f-3-
D. D.
pissertatio philosophica
DiVERSISGRADIBCS VOLUPTATIS btT^DII,
Quam ,
CONS, AMPL1SS. FACULT. PHILOSOPH.
IN REG. HC AD.UPSAL.
pra:side
DXT. PEfRO NICOLAO
CHRIStlERNIN,
log. et metaph. prof. reg. et ord.
Ρ V BL ICO EXAMINl DEFERT stipendiarius regius.,
Ericus Löfvenius
DA
I. EKAKLUS.
in aöd. gustav. d. xix jun. mdcclxxvt
H. a. m. S.
υ p s a l i JE,
typis edmannianis.
Mia χ im e Reverendo ntque Amplißitno Vir o, S. Theologie DOCTORI Celeberrimo, Ecclefia; Hedemorensts AKT IS TIT I
& adjacentis Diflri&us PRATOSITO,
Longe Meritißimo,
dno ρ et ro u g l a.
Admodum Reverendo atque Praclariffimo Viro,
Paroeci« Soderberkensis PaSTORI Sc PRiEPQSITO
£>
*'g n *IFm β
>Vi ζ i i ", η t i (Ji m o
Μλ& petro aroseni
Viro, Admodum' Reverendo ac Prceclarißlmo
Scholae Hedemoremsis RECTORI Eaudariifimo,
Mag la ur. g. thurelio.
PATRON IS FAUTORIBUS PROPENSISSIMIS;
ixius jam diu exoptntißTmam illam exfpectavi liicem, qua, Vatroni InduU- gentifjimi, Vefirum in me favorem prorfus fingnlarem, publice venerart
\iceret\ At cum lata tandem illuxerit, anceps, ho/j diffitendum, pendet animus,.
quo potißimum utar verborum delectu
,nd teßific andam, quam fentio
,sta·*
täßimi pectoris pietatem, ./4(5 /7/o e/:z7« tempore, quo me in finum recepißis„
tot tantaque expertus fum benevolentia documenta, h? plura a Pat ente profi.
cifci non potuerint. Itaque cum verbis deciarare nonqueam, quantum Vobis obßringar, lange ahßt, ut mihimet ipfe per'vaderem
,reapfc Vobis quodam-
modo pojje rependere. Ut vero animus, infinitis, quibus me ornaßis benefi·
ciis, gavifus
,effitßus exfüllet, ferena adfpiciatis fronte, bumiUimus oro,, perleve hoc munufculum, qtiod mentis devotißima pignoris infiar Nominibus
Veftris facrare fuftinea
,feria c. ι anhui contentione
,«f m poßerum etiam, Εefira /'«· clientela fpcs wen adquiefcat omnis, Summa interim meorum έ¬
τη vet or
um,, utr faufiißimo fub fottuna hlandioris adfpectu, anno s numere- tis bene multos
vquovis profperitatis genere cimulatißimi. Ad cineres usquei
ßtm pei manfurus
TANTORUM NOMINUM
suitor devotiffimus, humillimu«
Ericus Lofvenius«.
Λ* ψ jjt Λ*»
§. L
Summa humana felicitas in non impedita fenfatw«
nurn gratarum fruitione, fingulos tam
.mtcrnos quam ext er nos fenfus, confißit,
Homo feriam, vitam quantum beatam fieri omni poteft nifu fe&atur, & ml« fugic. Feliciffi-
mum fe putat, ubi jucundiffimis & maxime con- ftantibus dele&atur voluptatibus, & infeliciffimum,
ubi tsedio cruciatur graviflimo & durabill· Volu-
pcatem, quascunque gratas fenfationes, & ingratas tx-
dium vocamus: Has feniibus & intemis & externis mc·
timur; ita enim a natura conflituti fumus, ut quaedam
res, fua in nobis impreifione, gratae, aliae ingratae fiant;
neqne noftro reli&üm (it arbitrio, an ilias, hoc vel
1Π0 modo, fentii e velimus. Ratio ideam boni vel mali, a feniibus unice deCumendam, formare non
poteft; connexione tantum cum rebus per fe gratis perfpe&a, res alioquin indifferentes, vel etiam mi¬
nus gratas, appetitus eliciti obje&a interdum facit« I-
taque, cum quisque fuam felicitatem ex copia fenfa-
itionum giatarum seftimet, quo pluribus quis pradi-
A 2 tus
4 De diverßs gradibus
tus fit fenfibus, eo magis et fem ad beatitudinem requiri ientir* Polypi aliaqae anirnalcuia , q ixe ta&u
unice gaudere videntur, eo fenfu voluptatem perci- piunt, necalia adpetere poffunt, quam quce iili gra»
ta funt; homines vero, quorum fenciendi facultas magis feie extendit, Sc non folum fenfibus externis,
ied internis quoque fe exferit, non tantum rebus materialibus, fed ideis Sc animi affe£Uonibus etiam-
adaptata eft, fibi digna veraque frui non poffunt felicitate, nid imgulae animi facuitates, libere^fuam
exerceant vim, gratasque fingülis fenfibus recipere
valeant fenfationes. Senfus, quamdiu nulluni in il-
los egerit obje&um, in potentia tantum manent, Sc
ut non exiflentes, in computatione feliciratis homi-
num confiderandi funt. Senfus exrerni fuam pri-
ffium exercent vim, ex Ulis itaque primum noftrarn
seftimamus felicitatem, quae, fi in aetate infantili fuffi- ciat, non tarnen, ubi affe&iones fociales, a fenfibus
internis fimul derivandae)ab objeftis fibi propriis ex·
