ALI AGRELL.

?s'~

Λ. Α. Λ.

DISSERTATIO I'HILOSOPHICA

DE

QUAM,

EX CONSENSU AMPL. ORD. PH I LOS.

IN REGIA ACÄDEMIA UPSAI.IENSI,

SUB PRAESIDiÖ,

ViRl AMPUSS1MI ET CELEBERRIMI,

MORAL, et Polit. PROF. _{Reg. et} Oed.

IN AÜD. GUSTAV.

A. D, XII MAJ. MDCCLXII.

Η. Α. M. S.

TÜBLICE EXA MINAN DAM S1STIT, Alumnus Regius,

ANDREAS AXELIUS AGRELL.

SMOLANDUS.

UPS ALI IL·

'

w

VÄLBORNA FRU

ELISABETH

CRONSTR0M,

FÖDD PRINTZEN SCH0LD.

Ej ^{kan mig fl orre lycka fle,}

An ont Er nåd min vördnad gillar.

Jag drißar derom ödmjukt be;

Mitt nit ej förr fin längtan fiittar.

Er Höga ynneft Jkyddat mig.

Hur fkulle jag den fanning dölja?

Min ring b et ⁱ faß hon kanner fig,

Ej bor fin pligt med tyfinad hölja.

,

^

fiufi dä jag lef de glada dar,

Som lärling upp till Sala fändet, Jfr ån mig rycktes bort min Far,

Mitt hela hopp i jämmer vändes.

Framhärdar VÄLBORNA fa

HÖGVÅLBORNÄ ^FRU

ANDERS AXEL

H0GVÅLBORNA FRIHERRINNA FRU

EMERENTIA BEATA

PRINTZENSCH0LD,

FÖDD ROOS.

Er hmhet fbr en uflings väl

Befalltc mig dock refan börja.

Ert Jdehnod, ho ad émnigt βål !

Forbäd mig ångfligt längre färja.

Fullkomlig trbß ! Upprigtigt råd !

Mig hielpen gafs från Edra händer,

tackar Er, och Himlens Nåd,

Som fä dan eld i bjertan tänder.

Min djupa vårdnad gärna (kall

Den beder jag f ^a ofta njutit.

Er lef ^η ad, utan olycksfall,

Begynne båttre lif till flutet!

FRUNS

mt

FRIHERRINNANS

tjanmre

AGRELL*

VIRQ Äämoäum Reversndo b3 RracUrifflitiö,

SACPJ Coetus, qui DEG Grennx coiiigitur, PASTORi, Jtjusque & adjacentis Infulx WiiingiaiixPRvföPGSITG,

Reg i χ B-raheänacque ibidem informatiom publica:

Inipectori wcario adcuratiilimo.

FÅTRGNO oinni venerationis cuku ad cinercs

»

usque profeqdendo.

Tel ^Je ποίξά ^μετά Σα^ ^{το τελευτά} ω άιίεσ-ιμε ^{ν τον} άνεξ^ ^{εμοουτα} άλλοτε ^γονεχ, μεν elh, ύποίξχοντόο μάλι^Χ

ευεξγετν,μοοτοί, τΐύίά ε μαντώ άνείμν/]&ε)ς ^y πξόν τύτων

■το μεγτΒος εκπλήττομαι μοχλοί fyf hs άποφοον κά&Ιςχμχι,

ο η χζ'ήτομοίΐ εμάντά, K&j ποτεξον μα κςεΊττον ε~μ το ν.αΒα-

V7QLV <Τ10ΰ 7T051/, Υ] ΤΟ πείΡΟί&ψΟΜ Τ ψ ΤΙΟίΡΟί Σα kVVOICCV ό)ά ?\0yOJV

»

1Ρ

χ V Ν < -ν' ?Λ I V > '

