Dissertatio gradualis sistens chemiæ progressus a medio sæc. VII ad medium sæc. XVII, cujus partem priorem venia ampliss. facultatis phil., præside mag. Torb. Bergman ... publice ventilandam exhibet Petrus Afzelius Arvidsson, stipend. Wictorin., Westrogot

DISSERTATK) GRADUAllS

SISTEN5

CHEMI/E

PROGRESSUS

A MEDIO SJEC. VII AD _MEDIUM

SiEC.

_XVII,

CUJUS PARTEM PRIOREM.

VENIA _{AMPI.1SS, FACULTATIS PH1L,,}

PR&SIDE

Mao.

tor

ii

_bergman,

Chemije Prof. Reg. et _{Ord., nec nok Equite aukato}

Reg. Oäd. de Wasa r " > j

. ... > r

PUBLICE "VENTIL AND AM EXHIBEV

Petras

_Afzelius

_Arvidsfon,

Stipend- _{Wictorin., Westrogothus.}

IN" ÄUDIT. _{GUSTAV". MAJ. D.} n JUNn 3782,

H. A. M. S.

V PS AhlJE y

PIRO

AMPLISSIMO atque EXPERIENTISSIMO

DOMINO

Dovt.

_JON/E

SIDRÉN,

med. pract. professori regio et ordinario,

reg. sog. scient. ups. membro,

h. t.

RECTORI MAGNIFICO ,

EVERGETiE SUO et PATRONO

PROPENSISSIMO,

Ut animum _{gratum et}

_beneficiorum

_memorem

quaiicunque

documento

publice

teftetur,

diflertatio-nem hanc fumma, qua

decet,

pietate

et

reverentia,

D. D. D.

CELEBRIS TUI NOMINIS

ohfervantißimus

historie chemie

medium seu obscurum £vum.

Exiftimare oportet nnturam muha et vnria a rebus ipfis edoSiam et coactnm _{ejfe; rationem vero ea, qua ab iüa fibitnnndnta et tradita futrunt,}

pofterius adciQ-atiora et politiora reddidijje, et iyventis addidtjfe, in nort-nullis _{ckius, in aliis} tardias»

Laer t i us.

§. l

Idea

_generalis

_hujus

_periodi.

INciPiT

Alexandrina, circa medium

hccc

aetas a

deftrucla

fere .fkculi VII,

per

Arabes Bibliotheca

et ad

pri-mas fcientiarum focietates inftitutas _progreditur

paul-lo _{poft medium faeculi XVII, annos circiter mille}

com-ple&ens. Scilicet anno 1651 Academia del Cimento Flo«

rentiae fundata eft, 1660 Societas Regia Londinenfis a Carolo _{II, 1664 Academia Naturae Curioforum,}

tan-demque 1666 a Ludovico XIV Academia Scientiarum

Parifienfis. _{Tenebrae, quibus Hiitoria Chemias hoc}

in-tervallo involvitur , ut eam cum Hiftoria Civili medii

aevi _{comparemus, vel exinde potius denominemus, fa¬}

che _fvadent, et in _{fequentibus narranda luculenter} hu¬ jus aevi explicabunt indoiem, quae fufficientem quoque

praebet rationem, fi quis Hermeticum vel Älchemiflicum

nominare voluerit.

A) Primo intuitu conßitutio ipja politica in il'lis

regi-onibus, ubi fpagyricae artes in primis fedes fixeranr,

barbariem _{eamque maximam prodit. Incolae nempe}

ra-z Hifiorice

che

in

i

a

medium,

tfvum

rabice felicis, quos Saracenos Ptolemrcus

pridem

nomi-nar _{tf), per} plura

faecula

imperio Romano

plerumque

ad-di£ti, in exerciribus ipüus

fubinde

ftipendia

meruerant. At circa initium Reculi VII, imperii habenas tenenre

Heraclio, iEgyptum

occupabant,

quam per tres annos

invadere minati erant. Paullo ante fidem

Mahometanani

amplexi erant, et,

Mahometo

duce,

Syriam

devaftaverant.

In _{.fEgypto una cum}

aliis

monumentis

fcientiarum

cime-lia novi domini crudeliter vexabant. Ptolfm^us

Soter

Academiae, qute Alexandrise erat,

conditor,

inlignem

quoque

Bibliothecam

colligere inceperat,

eaque,

tempo¬

re _quo

moriebatur

filius

ejus Ptolem^us

Philadelphus,

centena millia Iibrorum dudum continebat, quorum nu¬ merus deinde ad fcptingenta usque millia

paullatim

in-crevit _{b). Omnes,}

_qui

_obtineri

_poterant

Codices

manu-fcripti,

adcurate

et

nitide

defcribebantur,

et,

avtogra-phis

fervatis,

apographa

poffefforibus

reddebantur,

ad-ditis interdum largis muneribus.

Prima

colle&io

quaclra-ginta

millia

Iibrorum

habebat

et

in

parte

urbis

Bruchion

di£ta, altera trecentis

millibus

conflans in Sarapeo

lei

va-batur. Illa ex improvifo igne

confumta fuit

Jülio

C/e«

sare Alexandriam obfiderite; hrec autem

licet

facpius

fpoliata, ita tarnen,

damno

paullatim

refarcito,

au&a

fu¬

it, ut numero

Bruchionicam

tandem

fuperaret

c).

Huic

quoque

acceflerunt

ducenra

millia voluminum

ex

Perga

mo _, qüae Cleopatra

dono

dederat Marcus

Antonius.

Cum autem anno 642 Saraceni vi&ores hujus

Bibliorhe-cse potiti _{erant ,}

Philofophus

quidam

Johannes

Pbilopo-uus, qui magna in

laude

et

gratia

erat

apud

Ducem

eo-rum Amri-Ebnol- As, partem petiit. Verum

Cal'ifa

O-mar ,

a) Geograph. VI: 7.

b) Strabo L. 17; Euseb. Chron.

Hißoriit

chemia

medium avum. £

mar , cujus fine permiflu eam Philofopho tradere non audebat, omnes, _{qualescun-que} elfent, libros deftrui

jus-fit, eos, Ii cum Alcorano confentirent, inutiies, (i ab

illo dilfentirent _{noxios, judicans. Hinc quaruor miilia} balneorum , per fex et quod excurrit menfes.,

manufcri-ptls unice calefaciebantur d). Quanti ejus temporis

he-roes litteras _{fecerint, hoc exemplo fatis} elueet. Simiii-ter Gothi _{aliaeque vagantes nariones} ubique _rerrorem

longe lateque fparferant, viftas deprtedantes gentes, fed

fpecialia filentio praeterimus, quiim fatum iEgypti, ubi huc usque praecip.ua Chemiae fe des fuerat,

attulilfe

fufFi-cere _{pollit, ad dijudicandam fcientiarum conditionem in} aliis terris.

Quamvis initia Imperii Mahometani lirteris maxime

fuerint fatalia , et meliora fperare prohiberet ipfa

religio-nis _{conftitutio, interim} tarnen haud ita multo polt fub Dynaliia Achemidica mitiori vultu ipfas Fortuna

adfpe-xit. _{Abu-Jaafar-Almansor hujus familiae fecundus, qui} faeculo VIII fedem _{imperii Babyloni collocaverat, tum}

folidiori Alcorani _{peritia, tum maxime amore, quo fei;}

entias, inprimis Aftronomiam, ampleftebatur, inclaruit,

Crefcebat _{poltea hic amor. Harun vel Aaron Ra¬}

schid, qui eodem tempore quo Carolus Magnus

vive-bat, _{pluribus Philofophis fanuliariter utebatur} et ex

col-loquiis cum ipfis inftitutis plurimum capiehat voluptatis. Ex Arabiae autem _{Principibus nemo filio qjus Abdalla}

Almamun _{palrnam praeripit. Tra.ftabat hic gubernacula}

imperii ab anno g 15 ad 83 dementia hon minus ,

quam ardore lirteris proficuo

gelebnj.

