»J? •V';'''"-DE
DELECTU
OBLECTAMENTORUM
RECREATION1S,
DISSERTATIO; (TUAMSUFFRAG. AMPL1SS. FACULT. PHILOS, UPS.
SUB MODER AMINE
Doct.
DAN
BOÉTH11
ETH. ET POL1T. PROF. REG. ET ORD.
PÜBLICO EXAMINI MODESTE SUBJICIT
éjsvifsj?
ALUMNUS jREGIUS, WESTMAKKUS.
IN AU DIT. GUST. MAJ. DIE XX MAJI MDCCCI.
H. C.
-—
UPSALIi:,
PROSTEN
HQGÅREVÖRDIGE och
HÖGLÅRDE
HERR
ak
131
-s
ak
¥ai
S-AMTPROSTINNAN
HÖGÅDLA FRU sr* 3;va
c
at
e T3) T 6O» T& T "TT T^T FODD iiSJUxiLIk:
MINE
HULDASTE
FÖRÅLDRAR!
Utt år ej blott en
pligt,
det år
enrättighet,
Och—den år ljuf, attackfam
vara:At jag med nit
defs
helgd
och
6mt defs
vållufl
vet, Må hjertats enkla fpråk förklara.Faft ej af konften höjd,
(kal kånflans roll
bli
hord;
Ej hjertat kan fin rått
for
krafter*
brift
forfaka:
ISTej—tvångfrittforftlingén
af fpåda frukters
fkord
VI RIS
AMPLISSIMIS ATQUE PRA5CLARISSIMIS
DOMINIS
Mag.
C.
BERGSTEN,
sen.
ad gymn. Gkval. antehac hlst. et mor. lectori,
Mag.LAVR.
qriST,
ad athenäum hudiksv. rectori,
Mag.
J.
STENFELDT,
schol. triv. geval. con-rectori
FAUTORIBUS OPTiMIS
Tenuem
mentis pi«e gratasque indicem, tenue uiunas offertPLURIMUM REVERENDO et CLARISSIMO
D:NO
OLAO
B,A
CK
STRÖM,
V. D. M.
SPECTATISSIMO FIDISSIMOQUE AMICO!
Jjuit
dies, quo tenetia mea, Te gubernatore, integral ac tran-quillas perinfantice delicias tutoibat cymba. Erit quoquejucunda
ißius diei memoriaßmul cum vera in
Te
amicitia&
veneratione
(etatem vigens, cujus qualecunque tefiimonium, cum majora
non
valuit, voluit yrafittum
TUUS
DE
DELECTU OBLECTAMENTORUM
REGREATIONIS.
'52m.T™
"
"
fr
^Julla
for fan
veriras
fenfui
hominum
communi magisEU srrrider, quam quod oble&amentis, quibus fruendi
poteftatem natura dedit & qute fenfum vitae pariunt ju-cuodum, nulla lege abfohlte privari queant. Nihilo ta¬
rnen minus seque indubiratum eft, neminem, qui,
ad
prae-fagam raiionalis adque alriora tendentis natural confcien-tiam excitatus, earn non omnem fopire & prseftringere
valuit, efte, qui non in hisce deledtarionibus arque de
illis anquirendis cura inimica faepiflime rationis inte-grae prascepris inveniat impedimenta & obftacula. Hinc
cuilibet de vita re&e & beate inftiruenda follicito gra¬
vis & quae perpendatur digniftima fuboritur
quaeftio,
de fibi invicem conciliandis confcientia; moralis Sc ad
jucunda tendentis natura propenfionibus <Sc
poftuiatis,
qua vel in medio reli£ta vel male perfbluta, nulla daturvia fecum contento vivendi anirao. Non qilårrendum heic exiftimo de modo, quo plerumque quceftionem han©
propofitam praxis ufusque folvit; quae enim fiunt num-qua.ni reguiam juris conftituere poftunt: fi vero hominem
in adlivim vitain plene vigilanter meditateque inftituen-dam formatum concefteris, fatearis quoque necefle eft,
experientiam illam tnftem, quos docet, plurimos morta-lium , catcos ftupidosque, omnem ab ifta quaeftione
deci-denda avertere attentionem Sc qute ad illam confideran-darn impellere folent, occsfiones fuffocare, nihil omnino
vale-cS?3 «08»
valere ad hujus nodi folvendi necefliiatem inftrmfmdam,
Qiii in hoc problemate explanandd atcente verfati fuerunt,
reÖe quidem &3 ut fas eft, perfpexerunt, de inexorabi'li
jufforum confcienria; rigore nihil
effe
