Dissertatio de origine idearum moralium, cujus partem posteriorem, consensu amplissimæ facult. philos. Upsal. publicæ censuræ submittunt mag. Dan. Boëthius ... et Carolus Gust. Leopoldt, Ostrogothus. In audit. Gustav. maj. d. XVIII. junii, a. MDCCLXXVIII.

D. D. dissertatio DE

ORIGINE

IDEARUM

MOR

ALIUM,

CUJUS PARTEM POSTERIOREM, •

CÖNSENSU AMPLISS1M/E FACULT, PHILOS. VTSAU

publica censurs submittunt

Mao.

DAR

BOÉTHIUS,

In Phil. Theoeet» Doc. Stip; Heemfeld.

et

carolus

gust.

leopoldt,

ostrogothus»,

*

In Audit. Gustav. Maj. d. xviii. Junii,

A. mdcclxxviii.

//. A. M. S,

Natura _{propeufi fumus ad diligendos hoviiues, quod funåamentum'}

juris eft. Cicero.

UPS ALI_JEy Typis Edmannianis.

:

I

- i»_•

^ /y& ( eQQ»

«SS» ) 25 V <36?

Gu^ura _{iionefti, hoc eft habitum honefte & decore fe} gerendi, illos, qui propofito ipfo funt probi, adquirere pofle putat , innixum fenfu quodam probis &

ne-quiflimis communi, dictamine fciiicet confcientia;. _Ipfe vero _{opinioni de confcientia fui menti infita inh®rens,}

illam cum fenfu _{dependentia; intime conjun&am efle}

cre-didit j & inde di&amen confcientia? & obligationis faciie

explican pofle aucumavit. Hl. SCHAFTESBURYc)> pri¬

mus omnem inter virtutem & Vitium _{difFerentiam,}

o-mneque honeflatis ftudium fenfui, menti humana; infixo, adfcripfk , cujus doFtrinam methnda magis fcientifica

propofuit HUTCHESON, d) illique moraiem

philofo-phiaro fuperftruere tentavic. Eundem quoque fenfum öråioribus _{circuraferiptum liraitibus, nova explicatione} illuflratum , experientia & obfervationibus defendere

ad-nititur HUME. _{e) Hos denique fecuti funt Philofbphi} baud _{ignobiles ROB INET,/) JERUSALEM, g) FERGU¬} SON, b ) HOME i)y reliquos ut taceam, quorum tamea

piurimi benevolentia; naturalis magis cauflam egerunt,

quam indolem fenfus, cui illam debemüs, explicarunt. Miram etiam inter fönfus _{hujos patronos in illius}

pro-prietatibus & efReacia defcribendis deprehendimus

varie-tatem, ut difficile ad _{conceptum quendam communem} redigaotur eorum placita , prsecipue vero a reliquis fe

diftinguit Ceieb. SMIT, qui illum per Pympathiam quan-dam naturalem _{expiicandam efle pufavit, & ea, qu#} praeter illam ad ideas morales explicsndas excogitata funt,

inter recentiorum _{figmenta referre haud dubitavit. Nos} utrarnque fententiam breviter explicabimus.

D _{§. VIII}

c) _{Characlerißicks Vol. 11 Book I. Part. I, d) Inquiry itito tht}

original 0fottr ideas _of Beauty and vertue, e) Moral Ejjays. f) De

Ja Nature. g) Betrachtungen über die vornetnficn Wahrheiten derReligion

Bet VII. h_{) Ej/qy 011 the bifiory of civil foeiety i) Sketch of tbe}

M

)

(

•

§. VIII»

Approbatio &

appetitus

omnis, qui

per

cohsren-tiam cum rebus fuo nomine gratis explicari nequit, ex

fenfu _{quodam ceu}

_fonte

_{fuo immediate}

_fluit,

_jam

_ve»

ro, teile experientia,

jucundi

motus,

quibus

fenfus

ex-terni hiiarantur, funt tantum perceptiones rerum fimpli»

cium;pervifum vero

&auditumfimplices ideaenullam

pa-riunt volupcafem, fed quae his organis percipi videtur, ex plurium fimpliciumcerta

conjundlione

ortam

ede,

obferva-mus, qua; ubi fada, gratorum & ingratorum in mente

motuum cauda ed, & voluntatis imperio non magis

fub-eft, quamvoiuptas dolorve a

gudu taduque oriunda.

Sen-fus itaque, his adociatis ideis aptos, menti tribuere jubet percepfionum externarum

analogia,

quos

ab objedis fuis

reflexos, auf ab ordine, quo illos experimur,

conlequen-tes nominare placet. Et _{quuro eorum} ufus homini foli

competere videatur, illos dignitate & excellentia

volupta-tes _fenfuales, ko&t ifyxnv fic didos , fuperare credimus.

Ad fenfus hos _{magnam perceptionum cohortem refert} HUTCHESON; fenfus fcilicet _{harmonice, pulcritudinis,} imitationis, perfeflionir., commiferationis feu Jympatbi#, ho¬

noris & _{fenfum denique moralem, quos fingulos, ex}

inge-»io humana; naturalimmediate derivandos _{ede, fibi} per-fuadet, in eoinprimis occupatus^ utdifferentiara juftum

in-ter & _{injuftum, hont dum & turpe,}a fenfu quodamintimo

perceptam ede demonftret. Illum defcribit per facukatem

menti _{innatam, a quibusdam adionibus dolorem, ab aliis}

volupratem percipiendi,.una cum excellentia quadam his

inhserenti, quam nec ratio, nec fenfus quis alter,dare pot-eft. Ut enim relatio inter adionis cujusdam audorem

& _{patienfem fuerit nota, ea ceu objedum fenfum}

inti-mufli ferit, unde datim, _pro diverfa illius indole, _oritur

voiuptas vel dolor, adionis & propofiti laus aut

vim-peratio „ inprimis benevola mentis confilia illam &

levo-w

V*7

•(

n

levola hane _{movent. Hoc fenfu lic}

explicato» realis &

natura _{ipfa fundata indoles virtuti}

competere videtur.

Atcendendo ad _{fingula hominum fa&a & intentiones}

prae-ponderantem hujus lenlus vira _{ubique obfervare fibi} vi-fi funt illius _{patroni. Noftris confulentes commodis}

vi-tuperaticnem meruifle non _{dubitamus, fi majoranobis}

tri-buerirous _iura,

quam qua? cum _{fingulorum lalute}

con-venire _{polTint, & fenfu imraediate}

erudiamur, nobis noti

plus amoris tribuendum _{elfe, quam qui parti,}

ex

bene-volentia toti _{debita, afflui poflit. Fieri}

non _{poteft, Ut}

fuaves lenluum _{reliquorum motus vim habeant}

luffici-entem ad vitam _{beatam condituendam}

, nara fi vel

o-mnia, qua? & natura & ars ad _{voluptatem eorum}

augen-dam & extendendam _invenerit,

tentareraus, conluetu-dine tarnen & diuturniori _{imprellione in nauleam}

abiret,

& _{corporis vires debilitaret, deledatio}

contra autera e

conlcientia _{jude atque benigne fadorum oriunda,}

ejus« dera haud obnoxia ed _{viciditudinis, &}

quamvis

leno-ciniis adeo _{vehementibus mentem non}

capiant,

sequa-bilitate tamen & condantia vébementiam _squarent.

