Divinä
afpirante
gratiå,
DISFUTATIO
PHYSIC
A
. De. 'ELEMEN
TIS
IN
G E
N E
R
E,
a MEx Venerandas Facultatis
Philofophicé
coiwienfu & decreto, in inclyta Sveonum ad
Salam Academia-»« P R £ S I D E CUrißimo tiefe
Celeberrimo
Vi roM.
ER1CO
BRUNNIO,
Hifioriarum ProfeiTore
Ordinario,
prseceptoreac fautore luo» debitå obfervantiå
perpe-tim colcndoj
Pro Magiflerij inflgxibu* ienfequendüy Sxantim
E
S
M dtem Matjin
Auditorio VtierL
v U P S A L I FL,Prooemium.
&S3^p*fOgitanti
mihi
de
materia aliqva
inaugurali
'
huic
Difputationi
idonea>
naturaecampus^
8c in eo
peculiariter
vafia
illa
mundi
corpo-!ra,qvaeobmukiplicem,
qyemnafeentibus
prxbcntufum^&concinnam
qvammundo
conciliant
pülchritud:nem
acperfeélionem,
fefe obtulerunt
Elemcnta,
animumq;
hunc
in
fuorum
confideratio-jiem alliciebant: Alliciebant 8c mentiarridebano.
Fungum
enim 8c
lapidem
eumeffe
arbirror
qvem«.Igms
commoda
fugiat.
Aernonne
corporibusge*
ncratis, animantibus
inprimis infervit, dum
attra* £ius cordisaliorumq; mémbrofum
aeftuantium
fer-Vorem
refting'vit
8c
contemperat.
Jmo &fpirituum
generationi condocit:
ut nonimmerito
abAvicen-na
corporis
pabulum falutetur
8c
appelletur. Qvid
multis;Aliturnilli chori
qvi
fvavi
gutturemorcalium
aures circumionantac demuleent, nec fine hoc irL_»
fublime Jepromovere, nec
u-lum
corpusanimatum,
qvod refpiratione
gaudet,
vitam diu
prorogarepo-teft, qvae
juxta
acumenPhilofophi
in
caüdo
8c
hu-mido conilftere
deprehenditur.
Ad
aqvampari-ter ü inc^ndas aciem> immenfum cernes fru^uin^,
A z ~ qvem
qvem ea
rebus
miindants
exhibet,
H&c
labia
tef«rae in fe Sc
fua
naturaficca
irrigat& hume£ht,haee
animatis ponim
jniniftrat
&
fubminiftrat,
haec
gra¬ tepifers
donat
domicilo.
Et
qvis
fruftus
terraeabsq,
irrgatione
?
Qvis
ufus
Reipub.
fine
aqva_s l Terra;deniq;
fi
qvis
enarraretcommoda,
qvam_» latus hx fefeofFerret
dicendi
campus; matrem tuammagnam
hic
a/picies,
qvaete
fuftinet
alit
&
fuften-tat, agmen
florum
5c
herbarum
langvori
&
recrea-tioni tuae
convenientiffimum
producit.
Vita
cas-fum tegremio
ample&itur
&r
excipit.
Et
qvir®
paucis
cunfla
perftringet?
Horum
itaq;
naturamSc affe&iones ingenere
perlufirarc
fert
animur*.
Velit aetemaMajeftas
ut qvaeeile
poterint
deprag-,
(enti
negotio
meditationes in fui
nominisglo*
riam cedant, cui nunc & perpetuo
honor
gloria & decus, Am£N,
-i
- v ! ■ iI
DISPU
TATION
IS
dCj
;
Elementis
in
gcnero.
T
H
E
S
IS
I.
E elementorum natura
genemim,Dco
cum bono aduri, ante omnia, hkmenta.,
tiari pradupponimus, vuigi enim teft;mo-nium crebrö nomen dementi ufurpantis
id evincit;tum authoritas fhilofophorum. II.
