•B. C.31.D.
p DISSERTATIO l'HILOSOPHICA
DE
ULTIMO
V i Ν C C L 0
SOCIETATIS HUMAN/E,
Q^arru
Cum confenfu AmpliJ]. Senat. Phi-
los. inilluflri Academia Upfalienß, PRaESIDE
Max. Rev, & Celeberrimo FIRO>
Mag.
Ε R I C OALSTRIN,
Log.& Metaph. Prof. Reg.&Ord.
Ii.t. RECTORE MAGNIFICO,
Pro ColitisinPhiiofophia honoribus,
Aåpublicum examenmodefte defert ·
i JACOBUS FRID. GILLBERG,
i i Westmannus.
p IttAuditorloGuii. Maj. d. ig. Decemb.
Anni cb bcc xxix.
Horis ante meridiem confvetis,
i VPSALtä, Literis wernerianis.
S:m R:« M:TIS
MAGNA! FIDEI V1RO,
Reverendisfimo
PATRi ac DOMINO,
Dn. nicolao barchio,
S.S. Theol. DOCΓORI
Celebcrrimo, Inclutae Dioecefeos Weftmanno-Dalekarlicx
EPISCOPO
Eminentiffimo>
Vener. Coniift. Arofienfis PRiESI Dl
Graviffimo,
Gymnafii Scholarumquc EPHORO
Ädcuratiffimo,
* ΜΑΧΙΜΟ.
SI
Taumaffirmavero,
, Reuerendtffune Pr&fttl,bonos omnes tanta
inlastitia,
iolum natale, adventunl excepturos fore, quantaolim Akibiadem in Pirxutn redeuutem , exceperunt Athenienfes·, cum univerfa ci- vitas ei obviam defccnderet, acque ad ejus trire-
mera conflueret; a vero me aberraife nemo facile dixerit. Immo multo majori jure de Tuolaetamur reditu; quippe quem nobis Divina conceffit beni- gnitas, non ad htijus tantum , fed quod prasci-
puiimeft , fururce vitas felicitatem promovendam, Atque ut Divina:bonitati , Te Prijuiem noftrqm factum efle, acceptum ferimus; ita quoque fup- plices eandem implorabimus , veiit hinc noftra
iu peftora effufum gaudium, Tua. Nobtltßimn^ue
Famtlts Tus. vita vigore £e flore, per longatn an-
norum feriem in dies magis magisque augere . cumulare De cetero , ut vilem hunc laborem Reuerepdtsßmo Nomtnt Tuo dicatüm; gratiifimas
maximouim in me meritprum memorix mentis- que venerabundxatque devotae teftimonium , be¬
nigne excipere, meque ut antea , ita quoque in pofterutn in numero clientum Tuorttm habere
digneris, h^millimus oro atque obteftor
Reverendisfimi Nominis Tm
cliens hwmillimns
JAG FRID. GILLBERG.
VIRO
Max.Referenda atfyAmpltsßme,
DO MINO
Mag. PET RO TILL O,
Dioeceieos Aroiieniis
ARCKI PRZEPOSITO Ionge me.·
rrtiiTtmo, Tempi? Cathedralis AN- TISTIT1 Graviiumo, Ven. Confi-
ftorii ADSESSORI Primario ,
PATRONO & PROMOlORl
Exoptatiffimo.
Eligioni ßbi duceret Tuum, VirAmpIif-
iime, fubtre confye- Bum, fi aditum ftbimetipfi n- periret, rudis bic reltgionbs in- terpres. lårum > ad Tua ut fe eonfer-
conferret Irmina, ipfa jusfit re*
ligm >fil>iocirca ut bahkrtien*
tem Qf hafituntern hunc rehgio-
ηιό eey.sAvjYfj» jam pio ^elo ad
Te abitum puruntern, benignead-
mittete , Gf admtffnm fkb Tua benenolentia dura
perpetuo pro- tegere dirneris, orut rogutque, pro Tua perenni fehcitate,
da! DEum Τ. Ο. ΛΤ fundere
nunquam intermittet cahdisßma,
Max. Rever. atque Amplis.
Nominis Tui
eultor obfervantifftmut JAG. FRID. GILLBERG.
ClarijJiwo Philofophite Canäiäato
Hl jACOBQ FRIß
GILLBERG,
Amico fuo pérdiie&o,
Z)e_?·
ULTIMO SOCILTATIS VINCL1LO, erudite. dilTerenti.