Prae-terea neminem adeo _{vitiofurå unquam vidimus,}

ut non

aliorura cum fua _{lalute conjunåam maluerit.} Libidino-fus amicorum _{gaudia una cum luis}

augere dudet, &

il-li , qui generi humano bellum _quad

indixifle videntur, fociis tamen _{Icelerum juftitiam & beneficia}

negare ne-queunt. Hsc _{quamvis certa ratione vera efle}

fateamur,

veremur _{tamen, ne humans}

indoli, contra _quotidianae

experientis tedimonium, nimiam tribueremus ad

virtu-tem _{proelivitafem,}

fi Ethicam, comparatione graduum

tsdii & _{voluptatis diverforum fenfuum}

luperdru£tamf

homini lufficientia ad virtutem colendam incitaments

prsbere pode crederemus. Concludere ex his tantum

fas _{ed, homines} non arte _{fi&o, led naturali benignitatis} vineulo, ad aliorum _{qusrendam falutem ccaeri. Nulluni}

thea-/

;) ( W

/

theatrura confcientia majus

viro

bono

imepdum

videri

poteft,

fruftra

vero

qusereres

virum,

qui

lllius

acclama-tionibus fufficientem (enaet

cepifle mercedem

fibi

per-fuaderet, ubi hominum

opinio,

honos

vitacque

conomoda

virfutem baud fequuntur, jacent ea

fem

per y qua

apud

quosque

minus

reffimantur.

Homines

afFedlibus

vacuos,

prorrirum

mifero

interdum

actulifle auxihum

videmus,

ftudium vero conflans aliorum faluris non

fine

ardliori

falutis communis cum privata

conjundione

exckari

pot-efl. Verum, non tanturo peccanc

fenfui

vel

inflin£tui

mo

rali tantam in mores hominum

efficaciam

tribuentes,

fed iilius officium vagis

confufisque

vocabulis

delcriben-tes, variis occafionem

dederunt

dubiis,

quibus

refeilen-dis _{impares fumus.}

_Inprimis

mutationes

illas

negiexis-le videntur, quas idese

hominum

morales

ex

progredu

Focietacis fubierunt,cumeasdem afliones,

ubi

fe

menti

prae-fentes fiftunt, eadem parere

judicia

contendunt.

Dudum

quidera

monuimus,

a

diverfis gentium

moribus

nihil

ad

moralem hominis naturam ab utili

derivandam

conclu-di debére, vi tarnen omni carere

hoc

argumentum non poftulamus,

fi fenlui

ejusmodi

opponatur.

Quid

enina

gentes,

apud

quas

furtum,

latrocinia

vel

parricidia

in

ufii fuerunt, in iis affionibusturpe vel

illicitum

fenferunt

?

quid illos

aegritudinem

quandam

inde

percepifle

tefta-tur? Fatemur _quidero,

_fraude

imperantium

obligationis

ideam nequaquam formatara

eile,

fi enim verba

fingere,

fenfum tarnen illis Fubjunftum efficere haud

valuit homi¬

num ars, fatemur etiam, mentem

utile

cum

jufto

haud

confundere _{pofle; cum autem} vera:

&

rerum natura:

eonformes prtecedere debeanc

notiones

de

maxima ho¬

minum klicitate, antequam Veras

a£fionis cujqsdam

re-lationes

_{perci'ppe vale3mus,,}

_quce,

_{fenfui intimo}

pradentes,

gratas vpl ingcatas

excltent

perceptiqnes,

&

anteqoam

ve¬

ra.

viptutls

idj| iorraari

poflk,

haud

video.,

_cur

fenfum

®

)

29 (

_%

virtutem & vitio

_{diflinguentem}

_{fingamus, fufficit}

omm-no, homines coramiferationem & animi _{quälemcunque}

cum aliorum fenfibus _{conjunäionem experiri,}

ut appro-bationem & _{improbationem ab illa femper hauriant.- Ad}

jus fuum naturale _{cognofcenduro, homini nova non ma¬} gis opus eft fentiendi via, quam animalibus cereris,ut fe ab _{injuria aéris tueaotur, & ea,}

quar dolent, repellere conentur, & _obligationem noflram fatis fentimus, fi, na¬

tura _{duce, aliorum gra?i vel ingraci fenfus nobiscum}

communicentur, nosque movcant. Haud itaque mirum,

quod ea, quse de fenfus moralis cum _{guftu corporis &}

praefertim fenfibus interioribus analogia cradiderunt

non-nulli > iila fe haud commendent evidentia, _ac res

quar-libet alias _{per experientiam eognita?. Noflro faltem} ju-dicio nova haec fentiendi via _{menti humanas} a recentio-ribus', nonnullis non aliam propter rationem adjudicata videtur, quam quod originem jufti & asqui a

volupta-te _{corporis, intelle&u vel ratione derivari nön debere}

animadverterunt, qualicunque idtirco neceflicate coa&i

alium officiorum fonttm _{de^egendi, hunc eorum}

judi-cio _{fimpliciffiraum excogitarunt, vacillante quamvis iilo}

tantum nitatur fundamento eorum _{conjedura , quod ra¬} tionem, cur res ira fe(e non _{haberet, haud viderint, fkri}

itaque non poteft, quin inter _{fupevfluarecentiorum}

figmen-ta referatur hic _{fenfus, fi expeditior, experienfia duce,}

inveniri _{pofHc via, qua? per analyfin ukerius ad moralem} noftram indolem _{explicandam ducit. a)}

D _{3 §. IX.}

■t) Celeb. Humc viitutein C* vitium a lenin, cum adlimatione com* modi aut _{damni ciiiusdam} non _{confundendo, deducens, fontem}

approba-tionis in acfoiutn & _appetirunm sd fuum finem ufu _reponit,

quem-»dmodufn enim maehinam artificiofe _{conftruöam, cujus fineuiae påvres} fld efFe^uin inteutum _{producendum amiciffirr.e conlpiranf, approbsmus}

& _{lnudamus, fic quoqne confilia fa&aqiie, ad utiies iucundascjue res} no-bis _aiiisque adquirendas tendentia, magni facimus. Quanto magis

ü

)

30

(

n

§. IX.

Reftet _Jam, ut paucis quoque de doSrina,

commi-ferationem & _{fympathtara moralis hominis indolis}

prin-cipium conftituente, disquiramus.

Ut ridentihus arrident ita _{flentibus adfisnt} Hutnani vultus,

Verum non tantum _{gaudio & triftitia; fimilem in}

fpe&atoribus oblervare licet motum, fed unusquisque

mentis habicusTibi conformem inaudientiumvel videntiurn animis excitat. Nonnulli affedus _{contagione quadam}

cum hominibus feie _communicant, e. _{g. metus}

vehemen-tior; conftanter vero & vere motum animus fe fentire nequit, antequam de cauffis, quarum efficaciam in alios obfervat, informetur, aut fibi _{fingere po/Tit. Alios} no-ftri milereri doloris _cupimus , illius lekamen ex

eo-rum lacrimis haud _{exiguum na&i, gaudii quoque no*}

ftri alios _{participes reddere ftudemus. Rem quanaam} lu-dicram , quac noftrum jam dudum movit

riium,

amicis

recitamus, & novum hilaritacis incrementum eorum

par-

tici-blico vel _{privato ufui quodammodo infervire, ex meta itaque,}

qua ten-dunt acliones, & effeftus quos producunt, normam idearum moralium ad"

quifivimus» Non quidem negamus, pulcritudinem aut _turpitudinem

a&io-num hinc _{augeri pofle} , primmn vero judiciorum de jufto & honefio

fonrein inde derivatum efle contendere non audemus, Vereor enim , ne

imbecillior hinc oriretur de _{obligotione <5i officiis perfuafio,}

quam ut

vi-tx ducetn illam conliituere quearnus.

