i '
DISSERT
ATIO
Ρ Η I L O S O Ρ Η I C A .
Qtum
Ex
decreto
8capprobatione ampliflimi
collegii
Philofophici
In
Regia
Academia
Vpfalienfi
SUB
PRiESID
IO*
V.
CL
M. MARTINI
BRUNNERI
Gr.
Ling. Profeff
ordin.
Publica bonorum
cenfurte
fubmittit
JONAS
M.
B0KL1NGIUS
Smolandus.
Ser.R.as
Maj.
Alumnus.
In Auditorio Guftav. ad dicm
-Dccembo
Annf
M. DC. LX. II.ϋ Ρ S A L I JE
VIriutis
ζΐα ratioiter
prafcripCerit,
inprefjurm
medium quod
judicium
viri
re-prudentis defimerit yférvare
tenetur.
'Εζηγνα-κ;.
Nuclcumcivilis prudentia:
videntur adepti
>qui
pra:ftdio
virtutisinftriufti, incunétis adiombus, q ia licet, medium
fervant. Vndenaturahand dubié lllud Poet«, quod jam
dudum in proverbium abii: : mediumtenuerebeati.
Eft
autemmedium illudnon quod Philofophi purricipationis vocant·*
cxduobusenim imperfedisdt malis , perfecbim & bonum
noncompomtur :
nequereiinterextremaxqualiterdiftans: fedrationis vél perfornt , ut pro
circumftautiarum
conditio-ne vir prudens definierit Paratur autem illa defiiniendi
facultas bonitatequadam natura:, ex prxceptis difciplina:,
experientia de ufurerumcivilium: notitia practeriti tempo¬
ris,exquanafciturprovidentia futuri.* & fi quas
his
fimiliafuntalia. Sedmaximarumplenares
ifta difficultatum,&
ar-duumplanépervirtutemadgloriam irer j mediumque illud tenerenonperindé facileatquegloriofum. Nam de ipfi ho»
minesadiniquaagenda multorigilantioresfunt,quamadbo¬
na, & via virtutis multum falebrofa eft , dijjiciletnque aditum
primumfpeäantibus offert, ut elegantiffimetotammortalium
vitam,ejusqueexitum longé diverium in litera Pythagoras Poéta defcribit. Multafunt qua:hostentantem greifus
tur-bant,imofupplantant facpé. Infimti de plusquamdifficiles
iuntvita:human»cafus, quosdies ferme
qusclibet
producitfuos: rarior quam promultitudineexa&aeventnum
(imilitu-do. tScquieodemanimo iisdem utuntur mediis ,f»pé non eundemobtinent finem. Fuitcum cun&atio infignem
da-retvi&oriam, fuit de cum gloriofa perderef pradia, «. éc
falubrtter deflinata omni ratione potentm foriuna difcuterct,
«, Curt.l, 3,C, 8.
»-w
ff
Irf F κ
Ketm:«* äuvr ·hominesinterhisurgent.Re&a»rationfi
quanqnam caligme
laboret
fua, totumferméexercendae ho-neftatis commirtimiisnegotium, Hane frequentius, quäm rebus huma/usexpedit, folio deturbantrebelles affe&us,Scinordinat»cupiditates,qu3e,$uaspernefasrapuerehabenas,in
©mnemlicentiamlaxant- Quasnon in hacvitaturbasexcirant
hincvisSc metus,illinccommune illud generis humani
nau-fragitim voiuptas?utnonimmeritoqueftusfit Ciceroβ.
Nul-lam capitaliorem peflem hominibus datam , quam
corporis
voluptatem. Dicere vix fuftineo, quam in rebus humanis
4pminenturavaritia, invidia Scambitio: atqueexhisnatxin
omftemnequitiamplus fatis ingenicfx frandes
,
benevolen-tiamperinanes ceremoniasmeiitientium feda fimulatio
, Sc
aliorum aliis utentiumartibus, utmagis abftrufis
, ita Sc
a-trocioribus. Alio iterumagmine candidatum virtutis
oppu-gnat levitas ingeniorum,futilipropofito>etiamfine ftudioSc
fpe commodi,aliosfallerenata,nugamentaotioforum,Sc ex
vanoinpublicum fparfa memdacia. Et quis totmonftrorum
feriem animo vel fermone percurrere aut poterit aut volet? Intertotprsecipitiorum aviafemitammediam
, quamvis
dif-ficilemcalcare cupienti,animus inprimis veråpietate,
amo-reScreverentiå numinisimbuendus: adveiTumincerta for-»
tuna»,Scvarietatemcafuum, inftruendus praeceptis
do&ri-nac,Sc confirmandusexemplis bonorum: eaquxfunt
noflra-rum virium,diligenterfeccrnendaabalienis.
