Dissertatio philologico-historica, de fatis literaturæ Hebrææ seculo reformationis, cujus partem I. venia ampliss. ordin. philosoph. in regia acad. Upsal. sub præsidio ... Andreæ Boberg ... pro gradu publico examini submittit stipendiarius Nesselianus, Er

.ni,τ c»3 ÖISSERTATIO

_{PHILOLOGICO-HISTORICA,}

DE

FATIS

LITERATUR^

Η Ε B

R

/E

MCULO

R

EF OR

Μ

ΑΊ10

Ν

_IS,

Cujus PARTEMI.

VENIA AMPLISS. ORDIN. PHILOSOPH.

IN REGIA ACAD. UPSAL.

Sub

PRjESIDIO

VIKI CELEB ER

Dni

AN

Ü

REI

BOBERG,

L. L. O. O. PROFΕ SS: REG. ET ORD.

PRO GRADU

PUBLICO EXAMINI SUBMITIIT

Stipendiärjus Nesselianus, /

RRICUS

LHYDREN,

SUDERMANNUS.

IN AUDtT. CAROL.

_{MAJ. D.}

_V.

_MAJI,

ANNI MDCCLV.

Λ

Η. Λ Μ» S. -

f ' \

C.

L»

\ »

Γ _{fv fT Hf ' a. .} ,.. , « Γ, . 4. , «

Cogitaverart}

hoc

_Grdduali,

quidem, C

_integram

_pro

Lt

_moclulo

fpecimme

in-gtnii

exhibere

Literatura Rebraica

fub

jeculo Reformationis

_Rtßonam

> 'verum

pojiea

animadvertens,

conatum

illum

_{Dtjjertationis}

Rcadermca modum

_fere

_{transgreßurnm}

_fore

₅ malui tenuis

_hujusce

_laboris

_partes

_divißm

ed-ere , quam mater

i

am

altoqui

perjucmdam

_,

fludiorumque

meorum

rationi

corröenientisß-mam x

penitus

deferere.

Exiguos

_autim

bos

conatus meos_,

übt

mtcUexero jecunda

_benevo

♦

lenita aara

excipi,

_{> qua}

reßant

,

commo-dton,

_β

_Deo

_'vifum

_fuexit.,

_tempore

_alacrim

pcrjequi

adnitar.

ir* _fT

,r: , : *

i -■ _*

.n'Va

CAPUT

PRIUS,

1

Ebraa

_Lingua

_{, origine}

_Divi·

na _(i)t

_ideoque

_primae

va

(2),

ab Adamo ad

_{Diluvium, &}

a Noacho _per

_ipfius

_pofteros

propagata , ante

γλωττοσϋγ-χιmit

Babelieam

una eadem*

que (3)> poitea in Eberi

fami-lia _{(4), ad captivitacem}

Baby-lonicam _viguic

_fernper

_florida.

(i)Quarn abfona eorum eil opinio, qui primös'bd-mines mutos& _{uhcyss fuifle crediderunt, tam eviden¬}

ter _{quoque hallucinantur, qui I'ngvam Hebraeam Adamo}

naturalem fuifle ftatuunt. _{Utrumque magnopere}

Jmpli-cat. _{Quid enim abfurdius diceres,quam quod}

fapientié-flmusCreator voluerit _{hominem,arl imaginem fuam}

crea-tum, donisque perfe&iflimis, tum animi, tum _corporis

inftru&um, fermone caruiffe. Erat omnflno _primus

ho-mo Adamus creatus ηΠ animai _{loquens, ratione}

) 4 ( <SÄ2>

fimui ac oratione proeditus. Ideoque

quod Genefeos

II.

7,

iegitur:

ΓΓΠ

gJbb

01.<Π ΤΠ,

&

faSius

efib&mo

in

a-nimam viventem , interpretatur

Onkelos,

Paraphraftes

Chaldseus :

nnV

D1K3 Π1Π1.

Et füit

in

Ada-wö ffciHcet anima, _quam

DEus ei

infpiravit) in

fpiri-tum loquentem. Nullam vero

lingvam

homini

naturalem

eile, fatis indicantexempla furdorum;

qui

cum

alios lo·

quentes

audire

nequeant, non

poiTunt ipfi vocibus

arti-culatis fenfa animi exprimere. Nec

fatis firmo ratioci^

nionititur opinio, quas ortum

lingvce

Hebraese cafui

for-tuitotribuit, certe magnificentior ejus

ilru&ura, hoc

eil

nominumex fuis radicihus formatio,

de

faümte hujus

fententise unumquemque facile

convincet.

Proinde

fpe-ciofior _{quidem illorum}

_eil

_{conjedlura, qui}

fapientice &

follertiae Adarni lingvse primaevae originem

tribuunt,

ut-pote omnium

mortalium

primo

ο\ομοιΒίττ\. Genei. II.

19.

20. Attamen probabilius cenfent

plerique,

ipfum DEurn

optimum, maximum,

immediatum

Jingvae

Hebrse®

eile

auilorem , qui inter alia primo

homini

concreata

exeel-lentiflima dona, ipfam loquendi

faculratem

benigne

con-cefierit Adamo : ut ipfe non minus fermone ienfa animi

-exprimeret, quam

animalia

quaeiibet

diverfos

edunt

fo-nosi & aves iingulae cum

fonoris

cantibus

fuis

conditie

fimt. Quod argumentum

(olide

perfequitur & illu-ihat

STΕPH. MORINUS de Lir.qva

Primaeva

Gap.

VII.

conf,

jOH. BUXTORFIl

fitii Dijffert. de

Lingvo

Hebrceae

ort-fine & antiquitäte,

VAL» ERN

LOESCHER

de

Cauffis

Lirig. Hebr. Li

b I Cap.

I,

JOH.

LEUSDENUS

in Ρ

bi¬

lo_log.

_Ilebr.

_Di

_{ff. XVIL}

(2) Inter piurlma,quse, pro

vindieando Lingvo

He-fcwe« _{primatu, argumenta}

proferunt

Phiiologi,

palma-rium omnino eily quoddefumiturexnominun?

proprio-rum _{primi aevi} derivatione _ex

radicibus

primitivis

hujus

lingvse, in

alia

non aeque

obviis.

