disputatio philosovHICA
de
CONCÜRSÜ DEI
CUM
Malis hominum
a ct 10 ni bus,
Quam
Fermißu AmpltßFacutt. Pbilof in
Regia Academia Upjdienji,
Sub PR /ES i DIO
AdmodRev er. & Celeberrimi Fl Rl
Mag. Ε R I C I
ALSTRIN,
Log. & Metaph. Prof. Rf g. & Ord·
Candida bonorum difqutßtwni
tnodeße Juhmittit 'Alumnus Regius
ERICUS SCHULDER,
MEDELPADIUS.
In Aud. Guft. Maj. ad diem 8. Novemb«
ΑΝΝΓ MDCCXXIX.
Hons ante iticridiem confuetis.
oesalls:, 'literis ^ernerianis,
VIRO
Admod. Rever. atque Celeberrimoy
Mag. PETROf
T1GERSTEDT,
Antea S. Theol. PROFESS. Aboenfl
extraordinario , jam PASTQRI tru
Tuna > Athmar & @iöbe Medelp. lon-
ge meritiffimo , adjacentisque diftri-
étus PR^EPOSITO adcuratiiiimo?
ΡATRONO MAGNO, VIRO
Vlur. Rever. atque PrkclariJJimo, Mag. DANIELE
B O Dl Ν G,
PASTORIEcclefiac, quac in^dfvaDeo colligitur, vigilantiffimo, utEvergetae
& Pracceptori quondam optimo 7 ita
& nunc Promotori femper
venerando. ♦
VIRO Plur, Rev. atque Clarifltmo, DN. J O ΕΙ A Ν JSfl
L I D I Ν ,
PASTORI in (§5it)cnftd vigüantiiTimoj Pracceptori olim fideliflimo, nunc
Fautori femper colendo.
'
VIRO'
Plttr. Rev er. atque Préeclariffimo,
mag. ρ ε t r o
ström,
PASTORI in Nora 9 & Q5tdw
troö digniffimo, PATRONO ob mwlta beneficia adcineres
colendo.
jVIRO
Plur, Rever, atque Clarijfimo;
dn. ε r i c o
wråberg,
PASTORI in GFrntuna meritiffimo, ut nutritio jam pridem benigniffimo,
ita etiam Fautori multiplici no¬
mine colendo.
VIRO Multum Rev. atq.; Oodiffimo,
dn.christophoro
hellber g,
V. D. COMMINISTRO in Athmar&
Xflna Meritiifimo, Benefa&ori -
aetatem colendo«
TIAicc Qualescunque. StudL
orum. Primitias. Vobis.Pa-
troni. & Benefaftores. Optimi.
In. Teifera. Gratiflimi. Pectoris.
Ob. Multa. Et. Plane. Paterna.
In. Me. Collata. Beneficia. Una.
Cum. Omnigense, Profperita-
tis. Adprecatione. Submiile*
Coniecratas. Sifto,
Admod. Rever. & Pra-
clarijf. Nomm. Veftr.
eultor indefeiTus.
ERICUS SCH^EDER.
Sronoi «Mannen/
<Sogad)Mb od) nV.lbatobbe
NILS DEGERMAN,
TOn «pößidrabe QBdlgpnnarr·
Salt ^ιυαί) Gimmel/ joib/b.toab &af οφ luf*
ren agcr /
2lf (Bub fii todfenb' f)ar/ fotnuffttf liuS ojjj
lager/
$Dei mifnar dfmcnmdl (Bttbé bnra l;clga ort>;
3a αί ©«δ mercfar alt i allom Mrfmec fpo.bt.
♦5foab gebt/ fom men'tfan gor/ ifjt f f*nbt mal behagar/
£roab onbt fom dtcr ffier/ af fbn ndö tjun lagar Sil goban dgba/ faft pd fprben t; aπ dr mreb;
©οφ fpnbarcn (fatt ti fira* platt miß jfbrta neb.
®ij t&etfa dr Iben faf/ fom jag bdr mehr britma/
$d tbc^a blaben/ fom jag<£ber mdnb' tiUEifma
£tl tacffami minne fbp t&et goba jag unfdtt 2lf €bcr runba ()anb / meb pmnigi (Tafat mdfi.
