7 ^
D I V I N A Å D F U I . G E N T E G R A T I A .EXERCITIUM ACADEMICUM
D EPUGNA
I n t e r
RATIONEM
APPETITUM SENSITIVUM,
Q u o dCum confenfu Ampliff.
Senatus
Pbilofopb. in
M u f i . A c a d e m ia
P R Æ S I D E
VIRO
Maxime
R
D
d
.
e r i c o
a l s t r i n
,
S. S. Theol.
D o c to r eCeleberrimo,
L o g . & Metaph. P r o f e s s o r e Reg« & Ord.
Publice ventilandum ß flit
O L A U S E C K M A N Pet. Fil.
w e s t m a n n u s.
Tn Audit, Giiftav. Majori ad diem xxii. Mardi
AnnxM D C C X X X II.
Horis
S :
æ
R :
æ
M :
t is
M A G N Æ F I D E I V I R O ,
R everen d isfim o
P A T R I
a c
D O M I N O
D
n
N IC O L A O
B A R C H I O ,
S. S. Theol. D O C T O R I C eleberrim o,
Diftriétus Arofienfis EPISCOPO & Venerandi Con-
fiftorii PRÆSIDI Graviffimo, Gymnafii ibidem
Scholarumque EPHORO adcuratiflïmo,
M Æ C E N 4 T I
T
Enuitas quidem m ea, cujus optime
mihi confcius ihm, culmen
Digni
tatis
T
u
a
,
Reverendisfime
adire me
probibet : confidentius autem hoc idem
facere jubet Favor ille prorfus fingularis,
q u em afljduis Studiorum cultoribus, te
nuioris licet conditionis, nullo unquam
tem pore denegare foies.
N on mireris
e r g o ,
Reverendiß. P
r&
f
quod pagellas
h a lc e , a
Nomine T
u
o
Iplendorem ut mu
tuentur ,
T
ib
i
conlecrare fuftineam ; fed
b en ig n e, quæfo, eas liifcipias, meque cli
entum
Tuorum
numero adlcribi patiaris.
M eum erit Supremum Numen fupplici-
bus venerari precibus, velit
Te, Reveren-
difjl
Prœful,
lalvum & incolumem diu
fervare. Habebit fic certe Patria & Eccle-
fia,
T
u
i
clientesque, fulcrum, decus &
patrocinium firmiflimum , exoptatiffi-
mum.
R e v e r e n d iflim i
Cliensd: veti/fmus
S:
æ
R:
æ
M
ctis
M A G N Æ F I D E I V I R O ,
Maxime Reverendo atque Amplisßmo
D O M I N O ,
Dk
a n d r e æ
K A L S E N I O ,
S. S. Theol. DOCTORI C eleberrim o,
S:
aeR:
aeM:
tiâ Sacris fupremo, Ecclefiæ Stockhol-
menfium,quæ S* Nicolai vocatur, ANTISTITI longe
dignisfimo, Confiftorii Urbici PRAESIDI
gravisfimo,
MÆCENATI OPTIMO.
S
{Jmmi8
bus
T e , Mæcenas optim e,
rogo
atque o
b
tefto
r
,
baud
preci
ras
,
quod de
T uo
quoqu
No m i n e ,
citium
bocce
Academicum
tur.
Non
certe
aufm
N om en
T u u m
prœfigere, nifi Favoris
Tui
documen
ta
in
me
jam
dudum
Cumulus
autem ingens infigni T u o in
wie
Favori,
fi
audacia huic
tmasque
meas
in poßerum
Tibi
com
mendatas
habeas.
Cuj
ta n
fore /p
ero
,
ita p
r
T u a , Mæcenas
o-p t i m e ,
incolumitate preces fundere calidijfi-
mas nullo unquam tempore de/iftam, velit Deus
Optimus Maximus auxilio Juogratiaque
Tibi
Jemper
ade/Je,
fo
fp
item
q
u
e
T e
diutisfime.Sero f
im
veniat
dies, quo
T e
Ecclefi-aque
defideret,
Tui
Maxime Reverendi atej; Amplisiimi
N O M I N I S
T U I
C ultor d evotifllm u t O LA U S E C K M A N ,
Generof atque Nobilkßmo
D O M I N O ,
D
n
ABRAHAMO
D A N I E L I
SCHÖNSTRÖM,
ln Aula Regia Nobili Aulico
,
PATRO NO M AGNO.
r
Anta certe Tua Nobiliffimaeque Familiae
Tuæ, a plurimi* retro annis, in Paternam do
mum funt beneficia, ut ea vel enumerantem tempus omne
deficeret.
Devotam vero mentem, quam Tibi debeo,
quin hac occafione publice te flarer , vtx mihi temperare
potui,
iufape ergo, Nobiliffime D om in e, fronte fe-
rena, munus hoc qualecunque, devota tamen piaque
menti* mea pignus certis fimum. Sic ut felix, fofpes 0 *
incolumis quam diutisfime vivas & vigeo* , ex inttmo
peftore femper vovebo.
GeneroC atque Nobiliflimi N om inis Tui
Humillintius cultor
V I R O Spe&atisßmo at que Prudentisßmo,
D
n
. JOHANNI ECKMAN.
CO M M ISSARIO adcuratiffimo, ut Patruo meo
d i l e é t i f f i m o , ita quovis h o n o r e & obfervantia ad cineres profequendo.
V I R O Speftatisßmo & Prudentisßmo,
D
n
.
MICHAELI HISING,
C IV I & MERCATORI inter Holmenfes maxime
c o n f p i c u o , Patrui loco o m n i , qua par eft, obfervan tia j u g i t e r m ih i colendo.
V
O b is , Patrui Gf Fautores exoptatisßmi, exer
citium lx)c Academicum, in perpetua obfervati-
it
afignum , cum omnigena felicitatis voto ardentisßmo >
dat & dedicat,
Spe&atiiT Nominum Veftroriim
C u lt o r obfervantiilimus O L A U S E C K M A N .
$ '
Infpe&
S Ü c e ß o r t i e o $ # 5g d t i b f a ï >
Bere P E T T E R ECKMAN,
W itt
6<5gt«r<ibe f. jfrtbec.
îjSS? cn ofadfam ftäl år blanb be tpngffa bårbor/
SrSV ©om jinnaé på mår jorb/ ju ingen nefa lår:
©in ©ub fôrtôrnar bon; tp bonom bon eij roörbar:
©it egit fläcbte bon til (lôrfïa mijibag år.
©t fåban år etj rnärb at fïàba ©oleng låga /
0 i mörf ocb bpffer natt bon bålbre baftoa bör:
€n fåban år eij märb at ringtfa gobt få åga /
0 j (;a en bulban Sar / font benne biftånb giôr.
3ag fom ben Ipdan bnr / af ©ubi jtclf förlånfan/
ât nà|î bané egen roårb / ben ban få nåbigt ter
Sftig / ujTe menn’jïia
i
at eij fåfäng är min mäntatt/
5îâr jag i tro oc& bopp meb morbnab bonom ber;
går åfmcn gläbia mig at bnfma bär på jorben
€n gob ocb bulban gar
i
fom tntil benna tib
0 j någon möbo fpart/ at jag må fpara orbat/
2(t ju uptuebta tntg meb alffiönb Hit ocb ib.
9??nn iag bd ndgonftn meb tpflan mun ocb bjerta/
© f a l mårbflöft glöm m a bort l>n>ot> mig min Sar
bar giorbt/
.£><$> en otacffam ftdl bli jorbcn til aß fniärta?
Sicb! neij min tacffambet |Tal ftäbfe blifma fporb,
£ i l prof a f tacffambet meö Ipbno taft bcmdngber/
Ç a g gunfltgt/ Sarfid r/ up broab fom mtn banb
fram gicr/
g n ringa papperd (Tidncf mcb pcnnan mtn be*
fprdngbcr/
© e r jag enfalbigt od> t mpcfen fortbet ter :
J^m ab m art Sôm uft bet drtbm ab mdra (innen rörer:
J£>roab för begiàrelfer fom dfmen (tnnet pldr/
•D rfafa t mår ftdl: bur ofta (tnnet förer
£ m o t gôrnuftet frtg / fom bocf bet bdffa Idr.
£ t) ofta tungan bet belt Idcferacbtigt fader/
© o m b o d för froppen dr bet afbramdrfta gifff.