DUm
praefidioeruditioni
ftipatxvirtutis
, iuusmanfent honor, eundem nec
Tibi defuturuai efle eruditus hie tuus labor permittet. Plu-
ra dicerem, led piumpraefert Ii-
lentium,ardta,quaemihiTedum
intercedit,amicitia. Quocirca
ex animo voveo, ut labores
tuos academicos, in Dei ti*
more ineeptos & continuatos, jamque eodem duce magna
cumlaude ad finem perdudtos, digna quantocius ornent prae-
mia. ita gratulatur totus animo
& officio tuus
PETRUS LAGERMAN·
I. Ν. S. S. T,
. §. I
I homines, a DEO
Opfimo Maximo ,
ira ilat conditi ,~ut fineauxilio fuifimi·
lium fubiiitere fer-
varique nequeanr; utique nihil i- pfis prius , nihil eiTe debet anti·
quius, quam ut vitam juxta ra- tionis di&amina inftituant, hoc eil, Socialem. Verum enim vero, licet hane vivendi rationem iibi
utilem eile agnofeant ac prorfus
neeeiiariam , nihilominus multis laborant vitifs, quas eam ita per«
turbare apta funt, ut neutiquam
A nrma
firma perliilerer, niii remedia ad ea
reprimenda,valida fupertilent. Li-
cet autern omnino mihi perfuafum
fit, neminem fugere, quid Tibi v>
lint vocabula opella? prctfixa, ver·
bo tarnen fenfus eorundem indi·
candus eft. Ultimum itaque heic
nobis idem eft, ac firmiflirnuu^
obligationis noftrae vinculum ad
communem illam Socialitatem &
pacem comirer colendam , qua«·
Summum Namen omnes homi·
nes, ut tales , inter fe devin&os
vohiit H$c ad mentem Uluftr.
Pufendorfii in eo fere confiftif, ut tefionibus injuftis abftineatur, &
quantum per arftiores licet obli-
gationes, commoda & bona invi-
cem promoveantur & communi·
centur a\
f it
Sequitur jam, ut paucis de·
monftremus, quodnam iic illud
vincu-
a)Pitfend[ deJ. N.&G. lik,2.*.3}17.
86 ) o ( « i vinculum. Hoc difficile non erit
diftu,Γι modo confideremus,omnia
reliquatranquilliratis humanas pras- fidia absque religione ac metii Summi Numinis fpe&ata, fineiiL··
propofitum non pofte obrinere.
Hinc prono quafi alveo fluit, reli*
gionem prasftare ultimum firma-
mentum focietati humanae. Sed
ut eo clarior res evadac, paucis,
quo fenfu vocabulum religionis uiurpemus, indicandum eft. Non
accipitur heic loci religio, quate-
nus ad fublimioremfinem, falutem änimarum ^ternam^rdinata^tque
ad eum
quoque finem obtinendem iufficiens eft; fed imprimis illam refpicimus, quatenus, proprasfenti hominis conditione, focialitati pro- movendas conducit. IntelligituL*
itaque religio naturalis, nomen in- de fortita , quodex ipfa naturλ cum
univerf#, tum human#fpeciattm,con-
jtderatione, fepofita tantifper revela·
tione> , quamfuperndturalem appellant,
Α 2 haurt-
4 '» ) o (S
hauriatur b). Hujus religionis fen·
fum omnibus firmiter impreilunLj
eiTe hominibus, fufequidem & in-
numeris fere probari poteft teili-
moniis, qua?jam brevitati Hudens
pr^tereo. Inflar omnium poteft
eile divinum illud , quod nobisfup- peditant Sacrae paginas. "Οταν
εύνη Tci μη νόμον εγοντα» φύσει τα
τ9 νόμν ποιή, §τοι νόμον μη εχοντες,
εαντοϊς εισι νόμος. "Οιτινες ενδείκνυν¬
ται το έργον τδ νόμ,α γραπτόν εν τοις χαρδίαις αυτών, συμμαρτυρύσης αυ¬
τών της συνειδήσεως , ^ μεταξύ αλ· λήλων των λογισμών κατηγοριών Ά fc) απολογημένων c).
> III
Sed ut clariorem, de ufu, quem
praeftat religio focietati humana >
nobisformemus conceptum , de-
finitio ejusdem adhibenda eft. Pras-
euntibus Lipiio aliisque iummi
ingenii b) Hochflett, differt. felefi* 7.deri"
lig. rnu $. 3, c) Rom,c, 2%v,14.i$»
Η ) ο ( » f
ingenii viris , eft reflus de Deofen·
fus, /» cultnsä); &
Hochftetc. Religio naturalis, diettob- ligationem Deum ritecognofcendt, -
mtumque rede colendi e). Adparet itaque,nos ex principiis naturano¬
tis , exiftentiam & attributa Dei quadantenus cognofcere; υt v. gr.