ζγχαιμιοοζειν. Και γχξ το μεν λεγειν μηόεν α,-χαςιτα τε ayvra*

μονάς όόζειεν ab, ^το Je ^Tb πςοσάκοντοε εν^εεχεξως εγκωμιον ειπείν

άτοπον εχι πάνυ άιτχξόν. Τ αυτοί τοινυν άμφότεξοί ώευ'Αχ- Βαμενοε τψ μεν εις εμχυτόν Χξη^ότηχά Σα τω λόγω ποίξ&~

λέιτΐω, πΐτιν Je J)$ωμι, υπεξ τα ετεΒάι με ευγνάμονά τε κρμ

x/las Σε άε) άγοντα. Τ& Je^ πςός Σεοουτόν ατωε τψ γνωμψ HiOiKziScci εμΚ ο Σοι πξοτφόζειν ύπεμειν», το (0άξ*\μο& τατο Τ εκ*

μάξίον sica. Το λοιπόν επι μηκιχον βϊω&ι τε άξιχα πζάττε*

Admodum Reverendi b3 Raceclarijfimi

NOMINIS TUI,

Cultor b Cliens (leuQtiffhmis,

ANDREAS AXELIUS AGRJSLQ

ψ M;CuIos ad mores Feculi noftri dürft

a r convertimus ^ϊ non poffumus ^>

% 1 quin lugubri huic veritati cal-

P-culum adjiciamus; ejusmodi

fcilicet inverfam, haud paucos

*^mortalium, ludere fabulam ^>

ut a virtutis tramite defleQrentes variis fefe polluant

vitiis. Inter mala vero, qusp. ubique grailäntur, men*

dacii vitiumnon poflremum efie, mficiabiturnemo^

q nod tanto com dedecore conjunchim eft, üt nihil

fere illo tetrius, deteftabilius nihil (it. Apud plurimoS'

tam altas iftud egit radices, ut lingua fua r^iendaci

alios farna, bonis, immo ipfa vita,fpoliare penit non habeant. Ejusmodi _ltaque hominum confortio ^ante

omnia fugienda eft, cum innumera flagitiorum femi-

m fpargat, qus mentem animumque non poffint

non contaminarc, _corrumpere & mifcre depravare.

Aft Veracitasr virtutum haudinfima, fuiamantem debita mercede non fraudat, fed voluptate gau*

A dio»

ι, Ν. j. a

5K ) ^* ( &

dioque animum ejus afficit. Unde Scaliger verita¬

tem, animi pabulum äixit; quse, licet interdum

mendacio cedere cogatur, fuccedente tarnen tem¬

pore, in Iucem prodit. Confirmat hoc idem Ci¬

cero, Orat. pro Coelio, dum ejus magnam ejje vim, inquit, qa# contra hominum ingenia, caltidi-

ditateng folertiam, contraque ficlas omnium inßdiqs

facile Je tpja defendit. De ha ^c virtute mihi difie-

renti ut faveas, C. L. & ea, quae pro modulo ingenii & ratione rei faroiliaris, in medium bre-

vicer prolata fuerint, irqui confulere bonique dig.

neris, fumme contendo.

§. II.

Ut patefcat, veritatem moralem, in praefenti,

noftrx praecipue conßderationis eile, obfervetur

yelim, veritatem triplicem ^a Philofophis ftatui, ni-

mirum ; Metaphyficam, quas eil ordö eorum, qua:

rei conveniunt ieu rei affectio} qua habet omni a ea, qu# ipfius ejfentite & natur# delentur. Logi ^c am ; quas eil convenientia cogitationum noflrarum ^cn?n

objecto: & Moralem tandem, qua; eil convenientia

verborum cum cogitationibus noßris. Quare, quoties

veracicatis mentio heic a nobis injicitur, toties ctjam

fciat velim, B. L. nos ad veritatem moralem ^ani¬

mum advertere.

