Τύν Θεά. EXERCITWM ACADEM1CUM Do ii
ERUDITIONE
fcLEGANTI
comraranda,
Ex
Conf jAmpltj]
Facult.
Philof
tncekberrimo adSalam Athenxo,
PRyESlDE
V I R O Amplis imo
Mag.
ΜαΤΪΗΙΑ
Eloqv, PROFESS. Reg. & Ordin, Ad publicam cenfuram modefte
dej
ertOLAVUS THELAUS
μ ed elpa dius,
Ια Auditor. Gust. Maj. ad d. ii. Dec. anno mdccxxxiii,
Horts ante meridiem Colitis«
UP SALIAE,
S:« R:^
M:tis
MAGN5E fidei VIRO,
GENERALI
MAJORI
ET Norlandiae OccidentalisGUBERN
ATORI,
JLLÜSTRISSIMO C0MIT1 ac DOMINO,DnGAROLO
GÜSTAVO
BIELKE,
M/ECenati Magno.
1W> Ws'Oc* qualecmque. inge
B B penictllo.in* humiUimu
B/B
plurima.
ad. pedes.
JML JÜL
miße. deponere. voluiivotis. in. Ecclefids.
decus.
acemolumen
htifjimi. dwtißime.
vivatis.floreatis!
lllußriß] &
Reverendiff.
devotißimus OLAY.
S:m
R:/e M:tis
MAGNA! FIDEI VIRO,i
Per Norlandiam Occidentalem
SUPER1NTENDENTI
Reff. Gymnaiii Scholarumque
EPHORO Et Vener. Confiftorii
PRMS1D1,
Reverendisfimo
Patri
acDomino,
D.nDoct.NICOLAO
STERNHL,
M£CENATIMAGNO.
iuu Jpecimen.
rudi.
licet.
delineatum.
animu pigmts.
ob. beneficia.
longe.
Veftros. Maecenates. Magni,fub-ώ&ώ, ardentiflimis.
fufftiriis.
<&*
. Urw. omni, benediäionis. genere. cumu?
Nominum Veftrorwn
Cultor
;.
VIR O
^
Maxime Reverendo
Celeberrimofo
d:no ε r
i
c
o
alstrin,
;
S. S.
Theologiae
Doctori
,
&
S. R, S. S. Ecclefia? Lekfandenfis Antistiti, & adjacentis
diilri-dus Prjepositolonge
me-ritiflimo, Patrono
Optimo,
Δ^fero jejun<e levtλ h<ec conamim
menti*, Vejirosaccedens s Lumina Magna,
lares. Sim licet ipje rudis cunffisque para·
tibus impar, Audiat incomtas Muja nec utta
preces ;
Compello tamett Arfiot decora
al-ta Ztonis,
Maxime Reverendorum &
HumiUintus
V I R Ö . .
tAdmodum Reverendo&
Amplifftme
MAG.
Ρ Ε
T
R O
TIGERSTEDT,
Antea S. S. TheoL Propessort
Aboénf. Extraord. jam Kvtori
in Tuna , Atmar, & @t^DC I
at-que
adjacenris
Diftri&usPr^po-sito adcuratifiimo,
Fautori
Optimo,
Quot Doärina Viros vindkatipfet
(jbi.
Vos adeo, trepidaque fero pia mune*
ra dextra:
5wt his in Veftro fata benigne
finu! j
Vivite felices ! Pyliam Jupeiate fene*
Üam J
Ut Doörina Juas pandere di/cat opes.
• ··
. ' >
AwpJiJJ.
NominumVeflrorum
eliens
v i r o
AdmodumReverendo &" Pr<eclariffimo
MAG. C LEM EN TI
THELAO,
Pastori ecclef. qua?deo
colligun-turintorp &ssorßfid/ meritiflimo,
Ρare ti meo lotige carißimo«
Τοις
μενονενεργείημασί
εχεις,ως αΣα
μηπαμμεγίςοις,
ζηΐηΐεον
τάς τας τάς άπαξχάςτω ς5ανεύηχα
ονό-ευε^γεσίαι Σα άι εις εμε, εξ απαλών Ιαζίοις εχείνας χνΰάινειν αχοιόν τ είναι ςοξγη Σαεϊς εμεεξαίρετος,
κ) η μηάε-της , ωσπες ειχος, είργασιν, ΐνοι οπη χία, δείγμα τιαπολείπω της ευγνωμο-μένος γαξίενίι τά τοιαύτα πρόσωπα παμμεγεθης Σα εις εμε εύνοια, ησ τι-ςον, εμε παν\ελωςάσφαλίζεΐαί
> Σε μως άναίνεΒαι η άΟε/φιν, μάλλον λειν. "ΕιποΤ αν9 Θεα συγχωραντος , άρα της ευχαζίςίας τεχμήριον [ως τα-Λοιπόν αδέποΊε παύσομαι ταϊς ευχαΐς Ύμας, ω Γονεϋ νΕν)ιμε9 )C, Τεραρε Μη· δπή\ιαν ευ\υχαν\ας διάγειν κ) ευ πξάτ-Τον ΠατέρανΕντιμον>
η τονΜη- 26-olav,
v i r o
Jldmdum Reverendo &
Praclariffimo
mag.
o
l a
v
o
kenzelio,
pastori in
^orbtngrå
/Ulån^
flCC / &2Btf>oggerft
Vigilantijjimo,
Avunctilo & unicO) ö*Opttmo.