citats fuerint, comentos beatosque nos reddere va¬
let. Fatemur quidem, homines interdum per totara vitam in Iis pofitos effe poife. circumilantiis, ut ob- jeÖa fenfu quodam interno, grata nunquam fefe offerant; fieri tarnen non poteft* ut voluptatc fen-
iuum externorura unice circumfcripti fint; ea enim
eil hominis indoles, ea ejus conditio, ut femper ad majora tendat, femperque fuperiori braus animan- tibus fe praeditum fentiit indole: Feram & incul-
tam degens vitam, deiectationem ex harmonia Mu- fices quidem ignoraret, femet tarnen fosiorum fe*
lieh
volupta tis i? tcsdii 5
lrcitate g*que ac fila del e öar i·, eorumqüe' percepta irtileria affiigi, non poiict non femi-re.. Qu i itaque
beacam tranquiilarnque obtinere kudec vitam, fingu-
Iis, qnx haberi poffunt? fruatur voloptatibus; ica
tarnen, ut in iilis adquirendis, ordinera in fua de- leöationumque natura fondatum femper iequatur^
neque ea prsecipue adpetat, quse voluptace, i ed-c i-
to peritura, animum demulcent, & ad aliam perci- piendam deleöationem ineptum reddunt; fed ma¬
xims diuturnam, nec tranquiiiitati animi nec cete- ris voluptatibiis inimicam, fedfatur deleöationem ;
& prudens feiicitatis aedificiiim , iis fukum ex kr u i c
ftindarnentis} quse nec temporis nec forturré injuriis
defolari qiieunr. Et cum non femper optio nobis
relicfd (it incer diverfas voluptates, fed fenfus im
grato modo haud raro sfficiantur, & ea fit homi-
num fors, ut inter duo mala akerutrum faepins eli-
gere cogantur, opus ek, ut illa quoque reÖe meti-
amur, ne leve & breviffimum infortunium fugientes,
in graviora incidamus mala. Comparationem itaque qualemeunque inter voluptatern &: taedium diverfo»
rum fenfaum inftituere apud animum conftitui, ut gradus eorundem, & quxnam reliquis anteferenda, adpareat. Tuam vero B. Li aequam mkioremque
cenfuram humiliime mihi expetc^
§ II.
Omnis tcedii voluptatis menfura a fenfationiim
vehementia & diuturnitate aftimanda efi.
Diverlos voluptatis & tadii gradus indigitaturi»
&eceiie eft, ut eadem in Ulis aeilimandtfs utamur
men*
De diverßs gradibus
menfiira, fecundum quam gratas vel ingratte fenfa»
tiones nobis placent vel difplicent; Voiuptas igicur tasdiumque, ratione compoiita ex fenfationis vehe-
mentia Sc diuturnitate mecienda funr. Gradus vo-
luptatis Sc tasdii unius ejusdemque fenfus, quisqae
optime fentit: Odor gracus a gratlori ftatim difting-
vitur, Ted majori opus eft attentione, ut veri Sc na¬
turales voluptatis Sc taedii in diverfis fenfibus gra¬
dus, rite obferventur & ponderantur ; Unguis enini
ienfationes, utpoce fuam jucundicatem vel moleftiam
fecum fereiltes, vel adpetuntur vel refpuuntur, Sc in
vita communi, jam haec jamilla palmam reliquis prae-
ripere videtur. Interea tarnen expcrientia facem pras- ferente, naturas leges in illis felicitati hominum ad-
commodandis, perciperc fibi viii iunt Philofophi, qui moralitatem a fenfu quodam intimo derivarunt,
& morum do&rinam, comparadone inter gradus vo¬
luptatis Sc tasdii diverforum fenfuum infticuta, ex-
ftruere conati funt. A&iones fcilicet hominum (i coniideremus, omnia illarum motiva a fenfationibus
ultimo derivanda efTe patet ; nam earum vi femper pellimur, Sc quo vividiores quis receperit impreiTio-
nes, ,eo etiam fortius deiiderat vel metuit; Adcura-
ta itaque earum analyii, quousque quisque ienfus
in felicitatem noftram influar, videbimus, quam fe-
cuti viam, fenfationes gratas vel ingratas, pro cujus-
vis in nobis a&ione, vel vehementiori vel diuturni- ori, in quatuor inprimis claiTes dividi poffe animad-
vertimus, quarum inter ie comparatione, gradus
diverii voluptatis & tsedii facile innoteicent. Scili-
A3 ce£
voluptatis ttfdii.· j
cet vohiptate? & c$dia fcnfibus externjs pereepta, m eandem fere ciafiem referri poife contendimus* Al-
teri adnumeramus dele&ationem ex ordine, pulcri-
tudine Sc fonorum harmonia, quam oculis & auri- bus, qui alias nullarn (implicera gratam vel ingra-
ram fenfationem iibi propriani habent, percipere vi¬
demur, quo, etiam dele&atio ex poefi, piÖura vel
quavis alla artificiofa imitatione & harmonia perce-
pta, pertinet. Ad tertiam claiTem libertatis Sc o*