öi ratione aliqua
idipfum
&aiTerendunr»
erit, unicahac nobis facilé fufficiet: Datur motusfimplex redus,
da-bitur ergo fubjedum hujus afFedionis five accidentis pri«
mum, corpus videlicct fimplex vel elementunu. 111.
Sciendum kaq;
irjprimiseffi
elementorucn munia& ©fficia univerlålia, hoc in univerfb, duoefle. i. Utfinthu«jus mundi partes integrantes, cujus macbinam unå cum»
coelo compleant, & hoc officium obeunt fecundum fe to»
ta,principalitérquidem performamjqua caufa eftomnium
»fFedionum & efFeduum qua in corpore
dcprahendun-tur. Inftrumentalitér vero per qualitates motrices
qui-bus elernenta å natura condecorata funt> uteorum
admi-&iculo certa in hoc fublunari mundo occupent (patia, ut
cun-!l
eundcm abfoWant & compleant. 2. Alterum elemento
rum rnunus eft> uc fint principia & caufae transmutatio
uumPhyficarum, praecipué verö caufa? tnixtionis&
matc-ria mixtorum corporumj.
IV.
Cb duplex hoc munus duplicem
elementafortiun-eur confiderandi modumjabfoluturu videlicet 6c
refpe&i-%'urrL». V.
Abfolutus confiderandi modus eft, quo elementar
eonfiderantur abfolute in fiuanatura & ellentia,utfunt Cor¬
pora naturalia limplicia absq; relacione ad mixtorum con-ftitutionem. Refpe&ivus confiderandi moduselbquo ele-mentainrefpe&u ad mixtionem eonfiderantur» quomodo
& Arid, corum tratfationetn fufeipit in üb. de gen. &
corrupt. Scd mifio pofteriori hoc refpeßu ea qua? ad ec
rumnaturam abfolute confiderandamlpe&ant, proingenii
minerva luftrabimus. Vf.
Priusquam autem interiorem rei propofitae
conffde-rationem ingrediamur, in limine quafi pauca circa
defini-tum notabimus» cujus univerfum feré negotium erit in_.
nominisnotatione, Homonymiafeu diverianominis figni-ficatione. Vif.
Etymologiam quod conccrnit, elenftenta quidarru
dida efle volunt ab alendo, quafi dicas aümenta: ut enim
corpora mixta ex dementis inter fe eommixtis ac
tempe-ratis con lant» lic eorum quoq; plurima lisdcm
ccntern-peratis aiuntur 6t nutriuntur. Gra;ci vocantab or-cüne, quia non felum apea lerie dilpofita i'unt, ut fingula peeuharem locum in mundo obtineant, fed 6c certo or-dine coneurruut ad corporum qua? inde fiuot
corFipofi-dooem. liX.
Fonö yox dementi, irarié fumitur. z. Pro
quovis
'tic!ivsflbi)i> quo
modo
pun&um dicitur elementutruimex i unitas»numeri. 2. Pro cujuslibetartis princtpiisacJ
>
rtfeeptis; ut rüdimenta Gramm. Rhet. &c appeliantuiu
elementa. 3. Pro prirois cujusljbet corporis generalibusr* prineipiis quo fenlu materia &
fongadicuntur
elemen-.ta, 4. Pro eo quod fecundum aliquerh ordinem aliquid
componit, & hoc modo literse funt elementa diftionis#
lutum, lapides, ligna., elementa funt fabricandi «dificii» 5. Specialius nonuunquam pro coelo ipio, ob ejus
videli-ett limplicitateno
&
officium quo una cumreliquis ad in-*tegrajem mundi conflitutionem coccurrit, ut fit
elemen-tum non mixti fed mundi> dieitur autem coelum primutn
tlementum,ob dignitatem ac fitum : item quintum
ele-mentum refpeftu reliquorum. 6 Aliquando
pro partifcju«
reipeäivé fimplieibus, ita humores, partes fimilares &c.
dicuntur elementa : fed cum appellationes hse, hueminu*
quadrent, hic aeeipitur elementum ut eftcorpus fublunare
fimplex: hinc&. talem eorumexflruimus definitionetiu
IX.
