Dissertatio philosophica de ultimo vinculo societatis humanæ, quam, cum consensu ampliss. Senat. Philos. in illustri Academia Upsaliensi, præside ... Erico Alstrin ... pro solitis in philosophia honoribus, ad publicum examen modeste defert Jacobus Frid. G

•B. C.31.D.

p DISSERTATIO l'HILOSOPHICA

DE

ULTIMO

V i Ν C _{C L} 0

SOCIETATIS HUMAN/E,

Q^arru

Cum confenfu AmpliJ]. Senat. Phi-

los. inilluflri Academia Upfalienß, PRaESIDE

Max. Rev, & Celeberrimo FIRO>

Mag.

ALSTRIN,

Log.& Metaph. Prof. Reg.&Ord.

Ii.t. RECTORE MAGNIFICO,

Pro ColitisinPhiiofophia honoribus,

Aåpublicum ^examenmodefte defert ·

i JACOBUS FRID. GILLBERG,

i i Westmannus.

p IttAuditorloGuii. Maj. d. ig. Decemb.

Anni cb bcc xxix.

Horis ante meridiem confvetis,

i VPSALtä, Literis wernerianis.

S:m R:« M:TIS

MAGNA! FIDEI V1RO,

Reverendisfimo

PATRi ac DOMINO,

Dn. nicolao barchio,

S.S. Theol. DOCΓORI

Celebcrrimo, Inclutae Dioecefeos Weftmanno^-Dalekarlicx

EPISCOPO

Eminentiffimo>

Vener. Coniift. Arofienfis PRiESI Dl

Graviffimo,

Gymnafii Scholarumquc EPHORO

Ädcuratiffimo,

* ΜΑΧΙΜΟ.

SI

affirmavero,

bonos omnes tanta

lastitia,

olim Akibiadem in Pirxutn redeuutem ^, exceperunt Athenienfes·, cum univerfa ci- vitas ei obviam defccnderet, _acque ad ejus trire-

mera conflueret; ^{a vero} me aberraife nemo facile dixerit. Immo multo majori jure de ^Tuolaetamur reditu; quippe quem nobis Divina conceffit beni- gnitas, ^non ad htijus tantum , fed quod prasci-

puiimeft , fururce vitas felicitatem promovendam, Atque ut Divina:bonitati ^, Te Prijuiem noftrqm factum efle, acceptum ferimus; ita quoque fup- plices eandem implorabimus , veiit hinc noftra

iu peftora effufum gaudium^, Tua. Nobtltßimn^ue

Famtlts Tus. vita vigore £e flore^, per longatn an-

norum feriem in dies magis magisque augere ^. cumulare De cetero , ut vilem hunc laborem Reuerepdtsßmo Nomtnt Tuo dicatüm; gratiifimas

maximouim in me meritprum memorix mentis- que venerabundxatque devotae teftimonium , be¬

nigne excipere, meque ut antea , ita quoque in pofterutn in numero clientum Tuorttm habere

digneris, h^millimus oro atque obteftor

Reverendisfimi Nominis Tm

cliens hwmillimns

JAG FRID. GILLBERG.

VIRO

Max.Referenda atfyAmpltsßme,

DO MINO

Mag. PET RO TILL O,

Dioeceieos Aroiieniis

ARCKI PRZEPOSITO Ionge me.·

rrtiiTtmo, Tempi? Cathedralis AN- TISTIT1 Graviiumo, Ven. Confi-

ftorii ADSESSORI Primario _,

PATRONO & PROMOlORl

Exoptatiffimo.

Eligioni ßbi duceret Tuum, VirAmpIif-

iime, fubtre confye- Bum, fi aditum ftbimetipfi ^n- periret, rudis bic reltgionbs in- terpres. lårum ^> ad Tua ut fe eonfer-

conferret Irmina, ipfa jusfit re*

ligm >fil>iocirca ut bahkrtien*

tem Qf hafituntern hunc rehgio-

ηιό eey.sAvjYfj» jam _pio ^elo ad

T^e abitum puruntern, benignead-

mittete _, Gf admtffnm fkb Tua benenolentia dura

perpetuo pro- tegere dirneris, orut rogutque, pro Tua perenni fehcitate,

da! DEum Τ. Ο. ΛΤ fundere

nunquam intermittet cahdisßma,

Max. Rever. atque Amplis.

