konlfngf.ns
trotjenare, professoren och riddaren
af kongl. nordsfjerne-orden,
ph. och j. ü. doctorn , jurlspr. oecd!*. 6ch
commerc. professoren, ledamoten af lati- comitteen samt kongl. krigs- vettfnskaps- och
landtbruks-akademierna
herr LARS GEORG
egnas- denna Tacksamhetens,- Vördnadens och Kärlekens gärd
samt dess fru
vålbobna
född BRUNCRONA
X N. Pagander.
brukspatronen och grosshandlaren
herr HANS WILHECKHOFF
yördnadsfullt
af
J. N. P.
i ,
-
-J! . f >
v ... u ■ V . ... ... f
■
;i •: c '••• ■'.? ;<• • ^
7-''" -■ " ■ - - ... --.i i . : i
" •? • J
>••• OJHt™il'...
.V
.
. ' . • ■
•:v*
v .: '
••
//
. '
.
rii
'
m r ■■
oportet" »). Reliquias manifeftationis antiquae, jam men- tis humana? vi vel illuftratas vel obfcuratas, cum novis
et melioribus connecteret, necesfe fuit, inftitutis non nifi
ex Hiftoria Dogmatum Judaeorum haud raro declarandis.
Sic multa Religiotiis Chriftianae capita ex Litteris Sacris scriptisque Judaeorum illuftrata dicimus, cum vel vo- cuin, quae in Novo Teftamento nobis occurrunt, figni-
ficatio inde hauritur, vel dogmata, quae ex inftitutione patria pri litis auditoribus cognita probarunt Jefus Chri-
itus et Apofloli, apertius inde explanantur. Nec mi-
rum; fic etiam radii ibljs terreftris non protinus, fed di-
luculo hebetati oculis fen (im intuendi oriuntur. Hifto- riam igitur Dogmatum Veteris Foederis inExegefi Sacra li- brorum Novi Foederis Theologo quam maximum fervire conftat^cum ea fola duce plures doctrinas Jefu Chrifti,quas Deo licet acceptas referamus omnes, formistarnen, verbis idearum umbris mancisque rerum fignis, apud Judaeos
fitatis, utpote quae Judoeis primum traderenfcur, confi-.
teamur indutas, clare ac luculenter intelligere valeat o).
Hoc
ji) "Qucinto quis sermonis Hebrai in VT. et Hebrao-Graciin N. T. iibris, temporumque et rituum antiquorumperitisßmus eß,tan-
to magis vim verborum adstquetur et plauisfima omnia reperiet". J.
C. Doederlein, Inftitut. Theol. Chr. P. I. Norimb. et Altorfii
*797 PaR- 138-
o) "At vero qttifieri potuisset, ut homines rüdes doctrina coele- ßis perspicienda capaces redderet (Religionis Chriftianae Stator), nisi
illorum locutus lingua, imaginibus cuivis illorum familiaribus usus,
atque ex illorum ftre taeites egressus notionibus vera inde Religionis quasi transformando ideas explicasset" &c. Joh. Thorsahder dis- l'ertatio de Relig.Chrift.interno praeeipuo criterio vindicanda Upf, i8'3*
p. 13, 14. Cfr. J. C. Doederlein I.e. p.i74« obf.3. G.J. Plank Einleitung in die Theol. Wiss. p. ii. Leipzig 1793. p. 191.
IO
Hoc neminem infitias iturum crediderim, qui Scri¬
ptum Sacrae per adjumenta litterarum et monumenta
hiftorica explicarae potios, quam debilem humanam au-
ptoritatem fequi meditetur. Minime tarnen hinc effici-
tur, doctrinam Jefu Chrifti ex indole ac cultura tempo¬
ris nationisque Judaicae declarandam esfe omnem. Spe-
cialia Religionis Chriftianae capita , quibus folis humani-
tas, torpore ac firigore jam olim retenta, denuo refpira-
vit, cum Infinitus, iEternus Deus , finitis bominibns fe
in Chrifto cognofcendum fifteret et adeundum, ongi-
nem fuain caeleftein fat produnt p).
