• No results found

Exercitium academicum de pugna inter rationem et appetitum sensitivum, quod cum consensu ampliss. Senatus Philosoph. in illust. Academia Upsaliensi, præside ... Erico Alstrin, ... publice ventilandum sistit Olaus Eckman Pet. fil. Westmannus. in audit. Gus

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Exercitium academicum de pugna inter rationem et appetitum sensitivum, quod cum consensu ampliss. Senatus Philosoph. in illust. Academia Upsaliensi, præside ... Erico Alstrin, ... publice ventilandum sistit Olaus Eckman Pet. fil. Westmannus. in audit. Gus"

Copied!
40
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

7 ^

D I V I N A Å D F U I . G E N T E G R A T I A .

EXERCITIUM ACADEMICUM

D E

PUGNA

I n t e r

RATIONEM

APPETITUM SENSITIVUM,

Q u o d

Cum confenfu Ampliff.

Senatus

Pbilofopb. in

M u f i . A c a d e m ia

P R Æ S I D E

VIRO

Maxime

R

D

d

.

e r i c o

a l s t r i n

,

S. S. Theol.

D o c to r e

Celeberrimo,

L o g . & Metaph. P r o f e s s o r e Reg« & Ord.

Publice ventilandum ß flit

O L A U S E C K M A N Pet. Fil.

w e s t m a n n u s.

Tn Audit, Giiftav. Majori ad diem xxii. Mardi

Annx

M D C C X X X II.

Horis

(2)

S :

æ

R :

æ

M :

t is

M A G N Æ F I D E I V I R O ,

R everen d isfim o

P A T R I

a c

D O M I N O

D

n

N IC O L A O

B A R C H I O ,

S. S. Theol. D O C T O R I C eleberrim o,

Diftriétus Arofienfis EPISCOPO & Venerandi Con-

fiftorii PRÆSIDI Graviffimo, Gymnafii ibidem

Scholarumque EPHORO adcuratiflïmo,

M Æ C E N 4 T I

T

Enuitas quidem m ea, cujus optime

mihi confcius ihm, culmen

Digni­

tatis

T

u

a

,

Reverendisfime

adire me

probibet : confidentius autem hoc idem

facere jubet Favor ille prorfus fingularis,

(3)

q u em afljduis Studiorum cultoribus, te­

nuioris licet conditionis, nullo unquam

tem pore denegare foies.

N on mireris

e r g o ,

Reverendiß. P

r&

f

quod pagellas

h a lc e , a

Nomine T

u

o

Iplendorem ut mu­

tuentur ,

T

ib

i

conlecrare fuftineam ; fed

b en ig n e, quæfo, eas liifcipias, meque cli­

entum

Tuorum

numero adlcribi patiaris.

M eum erit Supremum Numen fupplici-

bus venerari precibus, velit

Te, Reveren-

difjl

Prœful,

lalvum & incolumem diu

fervare. Habebit fic certe Patria & Eccle-

fia,

T

u

i

clientesque, fulcrum, decus &

patrocinium firmiflimum , exoptatiffi-

mum.

R e v e r e n d iflim i

Cliensd: veti/fmus

(4)

S:

æ

R:

æ

M

ctis

M A G N Æ F I D E I V I R O ,

Maxime Reverendo atque Amplisßmo

D O M I N O ,

Dk

a n d r e æ

K A L S E N I O ,

S. S. Theol. DOCTORI C eleberrim o,

S:

ae

R:

ae

M:

ti

â Sacris fupremo, Ecclefiæ Stockhol-

menfium,quæ S* Nicolai vocatur, ANTISTITI longe

dignisfimo, Confiftorii Urbici PRAESIDI

gravisfimo,

MÆCENATI OPTIMO.

S

{Jmmi8

bus

T e , Mæcenas optim e,

rogo

atque o

b

tefto

r

,

baud

preci­

ras

,

quod de

T uo

quoqu

No m i n e ,

citium

bocce

Academicum

tur.

Non

certe

aufm

N om en

(5)

T u u m

prœfigere, nifi Favoris

Tui

documen­

ta

in

me

jam

dudum

Cumulus

autem ingens infigni T u o in

wie

Favori,

fi

audacia huic

tmasque

meas

in poßerum

Tibi

com­

mendatas

habeas.

Cuj

ta n

fore /p

ero

,

ita p

r

T u a , Mæcenas

o-p t i m e ,

incolumitate preces fundere calidijfi-

mas nullo unquam tempore de/iftam, velit Deus

Optimus Maximus auxilio Juogratiaque

Tibi

Jemper

ade/Je,

fo

fp

item

q

u

e

T e

diutisfime.Sero f

im

veniat

dies, quo

T e

Ecclefi-aque

defideret,

Tui

Maxime Reverendi atej; Amplisiimi

N O M I N I S

T U I

C ultor d evotifllm u t O LA U S E C K M A N ,

(6)

Generof atque Nobilkßmo

D O M I N O ,

D

n

ABRAHAMO

D A N I E L I

SCHÖNSTRÖM,

ln Aula Regia Nobili Aulico

,

PATRO NO M AGNO.

r

Anta certe Tua Nobiliffimaeque Familiae

Tuæ, a plurimi* retro annis, in Paternam do­

mum funt beneficia, ut ea vel enumerantem tempus omne

deficeret.

Devotam vero mentem, quam Tibi debeo,

quin hac occafione publice te flarer , vtx mihi temperare

potui,

iufape ergo, Nobiliffime D om in e, fronte fe-

rena, munus hoc qualecunque, devota tamen piaque

menti* mea pignus certis fimum. Sic ut felix, fofpes 0 *

incolumis quam diutisfime vivas & vigeo* , ex inttmo

peftore femper vovebo.

GeneroC atque Nobiliflimi N om inis Tui

Humillintius cultor

(7)

V I R O Spe&atisßmo at que Prudentisßmo,

D

n

. JOHANNI ECKMAN.

CO M M ISSARIO adcuratiffimo, ut Patruo meo

d i l e é t i f f i m o , ita quovis h o n o r e & obfervantia ad cineres profequendo.

V I R O Speftatisßmo & Prudentisßmo,

D

n

.

MICHAELI HISING,

C IV I & MERCATORI inter Holmenfes maxime

c o n f p i c u o , Patrui loco o m n i , qua par eft, obfervan­ tia j u g i t e r m ih i colendo.

V

O b is , Patrui Gf Fautores exoptatisßmi, exer­

citium lx)c Academicum, in perpetua obfervati-

it

a

fignum , cum omnigena felicitatis voto ardentisßmo >

dat & dedicat,

Spe&atiiT Nominum Veftroriim

C u lt o r obfervantiilimus O L A U S E C K M A N .

(8)

$ '

Infpe&

S Ü c e ß o r t i e o $ # 5g d t i b f a ï >

Bere P E T T E R ECKMAN,

W itt

6<5gt«r<ibe f. jfrtbec.

îjSS? cn ofadfam ftäl år blanb be tpngffa bårbor/

SrSV ©om jinnaé på mår jorb/ ju ingen nefa lår:

©in ©ub fôrtôrnar bon; tp bonom bon eij roörbar:

©it egit fläcbte bon til (lôrfïa mijibag år.

©t fåban år etj rnärb at fïàba ©oleng låga /

0 i mörf ocb bpffer natt bon bålbre baftoa bör:

€n fåban år eij märb at ringtfa gobt få åga /

0 j (;a en bulban Sar / font benne biftånb giôr.

3ag fom ben Ipdan bnr / af ©ubi jtclf förlånfan/

ât nà|î bané egen roårb / ben ban få nåbigt ter

Sftig / ujTe menn’jïia

i

at eij fåfäng är min mäntatt/

5îâr jag i tro oc& bopp meb morbnab bonom ber;

går åfmcn gläbia mig at bnfma bär på jorben

€n gob ocb bulban gar

i

fom tntil benna tib

0 j någon möbo fpart/ at jag må fpara orbat/

2(t ju uptuebta tntg meb alffiönb Hit ocb ib.

(9)

9??nn iag bd ndgonftn meb tpflan mun ocb bjerta/

© f a l mårbflöft glöm m a bort l>n>ot> mig min Sar

bar giorbt/

.£><$> en otacffam ftdl bli jorbcn til aß fniärta?

Sicb! neij min tacffambet |Tal ftäbfe blifma fporb,

£ i l prof a f tacffambet meö Ipbno taft bcmdngber/

Ç a g gunfltgt/ Sarfid r/ up broab fom mtn banb

fram gicr/

g n ringa papperd (Tidncf mcb pcnnan mtn be*

fprdngbcr/

© e r jag enfalbigt od> t mpcfen fortbet ter :

J^m ab m art Sôm uft bet drtbm ab mdra (innen rörer:

J£>roab för begiàrelfer fom dfmen (tnnet pldr/

•D rfafa t mår ftdl: bur ofta (tnnet förer

£ m o t gôrnuftet frtg / fom bocf bet bdffa Idr.