Nominis Tui

eultor obfervantifftmut JAG. FRID. GILLBERG.

ClarijJiwo Philofophite Canäiäato

Hl jACOBQ FRIß

GILLBERG,

Amico fuo pérdiie&o,

Z)e_?·

ULTIMO SOCILTATIS VINCL1LO, erudite. dilTerenti.

DUm

^eruditioni

^virtutis

manfent honor, eundem nec

Tibi defuturuai efle eruditus hie tuus labor permittet. Plu-

ra dicerem, led piumpraefert Ii-

lentium,ardta,quaemihiTedum

intercedit,amicitia. Quocirca

ex animo _{voveo, ut} labores

tuos academicos, in Dei ti*

more ineeptos & continuatos, jamque eodem duce magna

cumlaude ad finem perdudtos, digna quantocius ^ornent prae-

mia. ita gratulatur totus animo

& officio tuus

PETRUS LAGERMAN·

I. Ν. S. S. T,

. §. I

I homines, ^a DEO

Opfimo Maximo ^,

ira ilat conditi ,~ut fineauxilio fuifimi·

lium fubiiitere fer-

varique nequeanr; utique nihil i- pfis prius ^, nihil eiTe debet anti·

quius, quam ut vitam juxta ra- tionis di&amina inftituant, hoc eil, Socialem. Verum enim vero, licet hane vivendi rationem iibi

utilem eile agnofeant ac prorfus

neeeiiariam , nihilominus multis laborant vitifs, quas eam ita per«

turbare apta funt, ut neutiquam

A nrma

firma perliilerer, niii remedia ad ea

reprimenda^,valida fupertilent. Li-

cet autern omnino mihi perfuafum

fit, neminem fugere, quid Tibi v>

lint vocabula opella? prctfixa, ver·

bo tarnen fenfus eorundem indi·

candus eft. Ultimum itaque heic

nobis idem eft, ac firmiflirnuu^

obligationis noftrae vinculum ad

communem illam Socialitatem &

pacem comirer colendam ^, qua«·

Summum Namen omnes homi·

nes, ut tales ^, inter fe devin&os

vohiit H$c ad mentem Uluftr.

Pufendorfii in eo fere confiftif, ut tefionibus injuftis abftineatur, &

quantum per arftiores licet obli-

gationes, commoda & bona invi-

cem promoveantur & communi·

centur a\

f it

Sequitur jam, ut paucis de·

monftremus, quodnam iic illud

vincu-

a)Pitfend[ deJ. N.&G. lik,2.*.3}17.

86 ) o ( « _i vinculum. Hoc difficile non erit

diftu,Γι modo confideremus_,omnia

reliquatranquilliratis humanas pras- fidia absque religione ac metii Summi _Numinis fpe&ata, fineiiL··

propofitum non pofte obrinere.

Hinc _prono quafi alveo fluit, reli*

gionem prasftare ultimum firma-

mentum focietati humanae. Sed

ut eo clarior res evadac, _paucis,

quo fenfu vocabulum religionis uiurpemus, indicandum eft. Non

accipitur heic ^loci religio, quate-

nus ad fublimioremfinem, falutem änimarum ^ternam^rdinata^tque

ad _eum

quoque finem obtinendem iufficiens eft; fed imprimis illam refpicimus, quatenus, proprasfenti hominis conditione, focialitati _pro- movendas conducit. IntelligituL*