remktendum; feda vera perfvafione, omnes officio
efTe
dicandas vires, otficiisque omnia efTe poffponenda arque nullum vita hu¬man« momentura fan&is carere orfkiis, temere conclu-ferunt, omnes oaturae inferioris properifiones ab iffhac, ad quam naturae potioris celfiorisque confcientia ultro in-vitemur, perfeftione improbatas
prorfus
Se damnatas, ea-rumque radices prius elfe evelien das, quam ad ftatutumjrbl)is honeflatis finem tendere poilimtis. Rigidiflimse vel
jpforum
Anachoretarurn fan&timonice
notiones, quamvisutique veritati minus confentaneas fuerint, e fonte tamen
Jbåuftae fiipr,
quem judex qnisque probuä fanttitate vene¬rabilem efTe agnofcat, Optarem iraque illos, qui a vero abérranjtes ex hocce fonte ducUsperfvaficnes Se praece-pta
refellere
fuum efTe
putaverint, mimquam reverenriamorigini ipfi debitam neglexiffe. Jure quidem-, me judice,
contendirur, Leges homini non datas efle, quae eam
ex-ftirpandam juberent naturam, qua orbati a&uofam
homi-nes Si éruia finita éxercere ceflarent vitam, arque
le-gum fini fuo ram parum convenientium fhidium utilem omnem Se genuinam sgendi facultatem corrupturum in-cerfeflurumque fore.j ar ve reor, ne iis fulta argumenris
haec haud raro propofira fit verkas,qu« cupiditarum vim
jucunderurnque reruxn ftudium nimio favore
confirmave-rint, atque ad vocem confcientia obturandam adjuverinr,
quum ad eorum noraUm in prssceptis officiorum
traden-dis vel honeftum a jticundo pendens vel hoc cum illo pari pafTu ambulans proponatur. Non indiget homo
fub-iidiis a fophifticante Fhiiofophia
petitis*
ut in transverfa agarur; uhro enim, prohdolor!
nobiliorern fuum habitumfupenofemque defiinationem in obiivionem tradere fölet»
pro-W? 3 w
A propofito nimis hsec noftra opella deciinaret
, fi
per-quircremus, annon omnis cum fubtilior, tum cralfior,
Epicureismus, cujus propriam in eo ponendam efie exi ftimamus notam, quod normam, ad
quam quaeque libera agendi facultas dirigatur , in jucundo ponat unicam, fi
confiantcr fatis & fibi jpfi confentiens proponatur,
hoc-ce vitio laboret. Neque disquirere volurnus, an non via,
in quam rnagua
nuper phiiofiophantmm Gcftoaniae Sc
Co-nora cohors ferrur, ut, quas fibi fingunr,
Fiatonlcae Sc
ranatifcno vicinse inaflivitati faventibus corfiecunonibtts a
Celebemmi noltri asvi
Philofophi
depura moralitate
do-flrina enaturis obviam eant, a.veteris Epicureismi vitiis
immurfis fit. Sufficiat indicafie, omnem doflrinam,
qua de purae Mora'itatis ideis aliquid dernere vel aliqua mix-tura eas corrumpere fibi permitrit,
meo judicio efie im«
probsndam. Sed cum iliius prsecepra botnini, definitis
prscdito viribus Sc per fttam folum individualem naturam
ad agendum apto, data funt, ad has vitas iliius aflivse
ne-ccfifmas conditiones defiruendas tendere
nequeunt, fed
eo fpeflant, ut cunflse individui vires confervata? &
au¬
flas per liberam agendi facultarem
idonea
infirumen-ta raoralitatis evadant. Ab bis principiis dijudican-das efie omnes ofticii nobis injungendi leges exiftimamus, Sc ab illis quoque ordiendum effe putamus, quum
quas-fiioni, ab Ethicae Dofloribus non prattereund«: de dele*
flu obleflamenrorum, lurnen
qualecumque affundere
co-nabimur.