ω Τονεύ Πολύτιμε, όλως iμε χαταδεό-άιΊίζί) Si* ας τωνέπί]η$ευμαιών με ταυ' μα]ι. Ύηλιχάΰ}αι γαρ το
μέγεθος άι
Y)Sy) υπήρξαν ονύχων> ωςε ρημασιν άν-τον Sovaxaεν τω παρόν]ι. Πληνάλ?ό
ή πο[ε χα]' άξίαν επαινεμένη ελευθεριό· τε ti, όπως έχει η νεωτέρα έμη ηλι· νος όϊανόιας, ευ μάλα άιδεσίμως ύεό-άναόέξασ$αι. ΜηΙράδελφε Γεραρέ, ή νος χαρπόν Sid πανίός έπησδόμην ήόϊ-τετο τό επιχείρημα όποιόνπερ μη$α* Si θυμω ευμενεςάτω προσίεΰαι μέλ-πλείω προχοπην ·προσ&εΊην, μείζον πεινότα]α υπισχνέμαι προσοίσειν. •προσχαρΊερων, όπως ϋφιςοςό
Θεός, τράδελφε, 'έωςέσχατε τε γηραος έ£ε τεινέάση.
Όετωσι τας έυχας αποτελεί. τpdSελφov Τεραρόν ταπεινότητας βορινός TÜLAUS,Plurimum Reverendo
atque
ScholseTriv. FröioenFRectori
adcuratiffimo,
A FF1NI
Optimo.
Q
Rottes [insularem
_ nevolentiam mecumTttam
perpendo;in
me
be-lottes confiteor, mihi
ampltjjmam
ejjeTe, AfRnis optime, laudandi mate riem, licet ipfe omnibus eloquentt# pr&·
fidtis fm deßitutus. Quod cum ita
pt, Itceat mihi beneficia Tua pioplett·
i/o venerart, Supremumque IS!umen
precari, perennemreddatTuam
Tuo-ruwqueincolumitatem! Ego vero9 quo-ad vtxeroy [um permanfurus
pYA.cUrisJimo
AFFINIS
Optimi
Sincerus Cultor
s«
Mttt
OLOF
THELAUS.
*
*
*f$52anb
tl)t
Horbens dbla
©mpcfen
@ttia/fom
Cnfftön
demant,
Pindi
i^ielwrs
tnelierfiycfc»;
iöeraö roittra 2ärbomS pant.
© © «s
Uti
Eärbomé
tnribna fröna ©ittatä<fi)cfö
gröna
blab;
SSdra
n)iöt)ct6 l;ufit>ub#bona/
0iör tn
©tntn
meb rättaSlab.
© © ©
SMatlfc
Parnailens fidcfa ©föett*
ner
Qat ju
£>en
förtieni
enfranfö/ <gom
af
Pbcebi
btUemjerSivft
enwaefer
Sarboms
glänts.
© © ©
©lattts
jag ötiffar!
brants
tinil
gtfroer
Pallasfielf
tneb
fttio
il>ani>.
£>ygb
ben
jTionfta
franßen
blif«
wer:
Säger
finö ju i tinutlanfc.
JOHAN WILHELM
***** *§■****-**, vo.vo,<?»<<?*>£>>, * * * * *Ä*,* **·**_ * * *** *V******<,-W vC'S^Γ5^*4 Λ Ν. y. $« I. Olendum omnino
eft , dari homines
adeo ineptos , qui exiilimant> eo
cer-tiorem eruditionis
gloriam Tibi deberi, quo
impuden-tius convellant ipfam eruditionem,
rot icriptoribus^ tot gentibus, tot
denique feculis probatam
afTertam-que. Hos vero Heroftrato
haud
difHrniles eile arbitror , qui abin-cendio templi Dians , facem
ce-lebritatis accendere voluic, conatu
certe irqpio & maxime prspoftero.
Scilicet ivaviffimum hoc pabulum
menri humans ii iubtrahatur , (i
hoc iilum Ariadneutn negligatur,
barbaries imminebic : homo cum
vitiis & fordibus animi lu&abitur, & in tenebris c#co voluptatum
ceftro percitus oberrabic,
cun&a-quefitu& iqualore cernet obduåa.