Siimrno ftudio

_li¬

bros, _{cujuscunque Ungute} erant,

coflegif

, eosque adcura-te _{vertendos curavir.} Pacem cum _Impcratore

MicHAe-A 2 LE

4

Hifioria

chemice

medium

<evum

le III fa£urus, inrer alias conditiones hanc cfuoque

exe-git, ut Tibi in Grsecia

libros

colligendi

exportandique

daretur _{poteftas. Ab hoc tempore}

_feientias

apud

Ära-bes in Oriente et Africa afyla reperiifle plurima

inveni«

mus. Hi cultores hönorabant et Academias, ut

littera-rum cognitio divulgaretur,

inftituebant.

Aftronomiam

in _{primis et Alchemiam, hac}

_{tempeftate intimo}

_nexu

con-jun£tas, magni faciebant. Et

poftmodum

harum

feien-tiarum connubium non penirus defiit in Europa.

Cele-bris Tycho Brahe non tantum iiderum motibus erat in¬

ternus, Ted etiam laboratorium habuit, in quo corpora

terreftria _{ignet orquebat: magnus quoque}

_Newtonus

_che*

micis laboribus fuos nonnumquam interrumpebar fubli« mes calculos, alia exempla _ut lilentio _{praetereamus.}

Interea artes liberales omnes Europa fere

exula-bant, quam inundabant barbarae gentes

huc

et

illuc

va-gantes, armis opima quaerentes

fpolia.

Tali dominio

nihil eft Mufis deterius. Ipfis tarnen favebat Carolus

Magnus, Princeps eo tempore

potentiflimus

\

qua

maxi-mam vero _partem inftauratio ipfarum

expedirionibus

_>

religionis caußa ad orientem

fa<ftis,

tribüenda

eft.

In-ceptae funt circa finem

faeculi XI

et

aditum

ad Arabes

paraverunt, occafionemque

Europaeis

praebuerunt,

illorum

thefauros litterarios in fuos vertendi ufus, Conftantino»

pole anno 1205 a

Chriftianis

capta,

haud exiguus

manu«

feriptorum numerus ibidem

inventus in

Europam

migra-vit, ubi fenfim magna pars in notiorem

linguam

verte-batur. Circa annum 1230 Imperator I ridericus II

ad

colendas _{ingenuas artes operam}

_conferre

_{coepit, hunc}

imitabantur alii _{Principes, adeo} ut illae,

deferentes

qua-Ii _{priftina domicilia, nova in}

_noftra

_parte

_{orbis magis}

magisque quaererent.

Superftitio

vero, qua

adhuc

labo-rabat _{Europa , progreflus Scientiae}

_Naturalis

_quam

Hißori«e

c

k

emra

medium

avunu

me _{diuque retärdavif. Magorum}

inftar

_er

prseftigiato-rum, _{igne et morte}

puniendi

cenfebantur

_omnes,

qui

naturae _{adyta perlufirando, ejus ve!}

aliquantulum

fibi

ad-quifiverant peritiar. Senfim ramen

diflipatis denlioribus

tenebris, liberiorem campum na£li funt artium cultores, in _{primis faeculo XVI , quo tempore}

_ecclefia

_per

Luthe-rum a förd i_bus, diuturnitate temporis ipfi adfperfis, fuit

repurgata»

B) Si §ciej7tic£ Chemical prcgreffus generatim

confide-rantur, inveniemus quidem varias corporum proprietates fuiffe _{indagatas, quae ramen nec}

_adcuratiori

_examine

de-terminatas , nee, ur decet, rite inter fe comparatse, va-gam tan tum, nulloque ordine

fyftematico

adligatam

con-geriem efßciebanr, adeo ur confufione et

caligine

fcien-tia adbuc effet ©ffufa. _{Moles experimentorum, quae ad}

finem _{hujus periodi admodum magna}

_evafit,

_fed

_rudis

indigeflaque , haud diflimilis erat

ingenri

cumulo

faxa,

ealcem , arenam, trabes, tignaque continenti, quse

qui¬

dem pro exfbuendo aedifkio necefiaria

funt,

fed ad

fi¬

nem _{propofitum nihil valent, nifi perire}

ordinata

_et

con-junöa. Falfse quoque et perverfae

opiniones

a

plerisque

receptse, renebris augendis non parum

inferviebant.

Au-rum ex fuis principiis _arte eomponi

poffe,

_et

medicamen-ta, omnes morbos fanatura, quin et mortales immorta®

les _{redditura, inveniri pofle fibi perfvadebant}

_haud

pau-ci. Divitiis _{itaque unice inhiabant er viram}

_ultra

ter-minos confuetos _{producere qucerebanr. Erat}

_hare

_meta,

quam pertinacibus inquifitionibus attingere

fiudebant

na-turae fcrutatores. Verum fummo fimul fiudio, ne aliis. ad haec maximi momenti _{problemata folvenda operam}

quamdam conferrent, fugiebanr. Proprios fibi

fingebant

chara&eres er _{figna, atque ridicula er} meraphorica di-eendi ratione utebantur, adeo ut nec verba eorum, nec

fcri-6 Hißorice

chrniä

medium _{a v um.}

fcripta intelltgerent alii. Interim tamen haud pauci pro-dibant libri, quem vero in finem compofiti fuerint,

dif-ficile eft _di&u, dum, ut ea obfcura redderent, omnem

movebant _{lapidem. Hic fcribendi furor eo magis}

admi-ratione _{dignus eft, quo certius contendebant, auri}

con-fe&ionem, artem effe captum humanum longe fuperan-tem, nec nifi a Deo dignis, _quos tum adeptos voca-bant, patefieri. Haud parum quoque fupplicii illis

im-minere _{adfeverabant, qui arcani notitia inftru£li, hanc} aliis quocumque modo imprudenter prodebant.

Per totum fere obfcuri _{hujus sevi fpatium ignota}

erat ars _{typographica, hinc omnes} libri _{magno cum} lä-bore defcribéndi erant. Hoc vero non _impedivit, quo-minus magna ipforum divulgaretur multitudo, forfan quia

magnum ab ipfis au£lores colligebant lucrum. Raro ad» modum hi nomina fua _{fcriptis appofuere, fed anriquis} vel _fiftis, ut' fides ipfts eo major haberetur, utebantur.

• _T

,*.;/ ♦ ».: >i . ■ ' . '*-x*7."I "l . ' ' }

Crescebat interea omnibus fere locis

Chryfopoieti-corum _{numerus, non ira vulgi erga iilos} favor. Africst

incolis ars haec divina adeo arridebat , ut Feifte

vixpo-tuerit coereefri. _{Qiiidam Elixir illud} , quod metalla

vi-liora in aurum _{vetteret, quaerebant. Plufes vero aduF}

teratiörie monetae divitias _{colie&uri, manu truncata} perfi-diae pcenam luebant e). Pontifex Johannes XXII

ftecu-lo _{XIV, eos tamquam impoftotes in Bulla: Spondent, qua}

non exhibent &c. _{publice condemnavit. Idem quoque,}

fteculo XV faciebat Henricus _{IV, Rex Anglise, et Fa¬}

cultas Medica Parifienfis anno _{1609, ut alia} , quoe

per-pefli funt infortunia, filentio prsetereamus.