Deus eft, eft Creator & Dominus
maximus , eft fapienriflimus, opti-
mus, juftifiimus & fic porro. Ul-
terius ratiocinando, fluuntexcom-
munibus hifce notionibusejusmodi
concluiiones praéticae , qua? ad aU
teram religionis partem , cultum-., ipe&ant. Ex. gr. eft Deuscreacor atque dominus maximus, ergo in Omnibuseiobfequiumpraeftandum;
eft optimus, ergo utfummum bo-
num amandus; eft fapientiflimus,
cui quoque occulta non latent,er¬
go ubique venerandus; eft juftiifi-
mus, ideoque remunerator bono-
A| rum
d) Ltps. Polit, ltb% i. c. 2, e)Hoch·
ßetfcollegePufendtexercit.4.§. 24.
6 Μ ) Ο ( $1
rum benigniffimus, & vindex o- mnium malorum ieveriffimus,afcjj proindemaximopere timendus. Po·
fito jam metu Summi Numinis, ponitur etjam firmiifimum focieta- tisvinculum; is enimeft, quivin-
di&am a futuro tribunali, omnibuS legis naturalis violatoribus exfpe*
éfcandam eiTe, ibique rationes 6*
mnium, erjam occultepatratorum,
reddendas, gravitcr inculcat; ut_.
nihil dicam de neceilifate parendi legibusnaturalibus, quae innudara
tantum iolius utilifatis perivafio·
nem,abs<# ienfu religionis,abirenf,
Hinc eleganter prorfus dixitAm- brofius g): Nihil ett, quod magis proficiat ad vitam honeftam, quam tit
credamus , eum judicem futurum ,
quem & occnlta non faüant, &
tndecora offendant, honefla de·
ledent. Et Reinhardusχ Necfvit
hoc jußitia inter homines \ervari, adeoque uüa focietas Jthi conßare
poteft
g) Ambrosjit.Puj.deJ.N&G.Li
polest h). Hincindivulfo quafinexu
oritur erjam index faciendorum., faftorumque judex , conkientia__., pleno quafi ore ab injtftis revo*
cans lafiionibus , & intrinfecarn-#
quandarn necefliratem,ad commu-
nem illam pacem fervandam, in- jangens; unde εφτη Lipiio dici-
tur Franum ante, flagrum potf
peccatum i). Hujus licet ftimuü ,
facinus antecedentes, non ita iint validi, quam qui fubfequuntun-.,
tefte Pufend. £); nihilominus, te-
yerrimusin animishominumexiiiitfen·
jus, quo convincuntur , in legem na- turalem peccando offendi illum, cut in
animos hominum imperium eft, &qui
metuendusfit, et]am ubi ab homtnibus
metus non impendet/). Audiamus
quoque Hochftetc.egregie hac de_»
re diiTerentem. Quotquot exiflunt
homines, ad focietatem contrahendam
A 4 fafli
h) Reinhard, theat. prud. elegant,p.
209. 16. i. i) Ups. Rolit. hb. 1. c. 5.
k) deO. H.&C.1,2. c. 5, l) Pujend.
ut<kcohb.i.c.z.
facit comparatique jiint: ergo etjctm
adreligiösem , fme quafocietas huma¬
na , tanquam ultimo finniflimoque vin·
culo, (ubpflere nequtret m).
IV.
Hane noftram afTertionem, fir-
mo ftare ralo, etjam ulteriusab op·
pofito religionis, atheismo, pro·
bari poteft. Qua?nam enim, qu£- lö , turn föret facies focietatis, fl religione in exiilium pulfa, hic in-
vaieiceref ? Sane haud icio, ut verbis utar Ciceronis, an pietate
adverfus DEum fublata, fides et¬
jam, & focietas humani generis,
& una excellentiilima virtus, ju-
ftitia , tollatur »). Adfirmant et¬
jam hoc idem omnesv quotquot
ab ipfo atheismo ejusdemque ab<
horrent patrocinio, & cerre adfir-
mare necefTum habent. Remove-
at quis metum Summi Numinis,,
& apertis videbit oculis, omnem focietatem everfurn iri. In eo e- nim ι
τη)differt fileöl. 7. derelig.nat.§ A
n) Cicerodenat.Deor. lib. 1.