ninium virium naturalium plenum 8c non impedi*
tum uftim referimus, qui quidem, quam diu illum habemus, minoris xftimari videtur, amiiTus vero, vehementiifime defideratur, 8c efficit, ut coa&ionem
quamcunque, tanquam graviiiimum malum, fugia-
mus Se deteilemur. Quartam denique claiTem cort«
(lituunc perceptiones, a fenfibus Sympathie, mora-
ii & honoris oriunds, quibus focialem 8c moralem
noftram naturam debemus» Singulae hx claifes tam ratione vehementis, quam reipe£lu diuturnitads
fenfationum inter fe conferendae funt, i ta- tarnen, ut
taedium, non vero voluptatem unius ienfus , taedio aiterius opponamus; ea enim eil animi noftri indo-
les, ut a fenfationibus ingratis fortius afficiatur, femperque ad eas vitandas Sc removendas veheraen- tius commoveatur, quam ad ea quasrenda, quas fen-
fum producunt gratum. Si autem interdum accideret,
ut voluptatem unius fenfus, cum taedio aiterius re-
dimendam ianus quisque cenferet, inde ad illius ex- cellentiam certiffime concluderemus.Praeterea, quem«
admödum cascurn de coloribus & morbo corre·
ptun*
8 Be diverßs graäibus
.ptum de faporibus jodicem non conftituirnus; i ta ne-
que, abi de voluptate tasdioque diverforum fenfunm quasricur, virum vitioib habitu correptum confulere debemus; illius tantum heic valet Judicium, qui
ad nullam voluptatem inepcus, fingulas deleöatio-
nes experiri asftimareque valet: Lkönnet komme ρeut
connoitretoute mtenßte des plaifirs fenfuels ? mats le mechant, etr anger par fon et ät aux affeclions focia-
les, efl abfolument incapable de juger tes plaifirs
qu'elies caufent. a). Quantum roboris huie infit mo- raii fenfui, fatis patet, cum etiam illi, qui eum omnino fublatum optarent, certo modo ei fadsfacere
cogantur, ejusque veftigia haud pauca in fingulo-
rum fere hominum a&ionibus adparesnt, quamvis fingulas res circumfiantes ad illum fuffocandum, in-
de ab ipfa infantia, confpirare videantur»
§. I I L
Senfationes, qua ad propriam confervationem primis-
que natura necejßtatibus fatisfaciendum impellunt, yehementifßma Jurit; volnptates v ero, bis non
urgentibus, fenßbus exterms percepta,
aliis onmibus inferiores funt»
Primurn fi vim & vehementiam fenfationum variarum inter fe comparemus, fenfus externi ce»
teris in nobis ipfis coniervandis fere antecellere vi- dentur; Sed dolor & taedium, quas pericula & gra¬
viore mala adeffe monent, non ultra naturales hb-
minum neceflitates fefe extendunt, & ubi illis fa-
/
tis-
'■.iIiiii munm-'ι11 — .-il<-r, - - ■·-- · · —"■ -I""'- ir i urin ι ιιϊό»·
a) Diderot Effai fur le mer it e & la vertu. Partie IL Liv. IL
voluptatis & tadii. 9
tisfa&um, voluptatem taediumque fenfibus externis
perceptum, non tanti ad felicitatem noftram mo-
ir-end efle fentirnus* Neque rariora fnnt excmpia»
qui£ comprohant, graviorem infamise & libe* tatis periclicantis metum, vehemenuam defideni v i tarn a».que falutem confervandi fuperare, vel filtern pari
cum iila ambtdare paffu. Primum itaque eju^mo-
di feniationibus relinquere locum eogimur, quae ad
confervarionem individui neceilaria; Cum, Ted limi-
tes certos natura neceflitatibus noftris pofuk, quos in quocunque cafu facile diftingvimus, quosque nun- quam impunc transgredimur; & quam vis prava con-
fuetudine, fenfationes moftr«, in rebus ad propri·
am coniervadonem haud neceffariis, interdarn in·
tendantur, ut eandem ineliciendis a£Uonibus noftris,
quam res plane neceftarise, habeant vim; haud ta¬
rnen aliter confiderandae funt, quam ardens & non
reftingvendus morbidi fttis, fi cum naturali fani corporis bibendi adpetitu comparetur. Voluptates itaque, feniibus externis, naturae neceiikafibus ex-
pleds, percipiendae, ultimum gradum in felicirate
noitra augenda tenent, & omnes ceterae Ülis ante-
ferendas eile, contendere non dubitamus. Inter-
Biim animi gaudium, ex afFe&ionibus focialibus de·
rivandum, quamvis telicicacis humanae partem νίχ
ac ne vix quidem conitituere putetur, cum fenfa¬
tiones externa & ignobiliores, femper fere a£fcio-
nes η oft ras decerminare videantur; illud tarnen fin·
gulas fuperare, & fupremum tenere gradum, expe«
rkntia nixi demonftratum ibimus*
B $. IV,
TO De diver βs gra dt bus
§. IV.