2.
Si finem, voluntatem Sc vires humanas
direflurum,
ultimum ftatuercrnus fenfum jucundi, five illum
per
Ari-fiippi voluptatem in motu, five per Epicuri voiuptatem
(lautem explicaremus, fieri non peilet, ut Ulla
alia e< rum, quee voluptatem fenfumve «nimas arnccnum crcare poffunr,
A 2
regu-c5l?9 k t§fo
^ 4 «30*
regula definiretur, quam ea, quam mens per
experientiam
a deledationum variarum vel majori minorive vi Sc
in-tenfione vel durarione vel denique ipfarum fe inter com venientia arque ad non interruptum viras jucundae fen-furn aprirudine Sc ad easdem magis
minusve
patentiad
itu petere poffic. Si veroEthices
prsrcepraalrius fpedant,.
quam ut prudentiam in
fruenda voluptare, ob diam
vo-luptarem, obfervandam
inculcent,
genuina rr.örum do-drina hinc enatas reguias pro ulrirnis vitam humanam direduris agnofcere nequit. Non quidem isfum,
qui ne¬ gern, propriamquamdam,
cumvita
ad
rnoralitatem
com-pofita, jucundirarem
effe conjundam;
arejus indolis éft
hare jucunditas Sctanta ejus ab
omni alio permulcenrium
geners discrepantia, ur, mera ramquamvolupras
qusefira,
ftatim evanefcar. Finis in omni rnorali propoiito
princi-palis Sc ulrimus
eft adivitas; obledamenrum
veroSc
ro frui confequens quoddam, quod etiam in campohuma«
nis viribus praeftituto, quarenus experientiae pater,abeffe
poteft, nec ramen ideo
fua
abfentia
homines
acontinua-ro officiorurn colendorum ftudio liberat. Pofita igi.rur
vita in officiis colendis efficaci, ur unico in foro Morali per fe Sc
abfoiute adprobaro principiö,
omnesalias
resad
voluntatem movendam sprce, adeoque etiam ipfe jucundi
fsnfus, iilius imperio fubjiciendae
funr.
Obfervandum
ve¬ ro, ad hane fubjedionem non fufficere negarivam illam ,de qua in foro exrerno
quasrirur,
quaefficitur,
quid
al-ter alteri jure permirtere debeat, qtiaeque
nihil
ultrare-fpicit, quam ut ron
manifeftam
cumlege
monli
repu-pnantiam innuat iliud,
quod alter
vult,
vel
utaliqua
ra-tione pro officiorurn adminiculo
haberi
poffit. Requirirur
vero heic alia eaque pofitiva, qure tum
denique
perfeda
eft, quum cetera omnia, quae voluntsri
hewTiance
objeda
effe poffunt, ur inftrumenra
Sc
admin-icula, moralitati
tamquamfin
i, propter quemunice
adpetenda funt,
fubji-cium5 «as*
ciuntur, atque lic fublidit officii Sc animi ad ornne vir-turis genus feäandurn parati alimerita fiunt & moralis virae vires conltiruunr. Si notionem viriurn live a£Uvi-ratis humana organorum tam lare exrendere licet,ut non
ea folurn, quibus aliquid knmediare cfficitur, verum
e-tiam res, quse dominio hominis fubjici tam externo quam interno polTunt, arque vires, fpecialiter lic di&as, ad
propofita perficienda idoneas nutriunt Sc multiplicant» compleftatur, facile patebit, obleclamenta, quatenus vel
neceffarism virium recreationern adferunr, vel inter eas
reférri polTunt conditiones, quse ad animum in officiis
explendis alacrern & promptum alendura juvant, non
tan-tum licira, fed etiam officii caulTa conquirenda efle,
ne-que, quamvis Judicium ferret incorruptus purse
moralita-tis vindex, omnino improbari polTe.
f.