£ t) ofta tungan bet belt Idcferacbtigt fader/

© o m b o d för froppen dr bet afbramdrfta gifff.

3 a offta örat bet / bet liufffa liubet fallar/

© o m albrig näm naé bör / men Idggaé neb t grifft.

© å gtör o x ö g a t bet / ja od) btvab (înnen fiera

ije lt angenäm t od) gobt / fom bocf jörnuftct mdrt

9>Idr altib falla onbt od) tinga nog mdrbcra/

© arnt fdncfas biubcr neb t bp odb ba fN<*é bor^

9J?en

(10)

SDîen når font finnen få emot Sörnufffet ffriba/

£ m a b giör bå mtljan mår ? jo bon ftg båfttgt qmål ::

£t) ånbtlig et bon ffal utmålja od) til|Triba/

â)îen met ej tymiifet et/ at bon ffal giöra mål­

r o n met mål at bon bar en Sfungben l>on börmörba//

görnuftet/ bmilfet båffben råtta mågen lår;

SOfen finnen mit bon ocf |Tu (funbom btifma börbe//

© em l;on inbillar fig tor od) ba rått begiår.

©erföre l>on ftg ocf rått båfftigf fïelf beffriber/

2 il bed bon åntelig/ ber bon målarfab år/

Sörnujftet följer tått ocb annat icfe liber/

€11’ utaf onbjTo fnårb giör broab fom finnet ber..

£ m a b fom nu/ Sarfiår min/ en fåban ringa gåfma,/

2lf tacffambet od) plicbt / fom jag € r |Tt)lbig år /

25

>ctala icfe fan / bet beligt jag nu låfmar

3 böner til min ©ub upfplla 5 meb begiår/

Stt JP)imlenö ij€ rre fielf / € r tåcfeö ombemara

3 aQan €bar tib ocb ölåbja €bart bo /

Ocb når

3

åntlig ffal ifrån ofi båban fara/

3 bå må årfma mifî en emig frögb ocb ro.

m i n <$>ögt«eabe £• R ä b e r s

Si)5t'ä(t« @Dtt O L O F ECKMAN'.;

(11)

Deo Duce.

CAPUT PRIMUM,

De_j

Ratione.

§

.L

Homonymiam vocis fiflit.

dtionis vocabulum a diverfis

diverfimode accipitur. Majo- ris v er o mom ent i figniftca- tiones huc potiffimum re de­ u n t , quod fumatur vel materi-

aliter vel formaliter : feu ut a«

. , liis placet, vel objeflive vel

Jub-jectiive. Katio obje&ive feu materialiter lumta_»,

q u i b u s d a m folummodo denotat principia congeni­ t a » & N a t u r a nobis nota* D icuntur alio nomine

Komoh sworn , a x i o m a t a , de q u o r u m veritate du-

bittare fas non elf,

(12)

1 « i O » ) •

Aliis n o n folum principia natura n e t a , fed 5c c o n d u f i o n e s p e r b on am confequentiam inde d e - d u f t a s , quae dein aliarum conclufionum principiai fi u n t , fimul fignificat. Subje&ive vero feu f o r ­ maliter fi R a t i o acc ipia tur, coincidit cum i n te ll e- f t u , & o m n e s tres illius operationes e x h a u r i t - , . Li ce t nec d e f i n t , qui R at i o n e m formaliter f u m - t a m , ad te r ti am t ant um mentis operationem, quae alioquin ratiocinatio feu difeurfus au d i t , r e f t r i n - gant. N o b i s in præfenti a r g u m e n t o ita R a t i o ­ n em fu mere pl acet, ut & princ ipioru m n o t i t i a m & intelligendi facultatem fimul involvat. Def ini­ tiones diverfis hifce acceptionibus a c c o m m o d a t a s qui d e f i d e r a t , evolvere poteft S ch o m er u m _ a ) Budd. b ) aliosque. Q uar um cum nulla noftrae acceptioni fufficiat, ejusmodi Rationis fiftimus de* finitionem, q u a m differtationi, de vera Rat. Defin. ejusque f r u & u , fub Præfidio Max. R ev e r. Celeb. Prof. & Doft. And. Ry d el ii , L u n d 1727 habitæ , m a x i m a ex parte debemus. Ratio , eft facultas princeps mentis human#, q u a , fecundum principia na* tura nota , tam theoretica quam pra d ica , fines cogita- ttonum & a d tonum fu arum , bonum & 1 ve ru m , p ro - Jpicere, media pro norma finis cujusque propofiti legere, in ideas fuas refleftere , eas inter Je comparare, di (ft - milia feponere , fim ilia Jummatim & abßrade conci* p e r e , de rebus red e judicare, & ex notis ignota in* fe r r e poteft.

§. II# <r) T he oh Moral, pagg. 62. 63* b) The oh moral. p. p . cap. i . f e d , 2*

(13)

$. II.

Rationem omnis cognitionis Philofopbic* principium e jje , dicit.

R a t i o n e m , co gn it io nis noftræ, (1 T h e o l o g i a m e x c e p e r i s , p r in c ip i u m efle, non facile q u e m q u a m ,

iTiodo quid hoc ce vocabulo fignatum vel im us,

i n t e l l e x e r i t , n eg ar e pofle exiftimo. Qu an do a u ­ t e m R at i o ut p r in c ip iu m cognofcendi confidera- t u r , difpefci poteft in p u ram & m ix tam . H ui c d if t i n & i o n i non m u l t u m difiimilis efl: illa , qua_* d i f t i n g u i folet intelle&us in p u r u m & impurum«.. R a t i o pura eft ea A n i m æ noftræ facultas, qua_* p r o p r i i s v i r i b u s , absque fenfuum & imag inatio­ n i s o p e , multas veritates intelligere poteft. Ubi t a m e n n e g a n d u m non eft, quin ad ejusmodi ve­ r i t a t e s atftu iplo c o gi tan das , fenfibus i n t e r d u n u e x c i t e t u r . R a t i o a u t e m m i x t a , eft ea animæ fa­ c u l t a s , qua fenfuum e x t e r n o r u m & imaginationis o p e a d j u t a , r es multas cognofcit. Illius obje&a f u n t re s im m ate ria les, ite m qu e univerfalia & m o ­ ralia. H u j u s o b j e â a funt res m a t e r i a l e s , quae in fenlus i n c u r r u n t . Ariftoteles & qui ejus p r e m e ­ b a n t v e f t i g i a , exiftimabant eam efle intelle&us nof tri imbecillitatem, ut nihil poffit p e r c ip e re^ , nifi fub c e r t o phantafmate ; unde hic apud illos p e r c e l e b r a tu s eft c a n o n : nihil efl in intelledu, quod

non antea fu it in feti fu.

Q u o d fi ita eflet, o m n i s D e i , r e r u m q u e r e ­ li q u a r u m i m m a t e r i a l i u m , pariter ac univerlalium A 2 & m o

(14)

-4 - m ° *<§*•

& m o ra li u m cognitio vel penitus to lleretu r ; veli vaide faltem foret o b f c u r a , quin & inepta & i m ­ pia : n am q u e haec obje&a fub nullo re rum c o r ­ p o r e a r u m p h a n t a l m a t e , faltem n on c o m m o d e &; naturae e o r u m con venienter reprælentari poliunt», Merito itaque hac in re Ariftoteli fe oppofuit C a r - tefius aliique, Ration em p u r a m d a r i , firmiter p r o ­ bantes f). Adferta au tem j a m , & quidem c o m ­ m u n i t e r admifta pura R a t i o n e , ejusne idea?, an ve ro Rationis mixtae, feu intelle&us i m p u r i , cla­ rio re s fint, int er Philolophos non convenit. S u n t qui ideas intelle&uales , hoc e f t , Ratione p u r a e - lab or ata s, reliquis effeobfeuriores au tu m an t. Sunc: q u o q u e , qui co nt r ar i um adferunt. U tr ique fe n- tentiæ fuæ funt rationes , & quid em non leves~ N o s u tra p r æ p o l l e a t , p ar um (olliciti, ideas intel­ lect J3les fatis efTe claras, tuto ftatuimus.

V e r u m eni m v e r o , du m R a t i o n e m cognitio* nis noftræ pr incipium dicimus ; quo loco fenlus „ quos ad noftram qu oque c o g n i t i o n e m , quo d fuutn e f t , fa ce re , quilibet n o v i t , haberi d e b e a n t , m e ­ r i t o q u æ r i t u r ? Refp. fenlus cognitionis noftræ non, t a m principium quam organa i u n t : n a m q u e Ratio* i i s , tan qua m exploratoribus u t i t u r , in c o m p a ­ randa r er u m fenfibilium notitia. Q u o d (i p r i n c i ­ p iu m utique dicendi funt , d ic an tu r princ ipi um a - liquod cognofcendi organicum. O m n i s au t e m per ­ ceptio fenlualis Rationis e x am in i f e m p e r fubjici d e b e t , alioquin in e r r o r e m facile in d u c i m u r.

