f
DER O S I S S V E C A N I S
T E N T A M E N Q U I N T U M , g a - J - i i j ig t e s j . = Q U O D C O N S . E X P . F A C . M E D . U P S . P R O P O N U N TA D A M U S A F Z E L W S ,
Æ»HI L. E T M E D . D O C T . , B O T A N . D E M O N S T R A T O R , R E G . A C A D , „ S C I E N T . , S T O C K H . , R E G . S C I E N T . SOC. U P S . , C/ E S A R , A C A D , N A T . c u r i o s, e r l a n g. , r e g. s o c. l o n d., e t r e g. S OC. L I N N . L O N D , M E M B R U M , E T A R V I D U S A U G U S T U S A F Z E L I U S V E S T R O G O T H U S . I N A U D I T . GU S T . D I E X V J U N I I MDCCCVXI. U P S A L I Æ , T Y P I S E D M A N N I A N I S.KONÜL. M A J E S T A T S . T R O M A N
Öf t e r s t e n o c h r i d d a r e n a f k o n g l. m a j e s t ä t s s. o. V Å L B O R N E H E R R
JOHAN LEONH, BELFRAGE
' O C H
H Ô G V Â L B O R N A f r u o f v e r s t i n n a n
HEDVIG CHARL. BELFRAGE
F Ö D D F R I H E R R I N N A V O NK Ö H L E R .
detta ri nga Of f e r , helgadt Ed e r, vittna med hva d liflig kånfla a f ti ckf amhet jag omfattar hvarje t i l l f äl l e, att offenteligen betyga Ed e r
dtn djupa v ö r d n a d , hvar med jag har åran framhärda
E D E R
odmjukarte Tjpnare A R V I D A U G U S T A F Z E L I U S ,
V I R O MAXIME R E V E R E N D O E T C E L E B E RR I M O D OMI NO M A G I S T RO
CAROLO
JOHANNI KNÔS
S. S. T H E O L O G I Æ LECTORI P R I M A R I O P S Æ P O S I T O E T P A S T O R I P A T R O N O O P T I M OS A C R U M .
U s u s
nihil
o m n in o o ffe r t, quodad
fpeciemaliquam determi
nandam apprim e faciat. Omnes en im , quae in noflris agris
nafcuntur Rofae fru d ib u s duris, fl unicam E glanteriam exce peris , Cynosbata fubm iniflrant, quae & in culina & in
Pharma-
cop oliis non tantum eamdem utilitatem adferre p o sfu n t, fed
revera etiam adhibentur. B edegu ar non in una folum lpecie
producitur & F lores e R o lls , quas in hortis co lim u s, vu lg o colliguntur. — Om nes quoque f y lv e ffie s , exceptis fortasfe cin- namomea eique affinibus, ad faepes cum v iv a s tum flru d i- le s com m uniter funt aptae, fed reliquis hunc in finem pracftare videtur R . E g la n te rta urpote om nium validisfime aculeata. —
Om nes floribus pulchris cam p os, n em ora, viarum m argines
ex o rn a n t; quae vero tribuum fu n t, ad quas pertinent cinnamo- mea & v illo fa , colore feturatiore prae ceteris ardent $ & praeter E g la n te ria m fvavitate odoris earum nulla admodum p ollet. — O m nes denique pecori noflro b u b u lo, caprino, o v illo & fu illo pabulum praebent, quantum n o v im u s, aeque bonum.
In t e r O bfervaiiones loca inprim is c refc en d i, ad d ig n o -
fcen d a s, qua: apud nos inveniuntur, Rofas in genere e u n d a s , ita in lpecie can in am , m ultum fine dubio conferre queunt. Sed valde d o le m u s, ex illis in O e l., G oh tlan d ia, Scania & Sudermannia lo c is atque e tradu Enecopienfi in U p la n d ia , ubi hanc R ofam p ro g ig n i praecife dicit Eques v o n Li n n c' , nulla adhuc exem pla ria nos obtinere potuisfe. — Qua: circum Upfaliam crefc u n t, R ofarum fpecies faltim duae, nimirum non tantum canina fo liis utrim que g la b r is , verum etiam altera ei proxima eaque ferm e vulgatior lo liis fubtus pubefccntibus, flores proferunt plerum que i cet pallore rubentes, tamen interdum iflo colore plus m inusve
f
turatos & interdum totos albos. — Utraque haec fpecies una cum pluribus aliis in lu co quoque N orrhyenfi provenit. — A mcis-cisfîm us J a c . H e n r . a f F o r s e l l e s » qui z ( a t e p r o x i m e præ*>
terlapfa florum causfa V efirogothiam afque Bahufiam peragra bar, e locis B ra tte fo rs & Storången in m o ite Kinnekulle fitis dom um apportatas nobiscum com m unicavit certe quinque Rofa» rum fpecies, inter quas adeft etiam vera caaina* fed quantum videre p osfum us, nulla floribus totis albis. — T erra m p in g v io - rem * folum ficcum <3c loca e d ita , flve nemocofa fint flve cam - p eflria, requirunt om nes Rofæ Svecanrc, radizes facillim e agu n t* & m alleolis furculisque citius quam feminibus propagantur*
Ne q u e plantis m ontanis fic d id is glabretolîs neque S v e-
canis ferotinis fola adnumeranda efl Rofa canina. In Aaglia & Dania eam crefcere com pertum quidem habem us, an vero fim u l in B elgio atque circa M on sp eliu m , adhuc Ignoram us. — Ad n o mina Svecana quod attinet, m axim e funt vaga & n o n tantum n d iver- fis regni provinciis variantia, fed etiam in diverfis ejusden provin cia: partibus, im m o eadem de fpeciebus d iflin d is ufirpantur. Sic frudus cujuscumque Rofæ d u r i, qui in ufum tum culina- rem tum m edicum v u lg o colligu n tu r, in genere vocantur (im pliciter N ju p o n , & frudus m olles Sm urnjnpon , quales unt tri buum R . cïnncimomeœ & vitlofœ , quique apud nos vix adliibenfur. — Infeda denique fi refpexeris, multas eorum Ipecies ici variis R ofis inhabitare n o v im u s, fed nullam in fola canina nifi uni cam fortasfis T enthredinem ustulatam. — E x his igitur omnibus facile colligi p o te fi, fi deferiptionem exceperis , cetera jTngula, qu x de Rofii canina in fuis feriptis fparfim dixit b:s v o n L i N N e ,
ad h^nc fpeciem ab aliis quibuscumque internolcendam p..rum vel nihil om nino conferre.