Ad

Hiflorla chemiamedium ccvnm« ₇ Ad occafum _{vergente hoc aevo Svcietas. Rofcce}

Crn-cis Germaniam turbare _{ccepit, temporum genio omnino} congruens. Dum fcientiarum Academiue, hand ita muh

to _{poft inftitutse, naturae arcana experimentis}

extorquen-da et in fuis actis candide _{explicanda fibi proponunt,} eoque ipfo temerariis et obfcuris myfteriis ruinam

pa-rant, haec non tantum metallorum transmutationes et me¬ dicinarn univeiTalem fibi _{vindicat, fed etiam per} caba-lam et numeros fibi _{fapientiflimis, invifibilibus, ignotis}

et _{fingulari Summi Numinis cura fervatis, omnia} inno-tefcere , immo ne cogitationes quidem celari pofle,

con-tendir, cetera, quae fummam fapiunt dementiam. Ah

anno _{1609 ad 1630 incredibilis librorum farrago de hac}

fraternitate _{prodiir, fed nihilo minus etiamnum} dubita-ri _{potelt , utrum talis umquam exftiterit, an vero per}

nnicurn vel faltim _{perpaucos , tota Europa fuerit illufa.}

Ejus nomine faftam narrationem heic interea _paucis

commemorare hceat. Nobilis _{Germanus, aiunt, anno}

1378 in Arabia proficifcens, a fapientibus iftius regionis numquam antea vifus, nomine falutatur, omniaque rela-ta _{funt, quae illi umquam acciderant. Eli fuis arcanis} illum imbuebant. Poft reditum in _{parriam nonnullos}

in-ftruxit _{difcipulos, et tandem anno 1484 vitam 150}

an-norum cum morte _{fponre commutavic. Succelforum} qui-dam anno _{1604 tumulum et in eo, praeter infcriptiones} maxime _{notabiles, librum quoque aureis exaratum} litte-ris invenit. EJeic feriem _{abrumpunr. Ex illorum}

con-fellione _{fupra exrraximus prsecipua momenta. Sex libi}

praefcriptas regulas perhibebant: i:ma quod fub irineri-bus aegrotos _{gratis fanarent}3 ^:da quod ufui, in regione

ubi verfabantur , recepto, femet veftirent; 3:tia quod fi.

ne _{legitima cauffa}

conventum generalem annuum non negligerent; 4;ta _{quod quilibet} fräter, dum mori vellet,

fucceflbrem _{dignum nominaret; 5:1a quod Rofea Crux}

2 Riftoritf c

bewirf

medium rfvuin.

illis efTet inftar _{fymboli; 6:a quod haec fraternitas per}

loo annos occultaretur follertiflime f). In Gallia haec Societas _{parum profecit, et poft annum 1630 ejusdem}

rumor _{paullatim obliterari ccepit. Hoc anno Mormius}

quidem ejusdem arcana in Hollandia obtulit

Magiftra-tui, fed non nifi. contemtu propofitio fuit remunerata.

C) Quum in aliis prorfus rebus occuparetur Scientia, quod artibus cbemicis auxilio effet, haud quidem fuit

ex-fpe&andum. Interea tarnen perfe&iores fenfim

redditae

funt, partim cafu, dum breviores et meliores

methodos

forte inveniebant _{artifices, partim tentando, dum alia,} quam a magiftro monftrata via, incedere

periculum

fa-cere _{quispiam audebat, partim etiam} male

cadentibus

tentaminibus Alchemifticis. AlHdui hi fcrutatores

num-quam forte, quam quaerebant, attigerunr metam,

fa?pe

tarnen er _{inopinato, utilia multa, quae} alioquin fine du¬ bio adhuc laterent, detexerunt.

Ad Cbemiam medicam _{quod attinet, quibus pars ejus} theoretica hac aetate _{praecipue innixa} fuit fundamentis,

infra _{feparatim explicabimus, beic vero de parte}

_ejus

Pbarmacevtica pauca dicere e re eft. Prolixae

Mithrida-ticorum, Theriacarum et Antidotorum compofiriones, ümpliciora medicamenta parum aeftimata

fuifle fatis

de-monftrant, quae et neceflario rarefcere debuerunt,

poft-quam Graeci et Arabes, quis formulas

longiffimas

red-deret, inter fe per piura faecula certaverant.

Dum

fci-entiis Arabum occidentalis _Europas pars illuminari

inci-piebat, fpiflae adeo erant

tenebras,

ut nec

ratio,

nec

fenfus externi, de emendatione proficua ullam fuggerere potuerint cogitationem. Ad

praefcriptum'ARiSTOTELis

me-

dica-f) Conferantur inprlmis Morhofius in Polyhiftore et Mor¬

Hiflovia

cheinia medium

avum. ß

dicamenta in _{frigida et calida, ficca et}

_humida

difpefce-bant, quae pro re conjungebantur. Qualitatum

attenuan-di, incrafiandi, debilitandi, adftringendi, et quae funt

re-liqute, auctor erat Hippocrates, quibus deinde mirum in

modum abutebantur Erasistrates, ejusque adfeclae. Quod

medicamenta, alia in certas partes, unde cephalica, ilo-machica, diuretica, hepatica,cetera,habemus; alia intotam fubftantiam _{agerent, poftea orta eft opinio.}

Unamquam-que qualitatem in quatuor gradus, gradum quemlibet in

tres _{partes dividebant. Compofita porro examini}

fubji-ciebant, _quibus, fi mendo quodam laborare credebant,

corrigens addebant: ne digeftio vim infringeret, pro-te£fcore inftru&a fuerunt, nimis feftinantibus comitem

tardarurum, lentioribus impulfurum, in certas a&uris partes viam monllraturum, adjungebant. Alia

denique

pro ratione temperamenti aegrotantis

immifcebantur.

Tan-ta adcuratione arithmetica hoc _tempore exercebatur _me¬

diana.

Qui medicamenta circa medium faeculi XV

vende-bant et _{Pharmacopolae vocabantur, praeter colle&iones} formularum , vix aliis inftrufti erant libris, quamquodam

ab Avicenna, alio a Serapione de plantis, alio a Simo¬

ne Januenfi de fynonornis, alio, über Servitoris di&o, de _{praeparatis plantarum et inedicamentis quibusdam}

che-micis, duobusque Antidotariis, Johanne Damafceno feu

Mesue et Nicola© Sakvnitano. Ad finem ejusdem faecu¬ li _{Pharmacopceam generalen» (cripfit Nicolaus Ptevoft>} Medicus _{Touronenlis, quse aliorum omnium, in primis}

vero Antidotariorum formulas continebat _{g). Plura de¬}

inde _{ejusdem farinae prodibant, Difpenfatorium aurem}

au£loritate _{legis munitum primum erat,}

_quod

_{ex aliis}

B

ex-g) Titulus: De compofitiorié medicamentorum particularium &c.

n Hifiorid chemice medium avum.

excerptum edebat Valerius Cordus, quodque ex

fena-tus confulto _{Norimbergae anno 1542} publici juris fa£tum,

et, inftar cynofurae , Pharmacopolis traditum fuit.

Plu-rima _{compofita non nili mixturae erant vel praeparata}

fimpliciora, ut extra&a, decocta, eleftuaria, fyrupi et

quae funt reliqua, Aperte tarnen defcribit

modum,

quo

faciendus _{atber, (} quem oleum vitrioli dulce appellat, )

cujus non nifi obfcuriora apud Basilium Valentinum

ex-ftant _veftigia.

Medicamenta fublimioris chemiae ope paranda, ra¬

ra _erant, licet _non prorfus ignota ad inifium _quoque

hu-jus periodi. Imperator Constantjnus IX,

Porpbyroge-neta dictus , qui anno 959 mortuus eft, in vita Basilii

Macedonis avi fui, Xmperatricem, cum morti viciniffima

erat, h tb

$o$b

sccypcc, refe£tam fuifte narrat.

