CO Μ Μ ΕΝ Τ ΑΤIΟΝυΜ STOICARUM
PARTICULAM QUARTAM, VENIA AMPL. FAC. PHILOS. UPSAL.
PRJESIDE
Mag.
NICOL.
FREDER.
BIBERG
ΕΤΗ. ET POLIT. PROFESS. REG. ET ORD.
EEG.ACAD, LITT. HUM. HISTOR» ET ANTIQU. HOLM. MEMBRO
PRO GRADU PHILOSOPHICO
PUBLICE EX AMINANDAM PROPONIT
ANDREAS UNELL
STIP. HELL VI IC. OSTROGpTHUS. '
IN AUDIT. GUSTAVIANO DIE III JUNII MDCCCXV
Η. Ρ. M. S.
U Ρ S A L I JE
——5 1
Summarn rei, quod ad Cleanthem in primis attiuefe, ju« dicaturis verba Senecae in memoriam revocasfe fatis eritp),
Infpirationera divinam identidem Cleanthes virtutem
adpellavit, non falva tantumoiodo & integra Ted egregié
quoque expresfa objediva in fubjedo ipfo honeftatis no·
tione. Et in genere notandum pato» quo altioribus
quis & objedivis finauf refpedu metaphyfico principiis honeftatem ipfam innixam voluerifr, eo fere
quemvis & redius & propeniius formulis ipfis fupremae
in -Ethiea
dignitatis theologici quid vel reiigiofi etiain argument! admiicere. Quam in Stoicis quoque nonnuilis
confpicuam
fuisfe propenfionem rede notavit Schieiermacherus; qui formalj hihiiominus, ut jam antea diximus, fyftematis
Stoici explicationi nimium quaηtum indulgens, formulas
iftius fignificationis Stoicas cum recentioribus
quibusdam Fichtianis, quas nec eatiidem vim habuerunt, nec exten-ilonem, nefcio, an obiter magis quam credule>
compa-raverit q).
§.
2,Cleanthem excipit Chrysippus, vir fubtiiitate &
acumine infeer Stoicos infignis disjferendique iη
prim is
dex-teritate & agilitate celebratisiimus; quem Seneca ita rj
defcnbit: "Chryfippus, penes quem fubtile illud aeumen
eft & in imam penetrans veritafcem, qui rei agendi
caus-D fa
p) De Benef. VI. n.
q) Schleyermacher L, c. p, 6i«.
fä loquitur & verbis non ultra, quam ad infcelleftum fatis?
eil", utitur: Cicero s) vero, verbis aliquantulum ludens:.
''ChryiippUSj inquit,. hotno fihe dubio verfutbs et caliidus:
ver-tutos eos appello, quoruui celeriter mens versatur:
callidos autem , quorum tamquam manus opere, fic ani<~
mus ufu concalluit."
Chrtsippum Stoa imminutae per Academicam See«»
pfin, cujus auébor Arcefilaus, dignitatis viodicem &
re-iiauratorem gratisfima conftantisiimaque memoria
vene-rabatur: & omnino, ii res hnjus temporis philofophicas
confidero, felici interpretor omine fa<fkunij quod inter Arceiilaum & Cårneadem medium veluti fata
Chryfip-pum opponerent, acerrinium Stoae reliquique hoc
ila-dio fere omnis dogmatismi fab Stoa militantis
propugna-torem. Téla enim-, quibus Zenonem Ärcesilaus^ petie-rat, feliciter retudit Cbryfippus, novis ipfe fortioribusque mox a Cämeade petendusj & iinguiarem faepius in hac
pugna utrimque virium & aequalitatem & fuccreicentem
cum impedimentis debellandis ίξχψ admirati fuimus;
Ce-terum praecipuum hujus pugnae momentum theoreticse
iuisfe coniiderationis probe novimus: nec ignoramus
an-eipiti loco, vel eam maxime ob causfam, pugnam hane
fte-tisfe, quod in Stoicisino ipfo, ex noftro certe intelligen-dl·modo, principia, quse fcientiam ipiius Cognition!«
tan-gerent, magnaru utpote partem cum empirismo Epicud
communia, multum ab eorum fäfidgio diilarent,, quse
ftridte metaphyfica esfent. Cujus vero defeétus vel ideo in prafticis Ifevius erat incomiiTodiim, quod< proximam hujus fcientiae principia cum metaphyficis affniitatem ab»
snifcio?inde contraxisfent.. Quamobrem Chryfippi quoque
operam
i?fore.lIL-io»-' '''
/· o
-öperam in
pra&icis
felicius versatamfuisfe
judicamus» quam in iis, qua© rationis theoreticas ditioni iubjacebant«'Et adeo quidem feiiciter jad:a fuisfe prima
exiftimave-rim Stoicismi moralis fundamenta, ut, quum altius jaci
profundiusve fubfterni neutiquam, ut videbatur , opus
esfet, multutn tarnen ipfi ilii Jatitudini, quse explicat &
explanat, fpatii ofFerrent.