Q u i Eum longa ferie proxim e fecuti funt a u ro r es ad hunc
fin em m ulto minus ndjuvarunr, quippe quorum plerique non
n ifi fola crefcendi loca notarunt. — Sic Prof. Le c h e de Rofa y
quam caninam credim us, m em o ra t, eam in Scania ad fœ pes et a g ro ru m lim ites, in pijlvis inter Julatôd & O efvidsclofler copiofe p roven ire; D:r Ho g s t r o m, in Lapponia reperiri ; Prof. Ka l m,
circum E n ecop iam , in m onte Kinnekulle atque in Bahufue infu lis KoOero & W aröarne dictis esfe vulgarem ; D:r Ha g s t r o m,
in Jemtlaudia abundare; & Prtrpos. Le n æ u s, in paroecia D elsbo
p rogn afci. — E recentioribus, qui caninam appellarunt, Paß. Sam -
z e l i u s d ic it, earn in Ncricia ad lacjres" & viarum margines crefcere ;
D:r M o n t i n, in arena Hallandia; m o b ili; Asfesf. W a h l i n, circum Junecopiam juxta farpes ôi in collibus f i c c i s ; Asfesf. Bj ö r k l u n d-,
in vicinitate urbis Björneborg; & Prof. He l l e n i u s tandem , in,
T avaftia prope lapidum acervos & in collibus cop iofe.
Ve r u m ex om nibus his Ipcis nulla nobis pra?Ao funt
exem plaria. E BJrufia quidem R o fis attulit nobisque redux
b en ev o le mifrt genero fis fimus am icus Lib. Baro Fr e d. An t. W r a n g e l. Sed inter illas certe non adelt ca n in a , tametsi
eam in infulis fupra nom inatis ad m ontium radices clivosque
lapidofos esfe frequentem dicit P rof. Ka l m, & quod fingulare,. ibi etiam inveniri ejus varietates, quæ quales fint fane n efcim u s, quum nullas ejusmodi uspiam v id im u s, nifi pro talibus haberi velim us Rufas eoltinam , rn brifoliam aliasque caninae cognatione p r o x im a s, quae ta m e n , quantum nos quidem judicare posfum us,, diftindae revera funt fpecies.
A crefcendi loeis fL difcesferim us, de ufu Rofæ caninaé in genere loquitur Lecft. Ro t h o f î intra ejus foliorum ferraturas roi is nodhirni
gut-guttulas c o llo c a r i, floribus apes m ultum d ele& ari, fr u d u s poft m edium A uguflum m aturefcere, & hos a u d u m n o c o llig e n d i o p e r a m , quas fubfeciva vocari queat, nihilo m inus esfe egentibus Veflrogothiac lu c r o flm , narrat Pratpof. Bj e r k a n d e r ; fo lia fru-
d u sq u e fuibus edi & illa adhuc tenera pro olere ufurpari posfe atque fapida evadere, refert Praepof. Ho l m b e r g e r j & denique
flores in Blekingia circa medium Junium e x p lic a r i, tradit
C o ll. M et. C onfil. Fe r b e r, fed in Finlandia non prius quam ad hujus menfis finem vel circa initium Julii eos a p eriri, dicit P rof. He l l e n i u s; id quod etiam heic in U plandia accidit. —- Enim vero h x c fingula R . caninæ non funt p ro p ria , fed aliis quoque fpeciebus com m unia.