§. I"·

Eil autcm veracitas, conßans & perpetua volun*

tas, fine fuco fraude iß dolo, officiis noßris conve- nienter, _{qu# mente} volvamus, tempeßive aperiendi:

adeo ut ad veracitatem requiratur? non tarn con«

gm-

•K ) 3 ( JK

gruendä cogltationum com rc, quam fermonis cuHf ipiamente; quamobrem a veritate morali conclu-

dere non licet ad veritatem Logicam, cum ftepius

ea loquamur, qux verifTima exiftirncmus, licet fal-

fa fint. Extra omne dubium _porro pofitum eil, DE-

um, ut aliarum virtutuna iemina, ita etjam hu jus

animis noftris indidiife, & quidem ^eum in finem

facultatem loquendi nobis impertiifte, ^ut animi noftri fenfa exprimere poilemus, & lingua ^{aeque ac} reiiquis

noftris membris in DEi laudem uteremur & gloriam.

Hanc itaque virtutcm focietati humanse in primis

utilem & neceflariam eile, ^non eil, ^cur quis dubi-

tet; cum,illa remota,hsec fimuladincitas redigeretur,

& nihil amplius fan&um, nihil juftum homines ha- berent, fed pacla, contrarius & fcedera nugse ipfis

efient. Unde VendelinusPhil. Moral, libr. I.XXXL vcritas, inquit, humanes focieiatis vineülum eft ; ttenim jublat ^a inter homines veritate, contraciibus- amplius non cß locus, concidit rnutuus affectus £jf

amor, immo tum pejus homini ^cum homine, quam

cum hruto convenit, β quidem inßgnia fidelitatis

docunienta homini exhibent multa bruta. Et apud

Cornelium Nepotem, Epaminondam eximiis cele·

brari iaudibus obfervamus, quod adeo veritatis di¬

ligens fuerit, ^ut nejoco quidem mentiretur, Atti- cumqueidemmendacium ita deteilatumfuiffe ^memo·

rix prodit, ^ut illud neque dicere neque pati pofTcc.

Praeterea id commodi fuis cultoribus affert _veraci-

tas, ut confcientia laeta fruantur, quod blanditiis

Sc adulationibus neminem in flagitiis fuis obfirma-

A 2 yerint

X

$ ) 4 c ·:·

verint, neminem turpi arte, fama &. bonis privave- rint, cujus.acerrimos ilimulos mendaces Sc adulatores

fentire cogunmr. Hoc ipfum expertus eil Poputiis

Romanas, a prifca iinceritate deficiens, cujus blan-

ditiae. Ncroni incitamenta fuerunt ad ftagitia flagitiis

cumulanda _; qui, fevo alias &crudeli ingenio, poil-

quam cunctafcelera debi tat cenfurie fubjici non vidit,

nulluni crimen tam nefandum duxit, quodnon ände¬

ret, teile Ta cito. Sed ^cum difficilia fint, quaepuTcra:

yeritacis ftudium ea propter in. primis arduunr ccn- fetur, quod maxima pars horuinum, ob intempeili-

vum me tum aliorum, veritatem fincere proferre

non audeat, cum in fe vei ma Ii quidquam inde redun-

daturum timeat, vet ^ex utilitate iiia eile, verum re ti c er e , falfo faepius fufptcetur. Η te c autem in-

commoda vincunt proba inilitutio,c orafortio honeila,

Sc exempla; q uam obrem Plutarchus de initit. puero-

rum , Patrem famildas, faraulos mendaces to lera ^re,

vetat, ne inficiantur li ben-

$ IV.