Licet vero ingeiium humanuni in religionis capi-
tibus e libris Sacris Novi Foederis eruendis nulla fere
alia re, praeter mentein piam et rationis artisque fubtili-
tatem, magis adjavetur, quam ftodio linguarum et Hi-
ftoriae Dogmatum veterum Judaeorum; tam multis ta¬
rnen ftbdium Theologicum noftris temporibus premitur
falebris, ut Theologo rite informando alia etiam multi-
plici opus fit eruditione. Hanc vero inpriinis praebet Hi-
ftoria Dogmatum Novi Foederis, ubi omnia Chriftiano-
üQm de Religione fua philofophandi pericula tanqoam in
fbecuio intuetur q). Ecfi enim in conlenfu vel disfenfu
do-
o) Cfr. W- M. L. die Wbttb, Religion ochTheologie. Scockb.
i8ia i»- 187- B* J- BtfRGQuisT, Lei r* '39
q) . . . "nee Thtologus perfectus esse potest, qui, qukquid est
iaUtteris sacris et monumeutis SccÜsiet, pereepturt ingenio, et com- p**keu$um<memoria tenet) nec bonus Theologus, qti iu rebus divinisr
UUeris vel voce tradendis, su'ötilitale utitur qua; sit destituta sacra-
riim et ecciesiasticarum apparatu etinstrununtolitterarum» Ernesti
1. c. p. 5^8.
41
doctorum et traditione numquam fidei et doctrinse relf-
gionis auctoritas ftat praecipua, Theologum tarnen omni-
bos non credimus numeris abfolutum, qui religione, quae
rationis lucem minime titneat, imbutns, et fubfidiis jam
dictis ad Scripturam Sacram interpretandam necesfarijs
ornatus, non omnium omnis Chriftiani aevi temporom
erudita fubfidia, opera exegetica r), fcripta TheoJogica
fobtilioremque veritatuin tractandarum rationem, ad a-
musfin ScripturaB Sacrae trutinanda, in rem fuam verte-
re didicerit r). Dens enim , quae fua funt» nobis non
ornnia revelatione in Verbo fuo contemplanda dedit, fed
multa etiam lumine et vi rationis uberius meditanda, in
ordinetn redigenda, amplificanda, defendenda reliquit t),
Inde igitur a Jefu Cbrilti Apoftoloruinque aevo nonfue-de-
r") Doedrkletiv I. c. P. I. p. 224 — e patrwn scripta multa
et egregia interpretationis subsidia cogi posse non ausint negart.
ä) vKan mau gleich die Dogmengeschichte nicht als den entschei¬
denden probirstein, was acht christlich, oder nicht sey, ansehen; so
bleibt sie doch immer ein schatzbares Hiilfsmittet ztt diesem Zweck?'
Müssener I.e. p.4i.' Multa— tempus et experientia, multa ipsae
Patrum regulce, inta etian interdum hallucinationes, in divtna reve¬
latione aperuerunt, qua o im obscuriora ac difficiliora erantDa-i>
fc/KUS, De usu Patrum. Geneyae 1656. P 363. G. J. Planck, Ein¬
heit. in die Theol. Wiss. Leipzig 1795« P«'L P» *95- 196.
t) '■Rationis usus triplex cernitur in doctrina Christiana;
primus inventioner alter illustrations et judicio, tertius defensione
justa dogmatum religionis "Doederlein, I.e. p* 200, §. 52. Forma
fheologice est humana. Ncstrce enim demonstrationes ac veritatueH
fombinationes, idearum evolutiones et deßnitionts ex hutnano ingenio
proßciscuntur: nt alia ratio materice J. 1+ A. Mosheim, Ektnenta
iTheol. Dogro. Norinbergae 1764 p. 9.
fuerunt, qni plarima Religionis Chriftianae capita ope ra-
tionis, femper iinbecillifcatis, haud raro licentiae accufan.
das, ulfcerius tractare, evolvere et in artis formam revo- care fint aggresfi. Hinc varias variis temporibus dogma-
ta Religionis Chriftianae poftea induerunt facies, vel in-
genii fectatorum plus, minus exculti acumini, vel exter- nis rei Chriftianae finiftris vel profperis fatis, vel teinpo-
rum ului, hoftibus, haereticis, vel denique aetati magis;
minus artibus et difciplina colluftratae tribuendas «). Haec
omnia omnium, quibus res Chriftiana viguit, temporum de
doctrina Religionis Chriftianae illuftranda conamina,philo- lbphemata, placita Theologus cognofcat, oportet, utdiu-
turno litterarum, divinarum maxime atque etiam huma-
narum,ufuipfe emendatus etformatus in fyftemateTheo- logico denuo condendo, emendando bonafacilius eligat,ma¬
la caveat,pofitos rationi finesjufte obfervare discat, necjfor-
mulas fophifticas aut tnyfticas jam pro vera Religionis do¬
ctrina rationis fubjectivae vel impotentia vel imbecillitate feductus amplectatur v). Veteres enim filvam rerum ec
fcientiarum, materiam collegerunt, ftudio tractarunt et
fyftemata exftruxerunt, quorum parietinae et rudera,
quae interitui non fuerint obnoxia, pofteris deinde, nova m o.
u) Cfr. Münscher I.e. p. 13 feqq. Versuch die allgemeinen Ur¬
sachen darzustellen, wodurch die Veränderungen in den Christlichen Dogmen bewirkt worden sind.
r) vero pio studio legent Propheticos et Apostolieos l.bros
et Symbola% et qveerent purioris Ecclesice sententiam, facile judica- bunty quibus humanis enarrationibus deinde adjuvart possint, et in¬
telligent, quid utilitatis adferant piorum explicationes rede et dextre scriptae et exfontibus sumta tesiimonia" Ph. Melanchtopt, Loc.