Elementa funt Corpora fimplicia, homogenea, quas
prepria in hoc fublunari mundo occupant ioca, inqsiliis
per qualitates motrices confifiunt» ut univerfem han«
mundi machinarn una cum coelo complcane& abfolvanfc»
X.
Realis hffc definitio,genere& difFerentia abfolviturl
Genus eft corpus. Quam vis enim elementa valde fubtilia^
fint, uteorum nonnulla pené fenfum omnem fugiqno»
é corporum tarnennumer o eximinon
poflhnt. Habent
enim tam levia quam graviaelementa prineipia corporis»
materiam fcilicet & forma«!; Nam quiequid indé
com-ponitur corpuseft. XI.
Differentiam exprimunt vetba fimplex»
licum, fublunafe; SimplicU dicuntur quod in aliaelemeiv
ta nequeant dividi, non tamen omnimodå
fimplicitato
funtfimpliciamam exaliisprincipiis funtcompofitamateria friiicet prima &forma: fed refpe&q mixtorum dicuntur
Ümplicia qu»
exiiyjömponuntur
& in
eadem
f»pérefol-vuntur. Nam
qiupBho
ulferior contingit refoJutio, termi* natur illa in materia & forma qu» ultima habetur. Htt*iftogcneA dicuntur» quia fingula; partes elementi eandem-t
cuai totonaturam obtinent» fic quseyis particula
aquaefl
aqua. XU.
Hifce fic per diyinam gratiam dedußis, elemento¬
rum in Cognitionen! plenius ut perveniamus, eorum
et-jara rationem fecundum
caufasraffe&ionestangemus,
nu«inerum inveftig*>bimus & qualitates, ratione inftituti,
ru-di peniciilo adumbrabimur*. XIII.
Caufasquod attinet, funtill»indupliei difFerentia,
extern» & intern»» extern» efficiens & finisj intern»
eaateria & forma. XIV.
• Caulåm
cfficientemelementorum,Deum Ter.Opt.
Max. agnofcimus, qui ut reliqua omnia qu» ad univerfi
integritatem fpe&ant, in principio cx immenfa fuä boni-tate & fapientia creando produxit, ita & clenjenta in
ho-irunum uliim & utilitatem clementer adduxic &
confti-tuit: vanum eft itaq; quod ea ab aeterno, quemadmodutn
6c totum hoc univerfum fuiflc, nonnulli
aflererenondu-bitarint. XV.
Materia, ut verbo dicam,eft primum & uniyerfale
f^rporum naturalium principium internum paflivum»ex quo ornne corpus fimplex componitur quod &indifFe*
renter fe ad quodlibct eieaaentuen habeo
xvr:
De forma cöntroverfia non minima efl> nohnülli putant qualitates
primas formas
eflentiales
elemcntoruoi
ctfe> fed cos errare hine liquet. Nulla enim accidentia
corpusaliquod eflentialiter
conftituere
poflunt, dicendum
eft itaq; formamelementorum
efienaturaminternam
fub-ftantiaiem
hs^7tH)jPt
qusq;principalis
cäula
efl&
princi-»
pium omnium
afFedionum
&efFedionum
in
elementis*
depra?henfarumquaiis
autem il!afit exprimi
nonpotefi»
neq; hac in vitacognofcere
nobis
promptumefl;
abfcon-ditae enim 6c nobis ineognitae funt
l'ubftantiales
elemento-rumformje & vitreum vaslambimus interiora baud faciie
attingimus. Noftra enim ccgnitio
umbra
tantumin
So¬le utjubtihtatum M^ifler conqueritur. Exer* 307-led. 1.
Hinc iilud eft> quod eiementa per qualitates
plerumq;
delcribunturj utpoté ignü per calorem &
levitatem,
ter¬ ra per frigiditatem. inde etiameft quod Arift.
qnalita«*
tesnonnunquam elements
appellitct»
aliquando
elemen«
torum&principia confiitutiva»
aliquando
quafi fonnas.
xvii.Rede pronunciavit Arift.
lib.
x.de coelo.