Pöifcquam §. prxcedenti vidimus, c u il ib et, bi se·

aliorumque falutis cupido, veracitati (luden dum. efle,

©perse pr et i um duxinius, paucis expon er e, num quis

falfa in ter dum loqui, & veritatem citra culpa m ce- lare poffit ? Ut hoc refte dcfiniatur, feiend ^um eil, quemlibet obligari ad animi fui fen fa alten declaranda quando hoc flagitat, aut officium natura no- bis injunclum,aut obligatioqusedam,confenfu noftro contraria, ^cum ab his implendis ^nemo femet ipfum Uberarcpoffit:. vel iihanc. veritatem aliterexprimere.

volue-

& ) t C 58?

voTuerinms,cogitationes noitras alils aperire debemusv

quo des vel jusperfe&umveL imperfe&umhabuerint

iilas refciendi. Ex eodem principio fluit, (τ fermoi

verus pugnavcrit cum officio aliquo erga alios, vel nosmetipfos,. vel cum obligatione quadam contraSEay

a vero dicendo abftinere & veritatem celare: po(Tu¬

rnus. Falfo itaque fermone uti licet (1. absque eo fatis- facere non poilumus officio cuidam erga nos vel alios..

DEus gratis Lege fua officianobis baud injunxit, ^ne-

que jus ad illa praeftanda fruftra conceffit.. Egregiey

hoc intuitu, officio fuo fünfte funt obitetrices /Egy- ptiacar, qutepartim■•veritatem.occultandoypartnnfalfa dicendo, & vitae mnoceoturoSc proprio confcientiae

eo η ffi Iii erunt.Sic Reg ibus,Pr ine ip ibus & iis,qui ad gu- hernacula _regnorum fed'ent, laudi maxim e ducitur, quod veritatem celen-t, immo falfos rumores in ter*

dum fpargant, ne eorurn coniiiia, G fuerint divulgatar

vana irritaque fiant: ^rara quippe eß temporum fe- lic/tas, ubi fentire qua v e Iis& qua ßnt i asr, die ert licet. Tacit. Contrarium quoque ejus quod cogi- tavit, Salomo pronunciavit, dum infantem crxfe irr-

ter meretrices, de co, cujus ^narrt effet, litigantes ^5,

div i di juffit; quod, tamquam iniigne monumentum Sc fapientise Sc juftithe Salomonis, Sacra produrir

Oracula. Immo DEus, qui ipfa ve ritas eil, dixit Abraham©*, u t i mm o lare t fil ium fuurn, licet noluerit,.

11t hoc m anda tum exfecutioni da retur. In _utroque;

hoc cafu quamvis aliena a mente prolata fuerint,,

non pugnant tarnen cum obligatione animii fenfa in-

dicandi ei, ad _quem fermo dirigebatury, fedcum

Yeracitate _amieiffime confpirant.

* r »

§. v.

Quod de faliiloquentia adduximus, de iimula»

tione, diflimulatione, filentio & fermone ambi-

guo &c, valere, fundamento, fnperiori §:o poiito,

niti contendimus. Sitnulamus autem, qnando facto

noftro åkeri perfuadere conamur, ut pro vero ha-

beat, quod non ek. DiJJimulamus vero , cum alte¬

rum actionem noftram tam internam _quam externam ceiareftudcmus. Ita fi a potu largiori quis abftinu-

erit, quo alter illum credat temperantem, fimulatio-

ne uti tur: Si vero omni nifu egerit, ut is, quem

o di-o profequitur, nec animutn nocendi cupidum ^,

necmachinationes illiusinhunc finem animadvertat,

nocivum fuum diffimuiat propofkum: Fingere ita a

mente aliena permiffum vel interdictum effe potefl,

prout cum obligationibus & officiis noitris hoc pugna-

verit vel confenferk, veladveram noftram perfectio*

nem aliquid contulerk vel minus. Sic Lucium illum

Catilinam nemo non deteftabitur > qui cujuslibet

rei fimulator erat, ac diffimulator, teile Salluftio.