Quod

argumentum

®£2> ) 5 ( <Ö3>

pöft BUXTORFIUM ,

PFEIFFER UM,

csteros,

(blide

illuftratum exhibet JOH GOTL. CARPZOV. in Criticg

&acr<e Vit. 7efl.P. I Cap. V.Sett II jf p. ubi pariter

vin-dicias _{lingvse hujus contra eonatus irritos GROTII,}

HUETH, CLERICI, aliorurrque reperies.

(3) Unam tantum fuifie lingvam incolarum omnium

orbis terrarum, ante _{confufionem lingvarum} Rabelicam,

fatis evincit evidentiflimum S^se Hiitorise teftimoniuip,

Genef. XI, ι, ΪΓΙΠ« triail ΓΠΚ nfiW \1ΝΠ bl 7ΤΊ , 11

erat imiverfa terv a ltibii uniiis , Ö" verhörum eavundtm ;

quod ita refte transfert Targum

Onkelofi:

tfjn«

bj

Π)Π)

:1Π 1Π

JtfrV,

Pf

_erat omnis _terra

ejus

dem

lingve

Pf uuius _{loquelß. Cui adjüngere} licet Targum

Hl.erofo-lymitanum, ubi h?ec habentur : NJHNl ΚΠ jini

:in Stooi in

yvb

_Pf

_fuerunt

_omnes

_generationes

ter-lin"V£ umus Pf loqueL· unius. Quse _{vero i}dem He¬

inde _{Paraphraftes addidit de fuo} , extra S. contextum

Π1Π Cfconßlii unius, occafionem haud dubie prae-buerunt _{JO. CLERICO} , nova & paradoxa fepius

ca-ptanti , hsec interpretandi de

ομονόιοο

potius omnino,

quam deομοφωνία,utdocet in Comment.ad

h.

/.

Quam

alre-•nae vero hse & alise fmt CLERICI rneditgtiones circa

hunc locum, folide declaravit SAL. DEYLINGIUSin

$bferv. Sacr. Part. III. Obj\ IV.

(4) Qyum lingvam Hebraeam in

Eberi potiflimum

familia confervatam dicimus, haudquaquam

prsetermitten-da nobis videtur _{lingvae hujus. denominatio ; quam}

_ab

eodem Ebero _fa&am,congruente ipCo vocabulorum Γοηο,

invi&is _{propemodum argumentis, e facra}

_{hiftoria du&is,}

demonftrarunt _{plerique magni Hominis}

_PhilologL

Cete-rum nomen lay de Abrahame,ex Eberi profapta

oriun-do, primum occurrens Genef. XIV. 13. cum

LXX Interpr.

verterint _{πεξάτης, & Aquila ττεξοοίτης} , non ut patrony»

micum aut_{gentile, fedut appeilativwnj}

fatis

_& peregri-

natio-) 6 (

iutioniAbrabami non inconvenienter ·_{"utpote qui in}

Ca-nanaeam tendens Euphratemtransierit_$ hinc procul du¬

bio occafio nata _{plurimis aliis viris eruditiflimis,}

ERPE-NIO, L. CAPPELLO, WALTONO, CLERICO,

ce-teris,aliam longe denominationisrationem ab "Qy

träns-iit_{\ vel -oy träns}i nobis venditandi. Hxcautem

deri-vatio nominis Hebrsei, quantamcunque praebere videfur fpeciem veri , non ultra ramen eam extendere voluic

GUSSETlUS) dum ipfe haeiirans aiteri tandem eam

pr®-tulit, in Comment. L. H. p> 7. , quam"utveroßmilcm eam

non itatuerit, ied_ratusfitcrit, Quod ipfum adeo non

vifum fuit _{aliis, utSTEPH. MORiNUS, contra}

ETRpE-NIUM hac de re differens, abfonam plane, & _negotio

paruin convenientem hane denominationern cenfeat. vid.

de_{Ung.Prim. Cap.X.p.64.conf. J. RHENFERDII Diffent.}

deSethianis ^ §.XIV. feq. Quin & ipfe RICH. SIMON,

Ebraifmo alias non nimium lavens* utmonetLOESCHER

hbr _{cit*p.j^Grammatices analogiam evincere omnino,} ait, voGem Hebr®ie^ ab Heber, earnque Iingvam in

fa-iTiilia Heber confervatam fuiffe» _{.Idipfumigitur} cum

ar-> gumentis

folidiffimis

, po/t BUXTORFIUM

demon/tra-verint STEPH MORINUS, modo laudatus,VAL. ERN.

LOESCHER de tanjfisL H. Lib* l Cap. V. §.3. inprimis

vero J. GOTL.CARPZOV in Grit* S. l·· L Cap. V. Secf* I.

ubi _{pariter obje&as ab adverfariis}

_{difficultates}

_difcuffas

reperimus , ut alios heic taceamus ; non poffurnus non

& nosin eoium caftra rransire potius, quam aliorum

fe-qui vexilla, GROTII puta, WALTONI , CAPPELLI,

CLERICI, quin & HONNERTI (de Iingv, prirh, pag.

>57 feqvjGeterorum; quorumfcilicét intereß, Eehrxam

- tingvam recentiorein

haberi; ut graviter monent

LOE-SCHERUS atquelaudatus CARPZOVIUSIoc. cit. HanG

autem derlvationem ut abiis _{plane eviétam arbitramur,}

ita nec minus ab iisdem demonitratum, juna cum

) 7 C <ε*2»

no DEI cultu _{lingv. Hebrapani in Eberi prseciptie farriÜa}

ac _{pofteritafe viguifie integram}

$ fine ifta τΓ^οσοοποληψΙα? culpa,quam fententias hujus _patronisfernere_affinxltJOH.

CLERICUS in _{Comment, ad Gen. XIV. 1}. ct. Laudati}

CARPZOVII Crit. loc. cit. _{p. /7/. ubi egregie, pariter} ac

cetera,illam diluit, Qvum verocontendemus, Hebrseam

lingvam in Eberi familia fuiiTe confervatam, juxta

pate-re _{arbitramur, illam pariter floruifle apud GenternPa«}

triarcharum in _{Mefopot^mia, & iub ipforum}

peregrina-tionibus _{diligenter fui/Te cuftoditäm. Atque hoec eftea·}

d€m _{ipfa lingva, qua Ifraelitce in AEgypto ufi,}

ex/Egypto fecum in Palaeftinam _{transtulerunt, & quaeibi in l'ua}

per-ieétione & _{puritate confpicua, cum popufo Judaico, jam}

in _{captivitatem Babylonicam deducendo, iatali caiu}

ce-eidit.