§. III*

c ) De la Forge de m. h. cap. 10. le G rand p. p - cap. h . Budd. Theol m or.p. 4 7 .

(15)

- m o m b f

$. m .

Prorogativam , quam homo Ratione proditus p ro beflt'ts habet t oßendit.

Excellentiam & praerogativam fingularem-i h o m i n i præ beftiis Ra tione m l a r g i r i , cum nem o fanus dubitet; n e c multis eam verbis probare pla­ cet. Sufficiant hæ c duo teftimonia. Auguftinus d ) dicit ; magna quodam res ejt homo, fa d u s ad imagi­

nem & fimditudinem D e i, non in quantum mortali corpore includitur, fe d in quantum befiias rationalis a • uim o honore procellit. E t Cicero e): Inter homi-“

n e m & belluam hoc max ime intereft, quod h æ c “ t a n t u m , q u a n t u m fenfu m o v e t u r , ad id folum,“ qu o d adeft, q u o d q u e præfens eft, fe accommo*,“ d a r , p a u lu lu m a d m o d u m (entiens praeteritum-.“ au t futurum : h o m o autem , quod rationis eft“ p a r t i c e p s , p e r q u a m ccnlequentia c e r n it, caus-“ fas r e r u m v i d e t , ea r u m q u e progrefius & quafi^ anteceffiones no n i gno ra t, fimilitudines compa “ r a t , re b u sq u e præfentibus adjungit atque anne-“ ftit futuras : facile totius vitæ curfum videt, a d “ ea m que d e g e n d a m praeparat res neceffarias. N e- que tamen beftiarum a & i o n i b u s , quas merito ad­ m i r a m u r , fuu m denego principium. Quale ver o hoc Ht , mechanicae an alius cujusdam five i m ­ materialis naturae, ego quidem definire non a u ­ d e o , quippe cum v i d e a m , Vi ro s C e le b e rrim os,

Lôfcherum & Buddeum hic judicium fuum c o hib e­

re. Sunt c e r t e , qui beftiis plus jufto de rogant :

A ? funt

d ) dedofir. Chrifliana lib. 2. cap. 22. e ) De ojßc% lib. i. cap. 4 .

(16)

6

funt q u o q u e , qui n i m iu m tri b u u n t . Hoc (altem tuto adieritur, R a t i o n e m , q u a m heic d ep in g im u s, & de qua nos h o m i n e s nobis g r a t u l a m u r , ipfis non compe te re . Si r e g e r a t q u is : m iru m non effe, R a t i o n e m , ut a nobis defcribitur beftiis non c o m ­ p e t e r e , cum nec infantibus fatuisque tribui poffit. Relp. Ratio infantibus fatuisque non prorfus d e ­ negari poteft. Lice t eten im a ftu fecuudo, ut lo» q u u n t u r Metaphyfici, apud eos fefe non e x f e r a t , n e q u e , du m tales f un t, plene exferere poflit; n o n tarnen aflu primo ipfis inefle definit. Beftiæ ver o nec a&u pr im o nec fecundo R at io n e m poflident, (ed irrationalia m e r i t o nu nc up an tu r,

§. IV,

Rationem trifere effe depravatam docet.

E x i m i a m v e r o hanc N at ur æ d o t e m no n m e ­ diocriter effe d e p r a v a t a m , omnes ex p er iri poffu- m u s. Q u æ na m a u t e m ficfpecialis hu jus c o r r u p t i ­ onis cauffa , non aliunde quam e x Divina r e v e l a ­ tione edo cemur. Obfervandum t a m e n eft, do tem illam in naturalibus feu rebus m u nd an is non æque dep ravatam e f f e , ac in Divinis. In Divinis etenim tam infignem paffa eft c o r r u p t o n e m , u t parum-» ad m o du m ,n if i aliunde illuminata, poflit intelligere. In naturalibus vero licet vires ali qua s r e t i n e a t » . , maxi mi s ta m e n imperfe&ionilus & morb is labo­ r a t gravi fli mi s; qui morbi pei fing ula s o pe r a t i o ­ nes late ferpunt. Singulos r et enf er e cu m nimis l o n g u m f o r e t , f o lu m m o d o , cuid f i n t , dixiffe-.

(17)

• m o M*- 7 fufficiat. Sunt itaque certa mentis noflrœ di fl) o[it io ,

impeditur eas operationes edere, quas ceteroquin edere poterat & debebat f ) . T e n e n d u m quoque eft,

R a t i o n e m , quoad ipfa principia & primas v erita­ t e s , in fe & abftra<fte confideratas, non efle d e ­ p r a v a t a m ; eatenus v e r o quoad ift2 etiam principia c o r r u p t a m merito d i c i , quatenus cognitio e o ru m fa<fta eft debilior & imperfectior.

$. V.

Rationem adhuc redam effle evincit.

L i c e t autem R a t i o n e m noftram valde fic c o r ­ r u p t a m effe, gementes deplorare neceffum habe­ a m u s ; eft tamen e t i a m , de quo gaudere pofti- m u s , q u o d nempe adhuc refta fit. Re&itudo, fi ita dicere liceat, R a t i o n i s , in eo potifiimum con- fiftit, q u o d ducat ad honeftatem. Quis enim n e ­ g e t , h o m i n e m , fi m o d o aptam contra m orbos iftos a d h i b e a t medicinam , faltem eo usque R a ­ t io ne m excolere pcfle, ut rite intelligat, quid ad v i t a m ho nefte degendam requiratur?, i m m o omnis alioquin a&ionum to lleretur moralitas: fi e te n im , o m n i licet adhibita diligentia , quid h o n e f tu m -., qu id in ho n ef tum f t , dijudicare neq ueat h o m o , n e c laudi nec vitio jpfi verti p o t e f t , bene an m a ­ le eger it g ) . Quia ipfe h o m o non effet h o m o ; i n g re d it u r quippe Rat io ipfam hominis efientiam. R a t i o a u t e m nifi r e d a f i t , nec Ratio adpellari

meretur* VI,

f ) *Budd. Phil.pr. cap. 3. pag. 85. g ) Puff.de jur• Nat. e r Gen. lib. 1. cap. 1. §, 5.6.

(18)

%

o

Ml-5. VI.

Imperium Rationis in fubjeâas facultates de fer ibit é

Pluribus aute m c um h o m o g au dea t animae facultatibus, ne qu an tu m una confervationi noftra r par iter ac pertedtioni c o n d u c i t , ta nt u m altera i i s ­

dem officeret, ce r tu m or di ne m int er eas c o n d i - t u e n d o , ipfa proipexit N a t u r a . Sicut etenim i n to to hoc u n i v e r l o , n i d eiïent r eg n a & i m p e r i a , im per an tes & p a r e n te s, d a t u s foret m a x i m e i n ­

ordinatus Sc p e r v e rf u s , qui in teritum o m n i b u s & dn gul is m i n a re tu r celerem : ita qu o q u e in h o m i ­ ne , m i c ro c o lm o illo, fi fingulæ facultates i m p e ­ r i u m alterius d e t r e & a r e n t , ipfe fibi h o m o p e r n i ­ ciem acceleraret. V e r u m en i m vero, c u m o m n i a im per ia non fint un ius g e n e r is ; m e m o r a t u m j a m i m p e r i u m quale fit, m er ito quaeritur? Refp. v e r ­ bis Pet. Fonlecæ h). „ E d an im a n o d r a Refpublica , , quaedam, & e d im p er iu m hac ratione f p e d a t u m , „ a & u s quid am inte rnu s animæ n o d r æ , quo fu- „ p r e m a facultas m o v e t inferiores fibi f ub je &a s, „ i n t i m a n d o five d e n u nt ia nd o , quid cuiq ue e a r u m „f aci end um aut non faciendum fit. E d er go i m ­ peri um hoc fvave ad m o d u m & civile, q u o d leni­ t e r inti man do obligat. Q u o d vero i m p e r i u m fic deferiptum Ratio ni de bea tu r, facile c o n d a r e a r b i ­ t ror . C o m i t a t u r femper i m pe ra n te m dignitas quae­ dam. Rati one autem quid u nq u am di gnius h a b e ­ m u s ? quid p r æ d a n t i u s ? Ad i m p e r i u m requiritur, ,ut

(19)

• i W « H t * ' f uit pofiic im p e ra ns fibi fubje&is fignificare a

c

de- n i u n d a r e , q u id faciendum f i t , quidque omitten- diu m. H o c qui faciat, ipfe intelligat oportet,quid b o n u m , quid m alum fit. Hæc vero excellentia-# c ui facultatum animæ competit, nifi Rationi? Hinc i t a canit Poe ta / ) :

- . . . . jQuo caca voluntas

Vos d u c it, ne ferte gradum. Ratione Deorum N atura fimiles eftis: Ratione tenetis

Imperium mundi : Ratio vos dirigat ergo.