Vulgus quidem habemus
excuia-tum, nec cum iis negotium nobis
eft, quibus, judicandi facukate
de-negata, in veritatern jufto modo in-quirere non licet: ab iis vero, qui
in do&orum albo nomen profiten¬ tur, hoc infuper haberi, eft quod
dolemus. Dicunt cum Pyrrhonl· eis ,nullam efle evidentiam cogni·
tionis humana?; cumFanaticis,
Ii-teram occidere, fpiritum vivifica-re: cum Poireto , res naturales
nec a ratione nec in ratione
cogno-fei; ä) denique cum Hobbefio,
ftu-dia humaniora eorumque officinas iacere potius ad decrementurn ,
quam incrementum Reipublicap. a)
Hosautemin retam manifefta
mul-tiS
a) DeEruä.fiol fitperf. &
falfia
p.m 5> β t tis adgredi nolurnus, precamurpo-tius, velintcum fana rarioné
ingra-tiam redire. Non quidem omne felicitaris genus indodis &
rudibus
literarum denegamus; (ed eo
feli-:ciores homines eile arbitramur»
quo propius attingant illam condi-tionem, in qua prsftantiffimo fplen* dore elucet tota hominis dignitas*
Qui enim incomtam rudiratem
exuit: qui morum afperitatem
con-cinna cum venuftafe commutat:
qui freno
affeduscompefceredifcit:
qui mentem, innatacaligine
discuf-(a, excolit, excultam mirifice ob-ledat, intelledum variis utilibus fcientiis, voluntatem itudio rerum
honeftiflimarum perficiendo, illum ego beatum & vere eruditum jure
prcedicaverim. Hutic
veroad
feli-citatem civilem plurimum conferrequis non videt? Etenim is fu^mi« feriaζ probe confcius,
quoad
licet» na=vos, perlabemcommunemcon-trädos» detergit: facultates snimi
4 m o se
emendac: aliis confilio,
au&orita-te & opere promte fubvenit: fine
obtre&atione alienχ virtutis talen¬
tum fuum iosnori exponit: altiora
iapir, neque luminirationis ita
ad-ha?ret, quin revelationem
adfpiret^
cujus neceflitatem ipfe ex faniori
Philofophia didicit. Hac viri ele¬
ganter eruditi felicitate
alle&us,
hoc argumentum elegi, in quote-nues ingenii vires periclitarer.
Quod vero a craffiori Minerva rü¬ de penicillum
mihi
datum fit,id
Benevolus Le&or mihi, utpote Juveni, benigne ignolcat.j. II.
Quandoquidem timor veri Do-mini initium eft iapientia?; hinc facile largimur, pr&rogativamPhi·
lofophi Chriftiani pra? Gentiii in
quam plurimis majorem efie; li¬
cet utrique, qua Philoiopho , fit
par rationis lumen. Neque ta¬
rnen ideo orrinem veterum
Erh-nicorurn dodrinam ut inutilem
faftidias, licet fabulis nonnunquam* velut cortice quodam, eam inclu-ferint, Hoc vero ut ab aliis fatis
eft evi&um, ita nobis fufficit
bre-viter monuiile, intelle&us efTe,
multa rerum fcientia inftrui. Hoc
vero iis displicet, qui voluntati
ju-dicandi facultatem tribuunr, & ab ejus guftu nefcio quam i'olidam
rerum cognitionem temere me· tiuntur.
Eruditus translate de animo"hu^
rrano dicitur, quum proprie ma¬
terian Iasvigatan & affabre politan
competat* Unde colligi poteft, Erudittonem vi vocis indicare,
rudi-tatem mentis naturalem efle
ex-uendam, & politiorem rerum ne-cefiariarum notitiamacquirendam. Doärma majorem plerumque de«»
norat excuft# mentisperfe&ionem,
dodusquQ is eft, qui alios docere poteft: quamvis Jnon
difticear,
Do·dum & Eruditum, ex vulgari
loquendi ufu, pari
pafTu ambulare,
Ele-Elegans cultum ornatumque animi (olidum, nonfemineum
deco&um-que nobis fignificat ;
adeoque
Ele·
vgans Eruditio eft vera rerumho·
j, neftarum utiliumque cognitio,
ufui & fcopo eum in modurn
>, aecommodata, ut inde multum
5, emolumenti in rem tam
priva-tam quam publicam
redundet»
Mittimus igitur Eruditionem////w·
ficiariamfc falfam, qu$ umbratili& confufa farragine multa potius quam multum ubique blaterat, morbos mentis negligit, & pro
vero pabulo fpinas ac carduos
fub-jniniftrat; adeoque digna non
eft,
quas eruditionis titulo iuperbiat#
5. i".