itaque _{religio naturalis,} nomen in- de fortita , quodex ipfa naturλ cum

univerf#, tum human#fpeciattm,con-

jtderatione, _fepofita tantifper revela·

tione_{> ,} quamfuperndturalem appellant,

Α 2 haurt-

4 '» ) o (S

hauriatur b). Hujus religionis fen·

fum omnibus firmiter impreilunLj

eiTe hominibus, fufequidem & in-

numeris fere probari poteft teili-

moniis, qua?jam brevitati Hudens

pr^tereo. Inflar omnium poteft

eile divinum illud , quod nobisfup- peditant Sacrae paginas. "Οταν

εύνη Tci μη νόμον εγοντα» φύσει τα

τ9 νόμν ποιή, §τοι νόμον ^μη εχοντες,

εαντοϊς εισι νόμος. "Οιτινες ενδείκνυν¬

ται το έργον τδ νόμ,α γραπτόν εν τοις χαρδίαις ^αυτών, συμμαρτυρύσης αυ¬

τών της συνειδήσεως ^{, ^} μεταξύ αλ· λήλων των λογισμών κατηγοριών Ά fc) απολογημένων c).

> III

Sed ut clariorem, de ufu, quem

praeftat religio focietati humana ^>

nobisformemus conceptum ^, de-

finitio ejusdem adhibenda eft. Pras-

euntibus Lipiio aliisque iummi

ingenii b) Hochflett, differt. felefi* 7.deri"

lig. rnu $. 3, c) Rom,c, 2%v,14.i$»

Η ) ^ο ( » f

ingenii viris ^, eft reflus de Deofen·

fus, /» cultnsä); &

Hochftetc. Religio naturalis, diettob^- ligationem Deum ritecognofcendt, ^-

mtumque rede colendi e). Adparet itaque,nos ex principiis naturano¬

tis _, exiftentiam & attributa Dei quadantenus cognofcere; υt v. gr.

Deus eft, eft Creator & Dominus

maximus , eft fapienriflimus, opti-

mus, juftifiimus & fic porro. Ul-

terius ratiocinando, fluuntexcom-

munibus hifce notionibusejusmodi

concluiiones praéticae ^, qua? ad aU

teram religionis partem ^, cultum-., ipe&ant. Ex. _gr. eft Deuscreacor atque dominus maximus, ergo in Omnibuseiobfequiumpraeftandum;

eft optimus, ergo utfummum bo-

num amandus; eft fapientiflimus,

cui quoque occulta non latent,er¬

go ubique venerandus; eft juftiifi-

mus, ideoque remunerator bono-

A| rum

d) Ltps. Polit, ltb% i. c. 2, e)Hoch·

ßetfcollegePufendtexercit.4.§. 24.

6 Μ ) Ο ( $1

rum benigniffimus, & vindex ^o- mnium malorum ieveriffimus,afcjj proinde_maximopere timendus. Po·

fito jam metu Summi Numinis, ponitur etjam firmiifimum focieta- tisvinculum; is enimeft, quivin-

di&am a futuro tribunali, omnibuS legis naturalis violatoribus exfpe*

éfcandam eiTe, ibique rationes 6*

mnium, erjam occultepatratorum,

reddendas, gravitcr inculcat; ut_.

nihil dicam de neceilifate parendi legibusnaturalibus, _quae innudara

tantum iolius utilifatis perivafio·

nem,abs<# ienfu religionis,abirenf,

Hinc eleganter prorfus dixitAm- brofius g): Nihil ett, quod magis proficiat ad vitam honeftam, _{quam tit}

credamus _{, eum} judicem _futurum ,

quem & occnlta ^non _faüant, &

tndecora offendant, honefla de·

ledent. Et Reinhardus^χ Necfvit

hoc jußitia inter homines \ervari, adeoque uüa focietas Jthi conßare

poteft

g) Ambrosjit.Puj.deJ.N&G.Li

polest h). Hincindivulfo quafinexu

oritur erjam index faciendorum., faftorumque judex ^, conkientia__., pleno quafi ore ab injtftis revo*