% II.

1 _Sub

Captivitate

Babylonica

plurimum

labis

at-traxit ex commercio Cbaklieorum _(1),

_multumque

de _primaeva

_{puritate & integritate}

_{amrfir. Porro in}

multiformem _{transiic; primo quidem in}

Cbaldaeo-Syriacam (2) : quae dein fub Seleucidis _Hetlenifmis5

fub Herode _{Magno Latinifmis eft admixta. in bog}

ftatu _{fuo infirmo atque corrupto}

_permanfitad

_ίθζα·

lem Politik

_Judaicae

_{deftru&ionem.}

(i) Heic commode netandum eft eontra Bellarmi«

num & aiios, Hebrseam _{vernaeuiam neutlquam obiivioni}

fuiiTe tradltam fub _{ipfa captivitatequod fatis apparet ex}

Prophetia Ezechiel«t quam non potult ipfe captivus

ex-hibere atque _{confcribere, lingva populo incognita. Vid.}

VAL. ERN. LO ESCHER de _{Cauß. Ihig. Hebr. Lib.f.Gap /.}

Facile tarnen _{largimur, gentem captivam, lingvam}

Chal-daicam addidieifte, non folum in feboiis, ut Daniel

ejus-que focii, verumetiam ex confvetüdine & convietu Chat-dieorum;

9*3) ) 8;Γ <S*&

clasttrum : ut & omniurn maxime per matrimonia cum

fseminis ChaMseis inita. Namque hac ratione liberi,

fub

jpfa captivicate tk

poftea

ex

ipfis

progeniti,

cum

lade

vnaterno _{lingvam Chaldaicam}

imbiberunt;

unde

evalit

nova Hebrfcce Lingvse Diale&us, _quoe apud

Philologos

quosdam NeQ-Htbrßa, aliis

Chaldaica

audit.

Hinc

in

Libris facrisv Danielis & Efdra?, praeter frequentes

Chai-daifmos &integre periodosChaldaicas,

vocabula

occur-runt, ex nullo alio ionte , quam Cbaldaico,

derivanda.

Vid,

_{Joh. Palmroth}

_Hiß·

_Lingv.

_Hebr.

_Cap.

_I,

_$.

_V,

feqv.

cotif.

Carpzov

Cr

it.

S,

Ρ. I.

Cap.

V.

S. V.

y.

(2) Quemadmodum

fedibus

fuis Ceparata

gens

Judai-ca in _{plures veluti fa&iones}

_abiit,

_cenfente

LOESCHE-ROj ita quoque in his

diverfse

obfervantur

diale&i.

Uli

impritnis, quiin SyriaacPalχflina

habitabant, utebantur

Chaldaeo-Syriaca? quaefenfim

ienfimque communior

de-Mtum eftfa&a. Scilicet, _cum AntiochusEpiphanes armis

fubjeciflet nontantum ipfam urbem

Hierofolyrnarn,

ve*

rurn etiam totam ferejudseam, Syram idololatriam , Sy¬

ra _{praefidia, Syrajudicia, Syras}

ieges invexit,

Syramqué

lingvam paffim ufurpare Judseos

adegit.

vid.

CARPZOV.

loc._{mtp.cit. Hinc tanta lingvse}

_{facrse ignorantia}

_eft

exör-ta,ut qvurn textusHebraicus

praelegeretur,

opus

efletex-plicatione Syro-Chaldaica,

quod

των y^ctfxctrt-w

&

νομο-^citymKoov fuifie _{officium, credere licebit,} utpote quo»

rurn in N. T. frequens occurrit mentio. Atque

hanc

quidem lingvam apu»I

Judaeos ufu

invaluifle

tempore

Chri-fti & _Apoftolorum , plurima

S.

textus·

N.

Foederis

indi-cant Ioca.

§.

IIL

Poft:

_{diffipationem}

_Gentis

_Judaicae,

_ad

_iéculun»

Θ.R.VI,

lmgvse fuae

coniervand»

haud

contemnen-dam operam navaruiic Judasi CO5

admodum

vero

) 9 C

éxiguam

Dolores Chriftiani

_{(2). Mafbretharurfiatz»}

tern Tiberienfium _{(3) induftria haud parum}

contulit,

ut_feniim

_{pedetentimque}

_{meliorem faciem}

indueref,

usqne dum , vergente Seculo XIV , novam veluti

reftaurationis

_Epocham

_eflet

_{aufpicata (4);&}

demum

Seculo _{XVI, in communi} licerarum &

bonarumar-tium _{παλιγγενενι%}

, capuc extolleré & florere

cce-piflet.

(1) Ad confervandam _{lingvam Hebr.} non _parum

contulere Schol® & _{Acaderniae, qua ajudasisin}

Bilaefti-na & alibi initrudtae _{narrantur, ut in illis}

juventus eorum

fideliter ac rite erudiretur. _{Hinc quoquevarii aevo}

remo-tiori _{confignati adhuc fervantur Libri;}

quos inter Liber

Xobar , audtore SIMEONE BEN

JOCHAI, altero pofl

C. N.feculo _{prodiiffe cenfetur. Eoque pertinet volumen}

Virke Avot, audtore, ut creditur, NATHANE BABY¬

LONIO. Hucreierunt nonnulli _{librumHift. Virke}

Elte-3er,ab ELIEZERE _{MAGNO compiiatuin,ut volunt, vid.}

LOESCHER lib. cit. _{Cap. VIJL §.y. fed}

longe juniorerb

effe docet _{JOH. CHRIST. WOLFiUS inBibitotb.Hebr.}

T.I.ρ. 2<?7. Redtius vero getatis

hujusfcriptisiaccenferi-tur _{Mifcbnajot, quse audtore RABBI JEHUDA}

SaN-CTO, feculo II, vel III incipiente prodierint _{3 utpote}

quorum ftilus ad Hebrsum _{genium propius accedir Uli} vero, quiper Afiam minorem, Afrlcarn & _Europam

dis-fipati erant Judasi, adeo S. Lingvse fuerunt _{ignari, ut in}

Synagogis fuis translationem LXX

_InteVpr.