Quis enumeret cun&a miferias
humanas documenta? Mentem vi·
tia vexant; corpus & morbi &
fumma rerum inopia affligunt, to*
tusque microcofmus labe
eft
infe-öus» Neque ratio viam aliam
ad
felicitatem civilem elabendi
rit, quam illam, quae
ab elegatv
tiori literatura munitur. Hanc
vero dum inquirimus, ftatim fe
offerunt Litern humantores: ita
ap-peilatas, quia nos humanos
red·
dunt, inordinatos affe&us leni ivavique moderaminecompefcen-do. Quisenim neicit, abire ttudia
in mores, & bonam do&rinam
probos gignere, pravam verocor-ruptos? Scilicet habet fe ingenium
hominis a?que ad fcientias, ac ager
ad fernen. Hoc fi ineprum, fi
mi.
nus generofum fuerit, rr.effis vota
coionorum facile deftituet: fic
multum intereft, quibus do&rinis
artibusque animum imbuas, ne
praecerlapfi temporis ja&uram fera
pcenitentia redimas. Neque vero licet pro Iubitu hancculturam ne«
gligere, animamque, ut dici folet,
pro iale habere, Qui enim hoc
agunt, & in fe & in alios injurii
funr. Seipfos fru&u opfato, quem
ex quayis arte fentire poiTenr,
frau-8 ft © ϋ
fraudant, aliisque molefti funt, paupertatis & ignavia? fodalitio fti· pati,
§ IV.
Per humaniora ftudia non
intel-ligimus eas artes, qua? animos in-ani 5c effeminato quodam
appara-tu permulcent: nec eas, qua? va·* jia? & fncert^, adeoque ufui nobis
effe nequeunf. Veteres appella*
runt Arles Liberales, easquefeptem
effe dixerunt: c) quibus quo in* ltru&ior quis erat, eo magis in
omni genere & comitatis & iifera-turae exceliebat. Liberalesdicuntur,
quia homine hbero digna funt, ut ait Seneca. (d) Ha? vero antiquis
erant: Grammatica, Rhetorica,
Diale&ica, Arirhmetica , Mufica,
Geometria , Aftronomia , quibus
Srholaftici & trivium &quadrivium fuum abiolvebant 5 adeout fcholas
noftras triviales nomen iuum inde
forti-0 Ifidor. Orig. Lik 1, c, 21
dy
88-fortitas effe exiftimetCl. Stollius(tf) Magiftri feptem artium
etiamnum
illi appellantur, qui
honores
Phi-lofophicos ob
iolida?
eruditionis
gloriam confequuntur.
Nos
vero,his aliisque, qua? heic in
ceniurn
venire poifent,mifiis, dicimus,
Ρbilologiam, cum fanioriPhilofopbia
conjun&am, nobis elegantioris
E-ruditionis titulo venire. Haear&o
nexu cohaerent fociasque manus
fibi invicemporrigunt. De utra-que autem, quatenus ratio
inftitu-ti noftri id permittat,
breviter
differemus.<$. V.
Philologus in Unguisearumque
ca-fiitate foliicite, non tamen ad
nau-ieam usque , occupatur, pra?ceptis
& Grammatices & Rhetorices pro¬ be inftru&us. Is eleganter
erudi-tus merito eft dicendus , qui huic
ftudio dignum ftatuere novit pre-tium, quippe quod iine fummo ac
A5 inde·
indefefTo labore vix difci a quo·
quam, minime vero doceri &
fe-liciter explicari poterit, nifi ab eo,
cui multum ingemi, multum eru-ditioais ac literarum, magnusprcer terea ufus in omni dicendi genere
fuppetat. Ducimur omnes a natura
acri quodam ftudio ad fenfum ni¬
toris & pulcritudinis: immo bruta animantia in pugnas exardefcere
cernimus, fi corpori, quo maxime valent, quodque niridum effe
cu-piunt, minus benefir. Quis
agri-colarum in armentis coémendis robur tantum eorum ac vim, non vero ipeciofam formam fpe&et ?
Quis eft, qui cum veftibus fe te-gere vult, neceflitatis tantum
rationem habet, de elegantia ac
venuftate minus follicitus? Quod
ii ini is, quas ad ignobiliorem no-ftri partem pertinent, pulcritu-dinem & jucundiratem quaeramus;
quanto magis navanda ed opera,
Ut ea, quae animi & ingenii fint,
ni-1$ o Wi *'
nitide expoliantur? Non
quidem
dicimus cum JoachimoRingelber-gio, /) glortam polite
fcribendi
inter bumanos conatns omnes fummum tene·re locum : id vero jure contendi* mus, (apientia? praecepta evilelcere,
cum illi, qui de rebus cognitu
ne-ceiTariis loquuntur, nonniii
por-tenfa verborum evomunr. Certe
Latins lingul ea eft
majeftas,
eavoluptäs» ut eruditionis omnis per
totam Europam vehiculum, totius
Orbis literati vinculum &commu¬
nis quafl per Hdiconias terras
Mercurius audiat. g) Haec ornari mirifice & ad numerorum ac
ien-tentiarum varietatem apte fle&i
poteft: huic eximia
eft
vocabulo-rum & ftgnificationum ubertas:
huic etiam in ipfo verborum fono imperium quoddam coniulare eft.