Quis quoquefallaees artesMenonis umquam appro- babit, quem Xenophon in naemorab. Libr.a.ja£taflc

refert, pofte fe omnes fallere, falfum perfuadere &

animisilludere. Simulatio autem pariteracdiffimu·

tatio approbanda, immo nobis injunfta e(t, quan- do plus prodeft, iimulafTe rem, vel diflimulafle,

quam aperte indicafie. Sic Senatores Roma¬

ni, Tiberio (knulate Regimen recufante, qui-

bus unus me tus, ii intelligere vidcrent-ur, in que-

itus* lacrimas, ^vota effundi cceperunt: ad DEos,

ad

» )7( »

ad effigiemAugufl-fad genuaipfiusmanus tendentes^

inftabant, ne patereturnon adeiTe caputReipublicaj,

Tacit. Libr. I. Ann-al. Hinc verePalingehinsmonet:

Tu falt em taceas> nam dijfimulare tacendo Maximaplerumque eß prudentia, vivere nefcity

Ut benévulgus ait, qui nefcit dijfimulare.

Veracitatis igitur proprium non eft, omnia Omni¬

bus fine difcrimine aperire, quin potius hoc levi-

levitati & inprudentise hominum eft tribuendum.

§· VI.

Fuere olim inter eruditos maxime confpicui, qui, a mente aliena, fermone, nutu geftibus vel fa*

ffis, iignificare, mendacium atque lege divina pro- bibitum effe contenderint.Inter illos referrimeretur

Auguftinus,qui hane partem rigide tuetur in Ench.

c. 22, ubi etjam rationem addit, dicendo: Verb λ propterea inftituta fiunt, ^{non per} qwehomines fein·

vicemfallant,fedper quce in alteriusquisquenotitiam togitätiones finas pr of erat. V er bis ^ergo uti ad fal la- ciam, non ad quod inftituta funt, peccaunn eft. Im-

mo Sophocles in fragm. apud Stobeum ita loquutus

inducitur:

Aliena ver o proloqui nwnquam decet,

At vera c ert am fi cui peftern ferunt,

Huic danda venia eft, fi ja ^c it, quod non decet.

Neque Grotius ab bis difentire videtur, dum ad

eommunem mendacii notionem requirit, ut, quod dicitur, jerib it ur, notatur, innuitur, intelligi a li¬

ter nequeat, quam, in ^ewn fenfum, ^£ mente pro-

ferentis difcrepet. Libr. III. c, i. §. ^ii. ideoque

omne

SS ϊ* ( &

oiwrie falfiloquium ^pro mendaciö habet, licet dein-

ceps cafus quosdam excipiat, in quibus illud turpU

tudine careat. Nititur haecipiius fententia ea hypo- theii, qua exiftimat, homines pa&o tacitointer ie conveniffe, de verbis, ex communi hominum infil-

tuto, ita adhibendis, ut animi femper fenfa prodant.

Tale autem pa&um umquam exftirifle vix probari poteft, quodqueejusmodipa£bum inirenon licuerit,

per ea , quse iiipra attulimus, häud obfcure patet.

FotuiiTet vir ille _{magnus, cum} reliquis ejusdem fen-

tentise, prascipuasin hoc negotio fuperare difficulta-

tes, fi modoconfideraverit, omnem falfiloquentiam

non effe mendacium, & iüam interdum congruen-

tem effe cum Lege Divina (§. IV), hoc aucem fem¬

per cum ea pugnare. Mendacium enim Vitium eß

quo moraliter ja ljum loqziitur ^, qui ad cogitationes juas alteri indicandas, Jeu ad moraliter verum dicen-

dwn, obligatus eß. Cumq. per hoc, jus alterius, iive perfeihim iive imperfe&umfit, laedatur, atque homi¬

num turbetur felicitas,numquam (ine offeniione DFi,

fummi Legis latoris, committitur. Mendacium itaque

non falii loquium firidüe fic diTum locaScript.S.refpi-

ciunt, in quibus mendacium damnatur & prohibc-

tur, utpotequando Prov. XIII. y. dicitur. Verhum

fnendax odio habebitjußus: Proverb. XXX. Falfi loquentiam if verbum rnendax atnove a me. Pfalm. V.

7. Ρ er des loquentes mtndaciwm. Et ColofT»

III. _9. Ne mentimini alter alteri, alibique pajßm.

SOLI DEO GLORIA.