή mor um confeniu ^, dicitur in Creta & ibidem

eciam diem obiifie fupremum.

5. VI.

Deum Spiritum efle inde conftat, _q nia intel·

leBus Sc voluntas ipfi competit perfe&iflima, ^ne-

que corporeum quidquam Uli tribui potefh Deus enim, quatenus eft aeternus, omnem örtum acin-

teritnm refpuit, nnde fequitur, III um non eiTe Ens

quoddam compoiicum, quod Sc oriri, 8c per iepa- rationem partium, etiam deitrui poteft, & confe-

quen-

) ₉ (

quenter non'corpus. Hinc videmus, quam gravi-

ter Iaph fint gentiles, qui Deo materiam & formam

ad iimilitndinem humani corporis adicripferunt. ία

Sacris Literis numiniscujusdam fi&icii, nomine Bei,

mentio injicitur, quod Babylonecultum eft, de qua ftulta illa opinio fovebatur, quod inftar hominis

alimento indigeret, unde eibaria quovis die illi al- lata fuere» Verbo, omnia membra humana, caput, manus, pedes, idolisiuts adiignabant gentiles. Con- fer _Vincent. Chart» Regieni. de imaginibus deo-

rum, ubi _quoque fimulacra eorum iunt depi&a.

Huic errori, non folum iimpliciores addi&i fue-

re, de quibus Cicero ita loquitur, Lib. ^{i. de Nat.}

Deorum Cap. 36, quod vulgus imperitorum tion mem¬

bra folum hominis Deo tribuat, [ed ufum etiam mem~

brorumfed peritiores quoque, prxiertim illi qui Epicurei nominati iunt»

VII.

Totam hujus mundi machinam propria virtu-

te non poffe exiftentiam fuam continuare , indepri-

mario conftat, quum ht contingens, & coniequen-

ter rationem exiftentiai in ie ipio non habeat, ied

in Ente alio & infimto, hoc eft, Deo, cujus con- lervatricem manum indeiinenter deiiderat. Si ve- ro mundus propria vi exiftendi gauderet, tunc es-

tendae Dei particeps eilet, & per confequens föret

Deus. Afeitas enim effc atrribucum quoddam,quod

foli Deo competit» Aft licet hiec veritas adeöcla-

re ex principiis rationis deduci poflit, nihilo tarnen

B minus

) »o (

minus quidam gencilium ea mentis capcicate capti ^✓ fuere, ut providentiam & ^curam Summi Numinis,

circa res creatus, prorfus negaverint. Quorum in-

ter numerum Epicurus & qui in caflra ejus trans- eunt, ficuc etiam arhei, iunc referendi. Alii ve-

ro putabant cafiii cceco, res minoris momenti iub- je&as eile , & ^non niii magnarum rerum curam Deurn habere. Quod Deo ^non nifi perfe£liffima ad·

judicanda dt (apientia, veritas eil lumini ^naturse ta-

ciie cognofcibilis. Nam ^quatenus Deus untclle&u gaudet perfe&iilimo, quamcunque enim realitatem

Deus habet, non poteillimitibus ullis eile circum- fcripta, inde colligitur, Deum fumma inilru&um

eile iapientia. Graviter itaque lapii (unt gentiles,

cum Jovem fibi finxerunc uc prafidem in concilio, reliquos vero deos, ut fenatores, ^{cum res mo¬}

menti cujusdam agerentur. /

$. VIII.

Summam Deo inefle San&itatem, adeo ut 0-

mnis labis & vitii prorfus expers fit, inde icidemvi- detur, quod iilimitate omnes habeat realitates, adeo-

que voiuntatem conilantem & perpetuam non fa¬

ciendi nif quod re£him eil. Apparet itaque _quan-

tus fuerit error gentilium ^, quo tarnen per ufumre-

£lae rationis liberari potuerunt, qui omnis generis flagitia & fcelera diis iuis tribuerunt. Sic Jovem,

quem fuprcmum omnium deorum habue/e, modo

„induxernnt ,ut adultcrum, modo ^{uc fevum} in deos,

„modo ut iniquum in homines, modo ut raptorem

„&c. vid. Senec. de Vit. Beat. Cap. XXVI. §JX ^α

) «ι (

§. IX.