Ut facile dixerim, eos laterem
la-vare,
/) Vid. Budd. de cult. Ingen, ρ. 333.
g) Cl. HeumanmConjp. Reip. Li·
vare, qui vernacula lingua omnfa
aeque exprimi poffe autumanr.
Ha*c enim exiguis finibus
termina-tur; illa in omnibus prope genti· bus intelligirur, nosque non uni
tantum genti cognitos reddit.
Hoec multis in locis isepe hasrec,
& nimia verborum inopia labojrat; illius vero luxuriofam & redundan¬ tem fupelleäilem nemo ignorat.
Neque illi audiendi funt, qui in Theologo, Juris Confulto*
Medi-co, & denique Philofopho, cultum
latini fermonis minus necefiarium eile iomniant. Certe fublimiori-bus do&rinis infigne decus conci-liari elegantia ac puritate ftyli lin-guasque faniores exiftimant,
illos·
que eleganter eruditos appellanr,qui & multa rerum cognitione funt inftru&i, & eandem nitida ac concinna fvavitate aliis exponunr.
Adeoque illos non laudo, qui eum
in modum litiguarum ftudiis fe
dant, ut nudis vocibus, non rebus
ani-ϋ O SS *1 animum paicanf. Lingua?
fores
fcientiarum aperiunt, icerquead
eas feliciter nobis & ilernunt &
pneparant* *
5- VI.
Philofopbia quoque campum ape-rit, ubi & laudes & decora iua us* quequaque explicat. Scilicet ex hac, tanquarn ex ionte, prascipua eruditionis humanas elegantia
di-manat; excepta fola omnium
di-fciplinarum regina^ S.S.
Theolo-gia, qua? ut ipfe eft divina, ita re-liquas difciplinas infinito
fpatiopoft
fe relinquit. Philofophia, ut antea
di&um , animum hominis
ex-colit, ne tumultuantes affeéhis in
feditioio peäore rationem de folio deturbent. Uius igitur ejus ad
omnes homines , cujuscunqueL»
fint conditionis, fe extendit. In
Republica bene adminiftranda
quantum emolumenti illa prasftef, paucis eloqui non poiTum.
Socra-tes tum demum beatas fore Res«
publi-14 US' o 85
publicas dixif, fi
vel
Philofophis
fumma concederetur poteftas, vel ii, qui ceteris prseilent , apte
philofopharentur.
b)
Eciam ani-ini tranquiilitas exPhilofophis
pe-nu depromirur. Alia utilitatis &
dignitatis ejus documenta
ob
an-guitiam carts iciens prstereo, quippe qus
apud
alios &diffufe<3c
fumma cum induftria colleélaha-bentur, Neque lacer, quam utilis fit & Theologo & Interpret!
Sa-crarum Literarum fupellex &
Phi-lologica & Philofophicaι ut
mira-ri conveniar, nonnullos eo teme-ritatis progredi, ut
Philofophis
de-cus convellant, deque faftigio fuo
dejicere conentur. Hos egregie Auguflinus /)
adgredicur,
dicendo:Hoc Grmcitm verbum> quod Philojo· ph'ia nomimtur, amor japientt#
diel·
tur. LJnde etiam Divwds Scriptur<zy
non mmno
PbiloJopbosyJed Philofophos
hu·
b) Platohb. V. de RepitbL t)
De
jr
hujusmundievitcmdos& irridendos
pra-cipiunt. Nam quisquis omnem
Philofo-phiam fugiendamdocet, nihil vult aliud,
quam tion amare jcipientiam. §. Vill.
NecefTe igitur eil fateri, vitam fine elegantiori doörina elfe tri-llem quandam mortis imaginem,
ut in illa nobis comparanda
fum-mo nifu defudare nos oporteatu
Mifera omnino eßet hominis con¬
ditio, fi iliud incultum feu exftin-&um jacerec, quod ipfum a bruto animantediftingveret. Inhoc uno
nos pra?cipue a beftiis difcerni-mur, quod ratione gaudeamus:
hxc vero nobis uiui non eft, niii
crebro iludio exercitata ufibus
hu-manis pro indigentia noftra fe
ac-commodet.Praecipuum
vero & ma-xime neceiTarium adminiculum,quo eruditio comparari debet, eft tinior Dommi. Hic inftar claviseft,
qua eruditionis & fapientia? penu *
recluditur, Hunc verofi negligas,
reli-ιό M? ο Ü
reliqua omnia optato
carebunt
lue-ceffu, & difficultas, quae pulcer-rimis quibuslibec rebus eftpréepo-fita, & ingreilum &progreftum in
hxc adyta impeditum reddet.