Ipfe fententix hujus Au&or ad _tyin»

pathinm ab aliorum gaudio & infortunio excitatam provocare _cogitur,

ut _{illius ope explicst, quomodo aliis utilia &}

jueunda nos moveant, non

enim inftrumenta laudem _{mererenrur, nifi fimul finem, cui inferviunt,}

na¬

tura _{impellente exoptaremus. Animo fedato <Sc}

franquillo cum virtutem,

*t _{cujusvis individui & focietaturn humanarum confervatricem}

confidera-mus, fublimi hoc _{fpeftaculo capimur,}

novamque illius pulcritudinem admirtmur, quam tarnen ex fymparhia, nos cum aliis intime

conjungen-te, refte forfan _{derivamus» »gentes vero generalis hujus}

& Ultimi fini«

minus uobis confcii _{fumus, & pauci admodum I10min.es}

eo ideis fuis a*

)

31

₍

_&

ticipes Iaetitiae nancifcimur _{De aliorum judicare}

non

poflumus anirai

_{afFeftionibus,}

_{nifi ex illis,}

quas ipfi

ex-perimur: _{fpe£taturi itaque aliorum animi}

commotiones,

xllas a?quas, dccentes & cauflae fuae _convenientes

judica-rnus, fi eadem ex _occafione

atquales nos _{percepifle nobis}

imaginamur. Diu obfervatum _{fuit, ideas fuis non}

con-formes homines _{approbare non pofle, fed}

eos folum

jufto _{veroque judicio}

prarditos exiftimare, qui conveni¬ entes eorum _{opinionibus fibi formarint}

rerum _notiones.

In rebus _planis

_{perfpicuisque}

a nobis _difcrepantem

noen-te _quodammodo

capturn_{exiftiraarous, in iis vero, ubi re¬}

rum_{connexiodifficulter}

perfpicitur,autnobiscerteeam

per-fpicere haud datum _{fuit, vel judicium noflrum} cohibe-H)us _{, vel fi easdem}

perfcrutari valemus, &, _cognitis

prae-rrvflis, eandem conclufionem _{ipfi formamus,}

quam alius

quis _{dudum indicavit, illuro} , ut haud vulgari

fagacita-te & _{judicii alacritate praeditum}

r laudamus & admiramur,

Virtutes _{ideoqueimelle&uales}

nonpropter utilitatem _fuam, inde qusmvis novo _{augeantur pretio, aeftimamus,}

fed

po-t!us _{proprerconvenientiam}

cum rerum_indole,

quamabiis, qua? ipfi fentimus,dijudicamu*. Quod.autemad

commotio-nes animi _artinet,

quibuscum dolor vel _gaudium

con-junåum fir, harmonia inter _patienter»

fpe&antemque

non rrque f^cile obfinet.. Fieri non _{poteft, ut alter noftra}

in-fortunia tanti _{aftimet, ac nos ipfi,}

ut tamen refte de af-ferftibus aliorum _{judicetur, opus eft,}

ut judicans _fingu¬ las rrenti _{prsefentes fibi fiftat res}

circumftantes, cafusque,

qui ad conditionem _{aliorum meliorem}

deterioremque

reddendam _{concurrerunt,minima}

earumcum _augeri

minu-que _poffit :animi motus. _{Juftus itaque rerum aeftimator}

locum aliorum femet _{quafi occupaffe fibi}

ipfe videtur,

fique, poftquam omnem intenderir _{operam, ut illius fe} induat _{petfona, cujus fa&a}

animique motus reftimare cu~ pit, fieri tamen non _{pofle fentit, ut in eodem ftatu}

ae-.

que-#

)

3«

(

0

que vehementi

aegritudine

veltlaetitia

afficeretür,

utramque

ut cauffie fax non conformem improbat & damnat,

pari

quoque ftudio

ipfe

dolore

vel allo

quodam

animi

mo¬

tu _{affectus, eorum,} qui

teftes

iliius

commotionis

funt,

jfibi _präsentem

_fiflit

_mentis

_habitum

fuosque inde

äffe«

äus raoderari & cohiberc difcit.

Hinc

differentia

inter

*

virtutes amabiles, & illas, quas

veneratione

profequimur,

clariffimeelucet, quarum illae

dolentis

occuparclocum, hae

modum ponere affeffibus adnituntur, ut cum

fpecfcato-rum conveniant. Ex hac fympathia

facile

intelligi

pot-eft, cur decentiam affionum

aftectuumque

in

medio

quodam

fervato

confiftere dicatur.

Vindiffam

e.

g,

ad

certum _{usque violenti«} gradum

approbaraus,

_euroque

ftupidum & indolentia

fopitum,

qui

nequaquam

illa

mo«

vetur, vituperamus, juftos vero

egreflam

terminos

fu-rorem effe facile credirous. Medium tarnen hoc

varium

eft _pro

_{uniuscujusque affectus}

_{varia indolej}

quidam

e-nim animi motus non decent, ubi vehementius fe

pro-dunt, alii veroviolentia fe maxime

probatos

reddunt.

Ad

illos _praecipue

_{referimus appetitus,}

_qui

_ex

ftruftura

_corpo¬ ris oriuntur, quorum virn fpecfcator non femper

ftbi

i-maginari potefl : ut

fames

violentiori gcftu

expreflaj

e-jus quoque funt indolis

mala illa,

quas a

peculiari

men¬

tis habitu & idearum _{fingulari confociationeorta}

funt Na¬

turales etiaro _{quidam affeffus, ut}

_{ira &}

_odium,

_multum

cohiberi debent, ne inter agenfem &

affionis objedum

ferne! _partiatur

_{fpectatorum fympathia,}

_huicque

_plus

fa-veat. Ab altera parte benevolse

affeffiones,

ut e. g. a-mor patriae & amicorum, vehemencia

fe maxime

com-mendabiles reddunt. Cauflis affeduum fpeffatores

prae-eipue moventur- Ubi graviorei

adtunt

doloris

cauffae

,

illisveroaffeftus doloretarnen nonvincitur,

abundantiores-lacrimae coramiferantium _{oboriuntur, quam fi ipfe in}

fle-_• tus ejulatusque erumperet,

cruciatibus

tarnen

fuis

vi£to

facilt-i

^t?3 \ nr* f

«SSP ) 11 K

facilius veniam damus, quam immoderatam tetitiam ap •

probamus, qua nihil magis indecorum. Partem tarnen

for-tunatorum•Ja^citia?_{libentiusjfibi arripere geftiunt homines,} quare divitias jaftare, paupertscem fuarn fallere amant, quam plurimorum attentionem in fe vertere ftudent,