In his fi nihil noftrum eileenpimus lucro,nihileffepoteritdamno
:iniftisa
fi licet,fugiendafunt periculofa:
ne cumin vadoeile, autin
portunavigare licet,ipfinosmediis ingeramusproce'lis: Gn
minus ,tutapotius
fequenda
quam
fpeciofa.
Atqueutme¬diaeasvia, multum conferet» fi memoria tencatur notum
illud,
Alter remus aquas, alter tibiradat arenas.
Qpod
fijes
viribus
Sc confiliis
noftriseritmajor,repetendnpi
memoria iiuidEpideti·" M«£ϊ»τ«τλ
yr/o^im ytvtåa. ωίδίλίΐ?,
*λλ«,.5-ίλίytytåattv.
ytvoy.ivvwc ymrau Et. in cventibusrerura
£ defeneci,
pro-Providentia
carleftis
interdum incitatnenti
Sc gratuTationis,interdum folat'i materiam praebebit, iemper venerationis.* Prajterea moderateSc gaudendumin fecundis,Sc dolendum
inadverfis; ut
y Speretinfeftisjifietuatfecundis,
Alteramfortem bene prtparatum Tettus . ... —
Etfemperante oculoshabeat illaquae
apud
Syrachidemlegi-mus,cap.xi.ζ7,Sc xiix.2y.Meminerit Sc iftiuscoraiciPhorm.
Aä.zSc.ι. 11.Sc feq.In illisqua?magis intränosfunt.fi quid
turbet,magis recedendnmab illoextremo,quodavirtute
lon-giusdiftat: inclinationesmala^adqnasnaturanos
deprehen-dimusproniores,operofius
caftigand«
: ingyrumfrenandusappetitiis,&fubjiciendus rationit obltandumprincipiisquxta
illud Poet*:
i1 Principijsobfia,fero medicinaparatur, Cummaldper longasinvalttere moras.
Fugienda?occafiones mal# Sc illecebraj 5 Sc qu» his fimilia oblervaridebentaiia. Nimisenimmagniforetmoliminis
mniarecenfere. Nam
i Quidquisque yitet nunquamhemini fatie
Cauf umeft in horas \
Cui veroSc hxc cordi ernnt3adiequoquepertinereintelliget
illuddequoabinitiodicere caepi, media tutifsimusibis.
H-Societatem
civilem
αnatura, tan
quam
cauja
primaria,
originem
habere.
ξύγηης.
Quamvisme nonftigiateffemultos3 qui Sc verbis Sc fa&iss
Quantum in illiseft, probatumeant, focietatis civilis
infti-tutumScappetitnm a natura non eiTe: potior tarnen mihi vita eftautoritas Sc ratio illorum,quicontrariamfententiam
propugnant. Et primumquidem certum eft, nattiram hic
ante omnemneceüitatem eile1. Namqueper eam,qualisilla
y Horat.Caim.iib.ii.odio.S"Oyid.iib.ije retned,tHorat.Carm.
Α ι nunc
^ nunc eil> & infocietate civili coniideratur,ineam
indigen-tiamScegeftatem conjicimu-r, unde h^connis oritur necef-fitaS.