Hu-jus quoque ope
difcerelicebit,
fco-pum eruditionis ingloria
Divina
pra?dicanda, & in
noftris
aliorum·
que commodis,
quoad licet,
pro·· movendis confiftere; non vero il-lum inimporcuno quodam glori#aucupio vanaque oftentatione
eile
collocandum* Alioquin omnebo-narum artium decus periret, fi
il·
\x intumeicentes eultorum fuorum j
animos unice inflarent,&ad
nomi-nisfamam ante omnia
quasrendam
ftimularent. Sapientis eft, inani»
mi bonis omnia vita? prasfidia po- |
nere. Omms manis gloria
fplendor
exiguis regionibus continetur, ium
tra breve tempus exftinguitur.
Nec
ulla re clariusfe joletfapientia
indica-re9 quam gloria contemtione.jQui
enim ambhione diftrifl't9 hominum rit«Mlft/CU-IB o |S *1 mufcuhs intueniur, aperte
declarant%
nondumJe mentis
aciem in
naturama·gnificentiam
intendiffe.
k) Gloria &
farna eft quafi concornitans
quod-dam virtutis teftimonium,vel
cau-fa ejus impuliiva, non vero
finis
ultimus adionum humanarunuVIII
Deinde Erudito opus eft
ingenio
atque judicio, ut artes
quaslibet
ala*
criter percipiat, dotesque animo
inditas aliis feliciter exponat. /«·
genium
vivida
& infignipollet
ima-ginandi facultate ,
adeoque
rerumimagines dextre fibi
repraefentac,
earumque inter fe
fimilitudines
ce-lerrima mentis agitatione depre-hendit. Felix ejusmodi ingenium
plurimum
adjuvat Poétas &
Orato-resinrebus& promte
inveniendis &
vivide exprimendis, ut
id,
quod
di-cunt, coram cerni videatur.Ad-eft etiam ingenioiis plerumque
lo-quendi
reddendique
promtafacul-B tas
ill Κ ο Μ
tas & ίή omnium fiåionum genék ribus inveniendis infignis quasdam
follertia, qua? in aures
^otius
quammentem illabitur, niii judicii tru~
tinafingula rite ponderantur. Judi¬
cium verofubtiliter´derebus,
ctiam a fenfuum commercio
remo-tiflimis, judicat, & in ideis a fe in-vicem difcernendis occupatur, ne Silarum fimilitudine decepti rem
unam pra? altera fumamus. 1)
Hu-jus igitur operatiocinia diriguntur,
ne extra orbitam evagentur: clarae & diftin&a? rerum idese habentur: nnum denique ex alio accurate
colligitur. Quod eo melius
infti-tuitur, quo minus indulgemus
fpeciofis quibusdam facukatis ima-ginativae fimulacris & inventis»
Addo Memoriam, eruditionis
com-paranda? non leve adminiculum,'& cuftodem ejus fideliffimum, qua?
proinde erudicum noftrum &juvat
& exornat.
$. nr,
m o m i«
§. ix.
Antequam vero vaftum erudi-tionis pelagus ingrediaris,
de
me-; diis illuc perveniendi follicitus fis. Illa vero non tam meis, quam Ce*leb. Buddei, verbis receniere
ve-lim : m) Bodos &in qualibet feien*
tia prafiantes viros audias: hbros uti-les legas: quodque pereepifli acri <&*
indefeßd meditatione perjequaris«
Haud facile dixerim , quot
com-moda fecum ferat inftitutio viva: hac enim vel momento temporis
in finum noftrum efFunditur,
quod diuturna plurium annorum
cura coacervatum fit, idque
nul-!o cum noßro labore, magna ve« ro cum animi noflri voluptate
con-tingit» Tarnen, ait Fichetusn)y
flu-dium illudaudiendi erit conftansac perpetuum, non interruptum, nec
hiuleum; alioquinconnexio
do&ri-narum, qua? animaitudiorum
me-B 2 ritor
tri) De cultura Ingen, p. 406. n)
to SS o 'S
rifo dicitur, inde turbatur, &
audi-tor hocquidem
modo concluiiones
aliquas, nonvero nexum
rerum,in-telligere difcit:id
quod eruditioni
veras adveriatur, & ad
fuperficia-riäm via eft certiilima.
Deni-que aurculfatio
illa
eric
attenta, omnibus cogitacionibus alienis,attentionem noftram turbaturis,
quantum fieri
poteft,expuIfis.