3 a offta örat bet / bet liufffa liubet fallar/
© o m albrig näm naé bör / men Idggaé neb t grifft.
© å gtör o x ö g a t bet / ja od) btvab (înnen fiera
ije lt angenäm t od) gobt / fom bocf jörnuftct mdrt
9>Idr altib falla onbt od) tinga nog mdrbcra/
© arnt fdncfas biubcr neb t bp odb ba fN<*é bor^
9J?en
SDîen når font finnen få emot Sörnufffet ffriba/
£ m a b giör bå mtljan mår ? jo bon ftg båfttgt qmål ::
£t) ånbtlig et bon ffal utmålja od) til|Triba/
â)îen met ej tymiifet et/ at bon ffal giöra mål
r o n met mål at bon bar en Sfungben l>on börmörba//
görnuftet/ bmilfet båffben råtta mågen lår;
SOfen finnen mit bon ocf |Tu (funbom btifma börbe//
© em l;on inbillar fig tor od) ba rått begiår.
©erföre l>on ftg ocf rått båfftigf fïelf beffriber/
2 il bed bon åntelig/ ber bon målarfab år/
Sörnujftet följer tått ocb annat icfe liber/
€11’ utaf onbjTo fnårb giör broab fom finnet ber..
£ m a b fom nu/ Sarfiår min/ en fåban ringa gåfma,/
2lf tacffambet od) plicbt / fom jag € r |Tt)lbig år /
25
>ctala icfe fan / bet beligt jag nu låfmar
3 böner til min ©ub upfplla 5 meb begiår/
Stt JP)imlenö ij€ rre fielf / € r tåcfeö ombemara
3 aQan €bar tib ocb ölåbja €bart bo /
Ocb når
3
åntlig ffal ifrån ofi båban fara/
3 bå må årfma mifî en emig frögb ocb ro.
m i n <$>ögt«eabe £• R ä b e r s
Si)5t'ä(t« @Dtt O L O F ECKMAN'.;
Deo Duce.
CAPUT PRIMUM,
De_jRatione.
§
.L
Homonymiam vocis fiflit.
dtionis vocabulum a diverfis
diverfimode accipitur. Majo- ris v er o mom ent i figniftca- tiones huc potiffimum re de u n t , quod fumatur vel materi-
aliter vel formaliter : feu ut a«
. , liis placet, vel objeflive vel
Jub-jectiive. Katio obje&ive feu materialiter lumta_»,
q u i b u s d a m folummodo denotat principia congeni t a » & N a t u r a nobis nota* D icuntur alio nomine
Komoh sworn , a x i o m a t a , de q u o r u m veritate du-
bittare fas non elf,
1 « i O » ) •
Aliis n o n folum principia natura n e t a , fed 5c c o n d u f i o n e s p e r b on am confequentiam inde d e - d u f t a s , quae dein aliarum conclufionum principiai fi u n t , fimul fignificat. Subje&ive vero feu f o r maliter fi R a t i o acc ipia tur, coincidit cum i n te ll e- f t u , & o m n e s tres illius operationes e x h a u r i t - , . Li ce t nec d e f i n t , qui R at i o n e m formaliter f u m - t a m , ad te r ti am t ant um mentis operationem, quae alioquin ratiocinatio feu difeurfus au d i t , r e f t r i n - gant. N o b i s in præfenti a r g u m e n t o ita R a t i o n em fu mere pl acet, ut & princ ipioru m n o t i t i a m & intelligendi facultatem fimul involvat. Def ini tiones diverfis hifce acceptionibus a c c o m m o d a t a s qui d e f i d e r a t , evolvere poteft S ch o m er u m _ a ) Budd. b ) aliosque. Q uar um cum nulla noftrae acceptioni fufficiat, ejusmodi Rationis fiftimus de* finitionem, q u a m differtationi, de vera Rat. Defin. ejusque f r u & u , fub Præfidio Max. R ev e r. Celeb. Prof. & Doft. And. Ry d el ii , L u n d 1727 habitæ , m a x i m a ex parte debemus. Ratio , eft facultas princeps mentis human#, q u a , fecundum principia na* tura nota , tam theoretica quam pra d ica , fines cogita- ttonum & a d tonum fu arum , bonum & 1 ve ru m , p ro - Jpicere, media pro norma finis cujusque propofiti legere, in ideas fuas refleftere , eas inter Je comparare, di (ft - milia feponere , fim ilia Jummatim & abßrade conci* p e r e , de rebus red e judicare, & ex notis ignota in* fe r r e poteft.
§. II# <r) T he oh Moral, pagg. 62. 63* b) The oh moral. p. p . cap. i . f e d , 2*
$. II.
Rationem omnis cognitionis Philofopbic* principium e jje , dicit.
R a t i o n e m , co gn it io nis noftræ, (1 T h e o l o g i a m e x c e p e r i s , p r in c ip i u m efle, non facile q u e m q u a m ,
iTiodo quid hoc ce vocabulo fignatum vel im us,
i n t e l l e x e r i t , n eg ar e pofle exiftimo. Qu an do a u t e m R at i o ut p r in c ip iu m cognofcendi confidera- t u r , difpefci poteft in p u ram & m ix tam . H ui c d if t i n & i o n i non m u l t u m difiimilis efl: illa , qua_* d i f t i n g u i folet intelle&us in p u r u m & impurum«.. R a t i o pura eft ea A n i m æ noftræ facultas, qua_* p r o p r i i s v i r i b u s , absque fenfuum & imag inatio n i s o p e , multas veritates intelligere poteft. Ubi t a m e n n e g a n d u m non eft, quin ad ejusmodi ve r i t a t e s atftu iplo c o gi tan das , fenfibus i n t e r d u n u e x c i t e t u r . R a t i o a u t e m m i x t a , eft ea animæ fa c u l t a s , qua fenfuum e x t e r n o r u m & imaginationis o p e a d j u t a , r es multas cognofcit. Illius obje&a f u n t re s im m ate ria les, ite m qu e univerfalia & m o ralia. H u j u s o b j e â a funt res m a t e r i a l e s , quae in fenlus i n c u r r u n t . Ariftoteles & qui ejus p r e m e b a n t v e f t i g i a , exiftimabant eam efle intelle&us nof tri imbecillitatem, ut nihil poffit p e r c ip e re^ , nifi fub c e r t o phantafmate ; unde hic apud illos p e r c e l e b r a tu s eft c a n o n : nihil efl in intelledu, quod
non antea fu it in feti fu.
Q u o d fi ita eflet, o m n i s D e i , r e r u m q u e r e li q u a r u m i m m a t e r i a l i u m , pariter ac univerlalium A 2 & m o
-4 - m ° *<§*•
& m o ra li u m cognitio vel penitus to lleretu r ; veli vaide faltem foret o b f c u r a , quin & inepta & i m pia : n am q u e haec obje&a fub nullo re rum c o r p o r e a r u m p h a n t a l m a t e , faltem n on c o m m o d e &; naturae e o r u m con venienter reprælentari poliunt», Merito itaque hac in re Ariftoteli fe oppofuit C a r - tefius aliique, Ration em p u r a m d a r i , firmiter p r o bantes f). Adferta au tem j a m , & quidem c o m m u n i t e r admifta pura R a t i o n e , ejusne idea?, an ve ro Rationis mixtae, feu intelle&us i m p u r i , cla rio re s fint, int er Philolophos non convenit. S u n t qui ideas intelle&uales , hoc e f t , Ratione p u r a e - lab or ata s, reliquis effeobfeuriores au tu m an t. Sunc: q u o q u e , qui co nt r ar i um adferunt. U tr ique fe n- tentiæ fuæ funt rationes , & quid em non leves~ N o s u tra p r æ p o l l e a t , p ar um (olliciti, ideas intel lect J3les fatis efTe claras, tuto ftatuimus.
V e r u m eni m v e r o , du m R a t i o n e m cognitio* nis noftræ pr incipium dicimus ; quo loco fenlus „ quos ad noftram qu oque c o g n i t i o n e m , quo d fuutn e f t , fa ce re , quilibet n o v i t , haberi d e b e a n t , m e r i t o q u æ r i t u r ? Refp. fenlus cognitionis noftræ non, t a m principium quam organa i u n t : n a m q u e Ratio* i i s , tan qua m exploratoribus u t i t u r , in c o m p a randa r er u m fenfibilium notitia. Q u o d (i p r i n c i p iu m utique dicendi funt , d ic an tu r princ ipi um a - liquod cognofcendi organicum. O m n i s au t e m per ceptio fenlualis Rationis e x am in i f e m p e r fubjici d e b e t , alioquin in e r r o r e m facile in d u c i m u r.