ut eorum cafus plurium _{raoveant fympathiam. De}

a&ionibus _{quoque & affeäibus hominum ex meta, qua} tendunt, & efFeåu, quem in hominum felicitatem

ha-bent, judicamus, & inde meritum iilorum dignofcimus,

dignosque prxmiis poenaque putamus. Aliorum

miferi-am _{dolemus, eorum gaudii} participes _{nos facinaus,} illius itaque cauflam odimus, hujus amaraus, eodem fere mo¬

do ac _{ipfi injuria}

afFecii

_{irafcimur, & inferentem ulcifci}

cupimus, vel beneficio cumulati, bene denobis merenti

gratum referre animum geftimus. Judicia itaque de

åttio-num vel _{appetituum indole duplici nituntur animi noftri} cum illis_{conlenfu, uno direktö, quem}

exagentisintentione deluminus, unde decentiam & reåitudinem, altero

ve-ro indiretto, _{quem patientis dolor gaudiurnque excitat,}

quo juftum & aequitatem dijudicamus. Hiftoriam de he-roica Camilli & _{Scipionis virtute perlegentes, iilorum}

perfonas agere in veheinentiori imaginationis a?ftu nobis

videmur, fimulque eorum participes fieri volumus gra-ti animi, qui fructibus ipforum virtutis utuntur.

Irama-nem e contrario Neronis _{Borgiaeve crudelitatem ubi}

a-nimo _{praefentem fiftimus, toti} a parte innocentium, qui furore iilorum neci vel infortuniis traditi _{funt, ftamus,}

jufta; eorum indignationis > non minus, quam partem

infortunii, nobis tribuentes. Damnum mihi inferentem ulcifcor, illud cum negata benevolentia nunquam

con-fundens, quo fundamento jus pra»roiis ornandi &

puni-endi _{nititur, poftquam vindi&am legibus coromittere} coaeli fuerunt homines. _{Qui juftitise & humanitatis} fan-&as _{leges ipfe infregerit, & fedato animo aftiones fuas}

pon-3$

)

34

(

&

pcrnderaverit, non

poteft

non

segrkudine

&

dolore

cru~

ciari _gravifllmo,

_fpe&atoris

_enim

_locum

_temet occupas-fe _{fingens, conjun&ione}

_{quadara animi}

_fui

_{motuum cum} aliorum horrore & ira capitur, mifereturque fe illorum,.

quibus

damnaJntulit,

e

contrario

autem

honeftum

be-nevolumque aliis

prasfians

officium, ipfe

amoris

grati-que animi, quo alii iiium

profequuntur,

aut

faltem

pro-fequi debere fentit, partem arripit

& in fe vertit, unde

mala; _{bonceque confeientiae origo^ Non eandem}

_honor

immerito nobis _{praeftitus adfert dele&ationem,}

_triffis

e-nim adefl _{fufpicio» homines, vel emolumenti}

_{fui caufia}

vitia noftra _{diffimulare, vel veritate cognita} omnem e-vanefcere honorem metuimus. Ex his concludere

pos-fumus, quod, fieri fl poffet, ut bomo

quis,

usque

ad

se-tatem _{virilem, omni} hominum confortione orbatus vitam degeret, non magis de

aftionum

fuarum,

quam

de

fa-ciei _{pulcritudine ideam quandam}

_{fibi formaret,}

_in

foci-etatem vero aliorum admifTus, fpeculo, _{quo antea}

defli-tueretur, fenfim uti difceret, cujus ope

fe tandem

cogno

fceret^

5. X. - '

Ut fententlam _{denique nofiram, in tantis}

_opinionuti^

divortiis,. aperiamus, haud inficias ire poflumus,

quin

hypothefis de fympatbia, idearum

moralium

fonte,

pro-babilitate fua nobis _{prtecipue arrideaf. Quaedam vero cum}

a jam laudato SMIT, cujus ingenio conjeTuram hane

debemus, quas ad illam vel tuendam

vel

explicandam

conducerent, negieéla videaotur, ea, pro

modulo

ingenii

nolfriy breviter L. B, oculis fubjiciendi

nobis

efi: animuv

Experientiam confulentibus nullum

fere

de

commifera-tione hominis naturali _{(upereffe videtur dubium,} nemo adeo _{praefraåi unquarn fuit animi, ut non,}

_illa

fen-e$b _'Sief

J 1>> v <as>

ierit _{a). Cum HELVETIUS indicare voluic, miferiara} aliorum eundem in_{ipe^atorum animis habere effe£tum,}

ac habuifle a Poetis _{perhibcturcaput} Medufae, quod

fci-licet _{adfpicientes in lapidem transformaverit, iatyram}

forfan morum _perverforum fcribere maluit, _quam

ve-ram naturs humanas indolem adumbrare. Lacrimas ad _{fpeSacula eftufe, indignatio,quam crudelitas etiam} fi-cla in _{ipe£tatorum excitat animis, de naturali noftra}

be-nevolencia ceftantur. Kt _{vix, ac ne vix quidem,}

proba-E 2 bilica

ö) Si auöoritate, rei ab experientifl iatis comprobnts, quid

robo-xis accedere _{poffit, neque deficerent illi, etiam inter amoris proprii pr«»}

cipuos propugnatores, qui commiferationem 6c fympathiam homini na¬

turalem conceflerunt. Mandeville _{ipfe, qui atris alias coloribus humanaia} indolem _pinxit, in futs Enquiry iiito tbe origine of Moral _vertue, & Es*

fai on cbarity and cbarity Scbools, notiflunae illius Fable _{of Becs}

fub-jlinftis, fateri cogitnr, bomini ineflé naturalem mifericordiam, qua ad

ali-os _{juvandos pellitur 6c fine qua in monftra transformaretur humanum}

genus, 6c illius efficacis hand fulpeöum reddit defcriptione fua elegantifii»

ma _{teftimonium, quamvis illam quoque inter infirmitatis noftrae figna}

affectusque damnaudos referat. IllufL Bolingbroke, quem a parte

Epicu-reorum _{quoque hac in re ftetifle ebfervavimus, in fuis}

Fragments or mU

nutes _{of Ejfays rationem focinbilitatis 6c amicitiae reddinmis, homini}

eon.

cedere videtur aliud rinculnm, hotninem natura duce homini carum red¬

dens, Icil. ut _{ipfe loquitur, an intellectualfympathy better felt, thati ex*}

prejfedInter illos,"qui cauffam coramiierationis optime egerunt, nomi»

namus facundiflimumRoufieau. _{InDifeoursfur Iorigine & le fondement de}

lingalitéparmi Ies bommes pro more fuo eleganter hane naturalem bene-volentiam defcribit, ac virtutes fociales lingulas ex ea ded hetas elfe

con-tendit. Indolein hominis _{primitiva™ hoc fere eompréhendi enunciato} credit: _{Quaras qua tibi coniucunt, cum, mininio,}

quo fieri poteß, alio¬

rum damno, _{fcilieet ad noftra quaerenda commoda vehementiffima}

pelli-mur animi _{contentione, aliorum} tarnen miferiam, fi illi inederi in

no-ftris fuit _{viribus, aequo non patimur animo. Anonymus quidam}

Phyfi-cus _{Norimbergenfis, cujus bina de homine, in Varietes literaires ad'}

A-naud 6c Suard _{collectis, exftant lirerar, völtfminé quidem pcrexiguse,} re-rum tarnen _{pondere maxims, pister amorem fui}