Summa itaque metaphyficae omnis, quae divinas
fl-mul fimuique humanasres comple&itur, principia ex ino* re Stoicorum eleatiee expresiit Chryfippus* nec a Ionis-tno ipfe Heracliteo alienus: Cleanthi
per omnia fimillimus» folaque, quantum judicaré licet,
χγ.ξίβειοί
praeftans. Quodeniin ultimo loco nobis objeéfcivum audit, id, tefte Cice* rone t), "vim Divinam appellavit Chryfippus in ratione
pofitam & in univerfje naturae anlmo atque mente:"
''principatum porro Dei, qui in mente & ratione verfe-tur, communemque rerum naturam univerfam atque o-mnia continentem quam eamdem componendo mos''fa¬
talem vim necesOtatem rerum futurarum*' nominat:
''ipfumquemundum", beneaddit
Cicero,"ChryfippusDeunfc
dicit esfe, qnippe ejus animi fuöonem univerfam." In hac itaque fu.pre.ma Numinis fingula continentis poteftate ul·
timam fati cum übertäte reeonciliationem quaerendam'esfe
fatis apparet: quo autem potisfimum modo & in hac fu¬ prema poteftate, & in univerfo deinceps ipfo, & apud
hominem deni^ue, quem e fua manu, perfeétisfimum
o-pus, exire jusferat natura, libertati, quam evolverat
i-pfa, vindicias daturum* ultima haec gravisfimique omnino
momenti conciliatio cogitanda fit: id vero nec ex
Chry-fippo fatis perfpicué intélliges, multas quamvis <hoc in~
\ ..· . primrs
. 2g -====
primis orbe conclufas qusefliones gravins adcuratiusque*
Chryfippo tra<5latas quam Cieanthi haud quisquam abfur*
de poftulaverit. Vim certe iftam fupremam Chryfip-pus diftinxisfe aliquatenus videtur & a nuda materia qua^
litatis omnis originitus experte, in quam ägit, &a
vehi-eulo, quo agit? sethere fubtHisfimo, formarum, quantum apparet, nec ipfo incapaci, & quaiitatum in toto univer-fo συντακτικών dispenfatore inftrumentali iupremo. Huic
autem vehiculo & praedicata phyfica, quse
Supremo Chryfippi Numini pasiirn "Stpud Ciceronem aliosque attri-buta deprehendis: & potentiätiönis fimuJ, ut vocabulo
utar recentiori, natural, quam primus in
Philofophiam
Stoicam Chryfippus introduxit vel curatius faltem
de-fcripfit, partes, quantum quidem ex notione inftrumenti
non difcesferis, primaria« adfcnbas oportet. Cefcerum vim
ipfara Divinam- esfentia ex noitro fentu pietaphyfica ra¬
tionalem rationisque omnis derivatae foiitem esfe, vik
,.
ii Chryfippum audrs, magnopere dubitaveris. Neque enim alio fenfu verba ex Cicerone jam allata commode
explicaveris: & exinde confirmatam hane explicationem.
invenio, quod conelufione anaiogica *ηγεμονικον iliud in
anima humana, purisfrma vis divinm effigie, Stoicis
ad-xnisfum , in ipfam vim Divinam, remota omni
imperfe-itione, aperte transtulisfe Chryfippus perhibeatnr. Huic
autem rationis rummae fimul & univerfae atfcributo
liber-tatern quoque fummam conjunftam voluit Chryfippus..