Voluptates fenfuutn extemorum vi χ adpeterentur^.
ηιβ Jenfationibu!s gratis moralibus condirentur^
quibus reliqui quoque fenfus interni, ma~
ximam deleilationis partem debent,
Deiiderium unionis, quod inter utrumque fexum
in annis pubertatis praecipue obfervatur, a confor«
matione corporis unice provenire videtur;; pauci ta«
.men funt, qui corporis inftin&ui unice fatisfacere ftudent, quippe (i omnis imaginatio & opinio de perfe&ione morali obje&i amati, vel adprobatione
inciinationum noftrarum moralium abefTet, maximam dele&ationis fuas partem amitteret t Diflolutos bru«*
tosque eorum mores, communi confenfu conde- mnarnus, qui, modo inftintfus reftingvatur, quomo1·
do fiat, nii curanr, nullam ele&ionem adhibénto·
Quid, quod, ipfas muüercuias, quae favorem fuums unicuique vendunt, fufs amatOribus perfvadere ftu¬
dent, fe maxima ex ipforum amore perfundi volu-·
ptate, probe fcientes 9 unionem cum invitis & fine;
reciproca ac mutua inclinatione, evitari potius, quam1
adpeti.. Crapulae Sz ebrietati dedid, focietatem a·
mant, & fine illius jucunditate, potius habitui vel tse- dio ex laboris Sz cogkationum vacuitate oriundo fa- tisfaciunt inebriantes^ quam ut voluptöfem qiiandatir
in bibendo pcrcipianr* Idem de commeiTantibus valet : multa fercula & cibtis delicatiffirnus parum adferret voluptatis, nid amicorum hilaritate, dato·
risque benefico animo eondirentur; unde conclude*'
re fas eft„ voluptatein corporis- raro ea poliere vi ,,
uc;
voJuptatis if taäii.
ait fola 8c propter fe ipfam adpetatur. Senfationes
gratas fenfibus internis ab harmonia, pulcritudine
.& quavis imitatione perceptx, utpote vitas & fa·
luti hominis non neceiTariae, non quidem majori ve-
hemenda, quam voluptates, quas guftu, naribus, ta&uque experimur, agere pedant; aeque tarnen ac
illse, in eum habitum abire poflunt, ut illis compa*
randis, curam & follicitudinem omnem impenda·
mus; fed cum iliis hac rationeparesjucunditate qua·
dam & gaudio, cum externis voiuptatibus nunquam conjun&o, ionge fuperiores evadunt, quod tarnen exinde oriri putamus, quod vel Organa eo modo inoveant, ut aptiora reddantur ad imprefllones hii-
manitatis recipiendas, unde emoliiunt mores, nec fe-
ros eile finunt; vel quod revera, ut eloquentia 8c poeiis, humanitatis virtutisque fenfum excicent, alant
atque firmenn Singulae itaque homine dignae, Sc a
quovis fano adpetends voluptates, ad fenfationes fo·
ciales redeunt, quasdam faltem delicias inde rnutu- antur. Ut vero aife&ionum harum robur & vis eo
magis extra du bi um ponatur, ad exempla nonnul- la, ubi ienfus externi vel harmonis voluptates, cum hifce pugnant, adducenda 8c examinanda pergimus^
ExceUentia fenfationum moralium i? honoris,ex
Sympal bi a ab illis imice excitata, i? ex ipja fen¬
fationum vi, exemplis e vita communi
petitis, ulterius illuflratur..
Infirmiores quidem fumus, quam ut virtutem i^mniXludio colamub> eo tarnen usque in malitia vix
B 2
qui-
is De div erfl s gra di bus
quidem un quam progredimur, ut illarri coniilio &
prsefra&o animo conternnamus; legibus neceffitatisque
vinculis, a naturali focietatis ordine abhorrentibus,
dele&adoni ex bonis & beneficis erga alios afFe&i·
bus baud raro male obedire cogimur; illa tarnen
cum aliis volupfacibus pugnante, a&iones noftrx
caufias moventes ex his illisque mixtas femper ha»
bent, in quibus tamen maxima fere pars benevolis
animi afFe&ionibus debetur. Sympathie motus, quos involimtarie ad aliorum dolores experimur, de ex- cellenda ienfationum moraiium abunde teftantur.
Heliogabalus Diis idcirco maledicens, quod non mo-
re folito, magnificenda, laxu, lautisque prandiis de»
le&ari licuerit, contemtui fpectatorum expoiitus eiTet,
cum e contrario no'oilem Catonis iram, qui cum Patria mori, quam in infamia vivere, mallet, dolo*
remque Bruti, cum falutem Patrik periclicantem ju-
vare defperaret, omnes venerancur. Et nemo poft 3eéam auc fpe&atani tragcediarn D:ni de Voltaire,
Mahomet ou le fanatifme, Zopirum infortuniis un·
dique preflum, quam Mahometem triumphantem &
profperitate coronatum, efie Sc eligere non mallet;
år haad raro accidit, ut iorti virtutis infelicis invi-
dearnus. Inter omnes illas voluptates, quas fenfibus
externis, fublatis vits neceflitadbus, experiri pciTu-
mus, nulla Sympatins ienfum movet, niii amor,
fed quod omnes a partibus illius femper ftare ob-
fervemus, magis a moraii am&ntium indole, quam
ab ipfo amore provenit, quem ii ut brutum Sc iine
ullo reipe&u ad murales amati proprietates örtum
; nobis
voluptatis & tadii. 13
nobis imaginärem or, potius deteftaremur, quam ad-
ρ ro bare mus, neque amantibus felicia cptaremus lata.