ipfius homini miferi¬

cordiam quoque a natura fuperadditamefle putat, cui virtutes finguls -1

^ \ «se*

bilitatis _{fpeciem fuis}

conciliare

aflertionibus pofTunt,

qui

naturalem hanc mifericordiam ab amore fui

ipfius

ortam efTe oftendere volunt. Calami'afum alterius nos

miferet

non tinice eam ob cauftam, quod nobis easdem evenire

pofle metuamus•>

nulla enim

veftigia ratiociniorum,

qui-bus metus hic niceretur, ad animi commiferantis motus percipere valeret

fagacißimus

lui

ipfius obfervator,

fie-ri _quamvis

_interdum

_poffit,

_ut

hac

confideratione

ve-hementia motuum crefcac, nec fano fenfti quis conten-dere _{poteft reliquos}

_mentis

nabitus &

_{c au}

(las

illos

exci-tantes, fuam quoque vim cum

fpeftantium

anicnis,

per ratiocinia ab amore proprio petita,

ccmmunicafie.

Ve¬

rum generalis

qucedam

_motuum

animi inter

homines

eonfcnfus & _{fympathia, me laltem}

_judice,

_ex

ipfius

pban-tafize naturalis indole oriri debet, ad quam feneentiam

aropleétendam

plures rationes

fuadent:

non

immediate

aliorum fentimus animi afFe£tus, Ted neeeßuro efi, ut

eosdem vel fimiies ipfi experti fuerimus, antequam quan-dam deillis formare valeamus ideam. Cum itaque

fympa-thia altcrius _{perpeflionum partieipes evadimus, non}

_aliud,

quam quod

ipfi

in

eodem

ftatu

experiremur,

pereipimus.

Experientia majorem

huic

aflTertioni lucem

conciliabit. Fu¬

rore _{agitatum aut mente captum non}

fine

dolore

videre

polTumus, ipfe quamvis omnia

hilari

excipiat

vultu. Mater

filiiinfantis calamitatem,quaipfe non movetur,

sgerrimo

tarnen fert _animo; de beftis _{non tantum, verum} etiam

de rebus inanimatis

_mortuisque

_dolemus,

_ipfi

_quamvis

fenfu omni privati fint. Pudore fuffundimur, aliquem,

in hominum conventu, indecore femet gerentem

viden-tes, ipfum quamvis non pudeat, quae

fieri

non

poßent,

nifi _{imago ingratas}

_{nofhi ipfius fienfationis roenti}

obver-faretur, nosque ipfos quafi agentes

fingeremus, caufifa

qualicunque eorundem motuum mentem

fubeuntp.

I-inaginari nequimus ea, quorum

ideas

fairem

partiales

mens

<UP

)

37

(

€i?

f

mens noflra antea flbi non adquifivit, _nec imagines re-rum fe _{prxfentes fifhmt fine caufla quadam externa aut}

interna iilas excifante. Cum _{itaque aliquem egeftate e. g.}

t _{graviori preflum videmus,} ideie, _{quae dolori} illi _a nobis

vel antea _{percepto, vel quocunque modo Mo,} refpon-dent, moventur, actentionemque animi ad fe trahunt #

ut nos ipfos malo _{quodam laborare imaginando}

fentia-mus, eosdemque quafi cum dolentis perfuna efie videa¬

mur. Homo fe a _{perceptionibus} fuis _diftinguere nequit,

nifi ratiocinando tum _{demum, cum majorem expertu*}

fuerit exiftentiae fuse _{varietatem, fieri itaque non poteft,}

ut confcientia fui eadem claritate _{(emper menti adfit.} Ubi fomniis _{illudimur, aliorum nos induifle perfonam} haud raro nobis _{videmur, & quid impedit, quominus}

phantafia eandem efiicaciam ad confcientiam aui

diftin-äam obfcuritate _{quadam fuffundendam habeat, ubi}

al-terius fafta aut _{perpefliones vigilantem & quietam} men-tern _{gravius feriunt. IllufixifT HOME b) explicaturus}

violentiorem ilium _{effe£tum, quem a<5tio tragica in} fpe-åatorum 3nimis excitat ad hane eandem _experientiam recurrit, exiftimans, confcientias lute ftatusque praslentis

nos in fomnio _{quafi oblivifci, & ut vocabulo barbaro}

illius (ententiam _exprimam , nos identifieri cum iilis,

qui duros fortunx cafus heroico animo perpeffii, funt, atque hac vi imaginationis ita illudi, ut Brutos,

Cato-nesque eile nobis ipfis videamur. Obfervatum quoque

eft, animam idearum, qute a£lu illam tangunt, capere formam, & raagnis extenfisque occupata magnam quafi & fortitudinis fui _{confciam, exiguis vero, parvam &} im-becillitatis fute memorem fieri, hina _quoque facile ideis,

ex hilaritate vel dolore aliorum excitatis, hilarem vel

triftem _{evadere, fequitur. Naturalem fympathiam efle}

E 3 i

cgjtS3 1 v w

Imaginationis vira

ex eo

quoque

patet,

qaod

reguias

easdem _fequi

_videtur,

quibus

imaginado

fubjeåa eft.

I-dearum &j inclinationura

analogia

firmiflimara

femper

procreavit

amicitiam,

&

eo

mentis

alterius habitu

facili-us movemur, quem

ipfi

experimur.

Poeta,

qui

fe

vi-gind annos natura

Scripds

Ovidii magis

dele<flafle,ja»tatem

vero quadraginta annorum

confecutum

palraarp

Horatio

tribuiflé narrat, fidelem exhibet

indolis

fympathiae

iraagi-nem.ARISTOTELESc)prsecepta

artis

oratoriae

tradens,

f

u-turopracipit

oratori,

_ut

auditorum

animos,

coramiferatione

movere _optans, illas

defcribat

calamitates,

quae

quisque

fibi

impendere

pofle

metuat.

Requirurst

quoque

anis

poeticac

dolores,utnaturali

imaginationis

iiiufioni

velificentur

Tra-gici Scriptores,

&

unitatem

loci,

temporis &

aåionis

(ervan-dam _{praefcribunt, ne}

attentionern

_unquam

in

fe iplura

ver-tendi_fpedatori

_{occafio detur,}

_ut

fe alienum

a

fpe&aculo

a-nimadvertat. Quae imaginationis vira

irapediunt,

mentis

quoque

habitui,

quo

aliorum

participes

evadimus

fenfa-tionum , impedimenta objiciunt.

Minuicur

phantafiae

ef-ficacia loci temporisque

intercapedine,

&

ratione

ejus-dem diftantiae decrefcere quoque

obfervatur

commifera-do & benevolcntia hominum,

plena

tantura

& vi

vida

expofitio rerum

circumftantium

debitum

iili

reflituere,

robur valet. Homines, alterius

miferia

non

a£tu

phan-tafiam movente, aequo anirao ea, quas

ad

illam

augen-dam conducunt, facere poflunt.

Singuli

animi

habitus,

qui, nos

ab

aliis

diftincios

efle, nimium

docent,

com-miferadonem quoque &

fympathiam

minuunt.