_ufurparentj

fimulque Graecam Aquilse metaphraiin loco_{ipiius Hebraei} Codicis adhiberent. vid< CARPZOVΡ.II._{Cap.2. §. 7.}

(2) Tanta lingve Hebraeae ignorantia definuit _ipfos Dodtores Ecclefiae Chriftiansé _{hujus aevl, ut non fine} cauffa fit _{dolendum, nefcivifie ipfos quanti eilet}

0100160«

ti, fenfum Sacrärum Literarum_{genuinum exipfo Codice}

<&S3> ) «ö { 5JÜ?

Hebrffo éruere ; doncc in confiiélu eum atlverfariisid

demum _{intelligerent. Profe&ö,}

_ii

_{Sacra; Ungv®}

addi-fcend® operam iuani mature

addixifient,

haud dubic

plu-rimis _{haerefibus, eccleh^ noxiis,} obicem

pofuiflent

ne-ceffarium. Mirari convenit, fplendida illa ecclefi®

lumi-na, decorara Vatrum fitulo, tam fero intellexifle, quam

parum fibi

fufficcrent

verfiones Gnec®, quibus unice

ni-tebantur» non confulto Codice Hebraeo. Senfit htmc

de-ieélum _{Origenes, eique medericonatus}

_fuit,

_unde

_iuas

mereturlaudes5 nec fine caufTa laudatur. Multa quoque

heic funt _{Hieronymi elogia·, eum vero illis vix parem}

cenfebis, Γι acrius LUTHER! & CHAMIERIde

ipfo

ju-riicium _{refplcias, apud JOH. F.RN.}

_{GERHARDUM in}

Pnej.adPatrisfui Vairölogiam. AuguRinum parum

fuifle

lingv® Hebraeae peritum , praeter alios

obfervat

WOLF,

FRANZiUS. _{Quid de Ju/lino Martyre}

_tenendum

_iit,

abunde indicat _{dialogus ejus cum Tryphone, ubi}

veriio-nemAquilaeGraecam _, proauthenticohabetidiomate.

(j) TiberientiumDo&orum opera ut in illis maxitne

fuit verfata, ut Sacrum Hebraeum Codicem a eorruptio

ne vindicarentj ita parirer Grammatic®ftudio illos

fedu-Iq rnvigilaffe & magnopere

defudaffe

in nativo L.

H.

ni¬

töre &_{genuina leftione}

_{confervandi, facile}

_{cuivis patet·}

"

Degeneravit quidem ut plorimum

ftilus

Maforethicus,

a

priitina integritate

& puritate

Hngv®

,

aeimixtis

idio-tifmis Chaldaicis_{ynihiio minusTiberienfes Dodores}

iau-dem merenturrnaximam, ob iniignem literatura; Hebrai-c®> hoc pr®fertim tempore,

adhibitam

curam.

(4) A Seculis V &VI, quernadmodum

cfaflfiilimis

obduéta tenebris tota fere _{jacebat res literaria; ita quo¬}

que ftudium Lingv. Hebr®®, longa veluti no&e

fuit

con-fopitum» Vix enim ullus inter Chriftianos, per Integra

(ex fecula> Hebraicis literis imbutus memoratur. At

«Φ ) It c

diutius obfcuratum, novos fpargere radios

feliciteHnce-pit. Jnter Anglos & Hifpanos plurimi järn inveniebaVitur

egregie

Hebraiffantes.

Verum fequentis feculi Anno XI majora perennaturas felicitatis incrementa obtinuit, cur« in concilio Viennenfi fanciretur, ut in fingulis

Chriiiia-norum Acaderniis, L. L. O. _O. Profefiores

conftituereri-tur. Proferam _{ipfius concilii decretum} ex Clement.Lib.

V. T. i.C. I._{apud JOH.CHRIST. HEUMAN inConjpeSt.}

Keipubl. Literär.Edit. VI.p. ijy. "Hoc faero

approban-"te concilio fcholas in _{fubfcriptarum lingvarum} generi-"bus , ubicunque Romanam curiam refiderecontigerit^

4tnec no η in Parifienfi & Oxonicnii, Bononiet.ii &

Sala-"mantano ftudiis providimus, ftatuentes , ut in quolibet

"ipforurn teneanturviri Catholici, fufficientem habentes

"Hebraicas, Arabicce & Chaldaicee iingvarum notitiam :

"duo videlicet _{uniuscojusque lingvteperiti, qui fcholas} "regant inibi, &

libros

de Lingvis

ipfis

in latinam fideli·

"ter transferentes , alios lingvas ipfas (ollicite döceant,

"earumque peritiam itudiofa in iilos inftruétione

trans-"fundant: ut poflint _fidem propagare falubriter in ipfoj "populos infideles. Fioruerunt etiam initio hujusfecu¬

li inter Hifpanos RaJMUNDUS MARTINI; au&or li-bri, cui titulus Puqio Fidei: ut& ad Seculi finem inter

Anglos, ADAMUS ESTHON, Dodlor Oxonienfis &

Cardinalis: uterque Hebraicas literaturse peritifiimi. Nec

minus hoc asvo literatura hacce excelluit NICOLAUS

iLYRANUS , natus Lyras, quod oppidum eft

Norman-nise; Commentariis fuis in S. Biblia univerfa fefe

reddi-dit celebrera. Adeo ut de eo diéfum fit» Nifi Lyra

li-raffet » töms mimdus

delimffet.

A

Judaifmo fuiffe

con-verfum ad Religionem Chriltianam tradiderunt plerique

magni nominis

fcriptores

;

fed

nullo

niti fundameato

hanccenarrationem, contendit, cum aliis» J. FR.

BUD-BEÜSvtn Jkg' Hiß. JheoLL. II. Q S> P· 164s· #que ac

) 12*( <£*2?

WOLF. inBiblioth. Hebr. Vol I._{p.giz. &III.p. $?6.}

Se-•culo demum _{decimoquinfo, decretum Concilii}

Viennen-fis» de coniiituendis Lingvo Hebrsese ProfefTonbus , in

concilioBafilenfi e/l renovatum. Hinc inter Italos, )QH.