E t Sidus quoddam patriæ k ) :

SBdr fropptf jlott en m d W g Honung

bpfer /

g ô r n u f t e t / fraft oef) majeftdt nog U;fer 3 ttiûtge&anOa tvdrf.

P a r e r e itaque voluntatem debere non vereor di­ c e r e : quippe quæ ipfa non j u d i c a t, utrum ali­ q uid con ducat vel m i n u s , fed quod ab intelle&u u t bo num e x h i b e t u r , appetit; quod vero ut m a­ l u m c o g n o f c itu r, averfatur. N e q u e enim fieri

p o t e f t, u t b onum fub ratione boni averfetur, malum lu b r a t i o n e mali appetat. Qua de re iterum Poeta/j:

...- Mihi nemo videtur

Sponte malus : vult namque bonum fibi quaque voluntas Semper,

-B C u m

t) Marcel, Paling. Stell. Zodiac, vita in tauro p. m, 36. k ) @uDé SBdrf ocp jFmnla/ cm ftctte Ougcné

pelfe pag, m, 239. / ) M ar. Paling, loc. cit, in Sc or p.

(20)

IO o 5^ 1*

Ç u m igitur Rationis judicia de r e b u s , qu æ f u i funt f o r i , r e d a f u n t , ea q u o q u e exfequi t e n e t u r voluntas. N e q u e fic libertati ejus qu idq uam d e ­ ce d i t ; non e t e n im Rationi vis qu æd am eft v o l u n ­ tatem c o g e n d i , quin phyfice poflit voluntas d u - d u m Rationis non f e q u i , nec t am en ideo v o l u n ­ tas definit t e n e r i , neceflitate n i m i ru m obligationis, a qua qui eam liberare v e l l e t , ad belluarum f o r ­ te m fe dejiceret. Obfici p o t e f t: at voluntas i p f u m deter mina t in te l l ed u m , nec nos inteliigere q u i d p o f lu m u s , nifi quando volu mu s. V e r u m enim-» v e r o , intel led us non ita eft quafi c o m p e d i b u s c o n f t r i d u s , quin fine voluntatis d e t e r m in a ti o n e poflit operari. Quotidiana docet ex pe ri en ti a, fæ- p e n o s i n tel ii g ere , quod o m n i nifu i gn ora re c o ­ na m u r . S uu m t am en voluntati no n de neg o i m ­ p e r i u m , imrrio nec in ipfum i n t e l l e d u m , qui n 6c i n e u m aliquid poflit. H æ etenim facultates a- nimae noftra?, certo r e l p e d u & impera ntes & p a ­ re nt es dici poflunt. Poteft enim voluntas intelle­ d u m y ut de hoc vel illo o b j e d o j u d i c e t , d e t e r ­ m i n a r e , præcipue ut res j a m dijudicatas penitius e x a m i n e t , ft p r im u m ipfi j u d i c i u m non arriferit. Quæ tamen deter minatio tantæ non eft neceflita- ti s, quin & p r æ t e r eam in tel led u s fele exferere poflit, ut j a m obfervavimus. N e q u e ea volu nt a­ ti competit a u d o r i t a s , qua in te l l ed u m cogere-» p o f l i t , ut alio m o d o percipiat & j u d i c e t , pofttis om ni bu s ad incelligendum requifitis. Interim i n ­ t e l l e d u m fe rvore fuo t u r b a r e , quin & in e r r o r e m

(21)

quan-• © * o I I. q u a n d o q u e abducere p o t e f l; præcipue fiaffe&uum,' r e i n e r e u t p lu ri m um in o b j e å u m r u e n t i u m , ftre- p i t u o b t u n d a tu r . In facultatem quo que locomo- t i v a m i m p e r i u m o m n e voluntati t r i b u o , eatenug t a m e n & illud Rationi c o m p e t i t , quatenus illa i- p f a m m o d e r a t u r v o l u n t a t e m , moderari faltem d e ­ b e t . I m m ed ia te itaque Rationi fubeft voluntas i reliqua? facultates media nte voluntate.

CAPUT SECUNDUM

De_j

t

AppetituSen/îtivo.

§. i.

Trinitati partium effentiahum, & Animarum in hom m e, fefe opponit.

C

U m pr o diverfitate h y p o th ef ium , quas de partibus hominis eflentialibus , & qui dem p ræ cip u e de an im a fovent Philofophi, alias q u o q u e atque alias de Appetitu Senfitivo ample­ x a n t u r Sententias; nec a noftro pr opofito, ea de re paululum difquirere, erit alienum. P r i m o , ut falfam & o m n i fu nd am en to deflitutam , eorum-, rejicimus fententiam , qui ex pluribus, q u a m dua­ b u s p ar tib us ,m en te fcil. feu anima Spirituali, & c o r ­ pore or g a n ic o , h o m i n e m conflare au tumant . E - tenim ficut e o r u m e r r o r , qui præter a ni m am & c o r p u s , Spiritum q u e n d a m fingunt, q u e m

(22)

it

o

HI-tia? Divina? p a r t i c u l a m , labis e x p e r t e m , & fa l u ti s p r in c ip i u m d i c u n t , u t im piu s & revelationi f a n æ - q u e ra tioni c o n t r a r i u s , a cordatis d u d u m eft p r o - fcriptus ; ita p a r u m q u o q u e validis nititur illa—, fententia r a t i o n i b u s , qu æ m ed iu m quo dd am i n t e r a n im a m & c o r p u s c o m m in i f c i t u r pr incipium. S i ­ v e enim Spiritus animales, ut quidam faciunt, p e r illud pr in c ip iu m in te ll ig a n t , five aliud q u o d c u n ­ que ; illud vel ad c o r p u s vel ad an im am r e f e r e n ­ d u m eft. Deinde nec illa nobis placet fententia , quæ una plures & qu id em diftin&as in homine^» venditat animas. L i c e t nec h uj u s fententiæ de* fenfores in t e r fe conveniant. Duas etenim a n i m a s . Ra ti on al em & Tendentem, q u i d a m nobis t ri b u u n r ; alii vegetati vam quo q ue addunt. Ha n c v e r o d a r i e go n e g o & pernego. E f t et en im co rp us no» f tr u m , æq u e ac bef tiaru m p l a n ta r u m qu e , n u d a t a n t u m m o d o m a c h i n a , partibus conftans folidis & fluidis. In partibus folidis i n n u m e r i funt ca n ali ­ culi d u & u s q u e , pe r quos d u m r i t e , & m o d o a fapientiflimo Cr eat or e ord inato, partes m o v e n t u r f i u i d æ , mach in a illa a n i m a t u r , n u t r i t u r , vivit & viget. Pr orfus a u t e m a u t o m a d c e c u m fingula h æc p e r a g a n t u r , nec intra c o r p u s vel n o f t r u m , vel be f tia ru m , vel denique pla n ta ru m , p r in c ip i u m aliquod fit, quo d m o t u m iftum pr o lubitu ex c i ta ­ r e vel fiftere poftit ; neque an im a quaedam d a t u r vegetativa. I m m o nec ipfa anima rationalis in-, v it a m corporis quid per fe poteft. M o v e t u r c o r , circulatur fanguis , agita tur v e n t e r &c, , five id

(23)

° H l - 13 vel it five nolit m en s noftra. P e r accidens tarnen, m e d i a fcilicet ad h ib en do vel fubtrahendo, vitam c o r p o r i s p r o m o v e r e & impedire poteft. Hi nc in m o r t e h o m in is non eap ropter m o ritur corpus , ■quod a n i m a e u m deferat ; fed ideo corpus an i­

m a d e f e r i t , quo d co rru pta fit aliquo modo m a ­ c h i n a c o r p o r i s , uc a&iones vitales amplius edere n e q u e a t , nec operationibus animae amplius apta iit . Sed nec probari poreft, efle in nobis animam q u a n d a m Sentientem a Rationali diverfam. E a ­ d e m a n i m a , quæ objeÔor um fenfibilium repræ- i e n t a t i o n e s c o m p o n i t , dividit & c . , ipfa q u o q u e ^ repræfentationes iftas pr im o percipit. Quo d ut c o melius in t e l l i g a t u r , de fenfibus noftris ipfaque Senfatione pauca qu æd am dicere placet. In an- teceffum v e r o a r g u m e n tu m quoddam, quo trinita­ t e m a n i m a r u m adftruere avent , examinabimus. Q u o d c u n q u e , dicunt 0 ) , falva efientia ab alio fe- par ari poteft , efientiam habet peculiarem ; anima fentiens & vegetans ita. E r g o . M inorem probant: Foetus h u m a n u s longe ante adventum animæ ra­ tionalis cr efc ic, n u t r it u r & loco fe m ovet : in«, m o r t e q u o q u e h o m i n i s , rationalis anima fola m a ­ n e t fup erftes , reliqua? cum co rpore em oriuntur. Sed probatione eg et hyporhefis illa , quod fœtus f e n t i a t , nu tri atur , v i v a t , abfente anima Rationali.