5D?en fafi an be§e blab iftet rtngfia ej mdnb mdga
€mot (£r gobl;er all / δοφ gunffigt Idt tbem dga Sben micfietw ar tl)e bli en pant af tacffamt finn*#
©om ftdnbigf t)t>faé (Tal mot (£br t l;tertat inn'·
SJiin bnflfandr o φ bltr/ at @ub (£r ndbigt fjdgne
©amt bus οφ mdrbnab aO/ οφ mcbalt gobt <Sr fdgne/
2113 pd jorbett fbrft md lange lcfma mal/
Οφ fibft til eroig frbgb nptagaé emigt fall i
^>ogad)trtb ^>ea 25efalmng&
mannens
$brfammafie Atenare
ERICUS SCH/EDER. ,
A6t. 17:28.
Έν tw Kufjw ζω μεν, aal tiivS*
με\α , $ ε cμεν.
Pialm. 5:5.
mv ππμ vm w\vsn mv
:n T1^
Jacob. 1:13.14.
π εικαζόμενος λεγετω' στ'
από IS Θεχ πειράζομαι' ο ydg Θεός άπε'ίξαςός εςι αααων , πείξάζει δε
ύδένα. εααςος δε πειράζεσαι, υπό Ίήζ
Ιδίας επιθυμίας εζελαόμένος κ) δελεα-
ζόμενος.
In 'Nomine JEfi*·
δ· I· f.
Eum , a quo omniä
& in eilendo &in o-
perando dependent*
eiTe abiolute perfe- dum, adeoquenul- Iis, quocunque veniant nomine^, deie&ibus laborare, adeo eft mani- feftum , ut nemo niii exreme-»
impius, illud in dubium velitauc
poftit revocare. Poßra hac abföiu·
ra Dei perfe&ione , neceife eftpo*
ni, Deum , non nifi ad bene re-
deque agendutrv,tam adintra quam ad extra ferri,eumque non poiTe non
hnpietatem omnem hominesque impios, qua tales, tanquam iptius
A volun-
i 4M' o Η»,
voluntati contrarios , fummopere
averiari. Ut enim attribura Dei ni- ' hil aliud funt
,quam ipla eilentia
divina alio atquc alio modo a nobis
concepta; ita tanta inter ea inttr-
cedit harm o ni a atque éonfenfiq,
ut denegato uno attributo , fbatini denegetur alterum, & coniequenrer ipfa eilentia divina. Imo co.rriplé"
xum quendam attributorum di vi¬
norum involvit infinita Dei perfe-
Öio.Sienim DEusomni genere per- fe&ionis ed abfolutus, ut quicquam [
eo perfe&ius & excellentius exco- I gitari non poflit j utique oportet e- f
um eiTe fumme potentem & fapi*
entem, fumme bonum & juftum.
Neque enim a) fumma abiolutiffi'
rnaque perfe&io confiftere, auf I-
ne iumma fapientia, aut potenria,
aut bonicate, aut juftitia, poteft; cum fi vel tantillum defit aut fapientia
auc potentiae , aut bonitatis, aut
juftitia , quod cpgitari aut eiTe-i
pbflit , nondum fumma ebfolu-i
tiflimaque perfeäio obtineretL·.*
<*« e Μ*· *
Quod cum adierimus, rion tarnen
'
negamus , quin haec infinita Dei perle&io ab independentia , tan- quam conceptu Dei primo, deriva*
ti ac demonilrari poilit.
a) Dornt, pnev.cap. 2i.§. 12»
§. II.
HAfceNuminis iicanci abfonum perfedliones forte videri peil-
poiTet,ii quis pronunciare auderet*
Deum cum malis hominum adtio- nibus concurrere» Verum cum
I ex revelationis pariter ac ratio-
Iiis lumine conftet, omnes caus-
las fecundas , ob dependentiam*
quam a cauila prima in eflendöas-
que ac operando habent , non ni-
fi Deo conlervante* ne quidem ad
momentum > exiliere * neque fefe
movere aut ullas adliones produ-
cere , nili Deo concurrente, poiTe*
licet inde ita concludere s Quic-
1 quid de cauifis fecundis in genfxö
earumque actionibus univerfälite#
A 2 afl&r*
4 o l·®*
affirmatur/illud etiara de hominis
bus in fpecieeorumq; aéHonibusaf-
firmari poteft ac debet. At concur- fus cauiTae primae cum cauffis fe-
cundis & eariim a&ionibus univer- faliteraffirmatur. Ergodehominib9
eorumqp a&ionibus affirmari pot¬
eft, &confequenterdemaIis. Quod
tamen ita affirmandum eiTe, ut di-
vina fan&itas femper & ubiq; ilias-
ia maneat, id in praefenti diüerta-
tiuncula , pro ingenii modulo, fa- cultatumque ratione (utinam feii-
ci cum JuccefTu) oftendere mihi
animus eft. Quod dumfiet, Tuo
B. L. candori & benevoia? cenfu-
ras ea, qua par eft, animi obier*
vantia, memet commendo.