PICUS Mirandulse Comes5 in Hifpania VINCENTIUS

FERRARIUS5 inGallia JOH. LÄPJDANUS ; in Anglia

LAUR.HOLOGKE; in GermaniaJOH. WESSELIUS &

JOH. REUCHLINUS alias Capnio diécus (*)\ ornnes

Ii-aeratura Hebraea _{inf]gne$?emmuerunt.u/Vfc/ZrLOESCHER} Ith. dt. _{Cop. IX. §. 1.}

_It

_{Iii conf. JÖH. PALMROTH}

Biff.de Lingv.

Hebr.

C. VI.§ XXX. REUCHLINi autem •praeter alios dum hic faéta eil mentio, non pofFurmss non

hoc ioco _{paucis exponere,quantnm iile contribuerit,tum}

ad _{repurgandam fuperiorum temporum Barbariem; tum}

maxime ad libros Rabbinorurn ab interitu & ftammis vin·

dicandos , quibus perverfus nonnullorum conatus illos

defiinaverit. Etenim _{JOH.PFEFFERCORNUS,}

ex-Ju-dsetss , qui fuse Genti anteaMeffiamfe venditaverat, &

JOH.HOGOSTRATUSjProfeflorColonienfis,confilium

hoc _{tempore inierant, de omnibus Judaeorum libris, folo}

S. Codice _excepto , igne concremandis, & ab afpecflu

hominum removendis. _{Eoque rem adegerant, ut}

MAXI-ΜILIANUS _{Imperator mandatum ederet, quo Judsei}

quoscunque libros fuos M:s f. in curis fingulorum

oppi-dorum _{portare jubebantur, ut hac via faeilius, ita}

jubente Caefare , vulcano traderentun Admodum vero

laudabili & _{prudentiilimo confilio non e/t effe&um hoc}

decretum Caefareum, anfequam lingvse Hebr. tunc tem¬

poris peritiflimi vrri confulerentur* inter quos prsecipue

REUCHLINUS,cognita caufFa, omnes heie intendit in~

genii nervös, multoque ufus eil arguroentorum pondere,

ad

(*): Ab Boc quaff auroraeruditiorifs illucefcere csepft, undé potius

a lucePbofpLorum, quam a fumoCapnionem dicendum velletDAN* «Εϋ&β.MOKHQFIUS in_{Polylnjl. T.}I.L. I.C.XIX.$,\6r

&& ) ij ( ©ö?

«d vindicandos hofce _{Judseorum Libros ab exitio} tam ira~

mani 5 _{utpote quod damnum maximum toti Literato orbi#}

jmprimis veroipfi S,Codici rite explicando & illuftrand©

efiet allaturum._{Itaque hic, Uteri? fuisadImperatorem MA¬}

XI ΜILIANUM _{datis,erudite fententiam fuam expofuit,de}

negetio tanti momenti caute & legibus etiamRomani

Im-perii convenienter tradlando. Qusenam hic

fuppeditave-rit argumenta Reuchlinus* tum adutilitatem ac

neceifita-lem librorum Rabbinicorum _{demonftrandam,} tum etiam

ipforum Judseorum, ut civium Imperii Germantci, jura

& _{privilegia confervanda, copiofe quidem recenfentur ab}

aliisfTed illa nen admittit anguftior haec pagina_{noftra. Si}

cuiquam volupe fuerit, deprehendet in vita Reuchlini, a

JOH, HENR. MAJO edita,vei brevius in Biblioth.

Uhi-vrrfelJeT. VIII.p. 498. Pfeffercornius, qui Reuchlinum deprehendit acerrimum nefarii conatus ful adverfarium,

mox calamurn adverfus illum ftrinxit _{calumniantem,edita}

libro , cui titulus , Manuale fpeculum quo venerabilis

(enis noftri nomen _{famamque turpiter Iaceravit. Indigna}

hsec res Reuchlino vifa _{fuit, ideoque calumniis}

adverfa-riorum folide refutatis _{oppofuit libellum, fpectdi ocularis}

titulo _{infignitum. Sed eventu non gratiori, quam ut hic}

Uber primum a Theologis Colonienfibus» mox aliarunt etiamAcademtaruminGermania_{Do(ftoribus»atquetandem}

Parihenfibus quoque, ut hserefium plenus damnaretur,

ignfque adjudicaretur. Quin & ipfe Reuchlinus, muitae

non minus _{dignitatis quam eruditionis vir, Moguntiam}

citatus _{fuit, ad cauiTam fuam dicendam contra}

Hogofha-tum _{Inquifitorem, & tenebriones hujustemporis ceteros.}

Diu _{multumque haec contentioagitata, ad tribunal Ponti*}

fieisRomani tandem defertur, ubi etiam fraudulentis

ar-tibus _Hogoftrati per annos plures tra&a &fuipenfa

fuit

de-cifio _litis, donec &ibi Reuchlinus inveniret squos

patro-i>os, qui ejusinnocentiam agaofcerent, juftseque eauffae

v

) Μ

t!

défenfores ac _{propugnatores} agerent; in

quibus

GaUtintif

etiam, alio loco hic laudandus. Tandem igitur,

faven-te Leone X, palma Reuchlino eil adjudicata j qui votl

fui damnatus, vifam reliquam, fed breviorem, fuis

afli-due itudiis addiélus eglt tranquiilam. Vid. J. H.

MAjUM

in vita Reuchlmi. Quantum vero huic viro, utut

Juris

iegumque perito, atque negotii! &

muneribus

civilibus

impedito,heic vero in

fero

Eccleliaitico,

reapfe caufiam

TheolOgorum, contra

Theologos hujus sevi

rudes,

bar-1

baros, fafcinatos agenti» debeat

nniverfus

orbis

literatus

Chriftianus; id ipfum vixdigne fatis declarare atque

ju-ftis laudibus extollere fibi videntur vlri Do&i grataque

pofteritas , qu®

humanioris

literatur®

juftum

noiTe

didi-cit_{pretium. vid» präster aiios}

plures

WOLF1US

in

Hißt

Lex. Hebrs Claß. II. jf.2.

CAPUT

POSTERIUS.

§. ι.

Confideranti

fefe offert

fata

dicendorum

Lingvas

Hebr.

copia.