Sentire utique non poteft : quippe quod ani­ m æ rationalis officium e f t , ut deinceps d i c e t u r . N u t r it i o au te m & quæ reliqua? funt a ä i o n e s

me-B ; re

(24)

1 4 & £$*•

r e corporëæ ; licet dire&ioni & imperio animae n o n fubjaceant; abfonum ta m e n valde e f t , qu od fœtus ifte vivat anima rationali deftitucus. V e ­ r u m eo dem ipfo m o m e n t o , quo fœtus nutri ri 6c vivere incipit, adeft quoqj rationalis a n i m a , q u a m ­ vis fefe exferere nequeat. Abfurda inde alioquin fe- q u e r e n t u r non pauca. F œ t u s ejusmodi non h o m o effet: quippe cujus form am ar&iffima illa anim æ r a ­ tionalis & corporis organici conjun&io abfolvit. N e c anima Rationalis prop aga ret ur a p ar en ti bu s; (quod t am en valde c e r tu m eft, licet m o du s ipfe g e n e r a ti o ­ nis, inter abftrufa illa & occulta, quæ ig no ra re v e l ­ le dofta eft ig no ra n ti a , me rit o n u m e r e t u r . ) Sed h o m in i d e m u m i nfu nde ret ur , & con fequenter vel novæ indies cr ear en tur a n i m æ , vel in pr im a c r e ­ atione fa<ftæ ergaftulo quo dam c o n t i n e r e n t u r , vel h o r re n d a intro duc er etu r péle/Mp

j u s generis reliqua funt abfona gentilium f ig m en ­ ta. H i n c q uo qu e quid de feparatione ifta a n i m a ­ r u m , quam in m o rt e hominis fieri com m in ifc un - t u r , fentiendum f i t , facile intelligitur. A n i m a m eni m vegeta tiva m nullam effe (upra evic im us. Sentiendi v er o facultas cu m in te r a&io nes , quas m ix ta s d ic u n t , fit, & a c o m m e r c i o & c o n j u n â i o - ne animæ & corporis dependeat» fublata conjun- (ftione eam q uo qu e tolli neceffe eft. Nihil tam en inde animæ decedit; n e c , quæ ex par te a n i m * ad fentiendum c o n f p i r a n t , p e r e u n t , fed tantum-» quæ corporis funt.

(25)

« e ^

H

§. II.

Senfat ion em nofiram breviter tangit.

Artificiofiflima fenfuum noftrorum ftru<ftura f u m m a m certe Creatoris noftri optimi maximi po­ t e n t i a m p ar ite r ac fapientiam fatis fuperque tefta- f u r . Q u a m m ire enim , pro obje&orum , q u * d iv er fif lim æ nobis obverlantur, varietate, ad quod­ l i b e t rite per cipiendum aptis accommodatisque nos i n f t r u x i t & orn av it fenfibus ?Comuniflima fenfuum h o r u m divido eft in externos & internos. Senfus e x t e r n i pro n u m e r o organorum , numerantur quin­ q u e : T a & u s , v i l u s , auditus, guftus & olfa&us. H i t a m e n o m n e s , quatenus conta&um quendam Ungula r e q u iru n t o rgana, nihil aliud funt quam«. ta<ftus diverlæ modificationes. Eft autem lenius e x t e r n u s , animæ perceptio orta ex impreflione, q u a m in organa ex terna faciunt obje&a quaelibet c o r p o r e a , ope n e r v o ru m & Spirituum animalium feu , u t alii v o c an t, fucci nervofi, ad com m une fenlorium propagara. A d perfe<ftam itaque fen- fationem e x tern am fequentia praefto efle debent«, requifita. I. O r g a n o n fenforium apte difpofitum. II. Objeéli c o r p o r e i , quod organon moveat, præ- fentia. III. Ipla a&io obje&i in organum , leu m o t u s ab obje<fto imprelTus. IV. Motus iftius , p e r nervos ope fluidi fubtiiidimi, quod illis con­ t i n e t u r , feu Spirituum animalium ad cerebrum.., ceu c o m m u n e fënforium, propagatio. Quin ipli quoque n e r v i , qui tend valde funt, ab una parte m o t i , haud fecus ac fides in inftrumento mufico,

(26)

toti facile contremifcunt. V. A n i m * a d t e n t i o , quæ ip(a o b j e å a , m o t u ifto fibi r e p ræ(entat a - . , percipiat.

Singula h o r u m req ui fit or um adeo funt ne ce s - f a r i a , ut fi vel u n u m a b f u e r i t , vacillet fenfatio. Patet itaque hinc organa noftra fenforia nihil ipfa f e n t i r e , neque anima quad am nos gaudere fenfi- r i v a , a rationali d i f t i n & a , fed ipfam a n im am r a - tionalem per ifta o r g a n a , quæ extr a fe fiunt, c o - gnolcere. H æ c etenim fi aliis fun&ionibus fueri t o cc upa ta, aliique rei fortiter intenta; poteft p ræ fto efte o b j e d u m & o rg an o n m o v e r e , quin etiam-# m o t u s ifte ad c o m m u n e fenforium propagari, n i ­ hil tamen fentiamus. Pera&a ve ro , cui v e h e ­ m e n t e r intenta f u i t , op er at io n e , cum obfcurae quædam im agi nes , ab obje&is impreffæ , In c e ­ re b ro r e m a n e a n t , a n i m a , ad eas fe c o n v e r t e n d o , aliquid quidem percipit, fed obfcurum quid a tq u e in ce rt u m. H in c noftrum : 3 ^ 9 tycftt 3 (U} (jôr&C tlAgOt / ndgot &c. Sic neque fenfus i n t e r n u s (cujus qu oqu e ultima h æ c , quæ attulimus , f u n t , ) feu i m a g i n a t i o , ( p lu r es etenim non agn ofcimus Senfus i n t e r n o s , ) p r in c ip iu m qu o d da m ab r at io ­ nali anima diverfum, quod ani m æ fenfitivæ n o m e n tueri queat, requirit. Eft igitur imaginatio noftra, facultas animæ rationalis , qua r e r u m c o r p o r e a ­ r u m i m a g i n e s , per fenfus e x t er no s ce r e b ro im- preflas, d en uo c o m t e m p la t u r, componit, 5cc. Sed hæc pr o peculiari q u a d a m an im a fentiente in h om i n e n e g a n d a , fufficiant.

(27)

* m ° M i - i ?

$. m .

De ipfo Appetitu Senjitivo agit.

Volunt as c o m m u n i t e r definitur quod fit; F a ­ c u l t a s animæ rationalis , qua hom o bonum ap­ p e t i t , malum averfatur. Bonum autem , in quod F e r t u r voluntas , cum confiderari p o f lit , vel u6 a fenfibus nude tantum p e r c e p t u m , vel quatenus «rationis q uo que judicio c o m p r o b a tu m : bina q u o ­ q u e voluntas fortitur nomina. Si feratur in id* q u o d ratio b o n u m ju d icav it, averfetur quod ea mralum effe a g n o v i t ; voluntatis nomen r e tin e t-., ^vel etjam appetitus rationalis audit. Si autem«, c u m e o , quod fenius tantum grate afficit & pafcit, ifefe un ire c u p i a t , & contrarium a ferem overe; ap­ p e t i t u s v o ca tu r fenfitivus. N o n itaque a volunta­ t e alia eft facultas appet. Senfif. fed una eadem- q u e facu lt as , ratione obje&orum aliter confidera- t a , aliam qu o q u e accipit denominationem. N o n t a m e n défunt fecus fentientes. Qui pr æter ani­ m a m rationalem , fenfitivam quoque homini t r i ­ b u u n t , appe titum fenfitivum fenfitivæ ifti animas, adfignant, voluntatem rationali. E t fic v o lu nta ­ t e m & fubje&o & obje&o ab appet. fenfit. diftin- g v u n t , u n a m q u e facultatem in duas male d iri­ m u n t . P a r u m vero validis cum hæc fententia n i t a t u r r a t i o n i b u s , & ipfam infuper genuinam., appet. feni. e v e rtat notionem ; nec eft toleranda».* H i s fimilia fere fpargunt, qui inter animam & cor­ pus medium qu od dam comminifcuntur principium,

eique appetitum tribuunt fenfitivum. Dari aurem

(28)

-e ju sm od i m -e d i u m princ ipi um non poiï-e, c um a n ­ tea d e m o n f tr a v i m u s , hæc q uo q ue hypothefis f p o n »

te corruit.