Invidia

afFe&ibusque fingulis,

qui

confcisntiam

fui

alns

contra-riam, faltem ab illis

diflin&am

requirunt,

indurantur

animi hominum, fic fuprema

miferia

defatigatus de

alio¬

rum

t) Rhetoricorum Lib. II. Cap. VIII.

Quo etiam Didonis illud apud Virgilium:

5 39 f

II

irum non dolet infortuniis. _{d) Qui fangvinis faepius}

ef-ßuentis teftes _{fuerunt, vel ipfi plures neci tradiderunt,} inhumanos tandern _{crudelesque fa&os efle videmus.} Fie-ri quoque hinc non poteß, quin _{obligationis &} com-miferationis fenfum jam fortiorem jam debiliorem ex»

periamur, pro caußarum imaginationi velificantium aut

impedientium varia indole, fufficiens tarnen femper es-fe videtdr ad rectum de aliorum _propenfionum a$io-numque decentia, juflitia & honeßate judicium ferendum, pracipue poßquam regulas generales^ex vividiore

fenfa-tione in cafu _{quovis fingulari percepta,, ratio Tibi} forma-verit, _{quod § fequenti amplius explicabimus. Fateor}

quidem, aliorum fenfationes & cogitata eo non femper

exprimi vigore3 ut inviti ad

conjunäionem

hanc fenfuum

naturalem _{trahamur, noßri quafi obliti. Sed natura huic} quoquemec-eri defe&uivoluit, defiderio exfißentiam fuam

vivide fentiendf unumquemque impellens, cujus

pra?ci-pue vim experiuntur, poßquam in focietate vivere

coe-perunt mortales, vitteque fußentandae rion tempus omne

ßudiumque tantum impendere opus Ulis fuit, uniform* enim _{voluptitum exquifitißlroarum fenlu tredium}

metu-entes, ad alios fe extendunt> & eorum fenlationum fa-ctorumque partem arripere cupiunt, quo fatßo, fympathia fuam _{quafi multiplicaße exfißentiam fibi blandiuntur. e)}

Cumque mirum in modum variari hic imaginationis ef-feßus _{poffitj fympathia föla noßrarum perceptionuna u»} fii

dy Arilloteles L. c,

e) Roufieau, L. c. qui qualemcunque h'ujus rei habuifle videtur

1-deam, liomini in rudifäino illius ftatu facultatem tribuit facilius _imagi*

«andi, fe alterius teuere _{locum; fed vereor, ne opinionibus fuis parad®*}

xis _{deceptus heic quoque experientiam deferueritvir acutifllmusnon}

qui-dern negamus, hominem rüdem interdum etiam moveri _{fympathia, fed} rarius Sc _{gravioribus tantum aliorum infortuniis attentionem invitam}

at-trahentibus, vchementius autem illud aliorum _{participes evadendi animü}

8

)

40

C

$

fu 5c confuetudine mentera non defafigat, f) fed potius

illo ut condimento voluptafes fingula; fenfuales egent, ne naufeam moveant. Hac conftituta idearum moralium

o-rigine, varios gentium mores non

obflante

natura ho¬

minis benevola Iocum obtinere _{potuiflé, faciie patet} f

cum imaginationis vis _{tot tamque}

diverfis

raodis

impe-diri aut interdum tolli poffic. _Nec abfoiutum quendam

boni _{juftique fénfum majori gaudere efficacia , quam} quas ex hac noftra hypothefi intelligi poteft, experientia

vetante contendere volumus.

§. XI.

Homo commodis fuis _{ftudens, fed gravioribus}

alio-rum infortuniis commotus & tandem _{particeps illorum}

a-nimi rnotuum natur» impulfu fa&us, _{juris & officiorum}

cognicione expers, baud diu vivere potuit. Scientia haee

araiflimis _{primum circumfcripta erat linaitibus,& iis, quaö}

in cafu _{quovis fjngulari, & rarius forfan occurrente,}

men-tem _{movebant, continebatur, verum fieri non potuit, quin} fenfim, mutata hominis conditione crefceret illius indigen-tia , & fimul fympathiam, qua aliorum fa&a fibi

quodam-modo communia _{exiftinoavit, extenderet, rationemque,}

rerum fimilitudinem & _{pugnam obfervantem, regulis}

quibusdam imbueret, ad quas obfervandas natura ipfa

teneretur. Homo _primum fe ab aliis diftinguere do&us,

certas _{quoque res fibi appropriare confuetos fuit, vitam}

& _{membra, deinde veflimenta cafamque, qua fe ab}

in-juriis aéris tuebatur, & utenfilia , quorum ope vitas

ne-ce/Titatibus _{providebat, cum fua falute adeo nr&e}

con-juntta fenfit, ut illa, infiar partis cujusdam fui ipfius, cum vitas /) Hoc perc#)tionum genus intcr fenfus improprie admodum refe-rlmus, Ii vero illud inftinftnm vocare malueris, haud _{repugnabimus,}

melius nomen cum non _{fuppeditet, ita tarnen illo uti fas eft, ut vagam}

& idearum & _{propenfionum noftrarum analyfi contrariam non admittat}

©

)

41 C

1

vita? _{periculo defendere conatus fit, hinc}

primum füo-rum _{juriurti notionem fibi formavit. a)}

Alios

homi-nes fibi fimiles _{oblervavit, e quorum}

_aåionibus

conje-fltura baud fallaci _{afiequebatur, ipfös eadem fibi}

tribu-ere _{jura, qua;, fympathia ad}

eorum fenfationes

commo-tus, squo animo turbare non _{potuit, &} cum alios quo¬ que eandem feotire _{concluderet, adgreffori omni}

injufti-tiam tribuit. His fere iimitibus _{primum continebatur}

jus & _{obligatio perfe^a omnis, progrediente vero} foci-etate _{humana, ut ftabili}

magis vivendi ratione uti

cce-pit genus humanum, induftriam _{quoque fuam quisque} fibi _{tribuere coa&us fuit, Sc commoditatibus vits}

au&is, me um rfiud laxioribus _{comprehendere limitibus, juraque}

extendere, quorum notionem cum _{finguli firaul}

forma-re non _{potuerint, fed fenfim fympathiam}

qualemcunque

cum aliorum _{jure expert! fuerint, fua experientia}

quis¬

que edoctus, pa&a Sc contrarius ad mutuam fecuritatem

inire"necefium _{duxic, qua; jurium & oblig3tionum} con-ftantcs efient _{reguls, & qus fuccefTu}

temporis &

rau-tato humani _{generis ftatu, fuadente}

uniuscujusque ie-curitate, extendebantur. _{Hinc coeptum efi: meum} tuum-que omnia vocari, _{qua; leges fingulis tribuunf. Ex¬} perientia crefcente, ideam etiam faiutis _{publica? fenfim} formarunt _{homines, & cum illa mentis iux motuum}

qualemcunque conjun.dionem percipere coeperunt, unde

leges propter fecuritatem communem latas violare

ne-fas _{duxerunt, quamvis ratio uniuscujusque, fua}

ab

ex-F

peri-Hane _{originem & progreflfum jurium & obligationum, ab iis,} «juae de gentibus minus eultis Itineraria narront, probare nobis baud dif.

ficile _{föret, opellae ratie permitteret. Facile}

quoque progretfionem fo.

cietatis humanoe _{fequentes, particularium quorumlibet officionlin} våris-tiones oftendere potfemus, fed _{propofito noftro} jam fufficiat, primas

K-neas tantum tabulae _{dacere, cujus pi&uram alio forfan tempore perfequi} conabimur.