3-Per oble£lamenta intelligimus omnia, quae naturae
humanse convenienter fenfum vitae fvavem & jucundum quodammodo efficere polTunt, five id fiat eumdem
in-tendendo, live jucunditatem aequabilem
fuftinendo, five
demum injucunda aroovendo, quorefpc&u praefentis
ani-mi ftatus in aliutn commutatio fsepiffime reficit & dele¬ gat. Quod fit homo delicis vitse fruendis aptus,a£tivi-tati iplius non neceffario
officit; potius enim,
quemadmo-dum vivere eft conditio, line qua propriis agere
confiliis
non datur, ita jucunde vivendi potellate
fublata
torpefce-ret omnis agendi facultas. Quimorolus
omnia
deteflattir
oble&amenta, eum raro invenimus
induftrium 8c
navum, arque, Ii forfan qusedam appsretvirium iliius
efficacitas,
egoismo, genuinse virtutis
Itudio femper
adverfo,
ful-citur. Nullam fruendi a natura homini apertam viam e choro licitorum obleffcamenrorum exclulam volumus, niliab-H
ö
||
abufu libertatis corrupta & aduleerata fuerit, vcl, uc pla-ceat, animi immoralitatem praefupponar, nt e. gr.
volu-ptas ex malis alienis capra. Ipfae illae, quas cum cc-teri9 anirnancibus communes habere videmur, grato vi¬
tae fenfu perfruendi rariones per fe non Tunt dam
nan-dae; fi vero (ub aha, ac quam eis rationis & naturs
conjun&io induit genuinam, fpecie easdern quderis &
iis-dein frueris, fpuriae {ane, humanas dignitari contraria! &
repudiandse evadunr. Hoc tarnen non impedit,quomious
quaeflio, an Ethica rerum ad oblé&andum aprarum,
quae per fe non illicitae funt, habendurn efle jubear de-le&um , atque qu^s hujus deie&us definiat
leges, digna
{it, quae foliicite perpendatur. Non vero eo fpe£ht håec.
noftra aflertio, ut per has regulas cafuifticam cornmen-demus micrologiam, quae a£livitatem humanam vincuUs
quafi. conftri&am teneret, atque mentem dubiis & anxieta-te compleret, quibus ad opus quodcumque
perfeqvendum
&. perficiendum inepta reddererur, pari rttione,
ac fi quis diaereticis femet ita
adflringeret
regulis, utmetu contra eas¬
dem peccandi inedia tabefceret & confumeretur.
Requifitum
vitae moralis primum eft ultro
agendi prorruitudo, nec
poflunt moralitatis praecepra ullam, qua homo vitam
vive-re a£ttvam valeat, conditioneni jubere
evertendam. Ad hunc locum re£le förlitan citaretur tritum illud;
to;r kccqotgoiz 7tocvtcc y.xßagx
a ut:
Sanis omnia fana.
Cum Sutern oble&amenta ea folummodo
conditione, ut
vigorem vitae moralis promoveant, a moraliter
fano'ad-peri pollum, liquet, iriter jucunda, qua; per fe iliicir.i
non funt, poffe deleftum
pro ratione, qua ad vitam il-lam confirmandam referunrur.
locum habere. Hinc, quum
^ 7 w
quu.ij certa?, fine q.inbus moralis vita »gi
non poteft,
conditio nes (unr
generaies arque ornnibus hpininibus
com-rounes,
fecjuitur,
ohlectamentaiigiiiatii»
cum hisconfe-V2ndo regulas quäsdasi, ed
quas obietlationes eligere &
dtilcia tarpere decét,
^eneralss deduci
debere, arque pro Vario cujusque hominis ft«tu, aerate &conditio»«, fta* ram in jucundis quarrendis 8a utendis
diaetam quemque
fibi ipfi fi gillat im
pr relenbere 8c poiie 8c debere. Regu¬
lärem, inprimis qüarcnus omnibus generatim datse effe
eenfenttir, brinciplai fänrum commonftrare ftatuimus,
ifi
h
—Bina funt, absque quibus etillä däri
poteft vita mo
rahs3reqivifita, Auronomica fcilicer egeiub poreftas &
Ani-mus omnes a ftudio mercenario profe£tss volunratem
de-terminandi c au(Tas praecidens, ofiiciis iinice deditus.