Vi c e s i m u s quartus, qui apud nos hanc R ofam m em orat
& fecundus, qui eam defcriplit, cfl Pe t r. J o n . Be r g i u s, dum
v ix it , HiA. N at. & Pharm. Profesfor Stockholm ienfis atque arte m achaonia, inprimis 'vero fcientia Botanica lon ge celebris. Quam
igitur hujus lpeciei cor.troverfæ d ed it, defcriptionem juvabit
n o sfe , & non abs re esfe judicam us, ut heic inferatur to ta , q u x qualis efi fequiturs
”F lores 2 v e l 3 c o n g e fli, axillares, brevius pedunculati. — B ra iïe œ o p p o fitx , lanceolatae, fesfiles , acutae, pu- b efcen tes, ciliatae, lon gitu d in e p ed u n cu li, eredae. ”Pcrianthium i - p h y l l u m : tubo o v a to , laevi, co llo co a rd a to ;
lim bo 5 -p a r tito : laciniis reflexis, ovatis, lupra m i- nutim tom en tofis, fubtus dorfo glabris, notatis pun- d is e le v a tis, m argine dentatis: laciniis parvis, li nearibus, fu b op p ofitis, rem o tis, e r e d is , utrinque com
-communiter 2 , terminali elongata, lineari, acuta« concaviuscula, fubintegerrima.
” Corolla incarnata. Petala 5 , fesfilia, obcordata, patentia,
calyce longiora, bali albida.
r Stamina lutea. Filam enta p lu rim a , fetacea," decumbenti-
patentia, corolla Breviora. Anther9 incu m b entes,
ovatae, utrinque retufae, concavae« utrinque bimar- ginatae.
”Germina plurima intra tubum c a ly c is , o b lo n g a , lanata. S ty li filiform es, co llo calycis paullo longiores, pi- lofi. S tigm ata p lu rim a , arde conniventia in ca p itu lu m , collum calycis coronans; fingula turbinata, fubbarbata, truncata, concaviuscula.
7 Reeeptaculum fem inum hirfutum.
99Baccee (Cynosbatr frudus,) o v a les« inferne angufiatar, apice obtufae, coronatae m argine e calycis laciniis deciduis, flam inibm que emarcidis barbarae, magnitudine glan dis quercina: vel ultra, undique laeves, nitidae, coc cineae; intus cavae, uniloculares: cavo undique ob- fèsfo fem inibur p a llid is, fubovatis, oblongiusculis« dorfo co n v ex is, lanatis, apice barbatis; quorum in feriora p ed iccllata, fuperiora fublesfina.. P aren cy- ma baccae carnofum , fir m u m c o c c in e u m .
* G alla (fungus Bedeguar) m agnitudine nucis avellanae, faepe ovi colum bini vel fupra, fubrom nda, rubra, fpon- g io fa , conflans fibris r ed is fubintortis, p ilo fis , dentato-fubuiatis.
’’F lorum odor gratus, deb ilior; fa p o r d e b ilis , fubacelcens} Baccœ acidulæ; maßicatce firmae com m inm m tur, fa- liva coccine«; eoBtœ ten eriores, folvuntur fecundum p artem , tingunt sq u am , fapore ilirg is acido inftru- untur. Galles odor n u llu s; fapor recentis & ficca- tas acefcenti-ßypricus.
” V ir tu s f o r u m fu b laxan s; baccarum nutriens, refrigeran s, fublaxaus; galles adflringens.
’}U fu s baccarum culinaris & in Diasta febrili.
• P r / e t e k e a heic citat Prof. B e r g i u s R ofam fylveflrem
D o d . P en it. 1 8 6 , docet pharm acopoliorum esfe Rofce f ijlv e f r is ilores & B edeguar fu n g u m , culinarum vero Cynosbati ir u d u s , adfert E u rop am , V irginiam & Japoniam ut crefcendi lo c a , &
tandem tres fubnedit oblervariones, quarum p rim a refpicit in-
fufutn aquofum fungi B edeguar, quom odo nigrefeen s, casruleum & m ucilaginofum evadat, altera fru d u s m aturos, qua ratione in ufum culinarem inenfamque praeparari d ebeant, & tertia de nique audorem E. H a g e n d o r n i u m , qui de R ofa canina in
O jn o sb a to lo g ia, jfenœ i
6
$i. bene fcripfisfe d ic itu r , anatom iam tradidisfe fem in is, radicis & trunci cum vegetationis le g ib u s, fpongiam fruticis hujus in fed i nidum declarasfe, tabulaque ad nexa depinxisfe mufeam excluR m .H æ c autem om nia ad defignandam fpeciem veram quantum
faciar.t, nunc videbim us. N o n dubium quidem e f l, quin de-
feriptionem fuam m axim e accuratam & ad exemplaria recentia
o m n i n o novam confecerit Prof. Be r g i u s; fed veremur# ne tutn
f n n u l ad manum illi fuerint plures cognatas fp ecies, quas di-
flin d a s non co g ita v it, vel diftinguere minus necesfarium duxit. Etenim R ofa canina prim igenia pedunculos vix habet n ifi fo li- tarios , faltim quoad ejus hucusque indagare potu erim u s, nuinquam tres, quemadmodum nonnullas alias, quas illi proxim e accedunt.