Oeum
tc naturam nihil agerc fruftra, certusm ergoeft
elemea-ta finis alieujus gratiå fada efle>
q*iod
«umita fit:
Finish
principalis & ultimus elementorum
eft
gloria Dd,
illis
e-ßim cognitis ejus bonitatem &
fapientiam
pereipiunt
ho¬
rdnes admiranturq;jfpecialis vero, utuna cumcoelo
per-ficiant hoc univerfum> nec non alia quae fecum
trahunt
commoda & utilitates peramplas.
Etik
breviter
decau-fis, fequuntur afFediones» quarum
prima^^occurrit«
x1ix.
Elementa licetex fe & FuS natura fixam 6c deter-minatam figuram non
agnöfeant»
wie
enim
figurantur
cd extremitatcm eorporum quibus junguntur, f!c aqua in Vafe rotuodo fitrotunda» aliter in alio & diverio figura¬
tur. Tarnen ob coelum eadem ambiens & continens*
quod fphaericum, fpha?ricae etiam figura? funt eleraenta. XIX.
Elementa quamvis fint corpora homogenea5c
fim-plicia>multum tarnen extranei
fibi
habent admixta,alie-nisq; qualitatibus affeéia manent. Sic pars aeris
qu^ter-ram & aquam contingit, å frjgidiffimis elmentis praeter
naturam afficitur» ut frigidiflima efle fentiatur quum
ra-dii Solis nimis oblique diffunturcum veroiidem in unum coguntur, intenfum calorem in acre efficiunt. Deindo
cxhalationes cx terra 5c aqua perpetuö afcendentes, &
materiam meteoris- pru.bentes, aérem variis modis
im-mutant. Terrapluriumelementorum
eftparticepspri-möenim terra? multum humiditatis aquea? inell, qua? fa¬ cit ut partes ejus ficciores coha?reant 5c contineantur_.
Deinde etiam, multum aéris terra? inclufum efle
teflan-tur venti, item terra?motus qui fiunt
propter aérem
an-guftiflimis terra? meatibus inclufum. Poflremö ignenxj
fubterraneum declarant therma? feu aqua? calidae 5c
mul-ti montcs» qui perpetuo ardent 5c flagrant. Deniq;
fiter¬
ra pura prorfijs eflet, nullae planta?, vcl alia
bujusgene-ris ex ea generari
pofleno-XX.
Natura cum ab infinito corpore abhorreat, finita
quantitatis elementa efle, vero non abfonum erit,quia et«
jam coelo tanquam terminocIauduntur5c continentur.
XXI.
Secundum Arift. Iib z. de gener. 5c
corrupt. inter
affe&ioneshabetur5crecenfeturproportio raritatis 5c
decu-phi «fc ex uns
parte terra;,
fiant
decem aquo?;
centum ac-ris See. Atqj ita raritatequodvis
elementorum fuperitlsdeciesinferius vincat & fuperet, utex una terra;
particu-Ia extenuata per refolutionem fieri poflunt decem
por-fcionesaquae, & fic deineepsr*•
XXII.
Motum
corporumnaturalium
communemafFedio-nem efle©mnibusinconfeflb efi: Cumitaq,- elementa Cor¬pora jfint naturalia candem ea
habere
haud inconvenieos»licet adu quatndiu in
proprio
"fintloco
non moveantur. Jam autem corporum fimpliciummotus in dupliciefidif-ferentia, vel circularis velreduscirculariscoclocompetitire«
dus ipfa confentienteexperientia elementis tribuitur»vide-museniro ha?cipfapra^didaelementa omniaq;
exhiscom-pofita juxta naturam praevalentis elementiredåadfualoca
ferri. Motus veroredusduplex eft vel å medio vel ad me¬
dium,ad medium Ipeurrnqui idem infimus, ferunturgravis adextremum qui& fuperior Ievia feruntur.
XXIII.