Ab his requilitis leges in deliciis vita?
quaerendis generales
praecipue poTunt definiri. Quod igitur pnrinam ad
oble-<ftamenra, rarione a£bivitatis, arriner, htec quidem & blan¬ da fenfuum delinimenta, uri per fe paftlva, fibi invice
m
oppofica efte videnturj tollitur vero haec pugna, fi hsec illi, tamquam inftrtimenra, fini obrinendo conducentia
ftfbjictåntur. Dele£lariones non pro fcopo habentur, fed, tamquam recreationes neceflaria: ac adminicula
alacrira-tem animi nutrienris 8c profpe£turn
rerum Isctiorem
ma-gisque arridenrem paritura, quo orbatus vix 3c ne vix
qmdem fpontaneam agendi vim exercere poteft» in appe-tendis ponuntur. Fieri tamen poteft, ut delinimenta
vo-luptatis, qua capimur, paffirae vegetas vires langvidas
reddere 8i fuffocare pollint. Talis omnino föret effe&us omnium , quibus anirnus humanas paret,
oble&amenro-rum, fi in ipfis fruendis non fervatur, quem moralis
eo-rum finis poftular, modus: facile enim mentem 8c
®
8nem, qure imperii fibi debiti habenas relaxaverit, fua
Tub potdlste redigurit. Ubi itaque rationi ira fiubefle de-financ oblecfcaménu, ur eadem facile deferenai &. quantio oportet, recufiandi facultas fublata fit,ultra ténmnos jufti 6c honelti dudutn evagäta funt. Omnes certum quem-dam aequabiiitatis graduåi excedentes voiuptates
non pos-funt non breves e(Te, atque, refpe&u nibrabtatis, inter
obledlamcnta licita infimo collocandge loco. Illeqebris
ve-hementioribus feeptra adimunt rationi, cupidinérn excitant,
quam per intervalla oblecfamentis vacua ttrdium,
vagi-que Sc anxifera inquietudo comirantur, habitumque pa-riunt anirrti ftatui aetivo plane contrarium, atque lic bre-vi åc externas Sc internas debfijtant vir.es,rnentemque
pariter cum corpore prorius enervant
in
locum ab hisproximum detrudiasus obledlamentorum genus, quqd
lan-guorem quemdarn Sc confvetudinein vitam per onum, in-curiam & fomnmn transigendi adferr, aut habitqalem
a-nimos diftrahentem fruporem efiiciendo, aut fanam ad-minicula Sc objecfa officiorum videndi
dijudicandique ra-tionem corrumpendo. Quo radior homo lit ac incultio.r
eo magis ipfi arridet ono fpmniantiucn
torpori
vkino-rempus necare. Gentes ferae, ut irineraria narrant, n fi
induftriam farries bellive pericula incirarint, otiofi St im¬
mobiles amnem juxta profiuentsm totara confumere arnant
diem, quo motus aquarum
fonusque
fufurrans fenfum vitas inertem ac langvidum, donec obdormiverint, alerepofifunt. Crafia hujus generis delicia otio folurn fnbmi-niftrarent pabula. Nec his praeftantiora funt, licet
cuitio-rem focietatis humanse ftatum prakupponanr, mulca oble-ftamentorum genera, quae inter referimus le&ionern tem¬
poris tantum fallendi gratia, nullo ordine confilioque in-ftirutam, cui indulgendo eo majorem fibi åc moralitati
adferre folent homines noxam,
quod in libris percurren-dis plerumque inhasrere arnant,
qui cupidinibus pabula
b-«ä# y w
fumbminiftrant, campumque, in quo ag;e
tid
umilHs
efiet,
fi£tis falfisque coloribissdeformanr.