§. III*
c ) De la Forge de m. h. cap. 10. le G rand p. p - cap. h . Budd. Theol m or.p. 4 7 .
- m o m b f
$. m .
Prorogativam , quam homo Ratione proditus p ro beflt'ts habet t oßendit.
Excellentiam & praerogativam fingularem-i h o m i n i præ beftiis Ra tione m l a r g i r i , cum nem o fanus dubitet; n e c multis eam verbis probare pla cet. Sufficiant hæ c duo teftimonia. Auguftinus d ) dicit ; magna quodam res ejt homo, fa d u s ad imagi
nem & fimditudinem D e i, non in quantum mortali corpore includitur, fe d in quantum befiias rationalis a • uim o honore procellit. E t Cicero e): Inter homi-“
n e m & belluam hoc max ime intereft, quod h æ c “ t a n t u m , q u a n t u m fenfu m o v e t u r , ad id folum,“ qu o d adeft, q u o d q u e præfens eft, fe accommo*,“ d a r , p a u lu lu m a d m o d u m (entiens praeteritum-.“ au t futurum : h o m o autem , quod rationis eft“ p a r t i c e p s , p e r q u a m ccnlequentia c e r n it, caus-“ fas r e r u m v i d e t , ea r u m q u e progrefius & quafi^ anteceffiones no n i gno ra t, fimilitudines compa “ r a t , re b u sq u e præfentibus adjungit atque anne-“ ftit futuras : facile totius vitæ curfum videt, a d “ ea m que d e g e n d a m praeparat res neceffarias. N e- que tamen beftiarum a & i o n i b u s , quas merito ad m i r a m u r , fuu m denego principium. Quale ver o hoc Ht , mechanicae an alius cujusdam five i m materialis naturae, ego quidem definire non a u d e o , quippe cum v i d e a m , Vi ro s C e le b e rrim os,
Lôfcherum & Buddeum hic judicium fuum c o hib e
re. Sunt c e r t e , qui beftiis plus jufto de rogant :
A ? funt
d ) dedofir. Chrifliana lib. 2. cap. 22. e ) De ojßc% lib. i. cap. 4 .
6
funt q u o q u e , qui n i m iu m tri b u u n t . Hoc (altem tuto adieritur, R a t i o n e m , q u a m heic d ep in g im u s, & de qua nos h o m i n e s nobis g r a t u l a m u r , ipfis non compe te re . Si r e g e r a t q u is : m iru m non effe, R a t i o n e m , ut a nobis defcribitur beftiis non c o m p e t e r e , cum nec infantibus fatuisque tribui poffit. Relp. Ratio infantibus fatuisque non prorfus d e negari poteft. Lice t eten im a ftu fecuudo, ut lo» q u u n t u r Metaphyfici, apud eos fefe non e x f e r a t , n e q u e , du m tales f un t, plene exferere poflit; n o n tarnen aflu primo ipfis inefle definit. Beftiæ ver o nec a&u pr im o nec fecundo R at io n e m poflident, (ed irrationalia m e r i t o nu nc up an tu r,
§. IV,
Rationem trifere effe depravatam docet.
E x i m i a m v e r o hanc N at ur æ d o t e m no n m e diocriter effe d e p r a v a t a m , omnes ex p er iri poffu- m u s. Q u æ na m a u t e m ficfpecialis hu jus c o r r u p t i onis cauffa , non aliunde quam e x Divina r e v e l a tione edo cemur. Obfervandum t a m e n eft, do tem illam in naturalibus feu rebus m u nd an is non æque dep ravatam e f f e , ac in Divinis. In Divinis etenim tam infignem paffa eft c o r r u p t o n e m , u t parum-» ad m o du m ,n if i aliunde illuminata, poflit intelligere. In naturalibus vero licet vires ali qua s r e t i n e a t » . , maxi mi s ta m e n imperfe&ionilus & morb is labo r a t gravi fli mi s; qui morbi pei fing ula s o pe r a t i o nes late ferpunt. Singulos r et enf er e cu m nimis l o n g u m f o r e t , f o lu m m o d o , cuid f i n t , dixiffe-.
• m o M*- 7 fufficiat. Sunt itaque certa mentis noflrœ di fl) o[it io ,
impeditur eas operationes edere, quas ceteroquin edere poterat & debebat f ) . T e n e n d u m quoque eft,
R a t i o n e m , quoad ipfa principia & primas v erita t e s , in fe & abftra<fte confideratas, non efle d e p r a v a t a m ; eatenus v e r o quoad ift2 etiam principia c o r r u p t a m merito d i c i , quatenus cognitio e o ru m fa<fta eft debilior & imperfectior.
$. V.
Rationem adhuc redam effle evincit.
L i c e t autem R a t i o n e m noftram valde fic c o r r u p t a m effe, gementes deplorare neceffum habe a m u s ; eft tamen e t i a m , de quo gaudere pofti- m u s , q u o d nempe adhuc refta fit. Re&itudo, fi ita dicere liceat, R a t i o n i s , in eo potifiimum con- fiftit, q u o d ducat ad honeftatem. Quis enim n e g e t , h o m i n e m , fi m o d o aptam contra m orbos iftos a d h i b e a t medicinam , faltem eo usque R a t io ne m excolere pcfle, ut rite intelligat, quid ad v i t a m ho nefte degendam requiratur?, i m m o omnis alioquin a&ionum to lleretur moralitas: fi e te n im , o m n i licet adhibita diligentia , quid h o n e f tu m -., qu id in ho n ef tum f t , dijudicare neq ueat h o m o , n e c laudi nec vitio jpfi verti p o t e f t , bene an m a le eger it g ) . Quia ipfe h o m o non effet h o m o ; i n g re d it u r quippe Rat io ipfam hominis efientiam. R a t i o a u t e m nifi r e d a f i t , nec Ratio adpellari
meretur* VI,
f ) *Budd. Phil.pr. cap. 3. pag. 85. g ) Puff.de jur• Nat. e r Gen. lib. 1. cap. 1. §, 5.6.
%
o
Ml-5. VI.Imperium Rationis in fubjeâas facultates de fer ibit é
Pluribus aute m c um h o m o g au dea t animae facultatibus, ne qu an tu m una confervationi noftra r par iter ac pertedtioni c o n d u c i t , ta nt u m altera i i s
dem officeret, ce r tu m or di ne m int er eas c o n d i - t u e n d o , ipfa proipexit N a t u r a . Sicut etenim i n to to hoc u n i v e r l o , n i d eiïent r eg n a & i m p e r i a , im per an tes & p a r e n te s, d a t u s foret m a x i m e i n
ordinatus Sc p e r v e rf u s , qui in teritum o m n i b u s & dn gul is m i n a re tu r celerem : ita qu o q u e in h o m i ne , m i c ro c o lm o illo, fi fingulæ facultates i m p e r i u m alterius d e t r e & a r e n t , ipfe fibi h o m o p e r n i ciem acceleraret. V e r u m en i m vero, c u m o m n i a im per ia non fint un ius g e n e r is ; m e m o r a t u m j a m i m p e r i u m quale fit, m er ito quaeritur? Refp. v e r bis Pet. Fonlecæ h). „ E d an im a n o d r a Refpublica , , quaedam, & e d im p er iu m hac ratione f p e d a t u m , „ a & u s quid am inte rnu s animæ n o d r æ , quo fu- „ p r e m a facultas m o v e t inferiores fibi f ub je &a s, „ i n t i m a n d o five d e n u nt ia nd o , quid cuiq ue e a r u m „f aci end um aut non faciendum fit. E d er go i m peri um hoc fvave ad m o d u m & civile, q u o d leni t e r inti man do obligat. Q u o d vero i m p e r i u m fic deferiptum Ratio ni de bea tu r, facile c o n d a r e a r b i t ror . C o m i t a t u r femper i m pe ra n te m dignitas quae dam. Rati one autem quid u nq u am di gnius h a b e m u s ? quid p r æ d a n t i u s ? Ad i m p e r i u m requiritur, ,ut
• i W « H t * ' f uit pofiic im p e ra ns fibi fubje&is fignificare a
c
de- n i u n d a r e , q u id faciendum f i t , quidque omitten- diu m. H o c qui faciat, ipfe intelligat oportet,quid b o n u m , quid m alum fit. Hæc vero excellentia-# c ui facultatum animæ competit, nifi Rationi? Hinc i t a canit Poe ta / ) :- . . . . jQuo caca voluntas
Vos d u c it, ne ferte gradum. Ratione Deorum N atura fimiles eftis: Ratione tenetis
Imperium mundi : Ratio vos dirigat ergo.