cans lafiionibus ^, & intrinfecarn-#

quandarn necefliratem,ad commu-

nem illam pacem fervandam, in- jangens; unde εφτη Lipiio dici-

tur Franum ante, flagrum potf

peccatum i). Hujus licet ftimuü ^,

facinus antecedentes, non ita iint validi, _quam qui fubfequuntun-.,

tefte Pufend. £); nihilominus, te-

yerrimusin animishominumexiiiitfen·

jus, quo convincuntur , in legem na- turalem peccando offendi illum, cut in

animos hominum imperium eft, &qui

metuendusfit, et]am ubi ab homtnibus

metus non impendet/). Audiamus

quoque Hochftetc.egregie hac de_»

re diiTerentem. Quotquot exiflunt

homines, ad focietatem contrahendam

A 4 fafli

h) Reinhard, theat. prud. elegant,p.

209. 16. i. i) Ups. Rolit. hb. 1. c. 5.

k) deO. H.&C.1,2. c. 5, l) Pujend.

ut<kcohb.i.c.z.

facit comparatique jiint: ^ergo etjctm

adreligiösem ^, fme ^quafocietas huma¬

na , tanquam ultimo finniflimoque vin·

culo, (ubpflere nequtret m).

IV.

Hane noftram afTertionem, fir-

mo ftare ralo, etjam ulteriusab op·

pofito religionis, atheismo, pro·

bari poteft. Qua?nam enim, qu£- lö , turn föret facies focietatis, fl religione in exiilium pulfa, hic in-

vaieiceref ? Sane haud icio, ut verbis utar Ciceronis, an pietate

adverfus DEum fublata, fides et¬

jam, & focietas humani generis,

& una excellentiilima virtus, ju-

ftitia , tollatur »). Adfirmant et¬

jam hoc idem omnesv quotquot

ab ipfo atheismo ejusdemque ab<

horrent patrocinio, & cerre adfir-

mare necefTum habent. Remove-

at quis metum Summi Numinis,,

& apertis videbit oculis, omnem focietatem everfurn iri. In eo e- nim ι

τη)differt fileöl. 7. derelig.nat.§ A

n) Cicerodenat.Deor. lib. 1.

I ) O ( i 9 nim ftatu, ubi omnis fenfus reli- gionis fequeftratur, quivis, cirra

bllum ad alios refpeftum, fuotan-

tum ffcudet cornrrodo _, fuamque

vd gioriam vel lucrum vel vo-

luptarem atheus pro ultimo vitae

fuiE icopo habet^, aétionumqj fua-

rum regula, ranquam a nemine dependens ^; unde omnia, qu&

huic feopo infervire arbitratun..,

& qua? hane vitam, ex ejus ορί*

nione, feliciorem reddere poffunr,

quocunque demum fiat modo, li¬

cet vel rraxime fumma cum in·'

juria & damno aliorum ^, fibi ta¬

rnen appetenda comparandaque^»

exiftimat. Ec quantum mali ve]

folum hoc mordinatum propriae

utilimis iludium focietati commu¬

rii adferre poilir^, nemini non con- ftare _potett. Demonftravit id i-

•pfum Cicero. Si ernm , inquit,//i"

erjmus ojfr611, ut propter fttum quis- que emoiumentum jpoliet,. aut viokt

dter a-m , Åisrumpi tiecefje eH eam, Ψ& maxima (tsi (ectinäum naturam,

Λ ₅ humorn

ΙΟ ^ ) ο (■$?