Certiffimum quoque in
literis
proficiendimedium eft, Bonorum
Librorum le£Ho, cum acri &
di-ligenti meditatione
conjun<fta;
qua fit, ut propria velutnobis
fiant,
qua? percepimus, 8c in utilitatemnoftram convertantur. Zenoni,
Sroicorum princip?, de folida
eru-cfifione folliciro, Apollinis
Oracu-lum refpondifle dicitur;
σνγχρωτίζε-σ$αι τοις νεχροΐς. Quod eo perci-nere facile intelligitur, ut illf, qul
ad vera? eruditionis arcem
conten-dunt, libros diligenter evolvant,
8c
ailidua mortuorum confvecudine
utan-.38 ο Ε <**
utantur. ο) Reéte
Saresberienfis
Policrat ρ): In illorum
fententiam
facillime cedo, qui
creäunt,
fwe le¬
dtone audorum non po/je fiert homi-mm literatum. Quinam vero le¬gendi fint, & olim &
hodie
noneadem omnibus opinio. Ut
ingenium, fic ftudia &
inftitutum
noftrum confiderare debemus. De
librorum diverfitate, variaque eos
legendi ratione eleganter
difTerit
Baco Verulamius. q)
Quomodo
afingulis proratione
profe&uum
in-ßituenda fit leétio, indicatbSchef-ferus.r) Quole&a
tenaciusinha?-reant menti, iludium excerpendi noneritomittendum. Hoc Fiche-tusr)ftudiofismagnopere
commen-dat,utquicquidinoptimis
libris
fci-tu dignum, auditu
jucundum fit,
referant verbo, vel fcripto.
Scri-B 5 ptio
ö) Buddeus
l.
c.p.410. p)Lib.
8· cap. 9. q) Serm. Fid. 48.deßylo cap. 6. s) l. c. t)
Lib,
tt Μ o ■
ptio enitri res
quaslibet
animoal-tius imprirnit.
Quintilianus
t)
ap*pofite in hane rem;
ISIunquam^in-quit, Jolida atquerobufta
juerit
eloquentia,
nifi
multo
ßylo
vi-res acceperit. Nam
flylus
redt-git in corpus,
quicquid
leäione
coU
letfum eft. Neque enim
in
multorum praeceptorum
fubtili-tate elegantia eruditionis
confiftit;
continua exercitatio, quse periti Do&oris aufpicio inftituitur,
im-moetiammeditatio omnia efficient# $. XI.
Quemadmodum adcorpus
fuften-tandum ope & auxilio aliorum
ca-rere non pofTumus; fic, ut
fapere
difcamus , eruditos faepius
conve-nire par eft. Certe
compendium
fcientia? eft, viros eruditos fubinde
confulere , qui viam redarn
indi¬
cent, &genuinos fontes
nobisape-riant. Quantum utiiitatis
inde in
nos redundet,
pluribus
probat
Ma*
o li *$
Marefius: a*) Converfatio unicumpce*
ne in hac vita inter homines adjumen-tum efl 9 quo autanimum recreemus, aut humana focietatis vinculum tuea-mur.
Peregrinatio quoque literarum ftudiofo , debita icientia munito,
magnam adfert utilitatem. Hasc
enim facit , ut eruditionem
artes-que, quarum defiderio flagrat, eo
dexteriusfibi comparet, quo citius
ex moribus aiiorum populorum eam fibi prudentiam acquirat, qua
Reipublic®, Patrik, fibique ipfi prodefTe poifit. Cordatiifimus Phi-lofophorum Epiöetus id admodum
liberale & natur® hominum
ad-commodatum putat, non ftirpium
more in uno loco h®rere; led &έας
ένεκα, alias provincias obambulare.
Hinc egregiam & fingularem eru¬ ditionem fibi peperere Ulyiles &
* Hercules
, qui urbes multas
vide-runt , & viros eruditione claros
*4 ° W
J
inviierunt.Gloriatur
Democritug
apuddementem
Alexandrinum
&
*
Eufebium , fe
peregrinando
egre-gias
fapienti«
opes
fibi
conquiii-vifTe. Nos ex
hfs
concludimus,
quod
peregrinator
,ea
,qua
dixi-mus, fciencia munitus, non
poflit
non, Divinisaufpiciis,
multiplicem
experegrinatione
fruåum
colli-gere.
XII.
Siquidem non tantum
intelleflus
- ·*I
habet in exercitio
eruditionis
quod
♦ cognofcac ,Ted
&
quammaxime
voluntas quod agat;
hinc
moribus
etiam, eruditus
aiciolo,
dodrin«
fpeciem
mentiente
,difcernitur.
Promovetur maxime per mores&
eruditio , & hominum
felicitas,
vel ratione animi, quipoliturj
vel
ratione corporis,cujus ianitas
ope »vit« inculpat« coniervatur;
veide·
nique ratione
fortunarum &
fecuri-tatis extern« , ubi probi &
inno-cen#■ύ
κ ο m ιτ
centés contra improborum infuriäS
defenduntur. Bonos igitur mores iludiorum cultori neceilarios e(Te , indicat notiflimum illud : quiprof,ϊ*
cit tn literis deficit in moribus,
plus
deficit, quamproficit, Feredixerim,
exiguamerudicionem,cum moribus
conjunétam , plus publico prodefle,
quam nudam quandam omnium
difciplinarum & artium
cognitio-nem. Ipfa quoque
experiencia
te-ilatur , quod mediocriter doåi.»
qui urbani & comes funt , magis
fe commendenc, quam
Polyhifto-res , a virtute ac moribus
alieniffi-mi. Puritati itaque & innocentiae vitse ftudendum erit humaniorum
literarum ftudioio.