Itaque hoc patto
naturaSc hicprior neceilitateefty
Sc
nosadconiulendum neceffiratibusnoilris,
permutua
homi-num,infocietateviventium,auxiliairnpellit. Verum hoc
lo-co resaliterintelligitur.* naturamfcilicet,absquehis
drfficul-tatibus eifec, n;hiloieciusperfe ad focietatemferri ,Sc perfe cumå folittidine, tum confuiione abhorrere* Iniuntenim
mentibushtimanistacitiadfocietatem ftimulij ineft ordinis
in focietateamor, quem iniefentiunt,
quotquochacinparte
fuam ipfinaturamnonvitiarunt, id eilmortaliura pleriquetut videre eftetiam inbarbariilimis populis.EtCicero urbium
po-tiusprsefidiaSc munimenta»quamfocietateshominum ii
me-tuSc neceilitateortum traxiife rede obfervavit* ξ·
Etfi na¬
tura duce,inquitj
congreganturhomines,fpetarnencuflodia rerum
fuarumurbiumprafidiaquarcbant. item: ficutiapes noncongre¬ gantur utfavosfaciant, [ed cum natura coeunt , tumfavos
faci-unt. Et undétotilluftrium virorum magnifica fatta,
Sc
egre-giaemortes,quasomnifecuio diverfi generis Sc conditionis
homines,pro patriaoppetierc,nifi abhoc inftintta? Cui
bo-nofermonisfacultatehomineminftruxiiietnatura, fieumad
folitudinemdamnaiTetUnderetlé iterum
fcnpfit
Cicero,
j,.naturamvi rationisbominemconciliare homint, & adorationis
&advitafocietatem. Hancetiam Deonacurieconditori quam
maximéplacere idem intellexitCicero, Sc verbis
elegantilii-mis extulit. θ. Nibil&ityprintipiilliDeetfuihunc mundum
regitM
eßacceptiusquamconciliacatuscjuehominumjurefociati„ Quo·
circafocietatishujuscapitaipfeDeus conftituit,illis
fapien-tiam Sc
gubernandiprudentiamlargitur
Rom.xiiT.i.z.Sam.
Vi*21·i.Reg. in. io.Hagg.
n* 24, Cum veröex
inclina-tionepetiturargumentum
,non funt paucorum vitia priefe*
renda re&itudini natura; inpluribus,Utenim medicus
,cum quid hominumnatura;inuniverfumfitconfentaneum
defcri-bereparat,nonattendit adcaufarios,
quosappellant,aucho¬
mines pravxdiaetaej ita in hocnegotio,folitudinisamantes,
Cic. Üb, ι j.off, η, Cic, lib,
3·, cic,in fom.Seip.
pr«c-praedones,
Sc
rapto
vivere
aifveti,
hiijtiS
tionfönt confidera·
tionis- Etrede monenteruditi, Judicium fieri debereex eo,
quod in
fpecie
humana
integrum <5c ianum
eil.
Nihil
proin-démorarinosdebet, ii quivel peculiari vitio Si auileritäte
ingenii,vel alicujuspravitareinilitutbå focietateabhorreant. III.
Sunt
notiones
quadam & affeBiones rebus
cmnibuscommunes>quarum
conßderatio
ahona
eruditione nonefl
allena,
'Ε^ηγησΉ.
Utnullatampraeclara& excellensres efl, qu* non'cön-temnaturabindodis: ita
vixullatameftutilis,utinclemen-tiorajudiciafugiatillorum, qui caetera quidem nihil minus
quamignavi autimperiti, itatarnen vel diverfis iludiis» vel
contrariasoccupatifunt judiciis,utufumejusfat/s perfpicere
nonpotuerint. Evenithocidenuquodminusexfpedandum
fuit,in reliterariarde cujuspartibusipiicruditionisprincipes,
aliialiter>Scfopé invicemparumbenigne judicantj utjam,
malömore»nonfoliopifieesSc vulgaresanim« inter fe
ob-tredent. Faiumhocapud clariiimosmaximosqueinliteris viros expertaeileaphilofophi*pars,quseuniverfalesillasno¬ tiones, Se communesdjfciplinis ferméomnibusterminos
ex-plicat. Qiiae eadem viciilim apud aliosnon minus celebres
virosFavorem Scpatrocinium invenit. Non jam de Rami fe-élatöribusloquor: quipatrum inprimismemoria
,ineamto¬
toagmineimpetnm fecerunt. Fuerealii,
quos plurisatilimat
eruditusorbis, quiSc ipiifeverius deeapronunciarunt. Ac
facrisliteris deditos ( dequofrequentius diiputatum eil ) υ· tilius ab eafeabilinere iidem exiilimarunt. Quorumin nu-meronoftramemoria in vicinaDaniafuitvireruditione non
minus Sc pietate, quam genere illuitris; qui id egit,
utmiilbhujusmoditerminorumufu,fola verba fcripturge in
dodrinacadeili,Scexplicanda Sc defendenda adhiberentur.