Nam neque γγεμονικον illud Divinum fato obnoxium vel
alia aliqua ratione dependens ullibi ftatuit: neque coecum defcribit, fed aperte videns; omninoque cum anitnse ifto humanas ήη/εμονικω, omni fublata imperfec-h'one omnique
mutatione, confentiens. Quamobrem etiam, cum eleftio
imperfe&um aliquid & mutabile involvere Chryfippo vi¬ deretur9 omnem a ratione Divina, vidente quamvis &
profpi-profpiciente, eleftionem remotam esfe fiatuit: ipfnmque
fatum nihil esfe dicit, nifi effe&uum a Divina illa vi, vidente, non eligente, profluentium continuam ,
necesfa-riam, imperturbabilem concatenationem.
Quod ex tri— bus vel quatuor, quae ad nos pervenerunt, Plutarcho
Stcbseoque referentibus u),
Chryfippeis
rv,s ειμαξμ&$ςdefinitionibus inter fe collatis inclufaque
, dicam, an in-tertexta his ipils difertisque aüquando verbis
pronuncia-ta Providentias notione, fatis apparet: maxime,
quum id aceedat, tjuod pluribus iignificasfe conclufionibus
Chry-fippus videatur, Deum, quod bonum eft, immediato
eo-demque abfoluto confpeftu pervidere, nihilque omnino, nifi quod bonum fit, videre, nihilque
proinde, nifi quod
bonum fit, agere.
Quibus utique fimul fumtis asfertionibus , concludere
fas erit, Chryfippum libertatis,
qnanturn quidem in
ipfam vim Divinam haec notio cadere
posfit, non
nega-tivuin tanturn agnovisfe charadrerein,
independentiae,
fed pofitivum fimul, perfpicientiae;
remota tarnen omni
eleélionis alternatione: necesfitatis
vero notionem a Deo, nifi quatenus fummum ipie fit
principium,
omni-noque non posfit non agere, amovisfe
amotamque in
i-pfam aétuum ab Eo emanantium feriem continuam
trans-tulisfe. Quare cum Eleatico
confpeétu Deus nequaquam opere fuo egrediatur, fed vere immanens fit
ipfeque
fui operis fubfiantia ieu
fubjé&um metaphyficum
perma-neat, re ipfa flatuisfe videtur
Chryfippus,
necesfitatem
proprie fic diéfcam, five εψαςμενψ, nihil aliud
esfe, nifi
«) citatis Tennemanno L. c. Ε. IV. p. 298· cf.
a&iyitatem Summi Principii objeftive, i, e, in objedfcis confideratam: ejusdemque a&ivitatis charafåerem propri· lim esfe libertatem, quatenus in fubjefto abfoluto hasc
eadem vis nec dep.er.dens nec coeca cogitari queat.
Ne-cesiitatis autem objedfr'vse duplicem omnino notam
fta-tuit, causfse cum effedtu continuum nexum &
commer-cii rerinn univerfalis univerfalem reeiprocationem: Hane συμπccSetccv vpcavit: illum vero, qui caium quemvis
for-tuitum exclndit, vel logice demonflrari posfe., nullate-nus dubitasfe Chryfippus videtur. Et haec quidem
ha-dtenus.
Sed nec in ésfentia Divina iftam qualemcumque
ne-eesfitatis cum übertäte concordiam ianxisfe contentus
Chryfippus ulterius argumenta perfequi ipfamque in mundo, cui potisfimas necesfifatis partes demandaverat,
fati univerfalitatem cum particularitate libertatis in
ho-mine, qui pars ipfe univerfi manebat* conciliare fluduit.
Cujus quidem conatus, quanfco rariora apparent in uni-veria philofophiae antiquioris hifloria veftigia, tanto, quae exftant, attentius confiderari merentur. Coliigenda
autem funt, qvrae huc pertinenfc, fi annotationes quasdarn
A. Gellii exceperis, praecipue in fragmentis, quse exIrbro Ciceronis fingulari de fato fuperfunt. Hos vero fontes
coniulenti fatis patebit, pericula, quae libertati humanas
ex Eleatismo & in genere ex omni fere dogmatismo sntiquo imminebant, neutiquam Chryfippum iatuisfe.
