D. D.
3
313Μ
A
8
383833A33E
8AV8AA30W33
LINEAEs
QUARUM PARTICULAM XIV.VENIA ORD.
PH/LOS.
AMPL.ÜPS.
PRJES1DE
M.cDAN.
ΒΟΈΊΉΙΟ,
ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.
EXHIBET
ERICUS NTLUND,
Südermannus.
IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XII JUNII
MDCCXC.
Η. A. M. S.UPSALIiE,
SPECTA TISSIMO jtq
VIRO
LAümESTlO
Μ IT
Ο AA? .rkju^i¥£
aiLRj
%p!?C
*Τ*
jiL.
ALA,'W
'v"rv- \ϊ /v ί ?tjustitiario et ad conclave rationum, rem ferrariam
spectantium,
SECRETARIO
ACCURATISSIMO,
PATRONO
SUO
quo
vis
honoris
cultu
profequenäo
D. D.
D.
m
Jiducüitonk Linea,
§. XIII.
Hominis naturas repugnat in
unico
rantumparticu-lari & praefenti
aequiefeere bono;
rudisfimi
quoqueani-rni, bono vel malo quodam
particulari
adfefti,
ad
illius
cum rcliquis, quae noverint,
bonis
nexumfuasque
in
po-fteruin ipes quodammodo
refpiciunr.
Hinc in
motivis"
proponendis
hujus
femper ratio
habenda
eil
nexus,
nevei in alio bono denegati
compenfarionem
habeant edm
candi vel fpes alia via, ac quam
iilis
praeferiptam
volui-muSj illud extorquendi aut
quaerendi relinquatur.
§.
XIV.
Motiva inter fe & cum actione rationis ope
con-jungi debenr. Quae
propria
uniuseujusque
ratio
nortconjungit vel a rerum natura
conjun£ta ipfe
peteread-huc non valet, Ted ab aliena ratione copulata
aeeipir,
o-rnnem vim ab illo, qui eademconjun&a voluic,
habent.
A vi itaque in fingula
educandorum
deiideria,
quaein
noftra poreftate refidet, quam
univerfalem
&
perpetuamreddere potuimus,
adminiculorum
educationis
efficacia
tota pendet. Hinc in
feientia
adminiculorum
artis,
cu¬ jus prineipia tradimus, primum&
palmariurn
esfe
arbi-tramur, ut rite cognofcamus, quae
alios
educaturo
ades-debet poteftas, & quae
ad hanc
poteftatem
dirigendam
in ipfo necesfariafunt
requiiita.
Caput IL
Quid
in
Ulis,
quibus
educationis
mra
comwis-fa
eß}
jure requiratur.
§.
I.Homines, ut alias quaecunque res nos
circumdatites,
ιο6 Prima Scieniia
ad agendum aptse, utiles nobis noxiive funt, poteftate-que hac in nos agunr, Quo plura, quae bona vel mala habemus, in una conjun£la re videmus, eo major etiam illius eft poteftas; nihil vero jam vel prodesfe vel ob-esfe magis valer quam homines, maximam itaque
par-tem motivorum , quae nos inter agendum urgent, ab homi-num poteftate eorumque indole repetimus. Reliquoe ve¬ ro res dum coniilio & diftin£la fui confcientia expertes
agunr, homini proprium eft conftilto agere,
fingulas-que, quibus praeditus eft, vires uno & diftin£k> perfo· nitalitatis fuae fenfu conjungere. Ad alios itaque
edu-candos curam convertens, vero & ad cffe&us
praepo-fitos producendos fufficienti efticacia agere nequit, ni-li fingulae, quas in fua perfona colligere unquam
potue-rir vires in uno hoc confilio amlce confpirent
unnmque hunc finem fapienti conftantia fpe&ent. Nihil enim
fte-pius in educatione evenire animadverrimus, quam quod
una manu demoliantur homines, quas altera fe
exftruxis-fe putaηt.
5.