§ III-
Circa ptio vocabulorum hujus diiTertariuncula? , quas infcri- prae
fefert, etymologiam haerere, tanto
minus e re efTe ducimus , qusnto
certius nobis pollicemur,neminem,
qui
■4$·? o <r&* s
qui prima Latinitatis limina falu- taverit, eile, cui ejus evidentia_*
non adpareat. Quid vero per vo~
cabulum concurfus hic velimus in-
telleöum,fufiiciat paucis dixifTe: ni- mirum, non creationem, qua; con¬
curfus remotifiimus, nec confer- vationem , qua? remotus philofo- phis dicitur; fed cooperationenLj
ac coinfluentiam proximam , qua Deus non tantum largitur homini-
bus vim locomotivam adagendum,
fed & una cum hominibus ad eorü a&iones & effe&us imediate (im-
mediatione tam virtutis quam fup- pofiti) coinfluit, nos inteiligere.
Juxta quod monendum eft , ter- minum immediate non in fenfu ex-
clufivo hic adhiberi, ac ii omnia media , h. e. cauilas fecundas ex-
cludat, quo fenfu re&ius mediate
Deus concurrere dicatur ; fed fen¬
fu inclufivo, ita ut una cumcaui- faiecunda immediate a&iones&ef«*
feåus atcingat.
A 3 f. IV.
6 4H o Ht-
§. IV. '
HInc quceftionem pedem enodandam, promovemus in—· ad
quatotius eontroverfias noftra? ver·
ticur cardo: Utrum Deus um cum
bomine concarrat ad malas adiones ? Judicium hic paulifper difFerimus,
nihil affirmando vel negando,usc|
dum expendirnus & rite examina-
vimus a&iones abiolute h. e. in genere natura?, feu quoad efle-i
phyficum; & a&iones relative h.e.
in genere morum, feli quoad eiTe
morale, confideratas. Priori modo
aétiones confideratas, h. e. quö* /
ad motum phyficum citra refpe-
<ffum ad legem, indifferentes eile»
moralitatem vero earurtdem ex eonvenientia vel difconvenientia-*
cum lege effe, ftatuimus. Mo¬
tum phyficum in a&ione fe exe-
rentem, qui alias dicitur materiale
aÖionis , eiFe indifferentem, nemo I negabit, fi rite animum attendat
ad varias, qua? geruncur > aöio*
•*$3 O 7 nes. Dantur enim a&iones, qua?
quoad fu bila η ti am a<ftus'ea?dem
funt, iéd in genere morum, prout
circumftantiis moralibus funt ve-
ilira?, una earum eil licita, altera impia & iilicita. Exemplo res illu-
ftretur. Miles in aperto marte-j hoitem occidit ; Latro hominem
innocentem occidit. Has aéliones phyficae a circumftantiis morali¬
bus abftra<ftae eaedem funt, quod
autem prioris ailio (it licita , po- fterior vero impia & iilicita, illud
ex conditione iubjeéli agentis, e- jusdemque relatione ad obje&um«·
patiens, feu aåum recipiens re- fultat, quorum confideratione ,
a&io iuam moralitatem å lege con-
fequitur. Unde clariflime conftat,
motum phyficum, qui tanquam ma·
teriale ejusmodi homicidio iubfter-
nitur, femota άνομία, effe indiffe¬
rentem , h. e. nec pra?ceptum,nec
prohibitum , adeoque nec bq^
num nec malum.
A ζ §. Va
•m o §φ-
§. v.
Ifce praemonitis, DEum cum malis hominum aclionibus i in g?nere naturs, feu quoad mo-
tum phyficum confideratis 3 con- currere, aiTerere non dubitamus.
D-ico t Quoad motiam phyiicum.