Conradus

Gesner _{fyrupum rofatum heic indicari}

_demonftrare

qui-dem conatus eft, _{ponit nempe} quod rhodoßagvin fit idem ac rbodoßattum, fed ex _{hujus praeparatione,} quam defcri¬

bit Paulus _{JEgineta, facile patet, lllud fuiffe}

_fyrupum

rofatum. Si autem _{pluribus retro} faeculis idem

fignifica-tum fuit allatis duobus nominibus, non inde fequitur,

ut _{jam etiam fynonoma eflent, Actuarius} rhodoftagma

quoque memorat, fed ex ejusdem ufu facile patet, illum

fub hac denominatione _{aquam rofarum ftillatitiam}

indi-eatam voluiffe. Er cur _{jam ignota effet deftillatio, cu¬}

jus aj^pararus dilucide defcripferat dudum

Geeer?

Cete-rura medicis debemus Arabicis, _praeter notitiam quorum-dam _{purgantium, uti mannte , fennae,}

_rhabarbari,

tama-rindorum, caffise et myrobalanorum, nec non mofchi,

nucis _{mofchatae, macis, cariophyllorum , aJiorumque aro¬}

matum, faccharum , quod loco mellis in fyrupis ,

jula-piis, confervis et quibusdam confe£tionibus

adhibebanr.

Rhasis faeculo IX vel X mercurii_{fublimati corrpßvi} men¬

tio-Hifloriß

chtmice medium

<evum. u

tionem _{facit, et Avicenna fteculo XI non folum de}

il-lo, verum etiam de arfenico [\uhlimuto, aqua

deftillata

ro-farum et deßiüatione offtum criniumque loquitur. Johannes

Mesue, junior

Damäfcenus,

faeculo XII aquam deßillatam

rojarum et olea ex fuccino, bordeo et lateribus, tarnquam

veteribus _{nota, memorat. Saeculo tandem XIII magis}

in Medicina invaluit Chemias ufus. Thaddäus

Floren-tinus, qui anno 1270 annos .natus circiter o&oginra

mo-riebatur, inter medicamenta chemica fpiritus vini vires

extollit. Basilius Valentinus antimoniutn multifarie

prae-paravit , ejusdemque ufum valde commendavit,

quod

autem _{experimentis minus} felici fucceflu in monachos fuae focietatis _{inditutis, occalionem illud antimonium,}

quafi antimonachale , nominandi dederit, falfo a

nonnul-lis _{perhibetur, quum ipfe hac denominatione utatur.} Theophrastus Paracelsus , medicamentis chemicis, ita

omnium in fe convertebat oculos, ut primus in Europa,

edet, cui munus Chemiam publice docendi traderetur,

idque Bafileae anno 1527. Scholafticos et Arabes ad

fu-rorem _usque odio habebat, fcriptaque Avicenna _et Ga-leni quafi _{furens in prima} pradectione cremabat, pile-um fuum do&iorem efle adfeverans.. Indudria ejus major

fada ed _{magisque invaluit differentia inter medicamenta}

chemica et Galenica. _{Opio et} bydrargyro _varios morbos

miro cum fuccedu fanade fertur. Singularis hujus viri

vivendi ratio admirationem non _{minus, quam inimici«} tiam _{ipfi conciliabat. Adfeclae ejus Josephus du Chesne,}

vulgo Quevcetanus di&us, Theodorus de Mayerne, et

qui fimt reliqui, omnibus modis praedantiam

medicamen-torum chemicorum _{praedicabant. Anno 1609} methodum

mercurium dulcem _{parandi notam faciebat Os. Crollius.}

Multa tarnen adhuc _{progredibus feientiae impedimento} fuere. _{Suprema Curia Parifienfis ufum antimonii anno}

i)65 edi&o prohibebatj quod renovatum fuit anno 1650,

i2 Hift_ori_a chcmia

medium

_csmim.

et ₁₆₀₉ Besnier _e facultate, quia antimonio ui'us

fuerat,

excludebatur. Anno 1590 codicem medieamentarium primo edebat Facultas Parifienfis. In

editione

anni 1637

vinttm invenitur antimoniatum, ipfurn autem

vdifpenfatori-um non _{prius, quam anno 1666} die

ioAprilis,

_a

Supre-ma Curia fuit flabilitum. Anno 1644 Pharmacopoeam

chemico-medicam edebat J. Schrodfr, quce tertia vice

multumque au£ta prodibat 1649, et

iftius temporis

Phar-macevticam exa£te dilineabat, omnia fere , qua: circa

fi-uem huj'us periodi _{nota erant,}

medicamenta

chemica

enumerans. Eodem circiter _tempore edita funt

Difpen-farorium AugruftanumC5 et Londinenfe,...Hafnienfe autem

anno _1658: Singula _pro cognitionibus

hujus

temporis

fcripta. Cetera omnia aevi

ohfcuri terminurn longe

ex-cedunt.

Sero admodum in Svecia inflitutae fuere

medicarnen-tortim tabernse. Cum fatali le£to incumbebat

Gusta-vus I, et animae et corporis curam gerebat

Magifter Jo¬

hannes, Ordinarius Stockholmenfis, Pharmacevtae

loco

aderat _{Magifter Lucas, eum tarnen}

_proprio

_non

inftru-&um fuifle _{penore, fed medicamenta}

_in

_ufum

_Familite

Regiae confervafte, et, ubi opus

fuit,

praeparafle,

vero

fimile eft, ita faltem res fe habuit cum Antonio

Buse¬

nio, cui anno 1575 die 21 Martii regnante Johanne

III

medicamenta, ne eetate

corrumperefitur,

vendendi

pote-flas data fuit, ea conditione, ur sequalis et recens portio

femper praefto eflet. -

Ejusdem temporis

monumenta

men-tionem faciunt Simonis Waiden , Pharmacevta? juxta fo¬

rum _magnum habitantis.

Circa

finem hujus

fseculi

au-gebatur Holmiae

tabernarum

numerus,

talibusque

fen-fim ceterae _{regni urbes}

inftru£tae fuerunt

b), fed

Phar-macopcea ftabilita primum anno 1686

prodiit.

_de b) Cel. Bjsrgius die Stockholmia.

Hißorice

chemue medium

avutn. 13

De Chemia Oeconomicce flat11 et culrura bis

tempori-bus, certi quid dici vix poteft, nec plura de

Techmca,

exceptis quce ad metalla et pauca alia attinent.

Scientia rei metnllica _{jam pridem} ante natum Chri-flum exculta erat. Aurum, argentum, plumburn,

cu-prum, ferrum et ftannum

eliciebantur,

quibus

vero

rno-dis _{plerumque latet; fine}

_dubio

_{rüdes admodum}

_et

lim-plices fuerunt methodi

ad faeculum

usque

VIII.

Saltem

ab hoc inde _{tempore metallorum fa^pius mentionem}

fa-ciuntj quae fuperfunt, fcripta.

Capitulare Caroli Ma¬

gni anno circiter 800 editum, argentum

de nßro

labo-ratu, Jerrarias et fcobes memorat. Charta

divilionis

Lu-Dovicr _{Pii, anno 817} divulgata, de metallis _quoque

lo-quitur. Olfredus , monachus

Weifenburgenfis,

argen¬

tum, cuprum et ferrum e terra, aurumque arenam

la-vando , in parria ejus erui narrat.

Ab hoc inde tempore rem metallicam formam

fei-entiae _{fyftematicce fenlim}

_{induxiffe cernimus.}

_Eo

_faltem

modo illam tra&avit G. Agricola. Libri ejus XII de

re metallica primum Bafileae imprelli

funt

_anno 1546, eos tarnen _{prelo paratos} fuiffe

menfe

Decembri anni

1500 oftendit

epiftola

dedicatoria. Eos

breviter heic

percenfere line

dubio

e re

eft,

qiium

praeeipuas hujus

temporis cognitiones contineant.