E t Sidus quoddam patriæ k ) :
SBdr fropptf jlott en m d W g Honung
bpfer /
g ô r n u f t e t / fraft oef) majeftdt nog U;fer 3 ttiûtge&anOa tvdrf.
P a r e r e itaque voluntatem debere non vereor di c e r e : quippe quæ ipfa non j u d i c a t, utrum ali q uid con ducat vel m i n u s , fed quod ab intelle&u u t bo num e x h i b e t u r , appetit; quod vero ut m a l u m c o g n o f c itu r, averfatur. N e q u e enim fieri
p o t e f t, u t b onum fub ratione boni averfetur, malum lu b r a t i o n e mali appetat. Qua de re iterum Poeta/j:
...- Mihi nemo videtur
Sponte malus : vult namque bonum fibi quaque voluntas Semper,
-B C u m
t) Marcel, Paling. Stell. Zodiac, vita in tauro p. m, 36. k ) @uDé SBdrf ocp jFmnla/ cm ftctte Ougcné
pelfe pag, m, 239. / ) M ar. Paling, loc. cit, in Sc or p.
IO o 5^ 1*
Ç u m igitur Rationis judicia de r e b u s , qu æ f u i funt f o r i , r e d a f u n t , ea q u o q u e exfequi t e n e t u r voluntas. N e q u e fic libertati ejus qu idq uam d e ce d i t ; non e t e n im Rationi vis qu æd am eft v o l u n tatem c o g e n d i , quin phyfice poflit voluntas d u - d u m Rationis non f e q u i , nec t am en ideo v o l u n tas definit t e n e r i , neceflitate n i m i ru m obligationis, a qua qui eam liberare v e l l e t , ad belluarum f o r te m fe dejiceret. Obfici p o t e f t: at voluntas i p f u m deter mina t in te l l ed u m , nec nos inteliigere q u i d p o f lu m u s , nifi quando volu mu s. V e r u m enim-» v e r o , intel led us non ita eft quafi c o m p e d i b u s c o n f t r i d u s , quin fine voluntatis d e t e r m in a ti o n e poflit operari. Quotidiana docet ex pe ri en ti a, fæ- p e n o s i n tel ii g ere , quod o m n i nifu i gn ora re c o na m u r . S uu m t am en voluntati no n de neg o i m p e r i u m , imrrio nec in ipfum i n t e l l e d u m , qui n 6c i n e u m aliquid poflit. H æ etenim facultates a- nimae noftra?, certo r e l p e d u & impera ntes & p a re nt es dici poflunt. Poteft enim voluntas intelle d u m y ut de hoc vel illo o b j e d o j u d i c e t , d e t e r m i n a r e , præcipue ut res j a m dijudicatas penitius e x a m i n e t , ft p r im u m ipfi j u d i c i u m non arriferit. Quæ tamen deter minatio tantæ non eft neceflita- ti s, quin & p r æ t e r eam in tel led u s fele exferere poflit, ut j a m obfervavimus. N e q u e ea volu nt a ti competit a u d o r i t a s , qua in te l l ed u m cogere-» p o f l i t , ut alio m o d o percipiat & j u d i c e t , pofttis om ni bu s ad incelligendum requifitis. Interim i n t e l l e d u m fe rvore fuo t u r b a r e , quin & in e r r o r e m
quan-• © * o ■ I I. q u a n d o q u e abducere p o t e f l; præcipue fiaffe&uum,' r e i n e r e u t p lu ri m um in o b j e å u m r u e n t i u m , ftre- p i t u o b t u n d a tu r . In facultatem quo que locomo- t i v a m i m p e r i u m o m n e voluntati t r i b u o , eatenug t a m e n & illud Rationi c o m p e t i t , quatenus illa i- p f a m m o d e r a t u r v o l u n t a t e m , moderari faltem d e b e t . I m m ed ia te itaque Rationi fubeft voluntas i reliqua? facultates media nte voluntate.
CAPUT SECUNDUM
De_j
t
AppetituSen/îtivo.
§. i.
Trinitati partium effentiahum, & Animarum in hom m e, fefe opponit.
C
U m pr o diverfitate h y p o th ef ium , quas de partibus hominis eflentialibus , & qui dem p ræ cip u e de an im a fovent Philofophi, alias q u o q u e atque alias de Appetitu Senfitivo ample x a n t u r Sententias; nec a noftro pr opofito, ea de re paululum difquirere, erit alienum. P r i m o , ut falfam & o m n i fu nd am en to deflitutam , eorum-, rejicimus fententiam , qui ex pluribus, q u a m dua b u s p ar tib us ,m en te fcil. feu anima Spirituali, & c o r pore or g a n ic o , h o m i n e m conflare au tumant . E - tenim ficut e o r u m e r r o r , qui præter a ni m am & c o r p u s , Spiritum q u e n d a m fingunt, q u e mit
o
HI-tia? Divina? p a r t i c u l a m , labis e x p e r t e m , & fa l u ti s p r in c ip i u m d i c u n t , u t im piu s & revelationi f a n æ - q u e ra tioni c o n t r a r i u s , a cordatis d u d u m eft p r o - fcriptus ; ita p a r u m q u o q u e validis nititur illa—, fententia r a t i o n i b u s , qu æ m ed iu m quo dd am i n t e r a n im a m & c o r p u s c o m m in i f c i t u r pr incipium. S i v e enim Spiritus animales, ut quidam faciunt, p e r illud pr in c ip iu m in te ll ig a n t , five aliud q u o d c u n que ; illud vel ad c o r p u s vel ad an im am r e f e r e n d u m eft. Deinde nec illa nobis placet fententia , quæ una plures & qu id em diftin&as in homine^» venditat animas. L i c e t nec h uj u s fententiæ de* fenfores in t e r fe conveniant. Duas etenim a n i m a s . Ra ti on al em & Tendentem, q u i d a m nobis t ri b u u n r ; alii vegetati vam quo q ue addunt. Ha n c v e r o d a r i e go n e g o & pernego. E f t et en im co rp us no» f tr u m , æq u e ac bef tiaru m p l a n ta r u m qu e , n u d a t a n t u m m o d o m a c h i n a , partibus conftans folidis & fluidis. In partibus folidis i n n u m e r i funt ca n ali culi d u & u s q u e , pe r quos d u m r i t e , & m o d o a fapientiflimo Cr eat or e ord inato, partes m o v e n t u r f i u i d æ , mach in a illa a n i m a t u r , n u t r i t u r , vivit & viget. Pr orfus a u t e m a u t o m a d c e c u m fingula h æc p e r a g a n t u r , nec intra c o r p u s vel n o f t r u m , vel be f tia ru m , vel denique pla n ta ru m , p r in c ip i u m aliquod fit, quo d m o t u m iftum pr o lubitu ex c i ta r e vel fiftere poftit ; neque an im a quaedam d a t u r vegetativa. I m m o nec ipfa anima rationalis in-, v it a m corporis quid per fe poteft. M o v e t u r c o r , circulatur fanguis , agita tur v e n t e r &c, , five id
° H l - 13 vel it five nolit m en s noftra. P e r accidens tarnen, m e d i a fcilicet ad h ib en do vel fubtrahendo, vitam c o r p o r i s p r o m o v e r e & impedire poteft. Hi nc in m o r t e h o m in is non eap ropter m o ritur corpus , ■quod a n i m a e u m deferat ; fed ideo corpus an i
m a d e f e r i t , quo d co rru pta fit aliquo modo m a c h i n a c o r p o r i s , uc a&iones vitales amplius edere n e q u e a t , nec operationibus animae amplius apta iit . Sed nec probari poreft, efle in nobis animam q u a n d a m Sentientem a Rationali diverfam. E a d e m a n i m a , quæ objeÔor um fenfibilium repræ- i e n t a t i o n e s c o m p o n i t , dividit & c . , ipfa q u o q u e ^ repræfentationes iftas pr im o percipit. Quo d ut c o melius in t e l l i g a t u r , de fenfibus noftris ipfaque Senfatione pauca qu æd am dicere placet. In an- teceffum v e r o a r g u m e n tu m quoddam, quo trinita t e m a n i m a r u m adftruere avent , examinabimus. Q u o d c u n q u e , dicunt 0 ) , falva efientia ab alio fe- par ari poteft , efientiam habet peculiarem ; anima fentiens & vegetans ita. E r g o . M inorem probant: Foetus h u m a n u s longe ante adventum animæ ra tionalis cr efc ic, n u t r it u r & loco fe m ovet : in«, m o r t e q u o q u e h o m i n i s , rationalis anima fola m a n e t fup erftes , reliqua? cum co rpore em oriuntur. Sed probatione eg et hyporhefis illa , quod fœtus f e n t i a t , nu tri atur , v i v a t , abfente anima Rationali.