Quamvis vericas fic, qnae clariffime ex princi·

piis rationis dcduci poifit, efle Deum independen·

tem, novimus tarnen gentiles Deos (uos in fuperio·

res & inferiores diftinxifle , & inter fuperiores pne- fulem conftituifie Jovem ^, cui ceceri quafi fubordi«

nati fuerunt. Unde quoque de Apolline fertur, quod Jupiter, iiium deitace fua fpoliatum, e cceio dejeceric, ^cum ad ulcifcendam mortem filii fuiiE-

fculapii Cyclopas fagittis confixifiet. Immutabilita-

tem Supremo Numini competere, inde colligitur, quod fit Ens abfoiuce neceflarium, cui _{repugnat a-} liter eile, quam eil, quia ejus oppoiitum contra- di&ionem involvit. Haud latis itaque dementiam gentilium mirari poflumus, qui tales deos colue-

runt, quos mutabilitatis & inconftantise fuifie ob- noxios exirtimarunt. Apollo non melius in throno deicacis iuae fuit munitus, quam ut in nudum ho*

minem mntari potueric, quem tanta prefllt inopia*

ut coa&us fit pafcere gregem Regis Admeci, cu*

jusmodi exempla commemorat Juft. Martyr. Pa*

nenet. ad _gentes. Ex numero attributorum Divi-

norum, circa quas gentiles Iapfum commiferunt, eft

etiam juftitia Divina. Licet enim hsec Deo infic

fumma, cum remuneraciva, _qua praemia bonis confert, tumpunitiva, _{quamalos poena} afficit,quod

ratio iibi reliäa facili negotio perfpicere potefb j un¬

de quoque in dubium illam minime vocarunt fa ^-

pientiores, ut Cicero, Plato, Arifioteles, Socrates

& complures alii ^? quorum Vofiius mentionem fa·

B 2 cit

§££ ) *2 (

«it Lib. i. Cap. X: tarnen non defuere', qui verita-

tern hane negarunt, ut Epicurus, nec non Dicae-

archus MefTenius, putantes poit mortem penicus

atfrim ehe de hominibns , adeo ^ut Deus juditiam fuam, poenas impiis infligendo, <Sr bonos ^remune- rando, in mortales poit vitas eoriirn finem nonex>

erceret» Quo ipfo Deum injuditke ^arguunt, vide-

runt nempe experientia edo&i, proemia in probos

homines hac in vita ^non femper conferri; neque malos poenas luere promeritas, & tarnen negant a-

Jiquem poit obitum datum ^, in ^quo Deus fuum cuique tribuat.

β. X.

Coaiideravimus jam levitec, quo modo qua:

fenfum & cognitionem Summi Numinis lapfi ίιηε gentiles, licet muka adhuc adterri poffent, ii plu-

ra Dei attributa enumerare veliemus: ratio itaque

indituti po d u la t, ut pauliiper indagemus, qua ra- tione qua ipfum eultum aberrarint. Quemadmo-

dum vero finidre de perfeötionibus Divinis cogita-

runt, ita _quoque cukus eorum fuit perverius, at- que religioni naturali contrarius. De atheis obfer-

vamus, quod., quia nullum agnoicunt Deum, eul¬

tum quoque eidem praedare nequeant. Ed vero·

eultus, qui gentilibus competit, in duplici differen- tia; aut enim obje&ive, aut fubjeftive coniidera^

tur. Priori modo ed vel proprius, quando ido*

Iis, quae colunt, e.g»(bli,, Junae, dellis, ^veram dek

tatem inefle exidimant, vel fymbolicus, quando

aliquid colitur* non quia deu$ ed,, fed quia deura

) *3 c w»