Neque enimEleatici tantummodo Stoicique ipfi Eiea·
tizantes, ied ut bene monet Cicero, Democritus ,
Hera-clitus, Empedoclfcs, Anftoteles, omnia edixerant ita fato fieri, ut id fatum vim necesftatis ajjerret: v) neque ullos
enu-merat
frierat praeter Epicnrnm Epicureosque, qui palam
profi-teri auil esi'enc, ßtm ullo fato esfe animoruni motujp;
rvj
hos vero neC ipfos putafc eo usque confidentiae progresfosr
niii poftqu'am vei negatae in natura rerum necesiitati abfurdisfimam fübftituisfent declinationis atomorum
hypo-thefin, vei ipfa denique fuftulisfent principia logica,quibus
legem causlalitatis, ut, jam dictum eft, Chryiippusquo* que innici exiftimaverat/ Ipfequeideo, ut apparet, Chry¬ iippusj hac alternatione pervifa, quse libertati humanas
imminerent, difcrimina neutiquam itatollendä ratus eft, ut
aliquid vei de fati univerfalitate Vei de principiis, quibus
haec contineretur, derogatum foret: fed principiis potius
ipfis.quatenus fimpliciter logice coniiderarentur, haud fine
artificio ita ufus eft, ut in tantum, quantum honeftati
ipfe confervandae confultum duceret, animorum motum
iiecesfitate liberarent Quo quidem ieniu reifte de
Chry-fippo Ciceronem dixisfe putamus,quod tamquamarbiter ho*
iioraviurinter utrumque mediumferire voluerit,
ßntidque & re°
tinerefatum & neces/itatem effugere y); Duplici autem argu-tnento, ίϊGiceronem attente periecutus tueris, conftriiftas ihvenies has ipfas, quae Chryfippo debentur, libertatis
hu-manae vindicias: uno, quod jam non magnopere moia*
mur, praeparatorio viasque primas munituro; quod con¬ tra notisiimum antiquis ignavae rationjs, ^yisKoyx·,
fophis-ma (fatum Turcicum veiMohammedanum appellat Leib^
nitius, omnem quippe in> homine atftionem fuperfluam
esie eviifturum) dire<ftum, diftiiuftrone inter fatum fmiplex
& fatum copulåturahaud quidem illa, fi confilium·
Ghryfippi intellexeris, inale inventa, unice nitebatur 2:
altero»
x) cf. L, c. c.
3»
altero vero palmario & principali, quod
ipfum
qurdem
in libertate humana difficultatis cvardinem tangeret. Fuit
ntique hsec difficultas, quatenus theoreticse confideratio-ni fubjieeretur, femper una eademque: quo autem
&
ambitu & di&in&ionis gradu tempore Chryfippi pervifa fuerit, haud male ex verbis, quibus Cicero eam effmxerifcj colliges a). Necesfaria nempe & continua omnem mutatio· num confecutionem ferie ΐηνοΐνΐ* principium totiusargu-liientationis, ultro concedenduni libertatis impngnatores
poilulabant: nullum in hac ferie articulum, quem fuperfi-lire fas esfet; nullum, qui non proximo continuaretur, ingeminabant: appetitum porro, quidquid prseterea esfet,
certe mutationem animse involviere, eademque hoc
re-fpe&u, qua ceterse mutationes omnes, lege contineri
as-fumebant: inoveri itaque appetitum causfa antecedente, in qua rationein fufficientem agnofcerefc, colligebant:
&
continuari hac ipfa ratione cum proxime praecedente
no-vum in rerum natura mutationis articulum, novo mox,
ntpote efficacem, asfenfione fciHcet appetitui data,
exci-piendum: appetitum itaque asfeniionem
fequi
eadern
concludebant continuationis lege, qua causfam inoven*
tern appetitus ipfe fequeretur : asfenilonemque
denique
a#ionem ipfam eadem lege infequi, qua appetitum
asfen-iio exceperat. Unde primutn in hac ferie
articulum
caus¬ fa arifcecedente & necesfaria determinatutndeterminatlo-nem totius necesfariam fecum aiFerre evidentisfimum
pu-tabant. Et, admisfo quidem argumentationis principio,
totam hane conclufionis ferietn, ii Ciceronen» audis, la-befa&are vel efFugere Faltern Civyfippus ihiduit,
introdu-&a remedii Ioco causfarum antecedentium in perfeétas
( principaies ) &
adjuvantes
(proximas)
distinélione.
Per-sj) L. c. c. 17. 3 Si emnia fato fiunt —- nec fupplicia,'*