Sentire utique non poteft : quippe quod ani m æ rationalis officium e f t , ut deinceps d i c e t u r . N u t r it i o au te m & quæ reliqua? funt a ä i o n e s
me-B ; re
1 4 & £$*•
r e corporëæ ; licet dire&ioni & imperio animae n o n fubjaceant; abfonum ta m e n valde e f t , qu od fœtus ifte vivat anima rationali deftitucus. V e r u m eo dem ipfo m o m e n t o , quo fœtus nutri ri 6c vivere incipit, adeft quoqj rationalis a n i m a , q u a m vis fefe exferere nequeat. Abfurda inde alioquin fe- q u e r e n t u r non pauca. F œ t u s ejusmodi non h o m o effet: quippe cujus form am ar&iffima illa anim æ r a tionalis & corporis organici conjun&io abfolvit. N e c anima Rationalis prop aga ret ur a p ar en ti bu s; (quod t am en valde c e r tu m eft, licet m o du s ipfe g e n e r a ti o nis, inter abftrufa illa & occulta, quæ ig no ra re v e l le dofta eft ig no ra n ti a , me rit o n u m e r e t u r . ) Sed h o m in i d e m u m i nfu nde ret ur , & con fequenter vel novæ indies cr ear en tur a n i m æ , vel in pr im a c r e atione fa<ftæ ergaftulo quo dam c o n t i n e r e n t u r , vel h o r re n d a intro duc er etu r péle/Mp
j u s generis reliqua funt abfona gentilium f ig m en ta. H i n c q uo qu e quid de feparatione ifta a n i m a r u m , quam in m o rt e hominis fieri com m in ifc un - t u r , fentiendum f i t , facile intelligitur. A n i m a m eni m vegeta tiva m nullam effe (upra evic im us. Sentiendi v er o facultas cu m in te r a&io nes , quas m ix ta s d ic u n t , fit, & a c o m m e r c i o & c o n j u n â i o - ne animæ & corporis dependeat» fublata conjun- (ftione eam q uo qu e tolli neceffe eft. Nihil tam en inde animæ decedit; n e c , quæ ex par te a n i m * ad fentiendum c o n f p i r a n t , p e r e u n t , fed tantum-» quæ corporis funt.
« e ^
H
§. II.
Senfat ion em nofiram breviter tangit.
Artificiofiflima fenfuum noftrorum ftru<ftura f u m m a m certe Creatoris noftri optimi maximi po t e n t i a m p ar ite r ac fapientiam fatis fuperque tefta- f u r . Q u a m m ire enim , pro obje&orum , q u * d iv er fif lim æ nobis obverlantur, varietate, ad quod l i b e t rite per cipiendum aptis accommodatisque nos i n f t r u x i t & orn av it fenfibus ?Comuniflima fenfuum h o r u m divido eft in externos & internos. Senfus e x t e r n i pro n u m e r o organorum , numerantur quin q u e : T a & u s , v i l u s , auditus, guftus & olfa&us. H i t a m e n o m n e s , quatenus conta&um quendam Ungula r e q u iru n t o rgana, nihil aliud funt quam«. ta<ftus diverlæ modificationes. Eft autem lenius e x t e r n u s , animæ perceptio orta ex impreflione, q u a m in organa ex terna faciunt obje&a quaelibet c o r p o r e a , ope n e r v o ru m & Spirituum animalium feu , u t alii v o c an t, fucci nervofi, ad com m une fenlorium propagara. A d perfe<ftam itaque fen- fationem e x tern am fequentia praefto efle debent«, requifita. I. O r g a n o n fenforium apte difpofitum. II. Objeéli c o r p o r e i , quod organon moveat, præ- fentia. III. Ipla a&io obje&i in organum , leu m o t u s ab obje<fto imprelTus. IV. Motus iftius , p e r nervos ope fluidi fubtiiidimi, quod illis con t i n e t u r , feu Spirituum animalium ad cerebrum.., ceu c o m m u n e fënforium, propagatio. Quin ipli quoque n e r v i , qui tend valde funt, ab una parte m o t i , haud fecus ac fides in inftrumento mufico,
toti facile contremifcunt. V. A n i m * a d t e n t i o , quæ ip(a o b j e å a , m o t u ifto fibi r e p ræ(entat a - . , percipiat.
Singula h o r u m req ui fit or um adeo funt ne ce s - f a r i a , ut fi vel u n u m a b f u e r i t , vacillet fenfatio. Patet itaque hinc organa noftra fenforia nihil ipfa f e n t i r e , neque anima quad am nos gaudere fenfi- r i v a , a rationali d i f t i n & a , fed ipfam a n im am r a - tionalem per ifta o r g a n a , quæ extr a fe fiunt, c o - gnolcere. H æ c etenim fi aliis fun&ionibus fueri t o cc upa ta, aliique rei fortiter intenta; poteft p ræ fto efte o b j e d u m & o rg an o n m o v e r e , quin etiam-# m o t u s ifte ad c o m m u n e fenforium propagari, n i hil tamen fentiamus. Pera&a ve ro , cui v e h e m e n t e r intenta f u i t , op er at io n e , cum obfcurae quædam im agi nes , ab obje&is impreffæ , In c e re b ro r e m a n e a n t , a n i m a , ad eas fe c o n v e r t e n d o , aliquid quidem percipit, fed obfcurum quid a tq u e in ce rt u m. H in c noftrum : 3 ^ 9 tycftt 3 (U} (jôr&C tlAgOt / ndgot &c. Sic neque fenfus i n t e r n u s (cujus qu oqu e ultima h æ c , quæ attulimus , f u n t , ) feu i m a g i n a t i o , ( p lu r es etenim non agn ofcimus Senfus i n t e r n o s , ) p r in c ip iu m qu o d da m ab r at io nali anima diverfum, quod ani m æ fenfitivæ n o m e n tueri queat, requirit. Eft igitur imaginatio noftra, facultas animæ rationalis , qua r e r u m c o r p o r e a r u m i m a g i n e s , per fenfus e x t er no s ce r e b ro im- preflas, d en uo c o m t e m p la t u r, componit, 5cc. Sed hæc pr o peculiari q u a d a m an im a fentiente in h om i n e n e g a n d a , fufficiant.
* m ° M i - i ?
$. m .
De ipfo Appetitu Senjitivo agit.
Volunt as c o m m u n i t e r definitur quod fit; F a c u l t a s animæ rationalis , qua hom o bonum ap p e t i t , malum averfatur. Bonum autem , in quod F e r t u r voluntas , cum confiderari p o f lit , vel u6 a fenfibus nude tantum p e r c e p t u m , vel quatenus «rationis q uo que judicio c o m p r o b a tu m : bina q u o q u e voluntas fortitur nomina. Si feratur in id* q u o d ratio b o n u m ju d icav it, averfetur quod ea mralum effe a g n o v i t ; voluntatis nomen r e tin e t-., ^vel etjam appetitus rationalis audit. Si autem«, c u m e o , quod fenius tantum grate afficit & pafcit, ifefe un ire c u p i a t , & contrarium a ferem overe; ap p e t i t u s v o ca tu r fenfitivus. N o n itaque a volunta t e alia eft facultas appet. Senfif. fed una eadem- q u e facu lt as , ratione obje&orum aliter confidera- t a , aliam qu o q u e accipit denominationem. N o n t a m e n défunt fecus fentientes. Qui pr æter ani m a m rationalem , fenfitivam quoque homini t r i b u u n t , appe titum fenfitivum fenfitivæ ifti animas, adfignant, voluntatem rationali. E t fic v o lu nta t e m & fubje&o & obje&o ab appet. fenfit. diftin- g v u n t , u n a m q u e facultatem in duas male d iri m u n t . P a r u m vero validis cum hæc fententia n i t a t u r r a t i o n i b u s , & ipfam infuper genuinam., appet. feni. e v e rtat notionem ; nec eft toleranda».* H i s fimilia fere fpargunt, qui inter animam & cor pus medium qu od dam comminifcuntur principium,
eique appetitum tribuunt fenfitivum. Dari aurem
-e ju sm od i m -e d i u m princ ipi um non poiï-e, c um a n tea d e m o n f tr a v i m u s , hæc q uo q ue hypothefis f p o n »
te corruit.