I ) O ( i 9 nim ftatu, ubi omnis fenfus reli- gionis fequeftratur, quivis, cirra
bllum ad alios refpeftum, fuotan-
tum ffcudet cornrrodo , fuamque
vd gioriam vel lucrum vel vo-
luptarem atheus pro ultimo vitae
fuiE icopo habet, aétionumqj fua-
rum regula, ranquam a nemine dependens ; unde omnia, qu&
huic feopo infervire arbitratun..,
& qua? hane vitam, ex ejus ορί*
nione, feliciorem reddere poffunr,
quocunque demum fiat modo, li¬
cet vel rraxime fumma cum in·'
juria & damno aliorum , fibi ta¬
rnen appetenda comparandaque^»
exiftimat. Ec quantum mali ve]
folum hoc mordinatum propriae
utilimis iludium focietati commu¬
rii adferre poilir, nemini non con- ftare potett. Demonftravit id i-
•pfum Cicero. Si ernm , inquit,//i"
erjmus ojfr611, ut propter fttum quis- que emoiumentum jpoliet,. aut viokt
dter a-m , Åisrumpi tiecefje eH eam, Ψ& maxima (tsi (ectinäum naturam,
Λ 5 humorn
ΙΟ ^ ) ο (■$?
humant generκ focietatem ο). Porro,
in ejusmodi ftatu, decipere, falfa
dicere, pa<fta violare,fidemfallere,
nemo religioni Tibi duceret. Atqui
tarnen fidei iilud meritotribuitur, quod (ervata focietatem contineat,
violata vero evertat. Unde non_-»
fme caufia, fide abrogara huma-
nam focietatem tolli, dicit Livi-
us ρ ), Nec ad illam iervandamL·,
rebgione fublata, quis adftringi
podet. Certe non fufficerec jure-
jurando eam confirmafte; a qui-
bus enim exiftentia Summi Numi-
nis afte&ata malitia ignorarur vel
negatur, & quorum conicientia-*
nulii fuperiori eft obftri&a, illis
pejerare ludus eft & jocus. Et
atheos jurejurajjdo non poffe-»
obligari, concedit etjam ipie Hob-
befius q). Hinc omni honefta-
te & fide fusque deque habita, fa-
eile eft intelle&u, omnem erjairu
civilem focietatem male cohaerere,
cum
o) de. cffic. hb. 9. p) hb,6. q) tn
Levtatb. m tippend. cap, 2·
Μ ) ο f SB "
cum principes inter cives nun·
quam efTent ruti, & vice veria_>.
Unde etjam ira Reinhardus. Det timore fublato, vita hominum fceleri·
impietateimpktur, vincu-
lum tnter imperanus ér cives peni-
tus folvitur r). Praeterea etjam ci¬
ves ca?co , ad noxas mutuo in-
ferendas, ruerent impetu. Latro- cinia, injuria? clandeftina?, infidia?
tum efTent frequentiflim£e, omnis- que generis fcelera flagitiaque-»
fui emolumenti caufTa excogitare,
& excogitata efte&ui dare, quivis laudi iibi duceret, & inter artes
pra?claras reputaret; adeo uc ne¬
mo contra callida machinamenta firmam aliquam fibi polliceri pos- fet iecuritatem. Amota enim re-
verentia Divini Numinis, homi-
nes natura fua ad nocendum aliis
proclives, pa&is, qua? mutua? fe- curitatis caufTa in civitatibus inita
fuerunt, pofthabitis , occafione^
obla- r) Rewbardtheat.prud.elegant% 1i.
Cap.Z.p.212. 20. 1.
oblata opprimere ie invicem non adeo venturi funt; cum fublato imperio civili nihil iit, quod in
terris metuerehabeanc, verba iunt Reinhardi j), & alibi: Nullaiub-
fiftere pofeft focietas civilis , nifi
perfvafi fint cives, eile aliquod
Numen omnipotens, omnipras-
fens, bonas hominum aftiones a·
mans, & malas odio habens; illis praemia, his poenas decernens, &
per confequens metuendum atque
reverenter habendum ty Jure.»
iraque dicimus, focietatem cum.»
religione aut cadere, 3Ut firmam perfiftere.
§. v.
H#c ita quamvis rite recteque fefe habeant, nihilominus tamen-j
nondefunt ii, qui atheismo faven·
tes, eum (ocietati minus noxium
eife iomniant. Quibus annume- randus eft Bafiius, ProfefTor quon- dam Philoiophiae Roterodameniis, qui
s)cit.loc.p.209.16,1; t) 2*
p% 1022.not.i.