II-In homine ad alios educandos apto requirimus,
pri-mo vires, fecundo, virium
fingularum
inuno, ab edu-cationis fine petendo, confilio fapienrem <Sc perpetuam
conjun&ionem. Utraque haec requifita obfervationibus quibusdam explicare & illuftrare conabimur.
§. in
Quod igitur ad eas, quas requirimus, vires attinet,
homines in relatione cum aliis conftituti, vires habent,
quo-usque immediate vel mediate aliis utiles vel nöxit esfe
pos-EJucütiüK'is Linea. 107
posfunr. Viribus ab una parte pofiris, ab altera oritur
fenfus pendentiae , tarn inter agendum impellens, quam
coercens. Quo plura ab alio ijperare commoda vel
in-comrnoda meruere posfumus, eo latius pendentice ienfus
fe extendit oc eo magis ad nos dirigendos valet ille,
cujus pöreftati, hic fenfus refpondet, Hinc Imperantl·· um in iubditorum, parentum in liberorum, mores &
con-iilia maxima eft vis. Hinc quoque, quae a divitiarum
af-fluentia, vel civili ordine derivatur, potentia imperium in
anirnos hominum dar, quod deiiderant plerumque illi,
a quibus nihil commodi derivari poteft. Sic quoque
conlilio <Sc prudentia potens vir, aliis omnibus quamvis
dcftituatur poteftatis fubiidiis, vi in eorum, quibuscum vi·
vir, mores influente gaudet.
§. IV.
Quamvis vero fic iine reali poteftatis fundamento o-mnis dependentiae abesfet fenfus, atque hinc unicuique alios dire&uro incumbat, ut realem quantum fieri
poteft:
teneat poteftatem; ha?c tarnen poteftas efreflu facile
ca-rere poteft, fi eadem
«ffugiendi
vel eludendiqusedam
relinquatur fpes, inviti enim plerumque jugo fubjiciunthumeros morrales. Sic reali porentia minus gaudenres coniilio & tenacitate magis haud raro valen-t, quam illi, quorum poteftati tota noftra falus reli£ta esfe videtur.
O-pinio, quam ufus potentiae excitat, haud minus quam ipfa
potentia ad dependentiae fenfum imprimendum valet. Si
itaque primum habeat necesfe fit, qui hominum
educa-tioni praeponitur, realem poteftatem, alterum ut, ipfe
porentiam fuam confervare fciat fpesque omnes
eamdem
eludendi eripiat, non minus necesfarium eft.JOS Prima Scientia
§. v..
Providae natura: beneficio fufficiens fatis
Parenribtis,
qnibus
edocationis
officium
praecipue
incurnbit,
conccs-ffiin ed realis poteiiatis, ut
dependentiae
fenfu
inde
ab
i ρiiils virne initiis non
posiint
nanimbui
infames,
eorutn
curce commisfi. Si finem, quem intendunt,rarius
atti-gerint, a natura
concesfum
excercereSc
confervare im¬
perium non
fatis calluerunt.
Aut
enim
poilularunt
vel
prohibuerunt,
quod porenria
effieere
vel impedire
non
potuerunt,
Sc
confiliis
femel
parefa£lis adha?rere
non
va-luerunt, fed denegata
expoilulari
afe
pasfi funt
Sc
ea,qua? obedientia
unice
adquiri
debuisfent, alias
propter
causfas concesferunt; aut in partemimperii
fibi commis¬
fi alios fubrepere iiverunt, viamque apertam
reliquerunt
fuo imperio fubditis,ab aliis potius
quam aimperii
ju-ilis posiesfori busdeiideriorum
fatisfadlionem
quaerendi
Sc exfpe£landi.§·
VI.
Fieri quidem nequit,
nifi Parentes
cumliberis
adi
folitudinem fe omnino conferrent, ut fenfus pendenrkeinter homines aliud, quam quod a paterna
poteilate
de-rivatur, non habeat obje£lum ; neceducandis
utile
esfe
arbitramur folo parentum
imperio ita
exereeri,
utal
i
o—rum hominum deiideria Se poftulata fuamque
ab ill
is.pendentiam
experiundo
maturecognofcere
nondifcant.