Et ii ad noilras adtendamus a£Hones, haud ra¬
ras iunt occaiiones, ubi beneficis erga alios afieöio-
nihus palmam tribuioius. Ponarnus hominem, in
hilari amicorum iocietate, deiiciis quibuscunque vi-
tx fruentem, ex improviio , al i um quendam , vel
maxi me ignotum, in vitas ialutisque periculum prs- cipitatum, audire vel videre, & femet ilium fervare
pofie perfvafum efie; tum valde bubito, an miilcfi-
mus quisque,' eo usque humanitatis feniii careret,
ut miferum perire, quam voluptatum filum abram¬
pere mallet. Nulia externa deie&atio, illam nift
ut innocuam nobis imaginemur, placet. Tyrannus
cives fnös, omnis & vircutis & humanitatis & hono»
ris immemor, cruciare & miierorum lacrimis dele·
öari videtur; infeliciffimus tarnen eilet, niii gaudia
& adulatio aulieorum, ipfius liberalitate felicium, impediret, quominus miferorum querelas ad ipfum
penetrent, quo fit, ut felicitatem regni ex benefi-
ciis furs erga illos, qui perfonam ipfius circumdant,
asilimet. Ignoranria & infirmitate perfsepe, crude-
litate & deftinato confilio raro peccamus. Eo ma.
litis nemo proceffit, ut amicorum & cognatorum
profperitatem au&am non cupiat, & haud raro vi-
tiis vel maxime deditus, publicam fa&ionis fuse fa·
lutem privatae antefert. Latro etiam, aliam feiict-
tatis viam, quam per caedes & rapinam prssoptaret, atque ex aliorum gaudio dele£tetionem caperet;cer·
te non mintoo cruciatur animi dolore, fi a fociis,
ut
14 De diverßs gradibus
ut nimium private iludens ialuti, contemneretur,s
prascipue, ii confcientia ipfum hujus reum criminis accufaret. Sed cum volupras, quam hornines deper-
diti unice ie£tari videntur, neque propcer fe ipiam adpeti, neque a fe ipfa conilare, neque animum do·
lencem erigere atque contentum reddere poffit; ea
tarnen voluptas, quse a feniibus intimis, honoris
atque moralitatis provenit, nullo eget ex volupta·
tibus externis adminiculo, ut gaudio nos per- iundat; quisque enim ex hifce feniibus fuam me·
titur dignicatem, fuasque asilimat perfe£liones , quibus deftitutus, beatam felicemque nequicquam iperat vitam, Cum e contrario, mercedem labov
rum, pro virtute fuiceptorum & compenfatio«
nem haud levern voluptatum humiiium honeftatis cauiTa fpretarum, ex conicientia bene a£las vitae,
verae glorias fenfu fentimus; nec fanus quisqoam ne-
gabit, calamitates, paupertatem & miferiam, fenfu
intimo fuas virtutis & dignitatis levari & tolerabiles
reddi. Hinc concludere fas eil, deie&ationem ex
affe£lionibus noilris focialibus Sc prgecipue ex virtu¬
te, ceteris palmam, (i non vehementia, ialtem ju·
cunditate & perennitate praeripere, earundemque
maximo in a&iones noftras influxu, voluptates exter¬
nas Sc ignobiliores, etjamii innoxiae eiTent, fem per fere antecellere, unde ad illas, quse noxiae funt, fa- cilis eil concluiio. Qui iram odiumque vel alias ge- neri humano noxias alunt affe&iones, contenti feli- cesque vivere non poifunt; cum Ulis enim conjun·
äum femper experiri coguntur, proprio infirmita,
tis
vohiptatis ΰ3 trtiiL
ib 8c periculorum fenfum. Åffe&us hi fortiores;
ad propriam uniuscujüsque confervationem defti- eati, nunquam, nid periclitante falute noftra fenti-
uncur, quam etjamfi extra juitos limites indigentia
non natural! extenderemus, fartam femper tectam-
que ianus quis optare mailet, quam laefam defen-
dere. Invidus & vindi£bs cupidus, gaudia quidem
ex aliorum inforcuniis perclpere videnmr, illa faltem
vehementiifime Optant; fed crudelibus hifce affefcHo-
nibus fatisfa&uri, non, quaneam tibi polliciti funt,
fnde hauriunt voluptatem; hane enirn optime con- lerre ρ o (Turnus cum fubita ceiTatione doloris, quam earnificis laffitudo, media inter tor me η ta, reo per*
mittere videtur. Narrant quidem annaies, homines
interdum vindictam & crudelitatem eo usque quaii
exercuifie
,ut nova 8c infoiita tormencorum genera 8c ingeniofas vindicandi vias excogitaverint, eas ta¬
rnen non aliter, quam continui conatus illius, qtii ad
pcenas maleficiorum luendas damnatus, Tefe a li&oris flageliantis manu fruftra eripere conaretur, confide-
rare poflumus. ΕΠ: brevis & momentanea fufpenfio>
kx Eumenidum nunquam finiendaee.