In

dedicatione

fe ni¬

hil _{apud antiquos}

_feriptores

_{invenilfe auxilii queritur,}

praeter aliquantulum

apud Plinilm

Secnndum.

Nemo

fuf-fieienrer _{partem aliquam , ne}

_dum

_toram

_traclaverat

ar-tem. Graecorum nullus, praeter Stratonfm

Lampface-mm, Theophrasti fuccelforem , qui libri de machinis metallicis _{jam deperditi au£lor fuit,}

_{feripferat", nifi forte}

Philonis Poetae Metallicus, qui etiam jam defideratur, queedam huc pertinentia tra&averit. Duos

l'ingva

ger¬

/4

Hißoria chemice

medium

cevum,

de materias metallicas etmetallorum experimento , quem

admodum confufum fuifle referr, et Caleum

Friber-ghjm de venis, de _quo dicit: _{vevter eam, quam}

Jumfit,

partem abfohit. Vannocii Biringuccii, tamquam

recen-tillimi auctoris mentio _{fit, qui italice de metallis}

fun-dendis, feparandis et agglutinandis agit, licet minus

per-fecde. His allatis addit: _{quo autem minus multi funt,}

_qui

de re metallica fcripferunt, _eo magis mihi mirum videtuv,

tot Cham(las

_extitijje,

_{qui compofuerint}

_avtificium

_de

_me¬ tallis aliis in alia mutandis. Libro_{primo refelluntur}

obje-£tiones, quas contra utilitatem, tarn publicam , quam

privatam, ex cultura rei metallicae

exfpe&andam,

vulgo

proponuntur , debitusque hifce

laboribus

vindicatur

ho¬

nos : Secundo de locis ubi inveniendas venas metallifera?,

earumque criteriis agit, et tandem de virgula

divinato-ria, qua do£tum monticolam opus non habere credit;

Tertius de venis et ftratis montium metalliferis: Quartus de fodinis limitandis: Quintus die mineris eruendis , de

puteis, cuniculis , foffis lntentibus, opere

archite£lonico

et ad finem de _geographia fubterranea: _Sexto

defcri-buntur ferramenta _{neceffaria, corbes,} dolia et machinas

extra&oriae, ergatae, fcalee, vehicüla manualia,

machinae

hydravlicae et pnevmaticae, anthliae, tandemque

incom-moda et _{inprimis morbi monticolarum: Septimo artem}

docimafticam traftat. Heic defcribuntur furni

docima-üici, fornices, _patellae, cupellas e cineribus vel oflibus ufiis factas, nec non umbracula , furni fuforii, crucibula,

unci _{ferrei, bilances, fitulse lavatoriae et varia}

ponde-rum _genera* modus, _{quo, quantum} auri, argenti,

hy-drargyri, plumbi, cupri, ferri, ftanni vel

vismuthi mi»

neris _{ineft, indagatur, et quomodo monetae aureae et}

ar-gentese in lapide lydio examini fubiiciuntur, ope acuum

probatoriarum; temperaturae auri per acidum nitri

inve-lligatio, quartatio,

ponderis

augmentum e

refiduo

ar¬

gen-Hißoritf

chemicc

medium

avum. if

gento; cetera. Occurrunt itaque heic fere omnia illa, quibus nunc temporis occupatur ars docimaftica, eaedem-que generatim methodi, licet inftrumenta, fluores et

o-perandi modi fimpliciores jam et adcuratiores evaferint.

Plumbum Villachfenfe _{argento carere dicitur. Oclaviis}

de mineris a faxo _{feparandis, uftulandis}

, et

contunden-dis _{agit, prolixius quoque de minera, cribro vel alia} ia-vandi ratione _{depuranda, loquitur. Nono delineantur}

furni omnium _{generum eorumque folies, deinde methodi}

plures, quibus e majoribus mineralium portionibus

au-rum, _argentum, plumbum, _cuprum, Ferrum, flannum _et

vismuthum _{ope ignis extrahuntur. Deczmo narratur} quo-modo aurum et _{argentum aquis valentibus feparantur ,} vel etiam via ficca _{fülphure, antimonio et ctementatione.}

Undecimus _{methodum per eliquationem cum plumbo ar¬}

gentum a cupro et ferro feparandi docet, tandemque

duodecimo defcribuntur confefliones falis communis,

m-tri, aluminis , virrioli ferri, fulphuris, bituminis et

vi-tri. Ex bis omnibus facile _{patet, easdem, qua}

maxi-mam _{partem, quibus hodie utimur, merbodos etiam tunc}

temporis in ufu fuiffe, licet fcientia magis exculta,

in-utilia multa _{rejicere et breviori via incedere didicerimus.}

In libro de natura foffilium Ageicola _praefertim

minera-logica tra£Fat. Corpora terreftria dividit in duas clalfes,

ea nimirum quae e terra _{effluunt, uti aquac et aer}

fub-terraneus, et foffilia, quae quinquefariam difpefcuntur.

1:0 Terrae enumerantur ratione ufus: _{agricolarum, figu-}o 'o

iorum, fullonum, picForum, artificum et medicorum.

2:0 Succi concreti: _{fal, nitrum; alumen, vitriolum,}

chry-focolla, caeruleum, lapis armenus_{, aerugo,}

auripigmen-tum, _{fandaracha; fulphur, bitumen, afphaltum,}

campho-ra, pisafphaltum, ampelites, _{gagas, carbo foffilis et}

fuc-cinum. _{3:0 Lapides: ft;i£Fe fic di<£li,}

magnes, fchiflus,

morochtus, gypfum , fpecularis, amianthus et magnetis

(uai-\

16

Hiflorice chemitf

medium

_avurn.

(mica); communi nomine

fic

di£ti, lapis

judaicus

aliaque

petrefa&a, geodes, aetites,

enhydrus

, pumex,

lapis

mo¬

laris et fluor mineralis; gemmae, non tantum

perlucen-tes, fed opacas , uti jaspis, cet.;

politurain

admitten-tes, marmor,

p^rphyrites,

ophites,

tophus

et

Alex;

Sa¬

xa, arenacea, ceedua, calcarea, fiflilia. 4:0

Foflilia

pro-prie fic di£ba: mineras

metallicas,

plumbago,

pyrites,

cadmium, ltibium, pompholyx, lapis aflius et terrae

fuc-co concreto gravidas. _5:0

Metalla:

_aurum, argentum,

argentum vivum , aes,

plumbum

album

(ftannum),

ni¬

grum (plumbum), cinereum

(bifemuthum)

et

ferrum.

Quamvis hoc tentamen mineralogicum

jam

multis

one«

retur näsvis, eos tarnen nemo rociere debet, qui

confi-derat, quod primus tale fyfiema

condiderit.

Progressus Metallurgiae tempore

fequenti

optime

elucebunt e _{comparatione eorum , quae}

proponit

Agri-cola , cum illis , quse habet C. Encelius

de

re

metallica

1557, Modestinus Fachs, cujus

Docimafia

,

etfi

\$6j

fcripta, non prius quam anno 1595

prodiit

, a

filio

edi-ta, L. Ercker in Aula fubterranea 1575,

J. Matthesius

in _{Sarepta 1578» pauciqne alii.}

_Vitriolum

_{album parari}

coepit Rammelsbergae anno 1574.