Sed quamvis fenfus
dependentite
ab
imperio
paternonon torus exforberi posiit neque debeat,
ordini
tarnenab illo praefcribendo torus quantus
fubmitcendus eil,
pa-rentibus enim poteilas femper
reli£la eil,
quando
Sc
quo-rum focietate frui licear, praecipiendi
fenfusque fin
iEducatioms Linea,
jfervandam maximi parentibus eft
momenti,
iit eos,qui
familiam componunt, & quibus Ii ber is
adpropinquandi
poteftas denegari non
poreft,
iibi
amore& reverentia
debita addidftos habeant. Pendet vero hoc lam acautio-ne & prudentia in ele£lione eorum
adhibenda, qui
ad
domefticam focietatem quodammodo
pertinebunr,
quama fapientia eosdem fuo nutu
& ditione
gubernare.
Ob-fervandumque ferriper eft, eum, quem
magni
faciunt
homines, facile ad fuum nurum omnia componere. In domo ubi inter parentes difcordia regnat, mutuaqueft-ducia exular, ubi alius alium fallere ftudet, vel faltem
quae alter non
adprobat
clandeftinis artibus perficere
co·natur, in partes discisfa familia
nemini
paret,fed
tarnimperaturi quam imperium
facile contemtui habentur,
focietasque tota in anarchiam
dilabitur,
atquein
eore-rura ftatu nulla unquam feliciter fu'ccedere
poteft educatio.
§. VII.
Quae de Parentibus eorumque
poteftate praccepimus,
ad eos quoque pertinere patet,
quibus
parentumvic.es
obire injumftum eft. Quapropter
ni.fi
totamfuarn
po-teftatem illis concesferint, quibus infantum educationemcommiferunt , Parentes, ftve quod i dem eft,
concordi-bus & tieque in fine neque in adminiculis
difcrepanti-bus conftliis illis fua potentia adfuerint, fucesfu carebitillorum curae relifta educatio. Dolendum,, quod rari
fint, quibus plena fiducia hanc
poteftatem
traderepos-funr parentes;
valde
autemfällor, niü
maxima parsque-relarum, qute hodiemo tempore bac de re agitanrur*
cesfaret, fi parentes quid ad educationem pertinear,
ipfi
melius feirent. Debitam enim fic prudentiam in illoe-ligendo , cujus cura?
educatio
traderetur, adhiberent:
eamvero, quamdiu in
ipfa
tpaternodomo educationem
110 Prima Scieniia
re beeret, in eo ponendam esfe putamus,
ut il!i praefi-ciendus fcientia ad alios erudiendos fufficienti, moribus
moraliter bonis, intelleduque ad id, quod rectum eft, fa-cile percipiendum patientique diligentia inftru&us iit,
caetera enim parentes fuo exemplo, amicitia & confiliis
illi dare posiunr. Quis enim ignorat, virum bonum,
prudentem amicaque folum mente foventem coniilia
a-lios, quos initio minus probaverir, fua familiaritate
fi-duciaque omni exceprione majori dignisiimos reddere
potuisfe? Jam vero cum haud infrequens iit, ut Praece-ptores majoris vix quam mercenarii fervi habeantur, ut
iniquis incaurisque judiciis etiam coram infantibus &
do-meftica plebe carpantur & ludibrio arque defpedui a pa-rentibus aliisque ad eorum familiaritatem admisfis
tra-d-antur, fieri non poteil, quin vana iit omnis eorum,
erj&m optimo confilio directa, de educatione cura.
§. VIII.