humant generκ focietatem ο). Porro,

in ejusmodi ftatu, decipere, falfa

dicere, pa<fta violare,fidemfallere,

nemo religioni Tibi duceret. Atqui

tarnen fidei iilud meritotribuitur, quod (ervata focietatem contineat,

violata vero evertat. Unde non_-»

fme caufia, fide abrogara huma-

nam focietatem tolli, dicit Livi-

us ρ ), Nec ad illam iervandamL·,

rebgione fublata, quis adftringi

podet. Certe non fufficerec jure-

jurando eam confirmafte; a qui-

bus enim exiftentia Summi Numi-

nis afte&ata malitia ignorarur vel

negatur, & quorum conicientia-*

nulii fuperiori eft obftri&a, illis

pejerare ludus eft & jocus. Et

atheos jurejurajjdo non poffe-»

obligari, concedit etjam ipie Hob-

befius q). Hinc omni honefta-

te & fide fusque deque habita, fa-

eile eft intelle&u, omnem erjairu

civilem focietatem male cohaerere,

cum

o) de. cffic. hb. 9. p) hb,6. q) tn

Levtatb. m tippend. cap, 2·

Μ ) ο f SB "

cum principes inter cives ^nun·

quam efTent ruti, & vice veria_>.

Unde etjam ira Reinhardus. Det timore fublato, vita hominum fceleri·

impietateimpktur, vincu-

lum tnter imperanus ér cives peni-

tus folvitur r). Praeterea etjam ci¬

ves ca?co _, ad noxas mutuo in-

ferendas, ruerent impetu. Latro- cinia, injuria? clandeftina?, infidia?

tum efTent frequentiflim£e, omnis- que generis fcelera flagitiaque-»

fui emolumenti caufTa excogitare,

& excogitata efte&ui dare, quivis laudi iibi duceret, & inter artes

pra?claras _reputaret; adeo ^{uc ne¬}

mo contra callida machinamenta firmam aliquam fibi polliceri pos- fet iecuritatem. Amota enim re-

verentia Divini Numinis, homi-

nes natura fua ad nocendum aliis

proclives, _pa&is, qua? mutua? fe- curitatis caufTa in civitatibus inita

fuerunt, pofthabitis ^, occafione^

obla- r) Rewbardtheat.prud.elegant% 1i.

Cap.Z.p.212. 20. 1.

oblata opprimere ie invicem non adeo venturi funt; cum fublato imperio civili nihil iit, quod in

terris metuerehabeanc, verba iunt Reinhardi j), & alibi: Nullaiub-

fiftere pofeft focietas civilis , nifi

perfvafi fint cives, eile aliquod

Numen omnipotens, omnipras-

fens, bonas hominum aftiones a·

mans, & malas odio habens; illis praemia, his poenas decernens, &

per confequens metuendum atque

reverenter habendum ty Jure.»

iraque dicimus, focietatem cum.»

religione aut cadere, 3Ut firmam perfiftere.

§. v.

H#c ita quamvis rite recteque fefe habeant, nihilominus tamen-j

nondefunt ii, qui atheismo faven·

tes, eum (ocietati minus noxium

eife iomniant. Quibus annume- randus eft Bafiius, ProfefTor quon- dam Philoiophiae Roterodameniis, qui

s)cit.loc.p.209.16,1; t) 2*

p% 1022.not.i.

I) o(f 1J

qui erroneam hane fententiam propugnavit. Primaria ejus hy- potheiis haec fuit: homines non femper viverejuxta principia the-

oretica, uti enim homines poflint

eiTe perivaflffimi de veritate reli-

gionis, peflime tarnen vivere, ita

contra etjam hominem honefte_j poiTe vivere, etjamii nullum cre- dat DEum. Sed quis faliitatem confequentise non videt? Sit hoc, poiTeaiiquem exiftentiam Deicon-

cedere _, peflime tarnen vivere;

contra tarnen pofle aiiquem DE¬

um negare, & tarnen honeile vi¬

vere, omnino negamus. Ipfum

enim vitium morale, qdale atheis-

mus eil, nullas aéliones vere ho-

neilas edere, ^aut comites habere poteft. Et _quam impoflibile eft,

ut a mala arbore bonos quis ex.

fpe&are poflit fru&us, tam im¬

poflibile _quoque eil, ut ab atheo

adliones vere honpilas quis poflit

iperare. Fac, athejsquosdam in- terdum ab infignibus,flagitiis abs-

tinuiiTe

μ ( μ

ftinuifle, _{quod iterum} objicitBa?» ^

lius; non tamen vita eorum fuit

vcre honefta, fed tantum apparen-

ter talis, quippe cum a<ftiones fuas ad normam legis Divina? , utpote

quam negabant,non componerent.