Alii v ol u nt at em qui dem & appet. fenf. c o n j u n ­ g u n t , in co rd e vero hanc facultatem q u æ r e n d a m eiïe ex i f ti m an t , non in cerebro. Siquidem v e r o eadem eft an im a quæ vult & intelligit, ideo n e c fubje&o diftingui pofiunt hæ facultates. Simplex, eft anima noftra & fpiritualis : fi vero facultates ejus fic ab invicem i e p a r a r e n t u r , com pof iti oni s quid certe pateretur. L ic e t etenim effedtus v o l u n ­ t a t i s , quos i n te r e m i n e n t affe&us, in corde m a x i ­ m e finü infignes, non ta m e n inde fequitur v o l u n ­ tat em refidere in corde. Sol quoque in hac t e r r a noftra varios eosque infignes producit effeftus ; quis tamen i n d e , folem in terra eiïe , inferre a u ­ d e t ? N e q u e eft quod ad fcripturam fa eram p r o ­ v o c e n t , qui vo luntatem cordi tribuunt. Ideo e t ­ e n i m feriptura , quæ voluntatis f u n t , cordi t r i ­ bu it , quod motus voluntatis in cor de m a x i m e - , fint conlpicui. Im m o etiam quæ intelle&ui de­ b e n t u r , cordi aliquando adfignat ferip tur a: o m n i s e r g o fcilicet anima in co rd e eft ponenda. Sed cu m credenda & agenda int im o q u o d a m n e x u fint conjunfta , & fpeculativa Deo non placeat n o ­

titia praxi deftituta: ideo quo que hæc o m n i a c o r ­ di tribuit feriptura , utpoce in quo co m m o t io n e s vo luntatis, quæ p r ax in f em p er c o m i t a n t u r , m a ­ x i m e fentiuntur. Sed dixi an t e a , R a t io n e m in r e ­ liquas anim æ facultates i m p e r i u m q u o d d a m e x e r ­

(29)

4

M ®

Ml-crrere : V e r u m eni m v e r o , uti in Repubiica , qui jpar ere d e b e r e n t , rebellare i n te rd um non dubitant, lunde inteftinum q uodd am bellum feu civile o- iritur ; fic q u o q u e in homine , fubjeâæ facultates I Ra ti on is, ceu R e g in æ fuæ, im perium haud raro cdetre&ant. Appe ti tu s præcipue Senfitivus rebel- llionis ejusmodi no tam incurrit, unde pugna etiam moftra e u m in te r & Rat ionem natales duxit,

C AP UT TERTIUM.

• De_,

Ipfa

P

§.

i.

Ex'iftentiam pugna adßruit.

D

Ari in te r R a t i o n e m & appetitum fenfitivum p u g n a m quandam , c u m quilibet, m odo ad ea , qu æ in m e n te fua fiunt, adtendat,

n o n pofîit n o n a d f irm ar e; e r e non efle a rb itro r, u t in ea de m on f tran da tem pus char tam que con-

fumam. Præcipue c um ra tio n e s, quæ contraria? favere v i d e n tu r fententîæ , tantæ non fint, quin facile poflint refelli. P u g n a r e aliquo mod o exi- fliman t c u m f u m m a Creatoris noflri lapientia & b o n i t a t e , ta n tam in h o m in e , quæ tamen fingulis, quot quot c o n f p i c i u n t u r , Cr ea turis palmam facile prær ipi t, facultatum mentis latitare repugnantiam.

(30)

Ve-» • -G * O

V e r u m fenim v è r o , qui m o d o quales créationiss beneficio f u i m u s , q u i q u e o m n i s , qu o d nu nc noss p r e m i t , mali cauftam , an im o iecum v o l v i t , aliteir certe pronunciabit. C o n t e n d u n t q u o q u e , cascarm efïe v ol u nt at em , nec quid b o n u m , qui dve m a ­ lum fit, cognofcere pofie ; quipp e qu o d a p p r e - henfivæ eft facultatis, contra q u a m idcirco v o l u n ­ tas nihil a g e r e , nihil moliri poteft. V e r u m q u i ­ dem eft vol unt ate m nihil app ete re nifi co gni tum ,, feu a facultate quadam cognofcente fibi exhi bit um :: C e t e r u m v er u m quo q ue eft voluntatem in nuda.-* t ant um fenfuum p e r c e p t i o n e , quæ circa b o n a —* apparentia ut pl u ri m u m o c c u p a t u r , iaspifiime a c - quiefcere, rationis judicium vel ant ev er ten do , veli adfpernando. Quod enim obje<fta u t c u n q u e co** gnita , & pro bonis habita , quas t am en ve r e b o ­ na non f u nt , pro dolor! appetat vo l u n t as , q u o t i ­ diana quemvis edocere poteft experientia. H u i c aute m a p p e t i t u i , r at io n e m fefe op p o ne re qui n e ­ g a t , abjeéliflïmi fe animi efle & in mala q u æ v i s te m e r e r u e r e , iple fateatur necefTe eft* Sit ita­ que pugnae hujus e x e m p lu m M edea, de qua legi­ t u r apud Ovidium a). A m o r e illa in Ja fonem a r ­ dens , diu fatis fecum lu<ftata eft , rationine p a r e ­ r e t , a m o r e m d a m n a n t i , an appetitui fenfitivo il­ lum adpr oban ti, hæc funt ejus verba :

. . . . Trahit invitam nova vis : ahudque Cupido,

Mens aliud f 'vadet. - -

(31)

-4 M O 21 T a n d e m evenit , u t vi&oria appetitui cederet fTenfitivo.

- - - Video meliora probo que ; Deteriora fequor. - -

-S i c id em de fe ipfo fatetur Ovidius b):

Odi y nec poffum cupiens non ejje quod odi. 5. *

EJJentiam Pugnee explicat.

Du o bu s potifiimum modis Rationis im perium a p p e t i t u s detr e&at fenfitivus: Prævolando & fo r­ t i t e r o p p u g n a n d o . Ra ti o e t e n i m , o m ne s r e r u m c i r c u m f t a n t i a s adc uratius penfitando , judicium,# f u u m c u m lento interdum pede incedere faciat ; a p p e t i t u s v e r o fenfitivus in obje&um, quod grate e u m pafcit, præcipiti nimis gradu feratu r, & r a ­ t i o n i s j u d i c i u m e x f p e & a r e , longum ip(i videatur : h i c in a & u m t e m e r e fæpe erumpit. F o r t i t e r a u ­ t e m o p p u g n a n d o , fi rationis quidem judicium*» e x f p e & e t , nihilo tam en minus fe cum o b j e å o R a t i o n i con tr ari o u n ia t, avertat vero a b e o , quod r a t i o b o n u m judicavit. Quat quidem pu gn a licet r e & e dicatur effe inter Ra tion em & appetitum fen- fitivum ; diftitat enim ratio, non nili mala efle, quae l ub boni apparentia appetit voluntas , eaque ceu valde noxia ut a fe r e m o v e a t , fvadet, orr.niaque, q u æ p o t e f t , m e d i a , quibus ad laniora revocetu r v o l u n ta s , a d h i b e t ; voluntas vero obje&is iftis ut bonis inefcata, rationi quaevis objiciendo, fele c u m iisdem unire c u p i t : A t ta m e n in ipla quoque locum

C % habe t

(32)

i * o S c ­

hab et voluntate ; quippe qu æ diverfis rationibus» & confiliis in diverfas partes t r a d u c i t u r , feque^. ipfam mifere excruciat atque im pug nat . Digna«», funt verba celeberrimi B u d d e i , quæ hic le g a n tu r :: „l n diverlas q u o d a m m o d o partes voluntas tra hit u r,, „fi ex una p a r t e , quæ grata f u n t , & ap p et it um „ m o v e r e po iï u n t, pe r fenfus aut imaginationem^*, „re præ fen ta nt ur , ex altera p a r t e , i n t e l l e å u s ea. „ n o x i a eiïe & fugienda potius diåitet* H i n c v o ­

l u n t a s fecum ipfa velut l u & a t u r , prona quidem.* „ a d ea , quæ fenfus aut imaginatio ut gr at a e x h i ­ b u e r u n t , rurfus t am en & rationi m o r e m geftura,, „ d o n e c t an de m aut fu cc u m b at ex i m b e c i l l i ta te ,