Sed hasc de reali poteftate alios educaturis conce= denda faris di&a funt. Qiii hac in re nihil amplius
de-fiderandum habuerit, culpam fruitra a fe avertere (lu¬ det, fi optaro caruerir fuccesfu educatio illius curas co-misfa; male enim traditam iibi poteftatem exercuit
il-lamve confervare neglexit. Cum vero in educatione quasritur, non ut externas folum a&iories & confvetudi·
nes, ii malas fuerint, prohibeantut & impediantur, fed
ut interni prascipue mentis motus totaque virium
difpo-iitio ad finem in educatione proponendum rendant,
ef-ficacia poteftatis quam educaturo tribuendam esfe indi-cavimus, a perfpicacia ilja emnino pendet, qua latentes
a&ionum causias inrernaque educandorum coniilia
men-nsque motus videre & rede dijudicare valet; ad iilos e-nirh
Educatioms Linea,
film moderandos, excitandos vel impediendos
omnem
porentiam fuam convenere deber,
§. IX.
Experientia fatis docer, opinionem de poteftate ho·
minum femper augeri, noftrumque
cum illa connexum
pendentiae fenfum, quando verendum esfe exiftimarnus, ne interna animi noifri confilia
perfpicacia fua facile vi
deant. Stipretnus rerum Moderator, qui
nos ad
focieta-tem deftinavir, facukate aliorum
quoquepercipiendi men· tis motus nos ideo inftruxit, ut mutua
infpedtione ad
virtutem mutuamque felicitarem quaerendam duceremur.
Quo magis quis cultura hujus facultasis valet, eo etiam
ad educationis munus rite obeundum magis aptus efh
Non opus esfe arbitramur hujus facultatis indolem, vi-amque, qua acui poteft, hoc loco defcribere. SufEciat
dixisfe, eadem rite uti neminem posfe, nili fe omnino
in alrerius locum
ponere fciat, hac vero fcientia nemi¬
nem gaudere, nili qui originem & progresfum ideaium
Sc deiideriorum humanas mentis generaliter
obfervave-ZD
nt eumque, quem manuducendum habuerit
non
inter-misfa attentione fecutus fuerit. Sic enim educandorum animo fuae perfpicacise opinionem imprimere femelque
impresfam confervare Sc plena poteftate in illos
age-re valet,
§. X.
Ut vero perfpicacia,
quam in alios educaturo requi«
rimus, ut ejus ope potentiam augeat,Sc educandorum de
fe opinionem roborer, effedhim,
quem intendimus,
produ-cat,necesfe eft, ut eandem nec negiigentem nec fallacem,
neque inju/lam Sc ftbi inimicam fe invenisfe putent edu-candh
112 Primas Scientiae
candi. Negligens
eft,
il remisfius
adhibearur,
multaque
fe peragere
posfe
videant
educandi,
qusevidere
noncu-rant illi, quorurn
poteftati
fubfunt.
Fallax,
ii a£liones
aliis caufis adfcribantur, quam quarum Tibi
confcii
funt
illi, qui easdem patraverinr.
Perfpicacia,
qua morusalienae menris videmus, in conje£luris plerumque
fubft-ftir, quae tarnen veritati eo
propiores
funt,
quodiligen-tiori cura Sc mente a prsejudicatis
opinionibus
libera
for-matae fuerint. Eil communis & in detrimentum
educa-tionis efficacisfimus error, quod educandorum
ideis Sc
defideriis infan tili quoque aetate, η
oft
rasfubftituimus Sc
iic haud raro tarn meritum quam culpam, quorum
rei
esfe
nequeunt, illis tribuimus;
unde fit,
utab
altera
partelaudibus imrneritis cummulati fe ipfos majoris quam par
eft facere incipiant, fidlaque meritorum
fpecie alios
fial—
lere ftudeant, Sc viam fe invenisfe purent, qua
fe
eorum po-teftatifubtrahereposfunr,quosvenerari illis
injun£lum
eft; ab
altera vero propter
malitiam
confiliorum, cujus
reosfe
non fentiunt, reprehenfi,vel animum
defpondeant
vel
injufto imperii jugoirritentur,
malitiamque,
quam pri-mum ignorarunt, moxconfiliis
fovere incipiant.
Prae-ilat negligentem
Sc
remisfiorem
interdum videri,
quamconje£luras, de quarum
veritate
dubitandi
adfuerint
ca-usfie, fequi, feque
ipfum
inepti
falfique
judicii Sc,
quaeillud fubfequi folet,