.
§·
Senjationes maralesry conftantia i? diuturnita«·
te, o?nnihus ceteris antecettunt»
Rations diuturnitätis» ii has ipfås voluptates in¬
ter fe conferamus, non minorem inter illas reperie-·
mus differentiaiTi. In hac autem inihtuenda compa- ratione, obfervsndum, quod non tantum duratio i- gffus» impfeffionisfed imoginationis quoque vis, ad
volu-
ϊβ De diverßs gradihus♦
voluptatem, remoto etiam obieflo, reftaurandam,
& faciiitas major minorve, res, gracas excitantes
fenfadones adquirendi, in cenfum venire debeant«
Mulds non opus eil difqniiinonibus, ut videamus,
voluptaees fenfuum externorum, etiam hoc refpeflu9
merito fuo, in ultimum referri debere locum ; omnis
enim deleflatio per iilos percepta, non tantum brevis
& momentanea eil, quam non niii prasience objeflo
fentire licet; nam recordatio prseterici gaudii, faedium
potius, quam dele&ationem movet, cum jamjam il-
lud abfens fentiamus. Voluptas externi fenfus faepi-
us iterata, naufeam haud raro & taedium movet, organaque tandem ineptaad ejusmodi gratas impres*
fiones recipiendas reddit, ut taceam, nimiarn illius fru-
idonem, fanitati corporis femper nocuiife, atque tur¬
bulentes excicaiTe affeflus, & noite & aliorum fa-
luti inimicos, eamque noilrae confervationi datam, ad
deilru&ionem potius contuliffe.
Voluptates ex fymmetria, harmonia muiices &
ardficiofa quavis irnitatione, cum jam allads in eo conveniunt, ut animum, brevi & cito tranfeunte im- preflione moveant, attamen expericntia teile, pereunte ipfa voluptate, reiht jueunda quasdam organorum difpoiitio & animi tranquillitas, in feniibus externis
non obiervata; fateamur quamvis, illas non magis,
quam has, in illum abire debere habitum, ut illis
carere non poifimus; haud enim raro illa eil noilra
conditio, ut illas adquirere nequeamus, vitam adeo-
que inutilibus repleremus deiideriis; fiequenos, ad
veram & homine inprimis dignam pereipiendam vo·
voluptatis £/ tå di i. 17 luptatem, ineptos redderemus. Sed datur quoquc voluptas fenfu interno haurienda, quas neque hoc
laborat defe&u; dele&atio icilicec, quam, exem ρ! i gratia poéiis, eventuum tam verorum quam fi£torum
narrationes & qusevis alia jucunda leÖio, excitanr, cujus penuria inter gentes moratiores haud metuen·
da, qnse fernper fcre haberi poiTunt, qux animos
fvavitate fua demulcent, multum ad tranquillitatem
iliius fervandam conferune, & aptos ad delicias vi·
tas ibcialis percipiendas nos reddunt.
Ratione autem conftantias Sc diuturnitatis, vo*
luptas ex virtute veroque honore percipienda, re- liquas omni refpe&u fuperat. Dele&ationem enim
ex benevola quadam a&ione, non tantum ftatim poft illarn pera&am fentimus, fed ejus recordatio fernper fvavis eft, 8c renovatur eadem voluptas ha¬
ud debilitata, quociescunque memoria fa&i lauda-
biiis mentem fubit. Praeterea quoque voluptas haec
in noftra pofita eft poteftate, non enim unquam in
eum reduci pofTumus ftatum, ut illam obtinere ne-
queamus; quamdiu enim benevolas in animo ferve-
mus afte&iones, Sc iilis ii non fa£fcis, verbis tamen
votisque fatisfacere iiceat, tam diu etiam percipitur deleffcatio, manetque gratiffima laudabilis propoiiti memoria, quam nulla fatorum adverfitas, nulla hu- jus vitae miferia tollere unquam potefb Ea etiam eft
horum fenfuum excellentia, ut nunquam fatigentur,
& tantum abeft, ut voluptatem ex illis faepius per- ceptam, minutam fentiamus, vel nimius eorum ufus naufeam moveac, ut potius ufu Sc habitu illam au-
C geri,
De diverfis gr a di bus
geri, experientia telletur>quo tandem ad ill um pro¬
prio dignitatis fenfum evehimur, ut fumma & ma- xirae conftanti, in mortali hac vita (altem percipien-
da froamur dele£htione; his etiam addi potefl:,, vo- luptatem ex benevolis noftris a£Uonibus, ejus eiTe indolis, ut plures fecum trahat; fic enim alios no- bis devinQros reddimus, fic bonam de nobis in alio-
rum animis excitarnus opinionem, ficque noftris e-
xempiis , alios, a vero virtutis ftudio aberrances, in
re£hm dedu&os viam videbimus, quod in nullo a·
lio obfervare licet ienfu..
§· vir.
liccdhim η confcientia maiefa&orum longe graviji«·
mum%& felicitati hominum maxima iriimi-
cum eß..