Secuta XVT, ingens

Ut

autem rite, qua

licet,

procedamus,

per

fingulas regiones

fpecia-tim euiido, ab Italis ordiendum

nobis

videtur; utpo·

tecumAufoniam clariflima

renafcentis

literaturse

He-braicas lumina illuftraverint. Namque ibi viri,

diftin-Gi

_quidem

_gradibus

_&

_honoris

&

_setatis,

floruerunc

celebratiiTimi, Daniel Romberg (1);

Felix Pratenfis

(2);

Petrus

Galatinus (3);

Santcs

Pagninus(4);

Au-guilinus

Stenchus (5);

GuilhelmFranchus (6);Mar¬

cusMarinus(7)5 Marius

de

Calaiio

(8);

Franciicus

Donatus _{(9),; immo}

_infula

_Cardinali

_{eminentiilimi,}

ThomasCajetanus (10J,&

Robertus

Rellarminus

(11).

(ι) Antverpia hic oriundus, Venetiam petiit, ibique

attepiTypographicam ftrenue exercere ccepit.Duce

ufus

Feli-(£Ä3> 'S ( )

Feiice _{Pratenfi, lingv® Hebr. admodurn perito,}

ipfequo-que egregiarn plane hujjs literatur® cognitionem fibi ao

quirens, imprimis animum adpücuit ad libros Hebraici

i-riiornatis _{imprirnendos:utmerito virum ad bas literas}

rc-farciendas illum natum cenfeat Loescher in lib. _{eit. ρ. ιti.}

Namque ipfe ingenti furntu Typographiam inftruxif, qu®

teile CHEVILLER 10 de /' _{oriqine des Imprim.p. 2$y.}

omnium _{ejus temporis habebafur pr®flant.flima, five}

multifudinem librorum, qui ex ea prodierunt , five

typo-rum & chartse elegantiam fpe&emus. Et hac ratione,_me¬

rito _{primus eorum dici poteft,qui integros libros}

Hebr3i-cosinter Chrifiianos _{protulerunt. vid.WOLFil Bibliotb.}

Hebraic. Vol. If.p. 946. "II commenca, inquit MQRERi, <la _{imprimer en Hebreu Γ Edition de S. Bible, qui parut} "en _{4:to V an iji 1. On dit, qu' il a imprime des livrés}

"pour plus dequatre millions dJ or. Boenberg a

depenfé

"tout fen _{fond, a 1' impreflion du grand nombre d' ex¬} zellentes editions de Bibles _{Hebraiques & Rabies qu'il}

"adonnée pour la verfion, corredlion & impreflion, des

4<quels il enfretenoit quelques centaines de Juifs de plus tlfavans. Diet. Iiifl. & Lrit* Ar tic. Bomberg. Iηter

plu-rimasvero, qu® Rombergiocurante, prodierunt, S.

Bi-bliorum editiones, optima cenfetur , qu® in fol. j rodiit

cum paraphrafi Chaldaica & comroentariis plorium Rab¬

binorum, Textui original! additis , una cum utraque

Ma-fora _{atque prsfatione R. Jacobi}

_{Ben Chajim}

, cui cura

h®c fuit demandata; b®c vero prodiit _in luceni_{An. 1525·,}

Venetiis. conf. le _{Catologue des}

_principales

_{Lditions de}

_la

Bible, por. Mr. RICH. SIMON.

{2) Origine Jud®us, Patria Prafenfis, ordinis

Ere-mitarum monachus. Strenue literas Hebraicas docuit, & Pfalterium ex Hebr®o in Latinam fermonem vertit, an.

■_{j2©. Hujus quoque duäu &}

aufpiciis

_{> ut antea}

diftum,

Bömberg literas Hebraeas didicif>

&

per

Typographtya^

sqirifi-&& _{) 16 C !§£&}

mirifiqe propagavit. Obiit Romee anno 1539. vfå PAUt;

COLÖMESIl Italia & _{Rifpania orientalis p. 19.}

(3) FuiiTe hunc oriundum Cajazzo, oppido

Neapo-Jltano, traduntföriptoresplurimi, atque exJudceo fadum

•Chriilianum. Sed meiiora edodus hunc & fuum &

alio-rum errorem _{corrigit accuratiilimus WOLFIUS in Bi'}

bliotb. Hebr. Vol. III. p.ßij. Fuit Theologie ProfeiTor

Romanus,& Hebraece lingvs fcientia maxime confpicuus,

atqueMAXIMILIANO Imperatore & Leone Χ.Ρ.R. fva-dentibus, caufiam joh. Reuchlini coram tribunal!Romano

tuendaminfe fufcepit5 ejusquerei gratia adverfus

Hogo-ftratum & Pfeffercornium librum_{apologeticum edidit de} Arcanis Catholte# veritatis. Sunt viri _eruditi, qui bunc Galatini Librum exiftimant effe cornpilatum e

Pugione fidei Rajmundi Martini,cujus mentio fada inCap. Priorts §, III. not· 4. aut PorchetiJibro, cui titulum de-dit, Vittoria adverfus Jwpios Hebrteos; atquehoc nomi¬

ne _{plagiarii macula illum contaminant. Quamqujdem li¬} cet _{elpere prorfus non conemurj aliqua tarnen ratione}

dilui _{poffe & excufari, fi non deleri arbitramur,qvumad}

feftinationem operis & cauffae fufeeptse attenderimus.

Di-gnum fane ledu eft _{Archiepifcopi Georgii BenigniJudi¬}

cium _{de opereGalatiniano, quodexhibet HERM.vonder}

HARDTin aurora in Reuchlini (enio. _{Profedo laudem}

jure fuo rneruit Galatinus ob aifiduam lingvae Hebr.

cul-turamj necilluftriorern fuorum meritorum prieconem ha¬

bere _{potuit ipfo CaTare MAXIMILIANO, qui, literis} ad eum gratiofiflime datis, _{luculenter declaravit, quanti}

hujus eruditionem seftimaverit· vid.vonder HARDT he.

flUp. tit. p. 22.

(4) Ex Luccaitalus, ordinis Praedicatorii

conciona-tor _{Apoftolicus, obinfignempietatem, fummamque}

lin-gvarum peritiam maxime confpicuus. Hic jubente,

fum-tusque _{neceiTarios primu»}fubmimftrante Leone Χ. Ρ. R.