Alii v ol u nt at em qui dem & appet. fenf. c o n j u n g u n t , in co rd e vero hanc facultatem q u æ r e n d a m eiïe ex i f ti m an t , non in cerebro. Siquidem v e r o eadem eft an im a quæ vult & intelligit, ideo n e c fubje&o diftingui pofiunt hæ facultates. Simplex, eft anima noftra & fpiritualis : fi vero facultates ejus fic ab invicem i e p a r a r e n t u r , com pof iti oni s quid certe pateretur. L ic e t etenim effedtus v o l u n t a t i s , quos i n te r e m i n e n t affe&us, in corde m a x i m e finü infignes, non ta m e n inde fequitur v o l u n tat em refidere in corde. Sol quoque in hac t e r r a noftra varios eosque infignes producit effeftus ; quis tamen i n d e , folem in terra eiïe , inferre a u d e t ? N e q u e eft quod ad fcripturam fa eram p r o v o c e n t , qui vo luntatem cordi tribuunt. Ideo e t e n i m feriptura , quæ voluntatis f u n t , cordi t r i bu it , quod motus voluntatis in cor de m a x i m e - , fint conlpicui. Im m o etiam quæ intelle&ui de b e n t u r , cordi aliquando adfignat ferip tur a: o m n i s e r g o fcilicet anima in co rd e eft ponenda. Sed cu m credenda & agenda int im o q u o d a m n e x u fint conjunfta , & fpeculativa Deo non placeat n o
titia praxi deftituta: ideo quo que hæc o m n i a c o r di tribuit feriptura , utpoce in quo co m m o t io n e s vo luntatis, quæ p r ax in f em p er c o m i t a n t u r , m a x i m e fentiuntur. Sed dixi an t e a , R a t io n e m in r e liquas anim æ facultates i m p e r i u m q u o d d a m e x e r
4
M ®
Ml-crrere : V e r u m eni m v e r o , uti in Repubiica , qui jpar ere d e b e r e n t , rebellare i n te rd um non dubitant, lunde inteftinum q uodd am bellum feu civile o- iritur ; fic q u o q u e in homine , fubjeâæ facultates I Ra ti on is, ceu R e g in æ fuæ, im perium haud raro cdetre&ant. Appe ti tu s præcipue Senfitivus rebel- llionis ejusmodi no tam incurrit, unde pugna etiam moftra e u m in te r & Rat ionem natales duxit,
C AP UT TERTIUM.
• De_,
Ipfa
P
§.
i.
Ex'iftentiam pugna adßruit.
D
Ari in te r R a t i o n e m & appetitum fenfitivum p u g n a m quandam , c u m quilibet, m odo ad ea , qu æ in m e n te fua fiunt, adtendat,n o n pofîit n o n a d f irm ar e; e r e non efle a rb itro r, u t in ea de m on f tran da tem pus char tam que con-
fumam. Præcipue c um ra tio n e s, quæ contraria? favere v i d e n tu r fententîæ , tantæ non fint, quin facile poflint refelli. P u g n a r e aliquo mod o exi- fliman t c u m f u m m a Creatoris noflri lapientia & b o n i t a t e , ta n tam in h o m in e , quæ tamen fingulis, quot quot c o n f p i c i u n t u r , Cr ea turis palmam facile prær ipi t, facultatum mentis latitare repugnantiam.
Ve-» • -G * O
V e r u m fenim v è r o , qui m o d o quales créationiss beneficio f u i m u s , q u i q u e o m n i s , qu o d nu nc noss p r e m i t , mali cauftam , an im o iecum v o l v i t , aliteir certe pronunciabit. C o n t e n d u n t q u o q u e , cascarm efïe v ol u nt at em , nec quid b o n u m , qui dve m a lum fit, cognofcere pofie ; quipp e qu o d a p p r e - henfivæ eft facultatis, contra q u a m idcirco v o l u n tas nihil a g e r e , nihil moliri poteft. V e r u m q u i dem eft vol unt ate m nihil app ete re nifi co gni tum ,, feu a facultate quadam cognofcente fibi exhi bit um :: C e t e r u m v er u m quo q ue eft voluntatem in nuda.-* t ant um fenfuum p e r c e p t i o n e , quæ circa b o n a —* apparentia ut pl u ri m u m o c c u p a t u r , iaspifiime a c - quiefcere, rationis judicium vel ant ev er ten do , veli adfpernando. Quod enim obje<fta u t c u n q u e co** gnita , & pro bonis habita , quas t am en ve r e b o na non f u nt , pro dolor! appetat vo l u n t as , q u o t i diana quemvis edocere poteft experientia. H u i c aute m a p p e t i t u i , r at io n e m fefe op p o ne re qui n e g a t , abjeéliflïmi fe animi efle & in mala q u æ v i s te m e r e r u e r e , iple fateatur necefTe eft* Sit ita que pugnae hujus e x e m p lu m M edea, de qua legi t u r apud Ovidium a). A m o r e illa in Ja fonem a r dens , diu fatis fecum lu<ftata eft , rationine p a r e r e t , a m o r e m d a m n a n t i , an appetitui fenfitivo il lum adpr oban ti, hæc funt ejus verba :
. . . . Trahit invitam nova vis : ahudque Cupido,
Mens aliud f 'vadet. - -
-4 M O 21 T a n d e m evenit , u t vi&oria appetitui cederet fTenfitivo.
- - - Video meliora probo que ; Deteriora fequor. - -
-S i c id em de fe ipfo fatetur Ovidius b):
Odi y nec poffum cupiens non ejje quod odi. 5. *
EJJentiam Pugnee explicat.