Eadem ratione c^dia diverforum fenfüum,inter
te conferentes, quodnam alteri vel vehementius vei
diu turn ius fit» videre pofiumu^ Quod ad fenfus
externos attinet, fateri cogimur, volupcatem rarius-
quam tirdium illis percipi, & pferumque in noflra
non. reli&ura efle pecefiate,/cafus, qui illud adfe·
runt, evirare; nihilo tarnen minus, fi eiusmodi tae*
dinm ätten tis confideremus oculis, femper f'ere E- picureorum folatium iocuni obtinere animadvertimus, fcilicet, quo vehementius fit, eo etiam brevius efie
(biet. Occafio monendi jam nobis fuit, dolorem
fenfuum externorum, quatenus ad deftruftionem no- ilram confert, ornniunr fere eile acctui (finrum; at- tarnen, dele&atione interna, ex beneficis inelina-
tion rb us & b ene a tia vita, quodammodo ieniri pot-
voluptatis & tccåii. 19
eft, & femper accidit, ut graviflimi dolores, con-
fvetudine & tempore minuantur, atque haud raro fieri contendimus, ut adftantes fpe&acores, miferi cu-
jusdam infelicitatem in fua imaginatione ita augeant,
ut longe iuperet mala, quae mifer ipfe revera fen*
tit; prsterea graviflimos labores, & quoscunquc
corporis dolores, virtutis honorisque cauffa interdum
libenter fufcipimus & fuftinemus»
Ε contrario taedium dolorque animi ex pröpri-
is a&ionibus atque inclinationibus fenfui morali ho- norique inimicis, vehementia, non tantum omries reliquos fenfus eo usque interdum fuperat, ut nul-
lis voluptatibus nequidem exquificiffimis levari aut colli poffit, fed oonflanti perpetuaque impreffione, femper ceteris fuperior evadat; namque occafioni-
bus quibuscunque in vita hominum fociali quotidic occurrentibus, in memoriam revocatur, & ab inti¬
ma animi a&ivitate femper reprodueitur; non enim poffumus, quin exinde coaQionem quandam ex (im gulis noftris deiideriis & a&ionibus experiamur, &
quo longius a vera virtute veroque honoris tramite recefferimus, quo magis etfarn perverfas habitu con- traxerimns affeftiones, eo quoque magis a vera fe·
licitate nos abefte fentimus; libertatem enim ani¬
mi fic diminutam experimur, & iingulae facultares
vinculo haud naturali detinentur, quam coactionem fponte quamvis ele&am, non minus, quam aliam
quamcunque libercati & fanitati inimicam, odio ha- bemus & deteitamur, b)s Et fieri non poteil, ut o-
C 1 inni,
b) Cfr. Nouvelle Theorie des plaifirs par Sultzer, Partie 1K
2Q De diverßs gradibtis
mm, de propria vircuee & merito, opinione amifla,
contentus quis vivat: vitiorum cultores, fua erga fo·
das befievolentia & liberalitate, illam faltem confer-
vare ftudent; accidit tarnen interdum, ut inevieabili
aöionum fuarum confequencia3 de turpitudine& mali-
tia defideriorum iuorum admoneantur, & fic erueia-
tibus confcientiis gnwiifimis, poenas \χζχ humanita-
tis laere cogantur. Et quamvis nan negemas ma*
ximum confcientias male a£be vita;, ab idea Supremi Numinis, maleficia vindicantis, addi pondus; intimam
tarnen animi naturam ita conftitutam efie contendi-
mus, ut hoc neque accedente, malevolus, invidus*
& jura qusecunane humanitatis contemnens, beacam
vivere non poffit vitam, fed tasdio permanens" cru·
cietur, usque dum animi iilius affe&iones magis na·
turalem inter fe fervare queant ordinem, & benevo-
Iis defideriis juftum tribuere pretium didicerif. Et
fantum abeft, ut htec inter fomnia & gratas Philo- fophorum fi&iones referri poffint, ut ad unius cm
jusque, tam vitiofi, quam virtutis ftudiofi experien- tiam, intimumque fenfum, ut certilBmum teilimo- nium, provocare non dubicemus»
Antequam autem comparationi inter diverfa tx·
dia finem imponamus, taedium fenfibus internis per- ceptum, a reliquis quodammodo differre, paucis mo- nebimiis· Voluptates, hike fenfibus perceptas, haud exigua gandere vi} ad animi jucunditatem & tranquil«
litatem fuftentandam
,antea obfervatum eft; ied
non omnia^ fenfibus hifce obvia, ea arte compofita Cum, ut voluptatem inde fentire queamus, fed ple·
raque
vohiptatis ttfdik 21 raque improbamus ? tsdium vero, urtde illa im«
probatio provenit, quamvis illud abeife, vel maxims
optaremus, niii in omniurn eriam rudiffimorum in-
currat fenfus, ejus efie obfervatur indolis, ut fimui
grata quadam proprio erudicionis & fagacitatis idea perfundnmur, cum nsvos quosdam e. g. in poéma-
te, aftione Theatrali vel oratione detegere poifimus;
ea enim ed fenfuum horum natura, ut dudio & ex-
ercifation-e excoli & perfici debeant, antequam ple>
mani exerceant vim.