-<S£2? ) !7 C a*sP

aovam _{aufpicatus eil Sacri Hebrsej Codicis translationera,}

taotaque eruditlone ac dexteritace, ornne vetus Tefta·

roentum ex Hebraico idiomate donavit _{ktinitate, ut ejus}

verfionem omnium _{prseftantiilimam habuerint plurimi.}

w-åe _{tcflimonia de Paqnino apud COLOMESIUM I.e.} p.1*4

&5I obvia _Quanticunque autern pretii fule hcec veriio,

non folum _{apud pont.ficios doclorcs, fed etiam}

alios^ non

dsfuere tarnen, _{qui pluribus in Iocis diam egere}

emenda-tione_{demonftrarunt. Cujus negotii hauid unum ipecimen} fuppeditavit LEUSDEN in Pbilol Hebr. _{DiJJert. XXXVI«}

cum _{quo conf. J. G. C ARPZOV.Crit. S.Ρ. II c.VIP $.}

4.

Quod ipfumtamen parumautnihil detrahitcelebritati no-minis_{ejus, pro ratione aeviful; cum nec poftmodum}

ul-la _{prcdlerit verfio, quce omnium tulerit calculos Nec} minus iiiuflrem in hifce Jiteris famarn _{Pagnino fervabit} Lexicon_{Hebraicum, quodquidem tanta eruditione}

refer-tum in lucem _{edidit, ut judice GENEBRARDO Lib IV.}

Chron. _{ipfos Rabbinos in hocargurnenti genere vicerit,}

muitosque a praeftantiori conficiendodeterruerit.vid.jOH* CHRIST. WOLFII _{Hiß. Lex. Hehr. Claff.ll. §.7.Cetera} ejus feripfa, eruditorum _{eiogia perfeqvuntur; utJAC. le}

LONG hBihliotb.Sacra T.II, _{p, 890. HIERONYMUS}

GHILINI in Ibeat. Viror. Erud.T._{III. p.224.alii,}

(5) Eugubinus hic appellatus a Gubione , civitate

Ducatus _{Urbjni. AccenfeturHebraice doftisaplerisque,}

fed non fine rliverfo eruditorum _{virorum judlcio.. FuifTe}

Illum fua

_dignitate

_{confpicuum, poftquam in}

ccenobio-rum clauftns_{jufio diutius latentem produxifTet Angularis}

Pauli III P, R._{favor,qui Steuchum fupremuinBibliothecs} VaticansePraefe&um efTe_{voluitjut Ms.quorumcunqueCo·}

dicum _{lingvarum oruntalium, curam ageret. vid. DiLt.}

Iifß* & Crit. par Mr. LOUIS MORERI art.Steucbus.

Nadtus demum eil _{Epifcopatum Chiamenfem in Candia?}

quo tempore variis feriptis eum inclaruiile docet P. CO·

&& ) 18 (

JLOMESIUS in Ltb. tfi'fc p. f£. Commentarlos autem a

Steucho _{compofitos, licet dignosiechi cenfeat RICH.} SI-MONIUS in Hift.Grit. Vet. Teft.Lib.III·.cap*12.eumque

fatis Hebraice _{peritum dixerit} j; alibi tarnen demonilrari

poffe ait, ipfum nec fetlsHebraeum autGraecum calluiffe. Ibid. Lib. Iii c. f., Quo nomine criticum huncce

incon-Itaptise ac praecipitii judlcii arguit LO Ε SCΗ ER lib.cit. p.

112.nec immeritofortafTe; licetipfemet non _adeo

magni-fice de eruditione Steuchi _{fentiat; utr nec Joh. Chrift.}

Wolfius inHlii. Lex. Hebr._{p. 2 t j. Inter alibs vitarn &}

e-ruditionemAug.SteuchifufiusplenlusquedeicripfitLOUIS

ELLIES DU PIN in _Bibliotbeque

_{EccUßaßique}

_{Τ. XIV.}

p. i8j. feqv.

(6) Romanus,Ex-Judceus, Edidit Bergomi an.

rypri-Grammaticam _VHIpn

_ρΐΛ

_{VUV vel'}

_{folem· linqv<e}

_fantfte.

AlphabetiquoqueHebraici eil au&or,quo quicquid ad

He-fcraeam_{lingvam legendam pertiner,continetur.vid. WOLF.} B. H. Vol, ΙΓ. p.Ö07 & Vol. ΙΠ.ρ

(7) Rrixienfis, S..SalvatorisRomseCahonicus.

Scri-pfit Lexicon LingvseSandte,cui titulus ΠΙ Π3-ΠAreaNoe9.

Venetiis editumranno 159 3. Cujus prerium ufumque qui nofle cupit, ab acriori paulo cenfura PPE1FFERI vindica-,

tum, is WOLEIUM adeat in Hift.Lexic. Hebr.p.nz.feqv,

EtiamGrammaticamHebraeam edidit,quam }Ty p hortum

Eden_{appellävit. vid. COZZARDI Bibitötb. Brtxiens.p. 286.}

(8) A nativo oppido quod inter Samnifum Montana

non _longe di/lat _ab

Aquitecivitateita

_{eil cognominatus.,}

Ih _{IingvaHebraica fuo tempr.-e adeo excelluir, ut paucos}

fibi haberetpares. Nullum a léélione dimififfe tempus,nec;

unquam inpublicoambulaflTe ferturffine aliquoiilius

idio-matis codice. vid.KÖNIGII Bibi. VeLtfNov. t), _{ifz. Hinc}

fiadlum eil, ut audlorifate Pauli V; P. R. primarius Rom®

lingvae Hebr. conilituerefurPlofeflbr,Theol. Dodtoris im-«nunitatibus & titulo antea_{infigrmus. ScripfifCanones}

©SS> ) *9 C 9X3>

Lingvae

Sanft«

&

Diftionarhim

Hebraicum.

Concordantias

quoque

SBibliorum

Hebraicas ediditrqu«y

teile

Μ OR

£RO

inD.H. &C."eft le plus grand

utile

pour connoitre

la

Λ-"gnification

des

möts

Hebreux. Ceterum

fubjunftam

con-cordantiis interpretationemnominum

propriorum, ab hoc

feriptore traditamy

adeo

nonnunquam

abfonam

& ineptam

cenfuit PFEIFFERUS inCrit.S.p. m. 176yut vel

Heracli*

tum ad rifum Invitare potuerit. conf.