„fenfuum & imaginationis repræfentationi ,a u t f o r - „tit er elu&ando Rationis ob t em p er et juffui c \ Dixi­ m u s autem appet. fenf. vel pr ævolando vel o p p u ­ gna nd o im p er i u m rationis violare. Sci end um i- taque ef t, in eo has pugnas differre, q u o d fi p r æ ­ volando im pe ri u m rationis detre &et appetitus, pla­ cita quidem rationis , quæ appe titum c o e r c e a n t ^ , n o n d u m adfunt ; quatenus ta m e n q u i s , rationis ju d ici u m ut exfpe&et obligatum fe eiïe novit, ha- â e n u s voluntas a p p e t i t u i , licet m i n u s fæpe effi­ cac it er , fefe opponit. In altera ve r o * ad q u a m ^ nos m ax i m e hic a d t e n d i m u s , ipfum rationis d e ­ cr et u m , quod exfequi t en et u r voluntas, eam impellit u t pugnet. Sed c u m pro diverfa conftitutione v o ­ luntatis valde q uo q ue h æc pu g n a noftra v a r i e t ; tres præcipue infignes pugnae hujus modificatio­

(33)

o ^ ** mes inde o r iu n d a s obfervare lubet. Si confideretur v/ oluntas ut, in q u a n t u m naturæ viribus fieri poteft,e* m e n d a t a ; in caftra rationis contra appetitum fenfiti- w u m facilis defcendit. Quatenus v e r o propenfio in m a l u m , q u o d fub boni cujusdam Tpecie Temper lati­ t a t , pe n it u s infringi non poteft, in partem deterio­ r e m , prarcipue fi obje&um præfto f u e r i t , q u od a d a p p e t i t u m acrius ftimulandum aptum fit, p a u ­ l u l u m inclinat vo lu n tas , ita t a m e n , ut in rationis placita m a g is propendeat. H a b e t igitur hæc p u ­ g n a pra? Tequentibus hoc infig ne, quod ratio Tem­ p e r fere t r i u m p h u m deportet. Si a ut em confide­ r e t u r v o l u n t a s , ut quidem aliquo m o d o e m e n d a ­ t a , fed no n adeo efficaciter; aliam pugna noftra_* i n d u i t faciem. PræTente ete n im obje&o , q u o d a p p e t i t u m fub fpecie boni m o v e t , quod ta m e n - , r a t i o m al um efTe dicit, velut in æquilibro pendet v o l u n t a s , in u t r a m q u e pa rtem æque prona. E r ­ g o Te ipfam quo que confiliis hinc atque illinc p e ­ titis, & quidem ac er rim e i m pug nat . In hoc q u o ­ q u e p u g n æ g en er e anc eps valde & incerta eft vi- ö o r i a . Deni qu e fi con fideretur v o lu n ta s, non To- l u m u t no n e m e n d a t a , fed etiam u t per habituales in bona quaelibet apparentia p r o p e n fio n e s , magis fubinde d e p r a v a t a ; aliter iteru m pugna noftra fefe exferit. In partes n a m q u e appetitus voluntas fe­ re om ni s abit. C u m vero r a tio , (nifi & ipTa a v o ­ luntate in e r r o r e m Tæpius in du& a, habitum q u en - dam de r e b u s , faltem q u i b u s d a m , male j u d ic a n ­ di c o n t r a x i t , ) voluntatem, ut a ppetitum Tuum in­ h i b e

(34)

-*4

* h

*-hibeat , e x h o r t a r i non definat; non poteft non-* voluntas in diverfas partes d i ft r a h i , (eque iplam-# im p ug n are . O m n e m t am en vim eo præcipue i n ­ te n d i t , q u o m o d o ra tio ne m t u r b e t, inque e r r o r e m i n d u c a t , & appetitui fuo fatisfaciat. E t licet a p ­ petitui q u o q u e aliquando fronte m obvertat ; q u o d præcipue fit, fi r a t i o , aliud quoddam malum p r o ­ no alveo inde f l u e r e , fi cu m præfenti obje&o f e ­ le u n i a t , firmiter probare valuerit; valde tamen-* languide & p ar u m efficaciter id fac it. Hinc q u o ­ que haud ra ro vi&oria er ipitur Rationi.

H æ c licet genuina fit pugnæ noftræ indoles * non tamen défunt, qui aliter illarn e x p l i c a n t , i n ­ que mente peragi n e g a n t , (ed inter m en tem efife & c o r p u s , (eu motus vehem ent io re s corporis, d i ­ cunt. Sed m i n u s r e $ e : Opponi t etenim fe Ra ti o, non folum m o t i b u s , q u i , ex o b j e å i c uj u sd a m - , quod (ub boni apparentia appetitum m o v e t , re- præfentatione o r t i , corpus varie afficiunt, (ed i- pfis etiam motibus v o l u n ta ti s, quibus ad u n i o ­ n e m cum obje&o ifto tendir. Quin plurimi e t i a m m ot us cor por is , ex c om m ot io ne voluntatis o r i u n - t u r : hujus itaque quies & emendatio primo u r g e n ­ da eft. Verofimile autem eft , profluxifie h an c de pugna noftra (ententiam, quæ & Carteßo adlcri- b i t u r , ex perverla illa v e t e r u m pariter ac r ece n- ti o ru m q u o r u n d a m de origine mali, opinione. E - xiftimabant na m q u e Pythagorici, nec non P l at on i­ ci & Stoici, i m m o tora fere male (ana F a n a t i c o ­ r u m turba pa ri ter contendit, mali omnis or ig in em in

(35)

o 2; itu materîa feu corp ore efle q u æ r en d am * a n i m a m - q | u e in (e fpe&atam fanéfcam & m u n d a m efle, (ed e:x cor po ris c o m m e r c i o contaminari. Q uam vero imale hæc a d f e r a n t u r , facile poteft demonftrari* C o r p u s n o f tr u m , fi m od o m o t u m cordis , c ir ­ c u l a t i o n e m fanguinis , & quæ ejus generis lunt_», e: xc e p e r is , d ir e d i o n i animæ fubeiïe, n em o ad fe-« i p f u m adcendens negabit. C o r p u s quoque fanum

é k o m n is d i afyotç expers a Deo pr im o efle con-

diitum , nec qu is, nifi D e u m mali cauflam aperte dlicere au de at , vel duplex pr incipium , u n u m bo- mi a lt e r u m mali , f t a t u a t , quæ u tra qu e fententia iimpia a d m o d u m e f t , inficiabitur. Quæ cu m ita fee h a b e a n t , utique mali origo in a n i m a , non in çiorpore quæri debet. E t licet miferum valde f it , q j u e m q u a m fana ratione p r æ d i t u m , ta nt um intra p>edus fovere er ro re m ; longe t am en miferius eft, e<os, ( F an at ic o s intelligo) qui Chriftiani appellari g : e f ti u n t , quique ex facris literis v er am mali c a u s ­ i a m & originem facile difcere p o f l e n t , tam abfo- ma a m p l e x i & defendere. P a r u m denique ad pu- g;næ noftræ eflentiam a d t e n d u n t , qui eam cum-« Irn&a, quæ eft inter Ipiritum & c a r n e m , de qua c r e b r a ment io fit in S. Scriptura , mifere con- fiundunt. C o n f u n d u n t a ut em m o do nominati Fa- matici , qui easdem , quas olim Manichæi aliique V'eteres h æ r e t i c i , tibias i n f l a n t , ac c o nv en ien ter fiuæ de origine mali h y p o t h e f i , p er fpiritum in- t<elligunt a n i m a m , p e r car nem vero corpus. Co n- Cundunt & a l i i , qui q u a m q u a m a pr iori orrore_»

(36)

i m m u n e s funt , per fpiritum tarnen intelligunt r a ­ t i o n e m , pe r car nem ap pe ti tu m fenfitivum , ideo- que p ug n am , quæ eft inter fpiritum & c a r n e m ^ , eandem effe c o n t e n d u n t , q u a m nos hic defcripfî- m u s , atque fie iatam Pelagianîfmo ap er iu n t p o r ­ tam. M ax im e v e r o has pugnas différé, & l o n g e excellentius quid per l u fta m carnis & fpiritus i n ­ c u l c a r i , n em in em , qui vel folos te rm in os re£te_* i nt el li g it, fugere poteft.