Ka m quam vis homo, in feacfuo ordine, fit cauila principal-is fat
motus y fuiEcientique ad operan- dam gaudeat vircuce 5 ramen i ta in agenda fubordinatus efi DEo, caufEe primae, ut iine ejusdem
concurfu & cooperatione , η ullos \
plane effeöus edere poifit. Ut
enirn DE os dat hornini eflTe, pu¬
ta 110η tantum eiTentiae inceptio-
nem , fed & continuam in eiTen- do permanen-riam, ( non folum per- miiTive, ut loquuntur philofophi»
per mitte ndo eifentiam durare >
quam aiioqui deftruere poterat*
fed & pofitive , pofitivum influ-
xum inefie hominis praeftando) ita
etiam dat ipfi vires operandi, po-
tentiam
■ttS o SS*< ? tentiam iocomotivam non tantum coniervando , & vigorem largien- do, fed 6c fuo concurfu una cum
homine, ialva tarnen ejusdem Ii·
bertate, in effe&us > quå tales, iva-
viter influendo, Probacur hoc i«
pfum ex indole perfe&iffimi domi-
nii cauffe primae in cauiTas fecun-
das. Quicquid enim importat per- fe&ionem iitnpliciter fimpiicem ,
h. e. fme ulla admixta imperfe- dione, illud DEo, tanquam enti perfedifiimo , eft attribuendum ; At creaturam quamlibet ita DEo fubjici, ut tum ejus efTe, tum e-
jus operan a DEo ut proxime in-
fliiente dependeat, fummam im¬
portat dominii perfedionem , cui nihil admixtum fit imperfedionis;
ergo DEo tribui debet. Hinc fa-
cile liquet , homines, denegato
DEi concurfu, nihil agere, nul-
losque effe&us five bonos five ma-
los producere pofie- Quid.^quod
in ipfo vivamus moveamur & fi¬
lmus, ad;« 17. 28· §.VI*
r© ·φ? o
$. VI. f
UTat caufDe autem primae, Deus ad a&ushomi- , ex ordine
num malos , quoad maccriale re-
motum a&uum malorum, h, e*
ad motum , quatenus eft natura·
Iis, concurrat; ad ipfum forma¬
le tarnen a&ionis malas, nempe
diΌμύζι/ defe&urn & vitioiitatem
aétioni adhasrentem , haudqua-
quam concurrit; quippe qui fim- pliciter & abfolute perfe&us, in agendo minime deficere poteö.
Prasterea & fan&iiHmus eil, qui
peccatum Sc malitiam omnem ex¬
treme averfatur, deteftatur. Ad
materiale, inquam, remotum(quod
eft a&io hominis naturalis, inten-
tione divina ad malum non deter- minata) Deus concurrit; quia a
quodam materiali mal« a&ionis
formale a]'αξίας Sc vitiofitatis eile inieparabile , jam dudum viris
eruditis a) fuit obfervatum. Ideo
nequaquam aflerendum eil, De-
um
€ Ö η
lim ad materiale proximum, fen
motus applicationem ad hoc vel
illud obje&um , quatenus eft talis fpeciea&us, talis motus, concur-
rere. At dicis : Si DEus concur- rit cum homine, ad illas a&iones, quibus ανομία feu peccatum ad-
hasret, fequi videtur, quod DE*
us adjuvet, ac promoveat pecca¬
tum, quatenus a&io vitiofa in ef*
feftum produéfa non eiTet, Π DE¬
us homini, ad malum patrandum proclivi, concurfum fuum fubtra-
xiiTet. Talia objcienti haud incom-
mode refpondemus cum Apoftolo:
Τδ πλϊΠ&Ιής χρηςότήίος άΰ]χ χαϊΐής ά~
νογ/}ς kol Ίης μαχο^υμίας χα}χφμονεϊς,
αγνοων ότϊ χξ'ήςονΊζ Θεά εις μεΐάνοΐάν σε άγει. b) Certe influxusDEi cum
hominibus peccantibus non eft ar¬
gumentum aliquod ♦ contra jufti-
tiam & ian<ftitatem DEi, ied pal-
marium DEi bonitatis ac longa-
himitatis indicium. Ε, G. Pater
quidam iilium magnis muneribus
ornatura
ti 49S o Ηλ-
ornatum ad Academiam mittit, fi-
mulqj admonet, ut diligenter ftu- deat, libros utiles emat, &c. at filius confilio parentis fus$ deq;