$

)

4®

(

f§

perienda

officia

colligens,

exceptionem

a

Iegumregola

in calu _quodam

fpeciali

_non

_lemper

improbet.

Alio-rum miferia moverr.ur, in focietatis autem

humans

in-fantia _{parum Sc}

_rarius

_fympathia

locum

obtinebat,

_cum

rariores fuerint cafus, qui onum altero

infeliciorem

red-derent; auftis vero

vita;

commoditatibus,

tot

res

felici-tatem _{uniuscujusque}

ingrediuntur,

tanta

emergit

con-ditionum variorum horoinum difFerentia, ut

fspius &

noflros & aliorum cafus dolere cogamur. In utroque

tarnen flatu nos milerorum occupatle locum

interdum

nobis videraur, auxtliumque adferre optamus.

Proptec

hane,, quam horoinibus

inefle

cbfervatum

eft,

fympathi-am, malo quodam

laborans

jus

fibi

aliorum

animos

auxiliumque movere

tribuit,

quam

vis

eadem,

quam

i-pfe experitur, cum aliorum

fenfibus

conjun^ione vi

i!~

lud _{extorqnere,, graviori non urgente}

necefiitate,

nolit,

unde difFerentiam inter juftitiam & humanitatem facile cognofcit. De aliorum

infortuniis

ex

iis,

qua?

nobls

in

eorum loco pofitis;

molefta

efFent,

judicamus,

Sc

obliga-tionis fenfu ad1 benevolentiam hominibus

praeftandam

imbuimur. Ad certurmquoque gradum

generale*

mens, fiepius hac feofationuirr confenlu mota,

quafi

invira

fibi

format vivendi _{regulas, qua? tarnen, cum}

haud

fine

oc-cafione _quadam externa auf interna,

rympathiam

moven-te, adplicari poflint, opus efle

videtur quodam

labore

mentisque habitu, antequam

debitam adquirant

ad

fin-gulos homines

exfenfionerm.

Eodem

omnino

modo

ra¬

tio humana _{progreditur in re&is}

_ideis

_{officii formandis,}

ac in omni alia re.. De rebus fenfibus femper

ob-verfantibus raro fallitur, faepiffime _vero

fimilitudo

_rerura,

fenfationumque confequentiar mentis

aciem

fugiunt. Sic

primum proximos fympathia'

ample£litur,

femét

non

ni-li _{pofi: frequentiorem rationis}

_{ufum ad}

_{totum genus}

hu-manum extenfura, praeeipue _cum

affedus

contrarii

_et

0

)

43

(

.

ft

•i

fas _{opiniones prius menrem}

_capiant,

_quam

_ratio

_{ufu St}

obfervatione ie exlerere didicerit. Judicia itaque homi-num, non obftante benévolentia eorum, fallunt,

&

adhuc

fepius negliguntur.

Nihilo

tarnen

minus

fufficiens in

fympathia

deprehendimus officiorum

fundamentum,

&

differentia? inter virtutem & Vitium originem, ratio

im-pedimenta tantum oblervat,

&

quomodo tolienda

fint

docet, quac nos aliorum occupare

iocumr prohibent,

te-ftante enim _{experientia non rede aliorum}

_fada

asftima-re, multo minus laborantes auxüio lublevare

poflu«

mus, nifi nos eorum fuftencandas habuifle vices

no-bis _{imaginemur. Quid crebrius in}

_vita

_hominurti

com-rnuni _{perfonat, quam tritum}

_illud:

_fl

_{illius locum}

tenu-idem, hoc cerce non feciflem, vel in eodem rerum

fta-tu _{neque aliud}

facere

_potui.

Idem

_quoque

de

decoro

in adionibus & affedibus dijudicando valet. Experti,

quam efficax unaquaeque

fic

res ad nos

movendos,

ob-fervavimus etiam, quam partem Tibi naturalis

imagi-nationis vis aliorum animi motuum tribuat, unde da convenientia effedus fua cum caufla judrcamus. Alio¬

rum confortione afluefadinos auxilii eorum bonarque vo-luntatis _{quolibet tempore egere}

_{animadvertimus,}

inde-que noflros ad aliorum

fenlus corrigere, cohibere

& in-tendere difcimus, prout earum indoles pofcere videtur,

ut _agentes fpedatorum

fympathias

_{congruentes exprimere}

motus, & fpedatores fympathia agentium ex»quare ani¬

mi _{perpelliones adnitamur-, cauda?}

_fuae

_{convenientes hinc}

oriunturvita? habitus, & virtutes decentia prarcipue

com-mendabilis, ut, e. g. temperantia Se animi fortitudo. In

h s Omnibus, aliorum _motus ad noftrum animi h^bitum,

ut unicam & veram menfuram exigimus, fed _experien¬

tia _{crefcente, proprium quoque animum corrigimus, nam} quo magis yariam experti fuerimus vit» conditionem, St quo plus in unaquaque obfervavimus, eo etiam

perfe-F 2 diores

w

)

44

(

<fj|p

åiores de iis, qua? decent,

formavimus

ideas, eo etiam

magis noftram

obligationem

fentimus,

&:

fimul

majori

in_{judicio, de aliis ferendo, indulgentia uti dilcimus.}

Haud

quidem retragamur,

diverfa admodum

hinc

de

aclioni-bus hominum judicia oriri debere, verum _regula?

geoe-rales, a quolibet

obfervante,

ex

pluriura

fingularium

con-venientia formats, piano & adeo evidenti fundamento

incerdum nitimtur, ut non poflint non confenfom ge-neraiiorem elicere. Juftitiam & hupuanitatem eodera fe-re modo dijudicant homines, lalus enim publica, ad quam

(pedant, fingulorum eadem ratione

(emper

movet

(ym-pathiam, fed

difficilius generales

formantur regula?, ubi

res circumftantes, pro uniuscujusque iiabitu & itatu, ma¬

gis varin? eile

poflunt.

Ut enrm

graviores

in

fcribendo

narvos quilibet facile oMervare & fugere, _atque ad

pra;-cepta generalioraexaminare poteft; ita quoque

graviori-bus contra _{juftitiam, honeftatem} & decentiam peccatis

fingulorum hominum animi, eodem fere modo,

moven-tur, adeoque regulis commumbus comprehendi poflunt;

fublimiorem autem & _{elegantiorem Virtutecn quisque,} pro mentis

fua?

habitu & naturaii imaginationis vi, qefli-mat, illam itaque _{generalioribus pra?cipere enunciatis}

nequidquam ftudemus. Ejusdem efie indolis videtur ac fublimitas & _{eiegantia ftili, qua? nec regulis pra?cipi, nec}

arte doceri _{poteft, quippe illam feliciora tantum ingenia}

obfervant, & exempla eiegantia? fidelifer manibus trita

excolunt. Faventiori _{imaginationis vi pra?dicis familiaris} hominum fanioris _{guflus & morum decentia infignium} ufus folum prodeft ad mores _pulcros formandes, _quo,

tandem fenfuum fuorum cum aliis crebriori

conjun&io-ne habitum _{adquirunr, amicorum prxveniendi delideria,}

convenientes _{exprimendi geftus, & femet aliis gratos}

red-^dendi. Differenräae itaque inter virtutern & Vitium,

ra-#

}

4?