Eo _{inprimis tempore, quo ad}

_{boreales regiones}

pe-netravit lux fidei Chriftianas, vero fimile eft , quod

in-colas _{gazas fubterraneas aperire}

_vel

_faltim

_{feliciori ftudio}

in fuos ufus vettere didicerint. In conventu ordinum

regni Holmiae anno 1282,

fceptra

tenente

Magno

Ladu¬

lås_{y omnes fodince et reditus ex iis asrario publico} de-cernebantur. Nulla habemus _{fcripta fide digna, qute rei}

metallicae _{prius mentionem faciunt. Lex a}

_Rege

_Magno fodinas _{Norbergenfi anno 1354 praefcripta}

_efl;

privile-gia fodinae

Åtvidabergenfis

et

focietatis metallicce

Wer-melandenfls anno _{1413 a Rege Erico}

_data

funt,

anno-que

Hißori<2 chemice medium cevum. ij

que 1420 _{privilegiis munitas funt fodinse Norbergenfis} ,

Bitsbergenfis, Vikabergenfis, Silfverbergenfis, Tunaber-genfis et Skinfkattebergenfis, Antiquiora quidem

privi-iegia

fubinde memorantur, quorum avtographa temporis

injuria fuerunt confumta, fed hoc ut accideret non mul-tis opus fuit fseculis. Tempore, quo non niü antiqua in

honore _{erant, fodinam Sahlbergenfem, haud multum}

poft N. C. effofiam fuifTe contendebant omnes harum

re-rum _{periti, quae vero} adhuc fupeiTunt _{monumenta, ejus} ante _{tempus, quo vivebat Svante Sture, nullam injiciunt} mentionem. _{Epifcopus Arofienfis Otto , in litteris ad} illum circa initium anni _{1511 datis, hujus fodinse partem}

petiit. Primo fcilicet portionem ipfi tamquam

Epifco-po tribuendam, et tantum prxterea , quantum ad

refar-ciendum damnum fufficeret, quum decutnas agri,ante

fodinam inventam eodem loco culti, perdiderat. Huic rei

ulterius infiftebat in _{epiftola quadam, quam ad}

Ste?Jo-nem Sture anno ₁₅₁₃ fcripfit. _{Anno 1510 incolse}

re-gionis metallicae Norbergenfis, apud Svante Sture de

fodina _{Sahlbergenfi querebantur, quae recens inventa} il-lis ad vi£lum _{neceffaria, qua notabilem partem, emendo}

eripiebat. In Norvegia opera metallica vix ante

fsecu-lum XVI feliciter culta _{reperiuntur k).}

Vitrum diu _{cognitum fuit, non item ejusin feneftris}

ufus. Utiliffimum fane inventum, quo liber luci paratur

aditus et mutationes _{aeris, corporibus nofiris quam} ma-xime noxise et _{incommodoe, nihilo minus coercentur.}

Sunt _{quidem apud antiquiores fcriprores loca, quas}

vi-trum in _{feneftris, tempore faltem Imperatoris Caligul/E,}

adhibitum fuifle innuere _{videntur, fed, quod}

lapidesper-lucidi et vitro fimiles _{intelligantur, pari jure}

contende-C re

/£

Hiß

or

i

a

chetnia

medium

avum

re poffumus.

Primus

omnium Lactantius

certum

hu-jus rei

nobis

reliquit

teftimonium,

dum

dicit:

ve*ins

et

manifeftius efl mcntem

ejje,

qua per

ccitlos

ea, qua

find

op-pojita,

tränsfpiciat,

qitafi

per

feneßras

lucente

vitro

aut

fpeculari

lapide

obduttas

l).

Haud minus

dubia

funt

binaHiE-ronymi loca, _quorum primo

dicit:

feneßre

erant

fatta

in

modum retis, ad inflar

cancellorum,

ut non

fpeculari lapide,

nec vitro, fed lignis

interrafilibns

et

vermicidatis

includeren-tur_{m)$ altero de}

feneßris,

_qua

vitro

in

temtes

la

min

as

j

li¬

fo obdutta erant,

loquitur.

Cognitae itaque

fuerunt

fene-ftrae vitro fa£tse in fine faeculi III, licet non

prius

quam

poft plura

fsecula

earum

apud

privatos

invaluerit

u/us,

Templa

quaedam in

Gallia

ejusmodi

feneftris

inftru&a

erant tempore Gregorii

Touronenßs

n).

Magnam

illam

feneftrarum vi'trearum multitudinem , qua

turris

fuperne

rotundata _{vulgo cuppola}

_{difta, decorata}

fuit in

magnifi-co Sophiae templo,

quod

Conftantinopoli

exftru£tum

Sal-vatori noftro dicaverat Imperator Justimanus,

Grasci

fummis extollunt laudibus o).

SvECULO VII in Gallia inftitutae erant

officinse

vitra-riorum, illinc cirea finem

faeculi in

Angliam,

ubi

adhuc

ars ignota _erat />),

migrarunt

nonnulli

opifices.

Oftavo

in Germaniam et Italiam; nono in

boreales

regiones

pervenit ars.

Legenti

fingulares

efFe£tus,

quos

radii

fo-lis, per

cuppolarum

feneftras

admifli, in

templis

produ»

xifle narrantur, vero fimile videtur,

quod vitrum

variis

imbutum fuerit coloribus, licet

expreffe

non

invenia-tur di&um. Jam I) De opificio Dei c. 8^ »;) In Hef. XLI: 16. n) De gloria martyrum» o) Paulus Silenttarius.

Hiftorics chemirf

medium

avmn. ts>

Jam pridem ante N.

C.

in

Italia

fa£ta

funt

opera

teflelata variis _{lapidum generibus, quin}

_etiam

_vitri

fr.ii-• ftulis varii coloris

, quod a Graecis

didicerant.

Nihilo

minus _{templa Iralise ante face.}

_{VIII feneflris, vitro}

colo-rato fa&is , non fuerunt inftrü&a. Feneftrse

tandem

fru*

ilulis vitri _{variegatis et in formam florum, coronarum ,}

aliarumque rerum difpofitis , fa&ae

funt.

Denique piis

meditationibus occaüonem daturi artifices hiftorias o

S:a S:a erutas, vei res geftas fan£iorum , in

feneftris

pingebanr. Initio non

nid

figurae nigrae

,

idque ad

fi-nem faec. XII, vitro plerumque rubro,

quod deinde

ra-rum admodum _evaftt, inurebantur. Saec. XIII _per

Germaniam , Belgium et Italiam

divulgata

fuit

ars.

Circa finem faec. XIV vitrum _pluribus quam rubro

co-loribus imbui _{coepit, induftria}

_{praefertim Johannis}

_van

Eick, alias von Brügges di&us,

fenlimque

deinde artificium

faec. XVI ad culmen _perfe&ionis

_eve£tum

_fuit,

_{a quo} tempore pedetentim negligebatur,

adeo

ut

tandem

peni-tus _{deperditum crederetur.}

In _{encaußis pingendi ratio}

_{fere eadem}

_eft

_ac

_in

_vitro.

Artem _{antiquifllmam primi Raphael}

_Sanzio

_et

_Michael

Angelo Bounarotti in Italia ad quoddam faftigium

eve-xerunt. _Hujusmodi pi&uras _ope

lampadis

_{peragere an¬}

no 1601 in ufu fuifle teftatur Neri q), quam artem de¬ inde anno ₁₆₃₂ multo perfe&iorem

reddidit Johannes

Toutin aurifaber Gallus _r).

Artificium _gemmas

_{imitandi multum}

_Alchemicis

_fe*

eit _{negotii. R. Lullius hac in arte}

_haud

_parum

profe-eiffe _{creditur, et adhuc magis Isaacus}

_Hollandus

_circa

C 2

ini-ij) Ars vitr. c. 42.

20 HifloriiS

chemice

medium _<evum.

initium faeculi XVII _{s). In} ea re ulterius defudavit Ne¬

ri, qui aliorum prcefcriptiones conquifivit , examinaV.it

et fide _{dignas in} ufum publicum divulgavit. _Quomodo vitrim riwicundum auro _paratur libi _{noium habebat ,}

fi-mulque alio quolibet colore imbuere docet. Item

ulrra-marini et laccarum confefiiones defcribit. _Magneliac

quoque pedemontanae mentionem facit.