ÅlHduum
fihukrum
Romanenfium ftudium in gerate prsecipue illa, qaiae cerea
in quarncumque formam
flefti poreil, bomines
dotibus
e.xiroiis 8c optimis a natura ornatos cum adofficia
ob-eunda, lum ad vitam ptofpere
degendam
ineptoshaud
raro reddidir.
§• J.
Si porro
oble£lamenta
ad
alrerum
illud, quod ad
vir*
tutem poilulavimus,
requiiitum, fcilicet animurn
proprU
commodi ftudio vacuum exigere 8c dijudicare placet, fa-cile erit iarelleftii, non omni* huic virrutis parti seque
favere feu illi exferenda alia minori, alia majori effe im-pedimento. Res
blandum
creanrcsjucunditatis
fenfirm
cun£lse, quse ejus fuut indolis, ut quisquefruens
easdeoi
confumat öc minust, ad fympatheticam aoimi facultaten?,
qua ad partern alieni
gsudii 8c rriilitiee
nobis
attribuen-dam ferimur, exikcaridam conferunr: contra autcm
de-le£lationes fme detrirr.ento alieni
gaudi'i
Omnibus paten¬ tes, ut e. gr. voiuptates ex artibusliberalibus
perceptae,magis hominum
dignitati
8c
fociali
indoli conveniunt.
Quae folum palatum titillant, ne ncceant oble£lationes,
requirunt, ut
corivi&us jucunditate
8chofpitalitate
perpo-liantur 8c condianfur. Diu obfervatum fuit folitarios hel-luones magis ab humana dignitatédegeneralfe,
quamil-lum, qni immodice quidem fumta aroät pöcirli, fed
ea-dern föciorum gaudiis
permifta
optat. Et certe interomnia, quibüs homo detineri poreft cultior, oble£lamen-ta viliiEmum &, urpote natura ipfa curam de aliorum cornmodis excludens, deterrimum eft gaudium, quod in
acervis numorum accummulandis carpit avarus. Hsec ea-dem oble£Umenta confiderandi ratio prseftsre docet rerum
jucun-&
IOSil
juc'undarum curam, quas judicii affe£tuumque focialium
culturam, ut in deliciis haberi poflint, requirunt\ Omne
jucundorum genus, quo rebus pulcris, bene dispofitis,
decoris elegantibusque capti fruimur, ea faltem, ii
fun-damenra dele&ationis, qua fe commendat, refpicias, cum morali bonogaudet cognarione, quod adprobationem rebus,
absque ullo externo commodo lucroque fponte imperti-tam innuat, Sc lic juver ad
campum patentiorem menti offerendum, in quo harmoniam 8c pulcritudinem
perfpi-ciat moralem, atque a&ivo illius fen(u duci difcat. Inter has circa dele&um oble&amentorum regulas referri quo-quemeretur, conditionibus viras moralis faventiorem effe faculratem ab uno sd alrerum oele&ationis genus confulto trensgrediendi,quam confvetudinem cuidam eorum, ceteris
exclufis, inhasrendi. Omnia enim, qutc rerum haud inte¬ gram fadern , fed ab una fäntum parte fpe£t«ndam offerunt,
animum reAringuot ac occaecanr, egoismo favent Sc ju-dicandi faculratem corrumpunt, atque fic morali aftivita-ti detrimento funt. Qui, fplendidis Sc muJta arte
con-quifitis urbium oble£Umentis adfvetus, fimpliciores ruris
delicias experiri noluit, raro in judicando a partium Au¬ dio, moralitati ferr.per noxio, alienus videbitur,
§. 6.
Sed in argumento hoc locuplete diutius verfari ve¬
tat propofita brevitas. Id tantum adferam:
pro modo moralem vitam exferendi finguiis, refpe£tu aetatis, mune¬ rum, aliarum tam inrernarum quam externarum conditio-r.um, diverfo, neceffariam efTe fpecialem unicuique
pru-dentiam, ut fibi convenientiAitnas oblc&amenta deligendi
regulas Aatuat easque fideliter fervet, ne illum viras male
transa£lae ocius ferius pceniteat; fruAra enim revocatur,
quod praeteriit, irreparabiie rempus.