iTgruficat, qualis ftiit cultus folisin igne vefhli. Con£

Voff Lib. i. Cap. V· Hue quoque pertinet, eum liraelitae vitulum aureum adorarunt; conftat enim

ex ipforum verbis Exodi 32: 4. eos rron putafle, vi-

tulum fuiile Deum, fed tantum fymbolum veri Nu·*

minis. Utroque modo graviter illos fuiffe lapfos,,

extra aieam pofitum eft dubitationisr priori enim ca- fu dire&e, poiteriori indirekte cultu religiofo ^res il-

las profequuntur, qua? veldivino nomine prorfds

iunt indignae. Si vero fubje&ive confideratur*

cultum diftingvi novimus m internum &externums

quorum ille in internis anima? motibus confiilit,

hie vero in externis a&ibus corporis. Ad internum fpe&ant amor, timor filiaiis, fiducia, acquiefcen-

tia in voluntate Di vina, animus _pro acceptis bene-

ficiis gratus, Fas quidemeft, ut credamus ethni-

eorum nonnullos tali anirno deos fuos coluiile, ied quoniard circa obje&um graviter aberrarunt, cultum ^r

quem foii Deo vero prasftare ciebuerunt, falfo ^ex-

hibendo, hic certe in genere non pro genufho, feci fpurio eil: habendus, & ^quoque in fpecie facile efl:

demonftratu^ fi ad fingulas gentilium clafies deicen-

dere vellemus. Qnalem de Deo fovemus fenfum,

talis etiam inde reiultat cultus , a frivolis & pervar- fis de Deo opinionum monflris ^, non nifi perveria

©riri poteft llltim colendi ratio. Qui plura fibi fin-

gunt di ^ver fi ordin is numina, cultum fummuiruquem

poftulat Jus Natura?, non fingul is pra?flare poiTunt f fioc enim cafu enormiferpeccarent, ina?quaJia a?qua<·

liter traäando> neqiiealia njajori, alia minori pro-

iequt

♦

) 14 (

tequi poftunt honore, lex enim natura maximum, qui dari poifit, Deo vindicat cultum; neque amo-

rem , fiduciam, & alia, quibus culcus internus ab- folvitur partibus, apud illos deprehendere licet.

Qui enim Manichaeorum ^more deum quendam fo-

mniant perveria: indolis, malorum omnium fontem,

& icaturiginem, quomodo illum fincero amorisaf- feftu comple&entur? Qui diis fuis vitia & fcelera

tribuunt nefanda, quomodo timore percellentur,

ne incaute ifdem vitam fuam inquinent? Nonne

hinc vehementius incitantur ad varia committenda

flagitia? Qui cceco fatoomnia fieri autumant, quo·

modo fpem & fiduciam, in Divina voluntate acquie- fcentiam, gratum animum, &c. exhibebunt. Et quamvis cum aliorum hypothefi, ^amor & fiducia,

cumaliorum _, timor, & fic _porro, confiilere poße videatur, interim tarnen, quoniam ad cultum inter-

num non iufficit hic vel ille mentis afrus, fed adfint finguli,quos nominavimus, neceflum efl,quippecon«

catenata ferie cohaerent; quid de cultu eorum fen- tiendumiit, facile perfpicitur. De cetero credibile eft, maximum illorum numerum, qui idololatriae fue-

re addi&i, de cultu quodam interno vix cogitavifle,

multo minus fuiife follicitos. Lugubris teftatur ^ex- perientia, illorum multos, quiChriflianos ie profeifi lunt,& verbocoelefli erudiuntur,eo ^tarnen vefania;

progredi, ut divinum cultum in externis iolummo- do a&ibus collocent; quid tum de gentilibus eil cogicandura.

$. XL

«33? ) if ( &&

✓ $. χι.