(

$

cionem_{optime redderc videmus, fedquteri quoque potefö,}

anexcellentia_{illa, quamvirtuti tribuimus,}

exeodem ernana-verit fönte. Non _{quidem omni in iilo negotio iliam} defrau-dandam efTelaude_{putamus, pluratarnen ad pretium vircutis}

augendum concurrerunt.De indolisnoftrze dignitate perfua*

demur, nos cum reliquis, quseobfervare nobis licet animaii-bus, abea, qua fas ert, parte conferentes, & noftris

perce-ptionibus., quibus illa imbui nequeunt, excelientiam quan-dam _{tribuimus, voluptatem igitur, quam ex artium} iibe-ralium _{culcura, ut etiam ex benevolis affedtionibus}

per-cipimus, magni facimus. Eodem modo noftras inter fe

comparantes animi affe£kiones, quo magis variam &

abundantem _{quodlibet fcnfationum genus adfert}

jucun-ditatem, eo magis _placere fentimus, eo etiam excellens tius illud haberaus. Huc etiam accedit fcnfstionurn ad florem humani _{generis major minorque efficacia,}

fym-pathia aliorum felicitatis cum noftra cönjundtionem

quic-to animo _{perfentifcimus,}

cumque de fine & meta hu¬

manarum _{propenfionum &} adionum _{ideas experientia}

edowii _{formavimus, non pollumus non, quosdam} pra-pter utilitatem fuam pra ceteris asftimare, pretiumque

tri-buere maximum fic recta de aliis _{judicia naturalemque}

commiferationem laudandas _{putamus, maxime vero ex}

eadem ratione conftans virtutis ftudium _{factaque jufticia} & benevolentia _{infignia laude honoreque prufequimur,} fuperaddito illis novo ex raritate & _{impedirnentis, qu$}

fuperanda _{habuifie vidéntur, pretio. Varia praterea alla}

ad excelientiam virtutis _{augendaro addita funt momentg,} qua? mter nominale fudiciat notitiam de _Deo,

malefici-oruiii vindice _{& virtutum}

largiflimo remuneratore,

§, XII.

*

Monitum eft ab _{illis, qui fénfirm quendam} abf-olu-tum, yirtutem a vitio

_{diftinguentem,}

_Aatuunt,

propen-.

5

4«

i

«

fionem naturalem cum

aliorum

fenfationlbus

confenti-endi, cujus

cauffam

jam

egimus

,

haud

fufficere

ad

ju-dicia noftra de bonitafe

&

malitia aftionum

formanda,

plus enim

illa

effici

pofle

negant, quam

quod

horainum

intelicitate movemur,

illiusque

caullce

fuccenfemus,

ne-quaquam,

folliciti,

an

damnum

illis

confilio,

an

fortuito,

iilatum f]t, quare a?que

juftum

putaremus,

innocentem

acfcelerum auåorem ira &

vindi&a

perfequi.

Conce-dimus hos forlan fore

fympathias

efte&us,

fi

rationis

omnino expertibus

data eilet,

homines

vero

cum

ob-fervatioue & analogia aliorum

confilia &

voluntatem

co-gnofcere

didieerint,

ab

iis

quoque

conlentientes

excita-ri fenfus experinntur, &

inde

primos

ux

motus

atfen-tione _{corrigunt &}

cohibent.

Hac

progreflione

judicia

quoque

de

aftionibus

hominum

perfici

teftatur

experi-entia. Infantes rebus

inanimatis

iralcuntur

, poenamque iis _{infligere cupiunt, nec non}

impotenti

irae

furore im«

pedttis

rationis

operationibus

haud

raro

erramus,

quod

ex iis, _quae de

origine

fympathias &

formatione

idearum

moralium, jam difteruimus,

facile

explicari

poteft.

Ulti¬

mo loco monendum putamus,

pfopenfionem

hane

na¬ turalem inter defideria

homi

iis

a&uofa

omnino

referen-dam effe. Dudum quidem

obfervavimus,

illius

efficaci-am infirmum admodum

effe munimentum

contra

ingru-entem vitiorum vim, ubi externa

noftra

felicitas

cum

illa non confentiat, & virtutis

eultura

vel

periculofa vel

minus fruftuofa reddatur, ea enim

eft

indolis

noftra:

fe-gnities, ea

amoris

proprii

vis,

ut

externis

egeamus

inci-tanaentis, antequam illa

fuperetur,

&

hsec

oculos

non

fa-fcinet. Ubi vero faventior virtuti

viget

Rerurapublica*

rum adminiftratio, obligatio, a

fympathia

excitata,

fuum

inter cauflas moventes libi vindicat locum,

pretiumque

a&ionibus nobis, alissque utilibus,

haud

contemnendum

II

)

47

(

#

ris, intér figmena referre

fas efh /?)

Mente

quiefa vim

fuam _{praecipue prodic,}

_{& ad}

_adiones

_aüorum

caufla

fa-ciendas _{impeliit, condans autem}

_{officiofumque}

defide-rium _{parere nequit, Ii externa}

_incitamenta

_tollas

_;

eo-rum tarnen defedui quodammodo medelam

adfert

ne-ce/Titas illa, qua ad tasdium

fugiendum,

vividumque

exfi-ftentiac iux fenlum _{quterendum femper urgentur}

homi-nes, illa enim impellente, luorum lenfuum cum aliorura confenfum excitare defiderant,& _{(ympathiam, licet} non

femper in iis, qua? attentionero maxime merentur, rebus

exerceant, tarnen fine illa vitam languidam triftenique

du-cerent. Omntm _voluptatem, quam ex aliornm confor-tione _{capimus, buic mentis indoli rede adfcribimus. lila}

cum a'iis intime _{conjungimur, illa} familiari amicorum

ulu exfillentiam noftram _{quafi reprodudam &}

mulfipli-catam _{credimus, illa fuadente,} nos, amicis viventibus, polt

fara _{fuperltires fore nobis blandimur, illa denique}

g.iu-dia, qua? Iperant, anticipamus, metusque eorum propeile«

re ducemus.. F.xemplorura _quoque vim in animos

ho-minu«T ex hoc fönte rede derivarrus. Quemadmodum

enim lönorum harmonia feite _{compofita audvores trlfles}

hi'ares vel ammofos reddere _poflit, fic quoque animos, fada aliorem _{benigna & héroica fpedantium, limile«} per-ceüunt _{motus, qui, quamvis objedo careant, mentem fa¬}

lten ad eximiorum laudandorumque ftudium _intendunt,

& incitarrenta virtutum _evadunt, wt ad ea, quas admiramur, imitanda alliciamur.

TANTUM..

4*-4"

k *. . ; ^ c ■ rv ' " "üb ■ ■'< - '•' , ■ i -ii I v ■ ■ ' ■- ' ' 1 "

₁

. . ; - , ■- -■ _?- ■ --.t-. « -- : -. ;r _- '-i n •'7 f r- m '■ i'■ : : - \ a 9"r 3 • f r * I r i \ t i . " j.'u • .uu: :> r .i 4 ► '1/ \ 'i- \t> !