Theol. I.e. in Exordio. Cfr. Münscher I.e. p. 39. §. 13.
molientibus, infervierunt ac inferviant, oportet *). Sic
In veritätes explicandi conatu alterius eft »tatis fuperare
alteram y), His concesfis, com Theologia Chriftiana non fit nifi fumma veritatuin divinarum, quas non folum re¬
velatio divina patefecit, fed etiam ipfe fyftematis auctor
iua ipfius rationis vi per legitimum concludendi modum deducendo, in ordinem redigendo, illuftrando, defenden-
do coniprobavit et hiftorica fcrutatione, omnis cultur»
human» magiftra, formis et notionibus, quas foa adhoc
»tas habet optimas, induit; fequitur omnino Hi-
fioriam Dogmatum, qua fola duce commenta et doctri-
nas lascivientis ingenii adulterinas rejicere, et genuinos
fan» rationis, quos faecula tolerant, froctus colligere, veritatemque ex fufFragiis rationis human» eruere ac
metiri discimus, per omr.ia rei Chriftian» tempora con- tinuatam, ne litteris et hiftori» vicaria fubftituatur fub-
tilitas rationis efFraenat» fibique pr»fidentis vel philofo- phia certo cuidam tempori probata, qoam plurimum com- inodis infervire Theologi, qui ejusniodi Religionis fcien-
tiam, omnibus, quoad tum temporis fieri posfit, nuine- ris abfolutam confcribere aggrediatur 2).
Nec
x) uErst müssen Materialien zusammengetragen und einzeln
verarbeitet werden, dann werden mancherlei/ Systeme erbaut, und
wieder eingestürzt, bis endlich aus den Trümmern derselben ein neu-
es festeres System aufgeführt werden kann." IVIünscher 1.c. p. 38- y) Qui nescit Pygmoeum gigantis humeris impositunt altius et tongius, quam gigantem ipsum prospicere. — Stamus in humeris
procerce illius et celsce antiquitatis — Neque vero est, quod nobis id-
circo multum placeamus, cum si quid, ultra antiquitatem videamus,
id, ut plurimum, ipsi antiquitati debeamus. Dalläus 1. c. p. 363
—3Ö4.
z) "Cum autem re ipsa cognoverim expllcationem dogmatum Ec-
Nec minori tifui eft Hiftoria Dogmatom Theologo, qui fyftematis Theologici, quod alii condiderunt, atuue ejus qnidein potisfimum partis, quae Dogmatica voca-
tur, rationera accuratius cognofcere, et quo fönte, qua
auctoritate, quo jure quaedam ita definita, decreta et de.
fenfa fuerint, perveftigare, inteiligere et dijudicare cu- pit ä). Cum enim in unoquoque libro, ubi icientia quae-
dam tradicur, verba, termini technici et res occurrunt,
quarum intelligentia obfervatione confvetudinis cotiftat
et hiftoria; multö magis in Theologia Chriftiana, quae
tot virorum res divinas declarandi lludiis temporum u- fui femper fuerit adornata, voces, formclse, definitiö-
nes, placita reperiantur, necesfe eft, quae folum ex fa-
tis ipfius doctrinas ejusque viribus, quas Hiftoria Dog-
matum docet, cognofci et illuftrari posfint b). Theologia
enim Chriftianorum haud male sedificium dicitur, quod
omnium faeculorum architecti, Theologi, philolophandi
ftu.
clesicepropter multas causas opus esse difßcillimum, et quanquam ne-
cessarium est, tarnen plenum esse ingentium periculorum, aitente au-
divi interpretes eruditos ««< et mediocri cura et solliciftt-
dine inquisivi Ecclesice doctrinam, et conatus sunt res Veras quanta
potui perspicxitate recitart" Melanchthon 1. c. Prasfatio. Ctr. de
Wette I.e. p. 217. G. J. Planch i.e. P. II. p. 196, P. I. p. *04.
d) ''fVie ist es . . . moglieh, dass Theologische System und ein¬
zelne Bestimmungen desselben recht zu Verstehen, wenn man mit den
Veranlassungen und Ursachen nicht bekannt ist, durch welche die
Tlieile desselben einzeln gebildet auf mehrerley art verbunden und ge¬
trennt wurden, bisfie nach manchen Veränderungen ihre jetzigen Ge¬
stalt erhieltenMünscher 1. c. p. 37. G. J. Pjlancic i. c. P. 1. p.