Ad cultum Dei externum nos obligjari, variis probantMoralidse argumentis. Etenim ^{non mentem} Folum, fed etiam corpus Uli referimus _acceptum , ut ergo tam hujus, quam illius viribus, conjun&im

Conditorem celebremus, _congruum utique eft atquc neceflarium. Cumque,tede experientia, non tan- tum animus noder, in interiori ad Deum elevatione,

per cultum externum foveacur, ^fed alii quoquead Il¬

lum colendum alliciantur, quin ad cultum ^externum

iimus obdri&i, non ed, quod dubitemus. Veritati

tamen huic, qui contradicere aud funt, nondefuere,

quorum fententia hoc nititur fundamento: Deus, in- quiunt, intimos mencisreceflus iibi optime habet ex-

ploratos, ut ergo quibusdam a&ibus externis cola- tur, lupervacaneum ed. Quam lubrica ^verodthsec fententia, ex illis, qua» modo allata funt, condat:

quamvis enim Deus cordium dt icrutator, inde ta¬

men non fequitur, debere ^nos ab a&ibus externis abs- tinere, quibus Illum honorare, aliosque emendare poflumus. Illud vero in primis ed obiervandum ,

debere cultum ^externum interno refpondere, & ab

eo nunquam re&e iepararipode, ii hic ed ferius, fponte quad exindc ille erumpit. Deum enim colere,

is ^non dici poted, qui precibus, genuum flexione, aliisque Deum externe colendi ritibus Illum hono¬

rare videtur,nidconjun&am habuerit animipropen·

fionem gloriam Deipromovendi. Porro ^non tantum

verbis, ied etiam fa&is peragitur hic cultus, &vnlgo

didingvitur in directum, _qui adDeum dire&e fpe&at,

)itf{ cS»]

'& indire&um, qui iis officiis abiolvitur, qnge homo

aliis & {lbimetipfipricitare obligatur. Directus cft vel generalis, quo in primis internusanimi cultus prodi-

tur, & coniiftit in orali celebratione, gratiarum aQrio-

ne _, &c. vel fpecialis, qui cultus public! nomine venit,

& certis circumftantiis loci ac temporis perficitur, ut videlicethominescerro die ac loco conveniant, & in conventibus iitis cunSta debita üantordine. Hucquo-

que pertinec capitis nudatio, gentium flexio, manuum

complicatio^albeque cercmonise. In praecedenti para-

grapho expoiuimus, qualisapud gentiles fuerit cul-

tus internus; facili negotio itaque concludi potefl, quod ritus quoque externi fuerint perverii. Finxe*

,runt nempe fibi gentiles oeremonias fuperfluas atque minus neeeihrias, in iisdem fi non omnem, prima-

riam tarnen religionis partem collocantes« Exempli

loco pauca tantum adferre placet· utcurii d i is cceleiH-

busefient immolaturi, vefte purpurea,inferis vero &

marinis iacra facientes, veitibus atris eilent ami&i.

Erat praterca non parva diligentia in obiervandis vi-

£timis, quod, ü relu&arentur, diisnonetfent gratse.

Neque perindefuit,quibusnam lignisad facra facien¬

da uterentur, fed certum lig η i genus eile oportuit: iic

in facrls Cereris Myrtus adhibebatur, ⁱⁿ facris Jo vis ligna ilicis* Quod ^vero nefandum eft di&u, Oeum coli

crediderunt gentiles & inter illos Cyprii& Romani,

immoiatione puerorum& virginum; & eo itultitige quoque

progrefli funt, ut vim fibimet ipfis inferrent, exiftimantes

lioc gratiilimurnfore diis, fi animo impavido fe vivos ipfis

facrifKarent- De ftultis gentiliuin ritlbus vide plura inmy- thologiaNat.Comitis· Vela itaque heic contra-

himus, & ad portum feflinamus

SOLI DE O QLORLÄ«