Hinc licet a&iones eorum ipeciem interdum honeftatis _pra? fe ferant,

propterea tamen veris ftatim vir- tutibus non funt annumeranda?;

re ipfa enim omnes honeftatis li- mites fublatos _optant. Unde etjam

ita Seckendorfius: _2)er 93ienfcbf I

ber (tcfc ohne ©cfteu bor etttenAthe·

iften auégtebt/ unD &οφ recht tl)Ut|

unb (ϊφ ^tu mentcb^er ®rfcfifct)afft

tuobl berhdlt/ ber tft ηίφί fo arg/

alé er fe'On ttMÜ«). Lätet itaque

unguis in herbaj, & malum _quo oc-

cultius, ^eo pejus. Nos has jam jam allatas, & alias ejusdem fä¬

ring hypothefes ^, _tanquam ρεπ¬

όulofifli_{mas, ut quae} föres omni- bus iiagitiis aperiant, pro-

icribimus.

n) Seckend.tm£θΠ|1.<0ία( inaddit.f.y

v SOLI DEO GLORIA.

Clariflimo Philofophisc Candidato.

REMgio cuntfas compomt^niitrit & unket

Virtutes, _quarum ducit & ipfa cbo.

rum.

Htc fera concordi connefitt fcedere

corda ,

Htecpadis roburfuppeditatquefuum.

Protinusutduracapute cervice revelik^x

Membrarigenttrifti frigidiora nive.

Tollemetum Summi, eultum modo tolle Tonantk,

Impietasvitik frena remijja dabit.

Otcidstipfa etidmiferi concordicirewii;

JSulla fidesy virtus nulla[uperfteserit.

H#cmehusfedvAiriice, doces, dumvin-

cula tradky Vineula , queefociopeäus amoreli*

. gem.

Vineula dumfenbis, tibi^vineula certa parantuTy

Quek modoMufa tuumvincietalma

caput.

Ipfefimulgratus, (vavijjimavinclari-

cordory

QueeconjunxeruntTe mihimeque Tibi.

4RnQ. GRADIN,

Sil

PhilofopbiiZ Candidaten,

•£Wr JACOB FRIEDRICH

GILLBERG,

-£rtti i Upfala inet) ofiiié bcréltt ftamgaffit fcnttreSarfconiä -prof.

ö$$Ort Mars, meö braP οφ fnall/ bort bb(ior/

frut οφ lob/

£5ort/ Q5orf Alefto^, fom f4 ibrjtar efter bloö;

$om Ituftva viuigfjci/ οφ tig ιil Horben \)φΐ

014 (;ar tttt refidence, οφ ttriii pdlar fafloi

, 1

Docf/ fruFfar jaij en ting/ om jag ben fatja toU

Du ar l)elt it>cfati Itf./ οφ gor/ fom Denna gor.

Din obeftanbigbet/ nu'b Iijcfan^ ffiiUe ftanipa/

Dm icEe ftavfa banb bit Fpnne mäube Dampa Drö fritt/ Du blifroa flfall/nu (labfe f>ooéo£qwar/

©en Dtg £errgillberg ficlf/ f4 manligt bunöit i bar/

2lt ingen ationnbj mutin /Fan Detta battbuplbfa

§aft ån ()an tunneiatö/fit vitter mil utbfa.

SBal <£l;r/ fom malet bint/ οφ t beflanbig ro/

SRit fa'n p4 Helicoanieb lufto o notje bo:

3ag |1άminerbilligt in / οφonfiar at(fl)rfK&tt I

3 gulb infattab ηι4/ οφ eioigbtfeni <&Der·

0Ft)lbgf lemnabtaf DeSwå» j

JONAS WENELIUS,