Du o bu s potifiimum modis Rationis im perium a p p e t i t u s detr e&at fenfitivus: Prævolando & fo r t i t e r o p p u g n a n d o . Ra ti o e t e n i m , o m ne s r e r u m c i r c u m f t a n t i a s adc uratius penfitando , judicium,# f u u m c u m lento interdum pede incedere faciat ; a p p e t i t u s v e r o fenfitivus in obje&um, quod grate e u m pafcit, præcipiti nimis gradu feratu r, & r a t i o n i s j u d i c i u m e x f p e & a r e , longum ip(i videatur : h i c in a & u m t e m e r e fæpe erumpit. F o r t i t e r a u t e m o p p u g n a n d o , fi rationis quidem judicium*» e x f p e & e t , nihilo tam en minus fe cum o b j e å o R a t i o n i con tr ari o u n ia t, avertat vero a b e o , quod r a t i o b o n u m judicavit. Quat quidem pu gn a licet r e & e dicatur effe inter Ra tion em & appetitum fen- fitivum ; diftitat enim ratio, non nili mala efle, quae l ub boni apparentia appetit voluntas , eaque ceu valde noxia ut a fe r e m o v e a t , fvadet, orr.niaque, q u æ p o t e f t , m e d i a , quibus ad laniora revocetu r v o l u n ta s , a d h i b e t ; voluntas vero obje&is iftis ut bonis inefcata, rationi quaevis objiciendo, fele c u m iisdem unire c u p i t : A t ta m e n in ipla quoque locum
C % habe t
i * o S c
hab et voluntate ; quippe qu æ diverfis rationibus» & confiliis in diverfas partes t r a d u c i t u r , feque^. ipfam mifere excruciat atque im pug nat . Digna«», funt verba celeberrimi B u d d e i , quæ hic le g a n tu r :: „l n diverlas q u o d a m m o d o partes voluntas tra hit u r,, „fi ex una p a r t e , quæ grata f u n t , & ap p et it um „ m o v e r e po iï u n t, pe r fenfus aut imaginationem^*, „re præ fen ta nt ur , ex altera p a r t e , i n t e l l e å u s ea. „ n o x i a eiïe & fugienda potius diåitet* H i n c v o
l u n t a s fecum ipfa velut l u & a t u r , prona quidem.* „ a d ea , quæ fenfus aut imaginatio ut gr at a e x h i b u e r u n t , rurfus t am en & rationi m o r e m geftura,, „ d o n e c t an de m aut fu cc u m b at ex i m b e c i l l i ta te ,
„fenfuum & imaginationis repræfentationi ,a u t f o r - „tit er elu&ando Rationis ob t em p er et juffui c \ Dixi m u s autem appet. fenf. vel pr ævolando vel o p p u gna nd o im p er i u m rationis violare. Sci end um i- taque ef t, in eo has pugnas differre, q u o d fi p r æ volando im pe ri u m rationis detre &et appetitus, pla cita quidem rationis , quæ appe titum c o e r c e a n t ^ , n o n d u m adfunt ; quatenus ta m e n q u i s , rationis ju d ici u m ut exfpe&et obligatum fe eiïe novit, ha- â e n u s voluntas a p p e t i t u i , licet m i n u s fæpe effi cac it er , fefe opponit. In altera ve r o * ad q u a m ^ nos m ax i m e hic a d t e n d i m u s , ipfum rationis d e cr et u m , quod exfequi t en et u r voluntas, eam impellit u t pugnet. Sed c u m pro diverfa conftitutione v o luntatis valde q uo q ue h æc pu g n a noftra v a r i e t ; tres præcipue infignes pugnae hujus modificatio
o ^ ** mes inde o r iu n d a s obfervare lubet. Si confideretur v/ oluntas ut, in q u a n t u m naturæ viribus fieri poteft,e* m e n d a t a ; in caftra rationis contra appetitum fenfiti- w u m facilis defcendit. Quatenus v e r o propenfio in m a l u m , q u o d fub boni cujusdam Tpecie Temper lati t a t , pe n it u s infringi non poteft, in partem deterio r e m , prarcipue fi obje&um præfto f u e r i t , q u od a d a p p e t i t u m acrius ftimulandum aptum fit, p a u l u l u m inclinat vo lu n tas , ita t a m e n , ut in rationis placita m a g is propendeat. H a b e t igitur hæc p u g n a pra? Tequentibus hoc infig ne, quod ratio Tem p e r fere t r i u m p h u m deportet. Si a ut em confide r e t u r v o l u n t a s , ut quidem aliquo m o d o e m e n d a t a , fed no n adeo efficaciter; aliam pugna noftra_* i n d u i t faciem. PræTente ete n im obje&o , q u o d a p p e t i t u m fub fpecie boni m o v e t , quod ta m e n - , r a t i o m al um efTe dicit, velut in æquilibro pendet v o l u n t a s , in u t r a m q u e pa rtem æque prona. E r g o Te ipfam quo que confiliis hinc atque illinc p e titis, & quidem ac er rim e i m pug nat . In hoc q u o q u e p u g n æ g en er e anc eps valde & incerta eft vi- ö o r i a . Deni qu e fi con fideretur v o lu n ta s, non To- l u m u t no n e m e n d a t a , fed etiam u t per habituales in bona quaelibet apparentia p r o p e n fio n e s , magis fubinde d e p r a v a t a ; aliter iteru m pugna noftra fefe exferit. In partes n a m q u e appetitus voluntas fe re om ni s abit. C u m vero r a tio , (nifi & ipTa a v o luntate in e r r o r e m Tæpius in du& a, habitum q u en - dam de r e b u s , faltem q u i b u s d a m , male j u d ic a n di c o n t r a x i t , ) voluntatem, ut a ppetitum Tuum in h i b e
-*4
* h*-hibeat , e x h o r t a r i non definat; non poteft non-* voluntas in diverfas partes d i ft r a h i , (eque iplam-# im p ug n are . O m n e m t am en vim eo præcipue i n te n d i t , q u o m o d o ra tio ne m t u r b e t, inque e r r o r e m i n d u c a t , & appetitui fuo fatisfaciat. E t licet a p petitui q u o q u e aliquando fronte m obvertat ; q u o d præcipue fit, fi r a t i o , aliud quoddam malum p r o no alveo inde f l u e r e , fi cu m præfenti obje&o f e le u n i a t , firmiter probare valuerit; valde tamen-* languide & p ar u m efficaciter id fac it. Hinc q u o que haud ra ro vi&oria er ipitur Rationi.
H æ c licet genuina fit pugnæ noftræ indoles * non tamen défunt, qui aliter illarn e x p l i c a n t , i n que mente peragi n e g a n t , (ed inter m en tem efife & c o r p u s , (eu motus vehem ent io re s corporis, d i cunt. Sed m i n u s r e $ e : Opponi t etenim fe Ra ti o, non folum m o t i b u s , q u i , ex o b j e å i c uj u sd a m - , quod (ub boni apparentia appetitum m o v e t , re- præfentatione o r t i , corpus varie afficiunt, (ed i- pfis etiam motibus v o l u n ta ti s, quibus ad u n i o n e m cum obje&o ifto tendir. Quin plurimi e t i a m m ot us cor por is , ex c om m ot io ne voluntatis o r i u n - t u r : hujus itaque quies & emendatio primo u r g e n da eft. Verofimile autem eft , profluxifie h an c de pugna noftra (ententiam, quæ & Carteßo adlcri- b i t u r , ex perverla illa v e t e r u m pariter ac r ece n- ti o ru m q u o r u n d a m de origine mali, opinione. E - xiftimabant na m q u e Pythagorici, nec non P l at on i ci & Stoici, i m m o tora fere male (ana F a n a t i c o r u m turba pa ri ter contendit, mali omnis or ig in em in
o 2; itu materîa feu corp ore efle q u æ r en d am * a n i m a m - q | u e in (e fpe&atam fanéfcam & m u n d a m efle, (ed e:x cor po ris c o m m e r c i o contaminari. Q uam vero imale hæc a d f e r a n t u r , facile poteft demonftrari* C o r p u s n o f tr u m , fi m od o m o t u m cordis , c ir c u l a t i o n e m fanguinis , & quæ ejus generis lunt_», e: xc e p e r is , d ir e d i o n i animæ fubeiïe, n em o ad fe-« i p f u m adcendens negabit. C o r p u s quoque fanum
é k o m n is d i afyotç expers a Deo pr im o efle con-
diitum , nec qu is, nifi D e u m mali cauflam aperte dlicere au de at , vel duplex pr incipium , u n u m bo- mi a lt e r u m mali , f t a t u a t , quæ u tra qu e fententia iimpia a d m o d u m e f t , inficiabitur. Quæ cu m ita fee h a b e a n t , utique mali origo in a n i m a , non in çiorpore quæri debet. E t licet miferum valde f it , q j u e m q u a m fana ratione p r æ d i t u m , ta nt um intra p>edus fovere er ro re m ; longe t am en miferius eft, e<os, ( F an at ic o s intelligo) qui Chriftiani appellari g : e f ti u n t , quique ex facris literis v er am mali c a u s i a m & originem facile difcere p o f l e n t , tam abfo- ma a m p l e x i & defendere. P a r u m denique ad pu- g;næ noftræ eflentiam a d t e n d u n t , qui eam cum-« Irn&a, quæ eft inter Ipiritum & c a r n e m , de qua c r e b r a ment io fit in S. Scriptura , mifere con- fiundunt. C o n f u n d u n t a ut em m o do nominati Fa- matici , qui easdem , quas olim Manichæi aliique V'eteres h æ r e t i c i , tibias i n f l a n t , ac c o nv en ien ter fiuæ de origine mali h y p o t h e f i , p er fpiritum in- t<elligunt a n i m a m , p e r car nem vero corpus. Co n- Cundunt & a l i i , qui q u a m q u a m a pr iori orrore_»
i m m u n e s funt , per fpiritum tarnen intelligunt r a t i o n e m , pe r car nem ap pe ti tu m fenfitivum , ideo- que p ug n am , quæ eft inter fpiritum & c a r n e m ^ , eandem effe c o n t e n d u n t , q u a m nos hic defcripfî- m u s , atque fie iatam Pelagianîfmo ap er iu n t p o r tam. M ax im e v e r o has pugnas différé, & l o n g e excellentius quid per l u fta m carnis & fpiritus i n c u l c a r i , n em in em , qui vel folos te rm in os re£te_* i nt el li g it, fugere poteft.