Supersunt adhuc vetuftiora amaufa caerulea ex

fEgy-pto, ejusdemque tin&us vitra e ruderibus

Herculaneis.

Hinc ufum Cobalti _{antiquirus cognitum fuifle augurati funt}

nonnulli, hoc vero in dubium vocarunr recentiores che-mici _{t), quum artificia ifthmc, faltem quas examini}

fub-je£ta fuerunt, non tam cobalti, quam potius lapidis

La-zuli, ferri vel cupri vcfligia prodant.

In _{Lithophylacio Academias Upfalienfis fervanttir}

teflerae vitreseHerculan-ei _{repertae, quae caerulefcunt,}

per-lucent, et fupra lamella flavente _vitrea artificiofe _inautae

apparent. Hte Cobalto nequaquam tin£lum debent. Co¬

lore _{namque dilute caerulco inftruclae Ii radiis refra&is}

confiderantur, nulla rubedinis mixtura detegi poteft, quse

cobaltinum _{diftinguit. Praeterea portiuncula ope tubi} ferruminatorii fufa in carbone vel _{fola, vel} cum

pauxil-lo _{boracis, color ruber et opacus cupri facile provocatur.} Minerje _{cobalti, quoe, una tumargento, vismuthtim}

continent, fcoriis cceruleis ufum fuggerere debuerunt u),

dju tamen inter rejectanea minerarum latuerunt, usque dum Seb. Preussler in ßohemia anno _{1571 et in Saxo¬} nia _{Joh. Jenitz et Jo. Harren anno 1575 primi officinas}

pro s) Op. min. L. I. c. 70. II. c. 89.

0 Cel. Gmelin in Aftis Getting, 11) Encelius de re merallica.

HiftoriiS cbemia medium <evum. 21

pro vitro cobältino exftruerent. Pro arfenico ex iisdem

colligendo dudum in ßohemia paraverat David Heidler1,

et in Misnia Hier. Zurch anno _1564.

PiCTURyE Herculanenfes _{indicant, quod finguli colo«}

res _{diverü, qui aqua praeparantur, jam pridem anno 79} noti fuerint. Hifce _{anriquitus in mortario recente}

pin-gebatur. Artem, colores olei ope diluendi a Johanne

von Brügges circa annum _{1431 inventam effe vulgo}

per-hibetur, Ted quod fairem faeculo XI nota _fuerit,

fumci-enter evidtum eft.

Ars tinddoria ab initio _{periodi per plura fascula vix}

quidquam profecir. Grseci et Saraceni Europae purpura

tingebant occidentali, fed tandem hic coior pretium

ami-lic et ruber laetior _{magis arrifit, adeo ut fsec. XII ars} priore inficiendi etiam in Oriente periret.

Expeditioni-bus tandem cruciatis multi artifices-\et cum illis artes mi«

grabant in Italiam, quorutn praccipui Venetiis reftabant>

tibi naves ex Oriente _{plerumque appuierunt. Dudum an¬} no _{1194, JI98 et 1306 memorantur Gruna de Brafile,}

Braxilis et _{indigo: non i Ilse certe materias}

, quse poftea

ex America advedlae _{fuerunt, intelligantur. Brafilis fine} dubio aliunde fuum mutuatur _{nomeo, quam a Brafilia jam}

incognita, et indigo idem pigmentum denotare videtur,

quod a Plinio indicum appellatur x). Circa annum 1300 mercator Florentinus cafu lichenem Rochellam _(orfeille) urina cterulefcere obfervavit , variisque infiitutis

tenta-minibus tandem hoc _{tingere didicit, quod illi magnas}

comparavit divitias et Florentinis adeo fuit proficuum 5

ut _{ejus pofteri hinc Rucellai vocarentur. Anno 3429} Veneriani fuis tindloribus normarq praefcribebanr, _quae

C _{3 ifio}

ii Hiftori*

chemi<£

medium

_<evum

1510 renovata a _Joh. Ventura Rosetti

(

fi£o

nomine

Plichto diftus _{), anno i?48 longe}

_perfe&ior

_edebatur,

Hilce inftru£lionibus arsalibi proficiebat _et

fenfim

mcre-fcebat, praefertim dete&a America, quae novas

obtulit

materias, quarum in primis indigo

8t

coccus

Ca&i

nota-biles funt. _{Indigo tarnen}

_diu

_fuit

_fufpe&um

_et

_ifati

poftpofitum , ligniqus

campecbienßs

ufus

faepius

prohi-bitus. _{Regnante in Gallia Francisco}

_{I, Gilles}

Gobelin

colore_{fcariatino tingere}

_adgreflus

_eft.

_Ejus

tentamina

ini-tio _{tamquam dementia?}

_{fpernebantur,}

fed

poftea

fucceftus

non nili diabolo deberi credebat vulgus.

Piclor

quidam

Belga P. Kloeck in Oriente

peritia

artis

tin£torias

probe

inftru&us in _{patria illam}

_perfecit

_{et a:o 1550}

_mortuus

eft. In _{Anglia et Germania}

_eodem

_tempore

tingendi

artificia _{profperabant, Ted}

_nihilo

_minus

generatim

rudia

fuerunt, donec Colberti cura in

Gallia

magnum

perfe-«äionis incrementum _{adquifiverant y).}

Mortaria, quibus asdificia veterum

interlita

reperi-untur, ejus funt duritiei, ut

lingulari

quodam artificio

ea

parata crediderint

permulti.

Neque

vero

quispiam

val¬

de dubitat, quin melius faltim quam

hodie

commixta

fu«

erint materias _{ingredientes,}

interim

_tarnen

glebulis

pifi

vel fabae _magnitudine

_mortaria

_haud

_raro

inveniuntur

gravidata,

unde

patet

Vitium

commiftum

fuifle,

aut

in

calce uftulanda, aut exftinguenda, aut

in

ipfa mixtione.

Mortarium vetuftum examini fubje&um fabuli

ditius

re-peritur, quam

hodiernum,

quod

etiam

teftantur

Plinius

z)

et ViTRuvius (i), foftitiae arenas quartam

calcis

partem,

fluviatili et marinae tertiam refpe&u

voluminis,

praefcri-bentes. _{Experientiae congruenter compertum}

eft, opti¬

mum

y) Bischoff Gefch. der Fårberkunft. z) H. N. Libr. 36: c. 23.

7lißoria chmia

medium

dvum. 23

mum tam _{refpe&u bonitatis matericrtim, quam}

refpe<ftu

rerum _{circumftantium,} diverfas requirere mixturas. Gab cem in _{loco, quo aedificabatur, unulabant veteres,}

ma-ximi _{quoque intereft eadem recenti uti, interim tarnen} etiam _{vulgare morrarium mediocris bonitatis, longa an*}

norum ferie _{egregie lapidefcit, nifi particulares injuria:}

locales acidi aerei _{abforptionem vel impcdiant,} vel

in-utilem faciant.

5. «•.

De

_Magno

_Opere.

CoNSiDERATURo auri _{confe&ionem, in qua tanta in*}

duftria defudarunt _{Alchemici, duae in primis occurrunt}

queeftiones , quibus in limine refpondendum eft; primo

fcilicet, num problematis hujus enodatio poflibilis fit

?

Et _{deinde, hoc concefio, num quisquam aurum re vera}

fecerit? _{Separatim has examinemus.}

Ä) Omnjum primo fenfus quaeftionis probe

determi-nandus eft , antequam quid fieri poflit, nee ne,

disqui-ratur. Aurum acque ac metalla cetera omnia, propria

terra metallica et _{prineipio infkmmabili}

_conftat.