habito, easdem pecunias in luxu¬
ria, ebriofitate & laicivia prodigit,
qua? tarnen vitia non patrafiet, ii opibus å parente datis caruiffet,
vel ii domi ligatus manfiffet, Quis
autem dicat, patrem eile iftorum
vitiorum cauiTam ? Sic a?qué ab-
furde concluditur, Deum propter-
ea , quod fuo influxu generali ac indifferent! cum hominum a&io-
nibus,quibus ανομία adha?ret* con··
currat, detqj vires ad operandum,
effe au&orem ac promotorem pec- cati. Cum omnis αταξία, feu de*
fe&us ab homine fic; quippe qui
libera voluntate in agendo deficit
a fua regula ac ordine primi a- gentis DEi, & concurium DEi»
féquius ac oportet, applicat. c)
DEus naturam fuftentat & con-
fervat, juxtacg inftitutum ordineni
·φ§ ο |φ· 1}
iufficientibus ad operandum viri¬
bus donat, uc opus fuum, nort
j verö ut malum opus. Subftantia
enim hominis metaphyiice confi- derata, etiam poft lapfum eft bo¬
na, quam vis moraliter Ht mala &
peccatis corrupta. At ulterius in¬
ilas : pater in fimiltudine allata, ignorabat, filium facultatibus Tibi conceiiis tarn nequiter eile abu-
furum , & eapropter cauiTa viti-
orum non cenietur. Sed DEuso*
mnifcius praefcit hominem fuo con-
f curfu efTe abuiürum, nihilo roi-
j nus homini agendi vires, fuumcg
concurfum largitur, Rfp« Homi¬
nis defe&us & abufus non poflunt
abolere ordinem a DEo femel in-
ilitutum : Ut enim DEus decrevit
creare hominem, decreuit etiam
ι creatum confervare, coniervaturn- que fuo concurfu generali adjuva-
re , uc effe&us fu# natura? congru-
! os edere poiTef. Alias Ii homo,'
( quam primum peccaveritp ftatim
deftra-
*4 ·*$■§ o
deftrueretur, vel faltem Coopera-
tione Dei deftitueretur; profeåo
föret miferrimus omnium creatu* j
rarum, quod cetera? res, juxta in*
dolem & exigentiam earum , luos
a&us producere poiTent , homo
vero non poffet. Adeoque nec ut I
creatura rationalis, libera circa a*
genda gauderet ele&ione , cum de
concurfu divino incertus eiTet. Ex- osculamur igitur potius Dei bonl·
tatem , qua mundum^ multa cum longanimitate regit, ejusque fapi-
entiam, qua bonum in finem et- jam malas hominum aäiones di·
rigere novit. Quod , prakter alia
exempla , hiftoria Jofephi> im- piorum fratrum malitia venditi,lu-
culenter teftatur d). Hane rem B*
Auguftinus e ) fimilitudine ab ho-
mine claudo deiumtå explicat»
Quemadmodum in claudicatione
duo obfervantur I. motus ipie feu progreiTus 2. pra v i tas feu v itium |
in inceiTu, quod claudicans dextre
ο ί@* I f fncedere nequeat. Motus cauiTa^
eft ipfe Deus , atque potentia Ιο¬
ί comotiva, quam a Deo quoque habec. Defe<ftus vero feu claudi- cationis nec Deus nec potentia lo-
comotiva cauiTa eft, fed curvitas &
luxatio tibiae, Sic etiam defeftus
fecund^ cauftcB non eft: reducen- duSi ad primam caufTara, qua? qui>
dem cauila eft, quod iecunda agat, j
quod facultatem motricem leu i- pfum motum conferat; caufla ve¬
ro quod male agat, non Deus fed
folus homo eft , qui fponte a lege
1 aberrat. Et quemadmodum melius
eft claudicare, feu male incedere,
quam omni prorfus motu priva¬
tum efte ; ita melius eft , fapientif
a?que ac bonitati divina? conveni-
entius, quod Deus fuftentet homi-
nem deficientem , viribusque ad agendum fufficientibus donet ,
quam quod peccantem ftatim de-
ftruat. Eft enim homo animal fo«
ciabile , quo deftruåo, etiam po ·
r