5» XIII
CureleganterEruditorum nume¬
rusfit exiguus, hane imprimis
eile
caufam opinor, quod vix
unquam
•
\ aliquis exftiterit eruditione,virtute ac integritate clarus
, qui non
fta-tim invidiam virtutis fuse comitem
ιό Μ ° ϋ
fitexpertus. Ut, inquit
Voweriüsy)
Utiores agros denfa virgulta & labru·ßaJentibus inneχacitius occupant: itα magnoanimo , verdevirtutis & optima
mentis amanti, livor <&* odiuminßdias flruunt. Nimia deinde oritur
lite-rarum negligentia, (i eruditi in
veftitu ceterisque corporis integu-mentis peculiare aliquod quaerant,
obquod eruditionisnomine infigni-ri cupiunt , & cum priicis
Grsco-rum Philofophis barbapallioque tan-tumpbilo/opbentur z). Hi elegantio-ris literaturae lumen pedantifmima¬ lö obfufcant: quippe qui omnium
fapientiffimifibi videntur, aliosque
fe doäiores , tanquam umbras
vo-litantes > alto fupercilio defpiciunt.
His vero , doétrinam faftu
corru-ptam mentientibus , merito occi-nas illudEpi&eti : Ol homo , vide,
quo (apientiam mittås , ne illa , non
purgato vafiy computrefcat.
Deinde
ele.
y) Tr% de Polymatb. p. 4.
Κ ο Κ 27
eleganter Eruditorum numerum minuit perverfus feculi genius ,
qui ad eruditionem ac eruditos,
tanquam ad confcienthe fua? carni-fices & ignorantise iuas teftes
nau-feat, deli&a eorum minima oculis
perfpicillo armatis intuendo,
adeo-que fcelerum nota ea maligne
tra-ducendo. Certe inter ira? Divinéfr
documenta hoc pr^cipuum habe¬
tur , quando illorum numerus
mi-nuitur , qui pietati operantur, &
juventutem patriam ad bonam
fru-gern ducere allaborant. Hos ergo malediftis infe&ari definat
hodier-na vel invidia vel artificiora
proter-via, quas eruditionem elegan¬
temcum iuperficiaria temere
commifcet. Μόνω τω Θεφ Μζα.
o
JDctr AUCTOREN.
* #
& tvetf att roanfcta rodcjett
Xii ivtéöeté macfra
i)öfj
©t: mara angeld^en2tt minna mittett lof*
3 drané dfcfa mdnina
2it lt)]a fom en
jfbi/
Sir liufmare dn boning/ SBtD taßa norfcené poL
©t! drané 65ga thronet
©tä Iptfatté foicf ttire&é: SJlefc tmafcené tdcfa fronor/
fcu/ mm 2Bdn/ ti(fret>&
η
r.
OLOF THEL
AUS
utgaf
@ίί
JP«cfr« Marbornsprof.
Jp/|$r
wacfert
wettoct·
wacFt«
■MM lebet·/
.fjtvar att ct wacFett
famntag
ge;9Wr
bygbetts fcwit« panb
upk»bet/
©en Phoebi t(troner νυίΙ befe:
©a bubbeltttltjebofrwett gtfnter; ©efi glanté mer (Iton »in fölen
bltf<
. . »er.
©tt
(iolta Harbötn
i tfn prpbnab/ ©u bör för bygbeit buga tig; ©tår et btt wcttt bygbeitslpbnab/©å gär bin fot ittattg wulte fttg: Sfften bittieé wett οφ
bygbttlljopa/
©tt loftotl «rött bå utropa.
jfrött itieb be lilibc tt)d( bit fitille/
©Oltt i Varnajjens gärbat tillé; ©acf t
^rotfiftigbetene
gtfle/Dd) bcnneé itcftjcté «glor tnfné: 2ng
«tbarbet
tii (lufrouD bona;<Sä blir fann bygb Din
hebere*
fron«. jp»ur tracfet: wisbome
ftagb
fannnttnué/
Jjat bu/
min
Watt
Iοϋ
tmfat
bäftt 21) (Irtl titt
ftatltj
af
Nympher
btnnaé/ ΦΛ biefjatt bit af Phcebo fdft.
©i! letbom fan tncb
hanqw
frönaé:£>ygb
rneb
obobliglpet
belbnaé-Johan Chrtstopher