5. III.

Vifioriam Rationi cedere debere adfirmat,

Rationi autem q u o d femper in hac p u g n a d e ­ b eat ur viftoria , qu i l i b e t, m o do fec und um difta- m en (uæ ipffus rationis pron untiar e v e l i t , non-» poteft non agnofCere. N a m q u e pofthabita R a ­ t i o n e , appetitus fenfitivi fequi d u f t u m , eft v i r t u ­ tis viam deferere, & vitiis (e mancipare. Vitia autem quævis D eu m offend er e, & f u m m o ftudio effe fugienda, it eru m refta diftitat Ratio. H o c i- pfi Gentiles m a g n o conlenfu d o c u e r u n t . Ut v e r ö t r i u m p h u m re po rte t ratio, ipfa p r i m o , fec u n du m vera & genuina principia de rebus ut re ft e j u d i ­ c e t , operam n av ar e debet. Voluntatis dein o m n i nifu u r gen da eft e m e n d a t i o , ut pravae illius pro- p e n f i o n e s , in q u a n tu m fieri p o t e f t, co e r c e a n tu r

& i m m i n u a n t u r. Omnia aute m vitia cum u n a m agnolcant m a t re m , p r a v a m (cilicet philavtiarru , haec qu oq u e f u m m o ftudio eft cavenda. H u c ju« fta fui iplius confideratio p l u ri m u m facit: qui et­

(37)

H M o * 7

citiîm fe fuasque miferias & infirmitates b e n e ^ n o v i t , certe a m b it io n i, quæ in te r tria ifta cardi­ n a l i a vitia , philavtiæ filias & re l iq u o r u m vit io ­ r u m m a t r e s , non ultimo eft lo co , non adeo in»

d u l g e b i t . H in c illud Solonis: N of ce teipfum. Va* n i t a s q u o q u e & inconftantia r e r u m m u n d a n a r u m f e d u l o eft perpendenda: quod fi c u m ftudio facerent m o r t a l e s , nec avaritias nec voluptati fefe tam.* m u l t i darent. Objefta autem fi quaedam fine, q u « f u b b o n i cuj usd am vel j u c u n d i , vel d e c o r i , vel u ti li s fpecie tam grate nos adficiant, ut non faci­ le ea n o n appete re q u e a m u s ; r e m o v e n d a ea (unt, n e q u e a n i m a s , five e x t e r n o r u m fenfuum five im a ­ g i n at io n is o p e , te m e r e fiftenda. Sin aute m præ - (e ntia aliquando fuerint, ap pe t i t u m q u e m o v e r in t ; a df e& ib u s faltem , qui appetitum iftum comita n­ t u r , u t d o m i n e m u r , opera navanda e f t , ne ftre- p i t u fuo nos turbent. Hasc quidem prascipua lunt, quas vi<ftoriam rationi parare poftunt ; ad analo­ g i a m t a m e n b e l l o r u m , quaedam obfervanda a d ­ h u c a p p o n e r e lubee. Uti in reliquis quibuslibet p r œ l ii s , n o n fufficit aciem re<fte inftruere ; fed h o f ti u m q u o q u e v i r e s , adparatus , a r m o r u m g e ­ n e r a , c o m m e a t u s , m u n i m e n t a , d u c e s , &c, m u l ­ t u m intereft novifle : ita quoqu e in pu gna hac noftra , inclinationum & propeniionum voluntatis m i r a varietas fedulo eft expendenda. N o v i m u s et­ e n i m pro m a x i m a inclinationum v a r i e t a t e , i n n u ­ m e r o s eos qu e diverfifiimos oriri a d f e & u s , quos qui feliciter o p p u g n e t & c o m p e f c a t , finguiorum q u o q u e v i m & n a t u r a m probe fibi haber e debet

(38)

perfpe<ftam, u t eo melius contra q u e m q u e fe p o s - fit obfirmare. N e c boni militis eft, m ultitu diner m hoftium pert ime fc er e: adque p r im u m i m p e t u m —, f ug am capefTere ; ft3tionem etenim fie amifïam—.

h a u d facile re cu p era bit , fed ab hof tibus , i m p e t u rm fpe vi&oriæ a u g e n ti b u s , facile o p p r im i t u r : ira n e c appetitui (enfitivo tem er e quid co n c e d e n d u m , feed in ipfo ftatim limine frons ipfi fortiter eft o b v e r ­ tenda , antequam adfetftuum veh em en ti o re vi, quse? t o tu m facile h o m i n e m percellit, ipfamque r at io n e m i t u r b a t, fete potuit munire.> Veterani denique R o ­ m a n o r u m milites ra ro non vi&ores fue run t ; ita«*» qu oq u e ratio, inde ab eo tem por e, quo fete exferere: i n c i p i t , pugna? huic contra appetitum fenfttivum „ u t eo felicius e u m tandem debellare q u e a t , fedulo) adfvefieri debet. V e r u m enim v e r o , o m n i a haec: p r o virili licet ob ferventur , vi&oriam q u i d e m de; ae appetitu fenfitivo re p o rt a t r a t i o : t a n t u m a u ­ t e m abeft , ut o m ne s voluntatis in mala p r o p e n f i o - nes compefcere & exftirpare v a l e a t , ut n o n nidi crafliores quasdam propenfiones & externa & e n o r ­ mia peccata cohibere queat. Sua quidem laude-»» hæc rationis vidloria defraudari non deb et; fingula; v e r o vitia , fingulasque pravas inclinationes i n h i ­ bere qui defiderat, aliud certe q uæ r at a d h ib ea tq u e frenum.

Habes ergo, Candide Leftor, Pugnam inter Ratio-

pem

& Appetitum Senfirivum

7

non quo debui,

fed

quo

. potui» modo adumbratam. Deo autem cui omnia

bona debemus & fingula ,

Gt gloria nunc

& in a:ternum.

F I N I S

.

(39)

IîL,

D i s f e r t a t i o n e m

Politifïïmi Juvenis

D

n

.

O L A I E C K M A N ,

De. ,

Ptigna

inter

Ratio

titum

Senß

B

Um pugnam m em oras, eadem qua faepe

voluntas

Vincitur & vin cit, fternit & ipfa cadit

5

U t m odo velle Tuum fugiat, m odo nolle

fequatur,

Menti ardore fuam praeripiente facem.

En ! bene quam de

T e

virtus doftrinaque

certent,

Utra tropaea locet nobiliora

T

ibi

.

(40)

M O N S I E U R ,

G

O m m e la n at ur e qui fait q u e des amis fe lient quelque fois enfemble , de forte q u e Tun ne fe p e u t pas diTpenfer de pr end re part à la fortune de l ’autre. V ous po uv ez bien j u g e r , co m b i en de joie je reflens auffi en to u t ce qu i Vous r e g a r d e , de p rin c ipa le m e n t en cette occalion c i , q u an d Vous allez do nn er au public de fi belles pr eu v es de V ô t r e diligence & de Vôtre érudition. V ou s faites paroi- t r e , Monfieur, par V ô t r e belle D if fe rt at io n , tant la juftefle du r ai fo n em en t q ue Vous V o u s êtes ac- quile dans la P h i l o f o p h i e , que l’envie d ’y avanc er de plus en plus & d’y reiiffir aufîi bien que perlon- ne. P o u r m o y , il n’eft pas neceffaire d’en parler 8c de Vous l o u e r , puisque V o us avez fi bien poli V ô t r e g e n i e , que Vous p ou vez Vou s m ê m e avec louange éclaircir publiq uem ent Vos fentimens , fur les grandes affaires, d o n t V o u s avez écrit ,

Ôc les defendre. Je me d o n n e feulement l ’ h o n ­ n e u r de V ous m a r q u e r ici l ’ e n v i e , que j ’ ai de m ê l e r mes àplaudiiïemens à ceux q u ’un chacun v a d on ner à Vos Pro grè s. Je Vous félicite donc du fond de m o n c œ u r , fouhaitant que Vous (oyez comblé de tous biens en rc c o m p e n l e de Vos t r a ­ v a u x , & que Vous voyez avec co m b ien de pas- fion j e lui s,

M O N S I E U R ,

Votre très fiâ eh ferviteur

References

Related documents

rcfpondens.. 'ediicntium decU râvit, eff certum fen u m reSiJJe eum i* prai ÙAtm cum fra tre,&amp; fe ddjunxijfe vere Bcclefi*, &amp;c. Pofl collacas in filios benediäiones,

Cum a peregrinis auc incolis terræ Cana­ an lace fleretur Jacobus, licite iis arma, requirente id neceffi- tate, obvertere potuit* N on enim minori jure gaudebat in regione

Haud pauci funt interpretes, qui feniiim heic literalem plane defe- rendum putant, ejus loco myfti-. cum, allegoricum

probandum, ante legem Mofaicam , animalium hane in munda &amp; imm'un- da diftindionem Judaeos.

Ergo anima non poteft moveri, Qj_e. Quod in aliud move-. tur &gt; id dicitur

mentis, certos in corpore motus immediate producere

dum eft, quod tale fuit inftrumen- tum, ut apud veteres defcribicur.. Erat macbina lignea, ad v er i

En förälder ifrån Reggio Emilia och en förälder ifrån förskola utan pedagogisk inriktning (Reggio F2.1 och Fusi F1.1) uttrycker att de inte hade någon aning om att