110. P. II. p. 194» »95-
b) Cfr. Doederlein 1. c. p. 234.
15
fludio, menti humanae ingenito ac fatigari nefcio, e Scri-
ptura Sacra exftruere aggresfi, fcholarutn decretis orna- tum, principiis rationis fultunr), contra hoftium impetus
otennium doctrinarum copia vallatum temporisque fui cul-
turae et ufni accommodatum voluerunt c). Indefesfa ve-
ro hnec eruditorum ftudia doctrinas Scripturae Sacrse ar-
te tractandi non niodo necesfaria, fed etiam utilia fuis- fe , non ett, quod negenius, licet interdum quam pluri-
mas noxas, decretorum monftra et rixas in religionis adyta intule.-dnt. Quis eniin horum operam, qua res per libros Sacros fjparfas ad certa capita congregarint et fubtiliter definiverint, veritatem demonftrarint, dubitatio-
nes Puftulerint, errores refellerint et ambiguitati falla- ciisque anfam p-aeciderint, fruftra contritam dicat? d). U-
tinam vero fapientiae humanae placita in Sacris Litteris
intrudere et aedi/idutn fuutn e vitiofa materia, e ftipulis
et foeno (i Cor. III), incendio conflagraturis , exstruere cavisfent *). Errores tamen, in quos generofus audaciae.
impetus inciderit, etiam utiles esie confiteamur, ut alio-
rum admoniti exemplis et periculis nobismet ipfis plus difhdere, fines rationi pofitos diligentius obfervare ci- tiusque recta fapere disaamus/). Paucis; ejusmodi cona- mina
c) Mü.VSCHER I. c. p. 3.
d) Evidens est Theologiam esse vecexsariam 1) adfinem mune¬
ris eccifsiastici seu doctoris obtinendum, 2) ad medium salutis, sen
fidcrn explicandam, conservandam et defendtudam. J. L. Mosheim
I.e. p. i8- CFr. Doederlein I. c. p. 232.
e) Otnnes aittem hi errores ex hoc unofonte oriuntur, quod pu¬
tan t homines sihi lictre fingere suo arbitr io optniottes dt Deo et cul-
tu '* Mküawchtmo« I. r. p. 71p. "
f) "De controuersiis inter uostros Theologos agitata id genera-
mina doctrinas religionis Chriftianag ad formam artis ext-
gendi Theologus perluftret et ad amusfin Scripturae Sa-
crae trutinetur orania, ut veterum labores, quid magni
viri de quaeftionibus obfcuris fenferint, quibus rationi-
bus veritatem ftabiliverint, quae doctrina publica fuerit
et qui errores irrepferint, cognoscat et fidem fuam ex- plicaturus dijudicet g). Horum vero ad judicium , ne ad intelligentiam quidem, fine hiftoria dogrnatum nemo fe accingere poterit. Ea igitur duee vocum et formula-
rum, quas veteres, orthodoxorum doctrinas fubtilius de-
ciaiaturi et latebras haereticorum excusfuri, efcholis phi- lofophorum in primis in religionis adyta fraduxerunt, o- rigines et fata perfequatur Theologus, oportet, ut ipfe
easdem recte inteiligat, fi doctrinis Litterarum facraruni congruentes invenerit, retineat et commendet, fin mi¬
nus exsulare jubeat. Sic etiam nova dogmata vel no-
vas dogrnatum facies e decretis conciliorum publicis, pri- vatisque doctorum libris hauriendas, a confilio et tem¬
pore, quibus inventae fuerint et conftitutae, declarandas jamque vel probandas vel rejiciendas, rimetur, perfcru-
tetur, amplectatur, aversetur, oportet h). En ufum,
quem
tim pronuncio: Quamvis non una ad dtdecus ecclefitz pertineat, nihi-
lominus tarnen aliquid inde boni, Deo ita dirigente, sequutum esst."
J. L. a. Mosheim Elements Tbeol. Dogm. Vol. I. Norinbergae 1764,
P* 97-
g) ,}Da man von dem Lehrer auch eine gelehrte und systemati¬
sche Kenntniss der ReligionsLehre, die er vorzutragen hat, fordert,
und zwar mit vollen Rechtfordert; so ist auch in dieser Rückficht
die Dogmengeschichte von vorzuglicher Brauchbarkeit, sowohlum das
Theologische System richtig zn verstehen, als auch um es richtig zu
beurtkeilen.". Münschkr 1» c. p. 37. Cfr. Planck 1. c. P. II. p.
192. seqq.
h) Dojkderliinj l.c, P. I. 235; Planck 1. c, P.II.197.