Qparaam fit caufa efficiens motus elementorutrL»
IPhilofophi in divtrfum abeunt. Sed ne remplanam
dif-ücultatibus involvamus, dieimus naturalem elementorum
ftidtum å propria ipforumforma primo prorenire. Hunc
enim ab interno aliquo prineipio, quod forma eft,ortum
ducere necefleeft, non ab aliquo externo. Corporum.»
Baturalium enim efi hoc proprium motus in fe habero
pnneipium quod & fatisconftat ex 2,
Phyfi
c. 3.Text.37.Arift. Omnis efFedus a&uexiftens, exiftentem requirit
caufam adu, idq; potißimum in efFedis quorum totum
ffle
efi: in ficri qualis efi motus, hujusenim caufå iublatäspfetollit-ur,ceflante,enim caufali influxuipfius caufa: cefiat
stiam motus. Hic autem motuselementorum efi efFedus
®&u exlftenfl exiftentem igituf
aåu
rcqmrit
cau/am," qua»nuila efte potcft präster formanu. XXIV.
De numero elcroentorum aflignando inter
Philo-fophos non
unanimts
eft confenfus,
&in exceüüA inde-fe&u å tcÜo tramite aberratur Sc declinatur; in exccfl'u
haud dubio peccat Änaxagoras dum elementa numcro infinita aflerere non dubitaf, £ed cumilla fententia ex~fc«
verit feré & eum apud Arift. cum numero fuo infu.ito
refutatum fciamus, non opus efle ducirausdiu hifcé im««
morari. In defe&u proculdubio cxorbitatThaies,
qniu-mmi ftatut elementum, nec non Empedocies quiduo,
cui ad/hpulari videtur Bernhardus Thcleftus duoponens elementa nempeignem Sc terram utvidere eft ex eiusJib.
3. cfe natura rerurn cap. 1*. Hodie non defunt qui
ter-narium approbant numerura , ut tria fint numero ele-menta, terra,aqua, aer, igne exclufo, fed cum ratio nuila prtegnans obllare videstur quo minus
lgnishuiqj^ertiario
numeroaddatur»communemArid,opinionemretinemus,
videlicet quaternarium, quod Sc ratione fequenti fuffultl
probatumdamus.
XXV.
Duo dantur motus reäi, alter å mediofalter adme«
dium« igitur d.uobus hifce motibus ßmplicibus totidemük
fubjedaerunt Corporaftmplicia. Motus enimcumafFe&io
feu accidens fit,fubjeäum cui inhaereat habeat neceflum
eft, unum quodabfoluté Graveeft»& terra vocatur: alte«
rum Leyeabfoluté, quod ignis appellatur, jam natura ipfa
mundum efleunum vult, Sc extremacontrariaunum con«
ftituere non poflunt, extrema copulat per media, Sc
po-ftremum fuperiorisgeneris conne&it cumprimoinfcrio*
poteft.Namfihocdäfefctffiraediufflfocum
öéétipåfét
}riter
extrema,feu intcrcentrum &circumferentiam,&filic nul*
lus motus re&us ipfi competeret,ncq; enim å rncdio mo¬
veretur, neq> ad
medium»
fed
uterq;llic
motdsipfi
veniret,& fic nec magis gravé quam leveappeliari
pdffetJ
Duo igttur
ftatnenda media,
quorumalterum
leve ilt&
å
medio raoveatur furfum, fecundum quid vero'gravequod
aer appellaturj
alterum
grave& ad medium
téndåt,
fecun*
dumquid vero
Ieve&
hoc
aquadicitur. Concludimus
igu
tur quatvor
efie
elemcntaignem>aérero,
aquarmterraiii«*
XXVI.
Idem probari
poteft
ex refblutione corporum mix*toruna quas ht
in illa
quatvor elementa. Si enim, verbigratia, lignum
viride
ab igne
comburatur»
hsc
quatvoEcernere poteris, flammam qua;ignem demonftrat, fumuras
qui aérem, aquaeguttulasper
ipfas
ligni
extremitates dcci*
dentes, åccineres qui crafiamterra? materiam participant«
Åtq;
ficdenumero
fequuntur qualitates.