WOLF.

Hiß. Lex.

Rehr.ρ..13 f.Dö hu

jus

vita

&

fcriptisy

copiofe

agit

IWBO-NaTUS in Biblioth.

Latino-Hebrarca

ρ. 1 f 7.

(9)Romanus.

Ordinis

Prscdicatorum

&

Ling.

Orient

Profeffor. Tres Üngv«Höbraeae

traftatus edidifrinfcriptos

3ΠΓ^mnPoma aureay quorum

primus

eft de

accemibus,

fecundus deAbbreviaturis/tertiusdöttrinam

Cbrißianain»

Hebraeofermoneconferiptam comple&itur.

Miiilonarius

fedir _{Apoilolie« ad}

convertendos

homines

profanos

In¬

diana_{petiit, ibique}

_diu

_commoratus,

doinum tandem navl

återfafturusT a ptratis capitur,

g?

cum

Rellgionem

Ma-fiummedanam ampléfti nollef, obtruncatur. vid.

WOLFJI

Biblioth.H. Vol. HLρ.yyz.

cf.

JOHv

GQTL.

JEGHERS-Algemein.

Gelehrt.

Lexicon

Ί.

IL

p.

igt.

(ro)Anno 1469* in

urbe

Gajeta,

regionls

NeapoHta-n«,primasduxit

vitales

auras.

Ju

venis

adhuc ordinis

Do-minicaniMönachureft

faftus,&ProiefTor

Padueniis

Theo-logiamdoeuit.

Poll multos

Äcademicos labores

&

mune*

rum dignatrones,

Cardmalis

infula

condecoratus,

Archie«

pifcopatum

Palermenfem

obtinurr,

anno

1517.

Ditt.

HifLtf

Crit._pnMr.

MORERF

Virumfuifle illuflrein,

_tum

ingenii

pradlantia,

tum

vit«

fanftitate,

omnibusque

gratum

&

ac-ceptummagnumque

Theologum,·

fubtiiem

Philofbphum,

& inter«vifüi dbftiflimos,

eruditihimum,traditTH.

PO¬

PE BLOUMTinCenf. Celebr. Autt. p.383.

Ipfemet verb

quam

visiiebraice

non

didiceritf

nonparum

tamen

contu-litad haneiiteraturampromoven

damy

&poiltot

annorum

fearba-&3> ) 20 C <&*3>

bafbariem« feliciter irtter erudifos inftaurandan», Etenira _{jam fonix}

^

tutheri, aitoramque exemplt« excitaeus , reliCto pulvere fcholaftico_>

poit irnumerasin Ariftoreiis Pnilofophiam futiles &jcjunas

Iucubratio-nes, animura ad Hebraifmum applicuit \ ita ut omnesfereS. Cojicia

Libros» _{prsecipue literalem} fenfumeorum exponeret; ad manus habens

homines Hebraice doöos* _{qui fingulaei interpretarentur. KÖNIG«}

Bibi»V.ö Νοι>· pag» if i» Hunc autem iocum inter _Hebraifmi

patro-nos ipfinon denegandumputamus , licet a Pontifice R. delegatus

aeer-cimum b, Lutheri adverfarium egerip, Cui quidem, uthteretico, dum

ipfe periculumimminens minatur, pavum ipfemet fibi caverepoilmodum

valuitj quominusadverfiarii hujus argumentij haud dubie adaåus\ ejus

premendo veftrgia, hserefios ipfe fuerit fufpeCtus a fuis, vid, BUDDEI

Ifag.Hiß. Tbeol.Lib.a. cap.8.p,I7cf.

(ii) Hetrufcug. Natusanno 15-42,, patreVincentio Srmatre

Cyn-thia C'ervina, Marcelli II, P.R, forore. Adultae _{jtm stads, famam} Hominis fui in orbe erudito adco reddidit_{iiluftrem, tum ingenii acumine}

multaque eruditione, tum funäionibus honorificis , ut in laudibul

ejus acmeritis celebrandis vix fibi videatur fuffice^e caiamusBaeüanuSf

in Di£?. _{Hiß,Sc Crit»adhunc titulum}> longe tarnen direrfifiimus a

ju-dicio HULSEMANNI, cujus mentionem facit RECHENBERGIUS in

fflerolexico Tom.h p. 186, Hoec autem _{fingula recenfere, cum ab} inflituto noftro fitalienum, id tanrummodo hic commemorandum vide¬

tur , haud praeterrem id xgre ferre BALIUM 1. cit. quod _{in Hebraicis}

mediocriter tantum peritum Bellarminum habuerit RICH. SIMON» in

Hiß. Crit» Vet» Teß,Lib. 3» Cap, 12.cum tarnen InßitntionesL. H-br.

cum exercitationibus in Pf.34, ipfo au&ore, prodierint Romse , anno 1578 » atque poilea faepius edits> obfervante tVOLFlO in Bibl» Hi'br, T. II- Ρ.<$c8 Sc IV, p,276. _{Quod haud dubie & peritiam aucto¬}

ris Sc operis pretium apud eruditosevincit,_Eaquede cauffa

LOESCHE-RO etiaml.cit, p. 116, parum tempeftivumcenfetur illud Critici judi-cium, Attamen ante SIMONIÜM , eadem fenfiiTe _TOSEPHÜM

SCA-LIGERUMf patet exScaligerauis p. 29.ubi hsee habenturj -'Bellar.

«'min n?arien feeu en Hebreu , _pour en faire eilat. At vero _{, hxc}

cenfuraquocunque demum nitatur fundamento, parum tarnen _derogabit

juftte laudi Sc.riptorisob navatamin literaturaHebraicaoperam, cujusfe¬

ilem omninoprobet diäus Über; licet_{ineoforte defideraveris}

perfeCtio-xem illam Scaccuratioremmethodum*, quamrequifivit aevum _pofterius,

in hifeeftndiis tandemprove&umlongius. laudanda_potius, quam

vel-fccanda horum temporuminduftriain literishifee excolendis, adhuc du» veluti vagientibus in cunis fuis,. rid. HARDXIUS in_prodr»

Ephemer. Vbilol. p. ip, _fi»q,

m

_

w?