Talequidinconcionibus facris obfervarivelie å fuis, certum
cft hominesfanaticos
Anabaptiftas,
multoscerte, ίΐnon
o-mnes. Aquibustarnen non tantum
iniigni pietate, fed Sc
e-leganti eruditione,totoquepropofitoSc propofiticanfis
lon-giiilmévirnobiliilimusabfuit. Verumrem iadu plus
quam
difficilemjudicarunt eotemporeTheologi
>viri iiluftris po¬
puläres <& alii. NarainecclefiafuaDeus non tantum
ver-bum fuum.fedSc verbiinterpretationemcxftare
voluitrquam
facultatem^0φ»τ£Ur nomine
deiignat Apoitolus i.Cor.χi v«
Inhujusautem
interpretationisparternnonpoftremamveni¬
rehorum terminorum ufum
,iiluftri exemplo oftendit prima,
aut certé primae proxima, Sc in hoc
quoque negotio citra
controverfiam imitatione dignaN.T. ti ecclefia. Occiir«
runt autemnon raro iacris in literis
hujusmodi termini,
quorum exa&ior cognitio non aliunde cominodius, quåm
exea, ad quam proprie
fpedant» difciplina, petitur» Vt
in präriens non adferam loca
, qnac frequenter in hoc ne¬
gotioallegari folent, Exod:III. 14. Apoc* i. 4. Sc 8. fitin
illis,
facrisque
ftudiismentioimaginisScftgni Gen:1. 27.Ad.
11. 1y.necefsiutisMath,χιix.y.veriutu
Joh,vin 44.<cfrr#
niGen. xxi. 3;.imthenfiSc infinitiJob:
χι. 8. 1. Reg:xvin. 27.omnipotentts Scc. Itemhubitus.eadem fermenotione
,quå
ex Arirtoteleexplicare
cumfolenthujus philofophix
dodo-res, Heb.v. 14. Multaeprxterea moventur in
Theologia
quxftioncs,quas vocantmixtas ,utinloco deDeo,de pei
fo-naChrifti:quse, cuminconflibtum Sc
difpurationis arenans
defcendendumeftcumadveriariis> absque horum
termino¬
rumnotitiacommcdé decidi
nequeunt. Eoque
fimplicem
quidem ,iedSc eruditamecclefiameife voluit Deus,
qux Sc
iitoarmorugenerecumhxreticisconcurrere
poffet:necopus
haberetad illorumargutiasauresoccludere
,autfurdaeifein
iis,quse arguere Sc convincereerrorisdebet.Senfif vimSc
11-fum tumcxterge interChriitianos
eruditionisjtum hujusquo¬ que
philofopiar,apoftata
julianus.Vndecallidoprorfuscon-iilio ( molliiis
quampoteramloquor ) fcholas Chriftianorum
claudi juffit:ut a&a in exjlium
philofophiå
, Sc inrroduda
barbarie>gentilium
ftrgpbis
minuspoiTet refifti,
dimwstarnenhic idemillud, quod in aliis ufu venire folet^
titquores
eft prgeftantior,
toperniciofus
magisfitabufus. ItaScholaftici quondamfententiarumiecutivel fuperantes
Ma-giilrum,
Theologiam
nonmodo
cumphilofophia
temerari®aufumifcuerunt,fednimiåquoque fubrilitate, barbaris
ni-tniumterminisfingendis, Se incomtnodc& intemperantér
Λ
tibi nihil opuserat,adhibendis,nobili fcieDtiaj contemtum
at-texerunt. Nec defunt hodic, qui in fublimioribus etiam
fideiarticulis nihil eruditéproponiexiftimanr, quod non
ta-liumfpinarum difficultatibus involvatur; & quod mireriss dicamanexfecreris,nihil pro vero faabent, niii quod
nom tantümadrationisprincipia,fed etiam ad has tricas
exege-yint. Nequeminorefteorumtemeritas,qui (tefte
Meifne-ro) perhujusmodinoriones,lucem Spiritus Sanéti in
homi-nummennbus accendifcribunt. Et fimiae quidempr«
ni-Bnioamore,itacatulos in finu premunt,utf$pefpiritumilli$
«xprimantt hiauternmonilrofosnimium inumbra otioabu- '
lentisingenijfcetiiSimagnocumfuo,nifibi temperent, xnalo amant«.