XXVII.
Cum fubfianti« finit« inftru£he fint fuis aeciden«
tibus,dementis qualitates fuac non fiunt deneganda?»utpo« ,
té quje eorumfunt quafi arma five inftrumenta, quibuso*
perationes fuas exequunturj & licet principaliter
fubfitan-tiis tribuuntur a&iones, fubflantiae tarnen per qualitates
funt efficaces. Coli, Conimb. in Phyf. Arifl.c. 7.quseft. 19« XXIIX.
Elementorum qualitates funt duplices» Ålterairictf Ik Motrices.
XXIX.
Åltetatrices itlas
dicunturper
quas altefaaf>& mix*abfolvuQt, "
4
>B $ MÖ*
> MM--''.
XXX.
Motrices Tunt quarum beneficio elementa loca fnJ
hoc univerfo occupant fibiconvenientia& funtgravitas&
levitas. XXXI.
Gravitas
eftqualitas
cb quam deorfum elementum ferturadcentrum,quasinterraeft fimpliciter , iecundurruquid
in
aqua.XXXII.
Levitaseft cujus beneficio elementum furfum
mq.-vetur acentrojqua; fimplicitereftin igne, fecundum quid
inaero. XXXIII. .
Aliasin primas&exprimis ortasdiipefcunt
Philofo-phi elementorumqualitatcs: prima?
funt,caliditas,frigiditas,
humiditas, ficcitas, quarumduat priores adtiva?, pofteriorcspafliv*. < XXXIV.
Ortae ex primis funt, raritas, denfitas»afperitas,
Jeni-tas, durities, mollities,craftities,fubtilitas,aridit3s,iubricitas,lentor, friabilitas, quaequalitatcs
manifeftae ctiam
dicuntur
fenfibus enirn occurrunt, earumq; ratioreddi poteft.
XXXV.
Sunt & elemento cuilibet proprias fuae qualitates»
utpoté igni,
calor,
ficcitas,
raritas
&
acumcn; aqua? verofrigus, humor,
denfitas &obtufitas:
Aéri
mol/jtudo
levi-tas Icvor & tenuitas;terras durities, afperitas, gravitas &
craflitudo. ;
!
• • ' ■
. y■■
Åtq;
haec
fic
fuper hac materia
gencratim
pro
inflituti ratione dixific iufficiat:
Jehovat
noftro
longe Opt.
Max.
rerumomnium
aurhori
con-fervatori & diredlori fit laus? honor Sc
hiajeftaa
in
lecula
fempiterna?
Amen.
:'30c:
GOROLL
ARIA-1.
Ån
omnis
dator fit
liberalis
>
Neg.
;
2.
An
virtus
hereica
in
fseminis
reperiatur.^
AfF.
5.
An
Judaei
in
Chriftiana
Rep)
fint tolerandi* AfF
4.
An
Chriftianus
bona
confci-entiå
Iarvis
bacchanalioru
in-cedere
pofsit^
Neg.
5.
An
prodigus
melior
fit
ava-roLAfF
6.
An
Miniftri
Ecclefise
qvate-nus
flint
cives
Reipub.poteftati
feculari fint
fubjedi*
AfF
■u
7.
An
Monarchia
inter castéras
Rerumpub.
formas
prim
as
ob-tineat^
Åff!
g,
An
in
Principis confiliario
Philofophia;
reqviratur
Cogni¬
tion
A:
*
Litcrarum cultu & imorum
elegantiå
praefian-tiffimo Viro-Juvcni
DIL.
ERICO BERON1S
Be r.n odio
Ångerm.
Philofophise
Candidato
me«ritiilimo, pro laurca Magillerii
Piiilofophicidignere-portandå,
publice
&crudite
difputanti.
p
tRaßde dumH ERO NODcehhri, Mußarum pulpital preflant>te manetßcandüemtplua honst.En fltrgunt
Muße
digith
qualanrea ferta
CMdlibm exornant. t^iviloplaude Valzjd
Infucato amore feftinantér
gratulabatur
M
'