_Si ita-que alieubi prior inveniatur, ignique

fufficienti

expona-tur, aurum mox habebimus

perfeÄum.

Si vero haec

o-peratio auri vocatur

confe&io

,

eodem

quoque

jure

me-thodi _{, quibus quotidie majores minoresve calcium} me-tallicarum _{portiones, forma induuntur}

_metallica,

infigni-endae efienr confe&ionis nomine, quod tarnen ufui lo-quendi repugnat. A radice itaque rem repetamus. Pri¬

ma _{corporum elementa condere non nifi omnipotentis}

Creatoris _{eft, probe autem cognitis, quas in attrahendo} obfervar _{natura, legibus, ex prineipiis paratis varieque}

connexis _{multifaria corpora anorga componere, vel illis}

omni-2$

Hiß

or

iae cftemia medium

ccmmu

omnino convenientia, quae in noftro planera

fponte

oc-currunt, vel diverfa et nova, tantum abeft, ut vires

ex-fuperet Chemiae, ut potius in eo, qua magnajn partem , quotidie verfetur. Hoc autem eo

melius

-efficitur,

quo

adcuratius antea notae funt _partes conftituenres,

earum-que proprietäres. Si igitur proxima terrae aureae

princi-pia funt

phlogifton

et

acidum

quoddam

proprium,

uti

ad fidem eft _proniftlmum , eo redigitur nodus, ut

hoc

acidum _{jufta adquiratur copia, nam}

_{phlogifti nulla}

_premit

inopia. Illo autem hujus ope rite

coagulato,

oritur

terra

auri _{et, hoc fa£to,reftduum operis facilinegotio abfolvitur.}

Quum acidum auri fine dubio vehementer

phlogifton

ubique obvium artrahat, adeoque vix viduum

diu

efte

poftit, dubium videtur, num plus

hujus

acidi

jam

inve-niatur in telluris finu, quam quod formam auri, vel

fal-tem terrae, dudum induerit. Certo tarnen negari nequit,

nec, Ii exiftit, illud inventum phlogifto faturare, jure impoftibile vel limites fcientiae

excedens

cenfendum

eft.

Quod omnia alia metalla proprium auri principium,

licet variis fordibus _{inquinatum, debita tarnen}

purifica-tione ad fummam _{perfe&ionem redigendum, in}

_fe

con-tineant, urgent Alchemici. Ex antea di£lis patet,

hoc

idem elfe, ac fi dicerent, acida radicalia omnium me¬

tallorum eadem efte, e quibus nihilominus vel

propor-tione Variante, vel heterogeneorum admixtione, talis

oritur _{differentia, ut tanta, quanta quodliber pro} ratio-ne indolis fe imbui patitur, phlogifti portione addita _, inde modo confvetonon aurum, fed diverfa metalloruin

genera prodeant. Has porro proportionis

vel mixturae

mendas, elixirio fuo, vel lapide lic di£fco philofophico, perfekte corrigi, adeoque viliora metalla in aurum com-mutari, vel, ut loquuntur, imperfe&iora ita, ut in per-fc&iftimum mutentur, tingi pofte contendunr.

Btftorice

chemi<e medium aviini. 2y

De bis _{jam experimenta ha£tenus nota et Tumma}

adcuratione fa£ta fi _{confuluerimus, fateri oportet,} per-quam tenuem vel nullam _{potius, quod metalla vel cete¬}

ra _{corpora fimpliciora, alia in alia murari}

poftint, cre-dendi adeffe anfam. Ea _{tempeftate, qua tantam}

adcura-tionem, quantahodie utimur, in _{explorandis corporibus,}

adhibere nefciebant , eventus interdum experimentorum

ejusmodi mutationis prse Te tulerunt fpeciem, Ted haec

jam evanuit. Scilicet materitequae omni auro carere

credebantur, ejus tarnen portiunculam fovere potuerunt,

nam _{poft ferrum vix iillurn metallum auro}

Tsepius

occur-rit, quamvis exilitate nos _{efFugiat. Ponatur jam talis}

materia _{pertinacirer igne torta, nihil tandem refiftet}

, praeter auri granurn , quod opexatorem quaft prodmftum

exhilarat, quamvis re vera fit edu£lum. Interim tarnen

non nifi _{quod veritati cuidam fufficienter ftabilitte}

aperte

adverfatur, plane impoifibile cenfebit, qui naturae

late-bras, qua decet induftria et _{Tagacitate, rimatus eft.} In

quteftione jam ventilata nemo ha&enus _{talem pugnam}

detegere

potuit. Quod ad emendationem et

purificatio-nem, quam fieri dicunt, attinet, analogos effe£tus

quo-tidiana exhibet_{experientia. Videmus Tcilicet, quod}

pau-xillum Fermenti ita _{magnam mufti copiam adficiat, ut}

fpiritus vini, aut antea frumenti _{granis involutus et}

pe-iiitus _{occultatus, evolvatur, et a particulis}

, quibus ligatus

fuit, libererur, aut jufta principiorum conftituentium

per-niixtione _{componatur. Quis jam demonftrare valet, quod}

fieri _{plane nequear aliquo additarnento, etfi perquam}

exi-guo, tanta in acido metallico viliori mutatio _(addendo,

demendo, transportando, aliave via), ut nobilius oriatur£ Quod corpora arte _{compofita minus firma atque}

im-perfe£tiori Temper gaudeant compage, quam quas

ejus-dem _{generis ipfa producit natura, opinio eft vacillans}

,

Hißori<e chtmiét medium

awm*

arte eninr _{plura componüntirr, qua qnalitates} naturalibus

omnino _{congruentia.. Nonne faies neutrales et}

analogi-ci, narivis pnris perfekte convenientes, arte confici

que-ant? _{Similiterque plura alia corpora ? Si interdum laxi¬} er _{appareat nexus, hoc} inhaerenti humiditati eft adfcri«

bendum, quse in naturalibus produöis majori aetate ex-ficcatur*

Ex _{iis, quae fupra di£la fiint, feqtiitur quidem,} tat auri conficiendi _{metallorumque arte}

transmutando-rum demonftrari _{nequeat impoflibilitas, qui autem} inde

concludit _{pofSbilitatem efle evi£lam, fallit : inrer has} magna eft diftantia* Qui a priori, ur

dieunt,

certi

quid

flatui _{pofle autumat, intimiore fane, quam adhuc fibi}

comparare valuit quisqtiam , narurse eognitione opus ha¬

bet, Cererum , probata etiam poflibilitate _, tarnen reftat,,

ut demonftretur _{ejusdem complementum, ornnia enim} non ideo, quod fieri poflint,. _arte facere poflumus. Si autem _{experimento genuina operatio} fuccedit, _de

pofii-bilitate non eft ulterius inquirendiim, ah efle _enim ad

pofle femper valet confequentia,

b) Num vero plurimorum, qui fe adeptos dixerunr,, nemo aurum re vera compofuit? Hac quadtio aegerrime cum, _plena certltudine refolvitur, deficit _narnque fuffici-ens et fida _{defcriptio plerarumque transmutationum.} O-mnium _{primo nee fcriptorum, de fe ipfis} , teftimoniis %

nec _{fpe£tatorum rudium aflertionibus, nimium fidendum,}

eft.. Multae _{quoque praeftigiae hac in re deteöse funt,,} aurum _{nempe in} vafis, inftrumentis, _{carbonibus, ceteris,}

abfconditum _{fuit^fed hoc: licet de nonagintaet novem} nar-rationibus _{jure adfirmetur,. fieri tarnen poteft, quod ve¬}

ra fit _{centefima, ubi} vem nec illa _{peculiaribus fulcitur}

rationibus, vix veri fimilitudinem _{adquirit, Interea}