§. VIII
Honoris ζ/ morctiitatis fenfus raro inter Je pugnant,
Diverfas voluptates diverfaque taedia inter fe
comparantes, honoris & rnoralitatis ienfum ut con·
junÖos femper ha£tenus coniideravimus? fed cum dentur cafus, ubi alter cum altero pugnare videatur, e
re ed:, ut, quinam alteri palmam praeriplat, paucis dis- quiramus. Communi omnium temporum experi- entia, honoris cupiditatem, ut nobiliifimarum atque
vel maxime illudrium virtutum & facinorum caus·
fam, agnofcimus; unde illam inter vehemenciffima mortalium defideria merito referimus; Si autem cum
ienfu intimo benevolentlae Sc mi-fericordise conferatur,
vix ilii unquam oppoinani fuiße condabit. Fam»
honorisque cupidus, terras gentesque fubigere amat,
tranquillitatem hominum fuae ambicionis caufla pes- fumdare non dubitat, & de viOroriis, hominum fang-
vine emtis, femec ja&at; valde autem dubico> an,
ubi genuiais iuis coloribus ejusmodi aöioFies. ocu-
lis
De diverfis gradibus.
Iis eins quisquam obtuleric, lilas civiom faluti > pace
& fua dementia auflag, anteferrer, Prxterea ejus·
modi faluti hominum inimica cupiditas, ut Vitium
Seculi potius, quam hominis cujusdam vituperari de¬
bet ; quamdiu enim generofum animum, fortitudi-
nem concerntumque periculorum, & nefcio quas vir-
tutes morales, cum ilia conjunxertnt homines adhuc
rüdes & ignari; fieri non potuit, ut pugna qux·
dam inter fenfum, morales a&iones adproban-
tem & improbantem, fenfumque exiilimationis ac honoris oriretur«, Nec magis ad vehementiam tc
vim fenfus honoris, prae virtutis amore, a rece- pto more, honorem certaminibus finguiaribus de- fendendi, qui jam dudum inter plerasque gentes in- valuerit, concludere poffumus. Neque enim illa oc- cafione, collifio quacdam virtutis cum honore obfer-
vari poteil; prsevalet folum honoris cupiditas, amori vitae, cui heic unice oppoiita eil c).
Quod raro virtutis cauffa quisquam mori volu-
erit, inde forte eil, quod rariores fint ejusmodi cafus,
ubi inter virtutem vitamque collifio exifiat, & ubi quae- dam exiilere videtur, utramque poife conciiiari, fibi
vifi funt homines, virtutem magis in intimo animi flu- dio, quam verbis &deciaratione externa confiflere pu-
tantes« Malus & vitiofus, qui fe abiislaudibus extolli audit, quibus maleficiafua& nequitiam nota eife no¬
vit, tardium potius, quam deleflationem inde percipi-
et, & fpecies virtutis honeilatisque, quam vitiorum
fer- c) Huichefon albandlung über die natur und beberjcbung
der leidenfcbaften
>y Cap. §. Pill,
voluptatis &r t cedit
fervi in a&ionibus fufs induere ftudent, certiflicnum
roboris fenfus rnoralitatis eil figniim; nemo enim pro·
pter caedem, rapinas,. invidiam aiiasque a&iones, re-
iiquorum hominumρ fal uti adverfas, fefe laudari pati-
tur. Latro non aiterius iatronis furtum & rapinas, fed
fortitudinern intrepidumque animum laudibus extoi-
lif» Omnis externus honor illius tranquillitati nihil pro- deft, qui confeius maleficiorum, viruperium, opprobri-
11 m & infamiam pocius, quam laudern fe meruifTe fen»
t\u Hinc concliidere fas eil, moralitatis fenfum, pro¬
prio exiflimationis eile menfuram in omni a&ione ne-
cefTariam, & utrumqne honoris fcilicet moralemque fenfum, alterius egere auxilio, &hunc nequaquam il-
li poilponendum eile*.
Clausula.
Haec funt levifiima, quas circa gradus diverfos tas-»
dii & voluptatis, temporis & rei familiaris anguflia ad·
ferre permifit. Vides B» L. nos regulam comparatio- nis, a. natura, humana & aflionum inclinationumque
vi, in ejus felicitate & perfedione infiuen'e, deiumiifTe,
nec quidquam attuliile, cujus rationem* ab indubitatis fa-
£tis haurire nos pofie non crediderimus. Ultimo monendum efTe pufavi, quod etiam robur antea allatis arldit, fcilicet,, expenentiam teftari, illorum numerum, qui virtutem omni
nifu coluerunt, haud minorem unquara fuiOe quam eorum,
qui crudelitatem hominumqueinfortunia intimo animi flu- diooptarunq quos,fi unquam exiliterinr,inter monflra&ge-
nerjshumani abortus comrauni conienfu referimo?. Maxima
vero hominum pars, inter hsc extrema medium tenet lo-
cum3 rarius bis quam Ulis propiorem, & hornines igno-
rantiie potius & infirmitatls, quam· malitiae accufandi funt:
quod tarnen,'no.n impedit, quominus infelici inclinationum
.