I) o(f 1J
qui erroneam hane fententiam propugnavit. Primaria ejus hy- potheiis haec fuit: homines non femper viverejuxta principia the-
oretica, uti enim homines poflint
eiTe perivaflffimi de veritate reli-
gionis, peflime tarnen vivere, ita
contra etjam hominem honefte_j poiTe vivere, etjamii nullum cre- dat DEum. Sed quis faliitatem confequentise non videt? Sit hoc, poiTeaiiquem exiftentiam Deicon-
cedere , peflime tarnen vivere;
contra tarnen pofle aiiquem DE¬
um negare, & tarnen honeile vi¬
vere, omnino negamus. Ipfum
enim vitium morale, qdale atheis-
mus eil, nullas aéliones vere ho-
neilas edere, aut comites habere poteft. Et quam impoflibile eft,
ut a mala arbore bonos quis ex.
fpe&are poflit fru&us, tam im¬
poflibile quoque eil, ut ab atheo
adliones vere honpilas quis poflit
iperare. Fac, athejsquosdam in- terdum ab infignibus,flagitiis abs-
tinuiiTe
μ ( μ
ftinuifle, quod iterum objicitBa?» ^
lius; non tamen vita eorum fuit
vcre honefta, fed tantum apparen-
ter talis, quippe cum a<ftiones fuas ad normam legis Divina? , utpote
quam negabant,non componerent.
Hinc licet a&iones eorum ipeciem interdum honeftatis pra? fe ferant,
propterea tamen veris ftatim vir- tutibus non funt annumeranda?;
re ipfa enim omnes honeftatis li- mites fublatos optant. Unde etjam
ita Seckendorfius: 2)er 93ienfcbf I
ber (tcfc ohne ©cfteu bor etttenAthe·
iften auégtebt/ unD &οφ recht tl)Ut|
unb (ϊφ tu mentcb^er ®rfcfifct)afft
tuobl berhdlt/ ber tft ηίφί fo arg/
alé er fe'On ttMÜ«). Lätet itaque
unguis in herbaj, & malum quo oc-
cultius, eo pejus. Nos has jam jam allatas, & alias ejusdem fä¬
ring hypothefes , tanquam ρεπ¬
όulofiflimas, ut quae föres omni- bus iiagitiis aperiant, pro-
icribimus.
n) Seckend.tm£θΠ|1.<0ία( inaddit.f.y
v SOLI DEO GLORIA.
Clariflimo Philofophisc Candidato.
REMgio cuntfas compomtniitrit & unket
Virtutes, quarum ducit & ipfa cbo.
rum.
Htc fera concordi connefitt fcedere
corda ,
Htecpadis roburfuppeditatquefuum.
Protinusutduracapute cervice revelikx
Membrarigenttrifti frigidiora nive.
Tollemetum Summi, eultum modo tolle Tonantk,
Impietasvitik frena remijja dabit.
Otcidstipfa etidmiferi concordicirewii;
JSulla fidesy virtus nulla[uperfteserit.
H#cmehusfedvAiriice, doces, dumvin-
cula tradky Vineula , queefociopeäus amoreli*
. gem.
Vineula dumfenbis, tibivineula certa parantuTy
Quek modoMufa tuumvincietalma
caput.
Ipfefimulgratus, (vavijjimavinclari-
cordory
QueeconjunxeruntTe mihimeque Tibi.
4RnQ. GRADIN,
Sil
PhilofopbiiZ Candidaten,
•£Wr JACOB FRIEDRICH
GILLBERG,
-£rtti i Upfala inet) ofiiié bcréltt ftamgaffit fcnttreSarfconiä -prof.
ö$$Ort Mars, meö braP οφ fnall/ bort bb(ior/
frut οφ lob/
£5ort/ Q5orf Alefto, fom f4 ibrjtar efter bloö;
$om Ituftva viuigfjci/ οφ tig ιil Horben \)φΐ
014 (;ar tttt refidence, οφ ttriii pdlar fafloi
, 1
Docf/ fruFfar jaij en ting/ om jag ben fatja toU
Du ar l)elt it>cfati Itf./ οφ gor/ fom Denna gor.
Din obeftanbigbet/ nu'b Iijcfan^ ffiiUe ftanipa/
Dm icEe ftavfa banb bit Fpnne mäube Dampa Drö fritt/ Du blifroa flfall/nu (labfe f>ooéo£qwar/
©en Dtg £errgillberg ficlf/ f4 manligt bunöit i bar/
2lt ingen ationnbj mutin /Fan Detta battbuplbfa
§aft ån ()an tunneiatö/fit vitter mil utbfa.
SBal <£l;r/ fom malet bint/ οφ t beflanbig ro/
SRit fa'n p4 Helicoanieb lufto o notje bo:
3ag |1άminerbilligt in / οφonfiar at(fl)rfK&tt I
3 gulb infattab ηι4/ οφ eioigbtfeni <&Der·
0Ft)lbgf lemnabtaf DeSwå» j
JONAS WENELIUS,