5. III.
Vifioriam Rationi cedere debere adfirmat,
Rationi autem q u o d femper in hac p u g n a d e b eat ur viftoria , qu i l i b e t, m o do fec und um difta- m en (uæ ipffus rationis pron untiar e v e l i t , non-» poteft non agnofCere. N a m q u e pofthabita R a t i o n e , appetitus fenfitivi fequi d u f t u m , eft v i r t u tis viam deferere, & vitiis (e mancipare. Vitia autem quævis D eu m offend er e, & f u m m o ftudio effe fugienda, it eru m refta diftitat Ratio. H o c i- pfi Gentiles m a g n o conlenfu d o c u e r u n t . Ut v e r ö t r i u m p h u m re po rte t ratio, ipfa p r i m o , fec u n du m vera & genuina principia de rebus ut re ft e j u d i c e t , operam n av ar e debet. Voluntatis dein o m n i nifu u r gen da eft e m e n d a t i o , ut pravae illius pro- p e n f i o n e s , in q u a n tu m fieri p o t e f t, co e r c e a n tu r
& i m m i n u a n t u r. Omnia aute m vitia cum u n a m agnolcant m a t re m , p r a v a m (cilicet philavtiarru , haec qu oq u e f u m m o ftudio eft cavenda. H u c ju« fta fui iplius confideratio p l u ri m u m facit: qui et
H M o * 7
citiîm fe fuasque miferias & infirmitates b e n e ^ n o v i t , certe a m b it io n i, quæ in te r tria ifta cardi n a l i a vitia , philavtiæ filias & re l iq u o r u m vit io r u m m a t r e s , non ultimo eft lo co , non adeo in»
d u l g e b i t . H in c illud Solonis: N of ce teipfum. Va* n i t a s q u o q u e & inconftantia r e r u m m u n d a n a r u m f e d u l o eft perpendenda: quod fi c u m ftudio facerent m o r t a l e s , nec avaritias nec voluptati fefe tam.* m u l t i darent. Objefta autem fi quaedam fine, q u « f u b b o n i cuj usd am vel j u c u n d i , vel d e c o r i , vel u ti li s fpecie tam grate nos adficiant, ut non faci le ea n o n appete re q u e a m u s ; r e m o v e n d a ea (unt, n e q u e a n i m a s , five e x t e r n o r u m fenfuum five im a g i n at io n is o p e , te m e r e fiftenda. Sin aute m præ - (e ntia aliquando fuerint, ap pe t i t u m q u e m o v e r in t ; a df e& ib u s faltem , qui appetitum iftum comita n t u r , u t d o m i n e m u r , opera navanda e f t , ne ftre- p i t u fuo nos turbent. Hasc quidem prascipua lunt, quas vi<ftoriam rationi parare poftunt ; ad analo g i a m t a m e n b e l l o r u m , quaedam obfervanda a d h u c a p p o n e r e lubee. Uti in reliquis quibuslibet p r œ l ii s , n o n fufficit aciem re<fte inftruere ; fed h o f ti u m q u o q u e v i r e s , adparatus , a r m o r u m g e n e r a , c o m m e a t u s , m u n i m e n t a , d u c e s , &c, m u l t u m intereft novifle : ita quoqu e in pu gna hac noftra , inclinationum & propeniionum voluntatis m i r a varietas fedulo eft expendenda. N o v i m u s et e n i m pro m a x i m a inclinationum v a r i e t a t e , i n n u m e r o s eos qu e diverfifiimos oriri a d f e & u s , quos qui feliciter o p p u g n e t & c o m p e f c a t , finguiorum q u o q u e v i m & n a t u r a m probe fibi haber e debet
perfpe<ftam, u t eo melius contra q u e m q u e fe p o s - fit obfirmare. N e c boni militis eft, m ultitu diner m hoftium pert ime fc er e: adque p r im u m i m p e t u m —, f ug am capefTere ; ft3tionem etenim fie amifïam—.
h a u d facile re cu p era bit , fed ab hof tibus , i m p e t u rm fpe vi&oriæ a u g e n ti b u s , facile o p p r im i t u r : ira n e c appetitui (enfitivo tem er e quid co n c e d e n d u m , feed in ipfo ftatim limine frons ipfi fortiter eft o b v e r tenda , antequam adfetftuum veh em en ti o re vi, quse? t o tu m facile h o m i n e m percellit, ipfamque r at io n e m i t u r b a t, fete potuit munire.> Veterani denique R o m a n o r u m milites ra ro non vi&ores fue run t ; ita«*» qu oq u e ratio, inde ab eo tem por e, quo fete exferere: i n c i p i t , pugna? huic contra appetitum fenfttivum „ u t eo felicius e u m tandem debellare q u e a t , fedulo) adfvefieri debet. V e r u m enim v e r o , o m n i a haec: p r o virili licet ob ferventur , vi&oriam q u i d e m de; ae appetitu fenfitivo re p o rt a t r a t i o : t a n t u m a u t e m abeft , ut o m ne s voluntatis in mala p r o p e n f i o - nes compefcere & exftirpare v a l e a t , ut n o n nidi crafliores quasdam propenfiones & externa & e n o r mia peccata cohibere queat. Sua quidem laude-»» hæc rationis vidloria defraudari non deb et; fingula; v e r o vitia , fingulasque pravas inclinationes i n h i bere qui defiderat, aliud certe q uæ r at a d h ib ea tq u e frenum.
Habes ergo, Candide Leftor, Pugnam inter Ratio-
pem
& Appetitum Senfirivum
7
non quo debui,
fedquo
. potui» modo adumbratam. Deo autem cui omnia
bona debemus & fingula ,
Gt gloria nunc& in a:ternum.
F I N I S
.
IîL,
D i s f e r t a t i o n e m
Politifïïmi Juvenis
D
n.
O L A I E C K M A N ,
De. ,
Ptigna
inter
Ratio
titum
Senß
B
Um pugnam m em oras, eadem qua faepe
voluntas
Vincitur & vin cit, fternit & ipfa cadit
5
U t m odo velle Tuum fugiat, m odo nolle
fequatur,
Menti ardore fuam praeripiente facem.
En ! bene quam de
T evirtus doftrinaque
certent,
Utra tropaea locet nobiliora
T
ibi.
M O N S I E U R ,
G
O m m e la n at ur e qui fait q u e des amis fe lient quelque fois enfemble , de forte q u e Tun ne fe p e u t pas diTpenfer de pr end re part à la fortune de l ’autre. V ous po uv ez bien j u g e r , co m b i en de joie je reflens auffi en to u t ce qu i Vous r e g a r d e , de p rin c ipa le m e n t en cette occalion c i , q u an d Vous allez do nn er au public de fi belles pr eu v es de V ô t r e diligence & de Vôtre érudition. V ou s faites paroi- t r e , Monfieur, par V ô t r e belle D if fe rt at io n , tant la juftefle du r ai fo n em en t q ue Vous V o u s êtes ac- quile dans la P h i l o f o p h i e , que l’envie d ’y avanc er de plus en plus & d’y reiiffir aufîi bien que perlon- ne. P o u r m o y , il n’eft pas neceffaire d’en parler 8c de Vous l o u e r , puisque V o us avez fi bien poli V ô t r e g e n i e , que Vous p ou vez Vou s m ê m e avec louange éclaircir publiq uem ent Vos fentimens , fur les grandes affaires, d o n t V o u s avez écrit ,Ôc les defendre. Je me d o n n e feulement l ’ h o n n e u r de V ous m a r q u e r ici l ’ e n v i e , que j ’ ai de m ê l e r mes àplaudiiïemens à ceux q u ’un chacun v a d on ner à Vos Pro grè s. Je Vous félicite donc du fond de m o n c œ u r , fouhaitant que Vous (oyez comblé de tous biens en rc c o m p e n l e de Vos t r a v a u x , & que Vous voyez avec co m b ien de pas- fion j e lui s,
M O N S I E U R ,
Votre très fiâ eh ferviteur