• No results found

Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam XIV. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Ericus Nylund, Sudermannus. In audit. Gust. maj. d. XII Junii. MDCCXC. H. a. m. s

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam XIV. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Ericus Nylund, Sudermannus. In audit. Gust. maj. d. XII Junii. MDCCXC. H. a. m. s"

Copied!
10
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

D. D.

3

313Μ

A

8

383833A33E

8AV8AA30W33

LINEAEs

QUARUM PARTICULAM XIV.

VENIA ORD.

PH/LOS.

AMPL.

ÜPS.

PRJES1DE

M.cDAN.

ΒΟΈΊΉΙΟ,

ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

EXHIBET

ERICUS NTLUND,

Südermannus.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XII JUNII

MDCCXC.

Η. A. M. S.

UPSALIiE,

(2)

SPECTA TISSIMO jtq

VIRO

LAümESTlO

Μ IT

Ο AA? .rkju^i

¥£

aiLRj

%p!?

C

*Τ*

jiL.

ALA,'

W

'v"rv- \ϊ /v ί ?t

justitiario et ad conclave rationum, rem ferrariam

spectantium,

SECRETARIO

ACCURATISSIMO,

PATRONO

SUO

quo

vis

honoris

cultu

profequenäo

D. D.

D.

m

(3)

Jiducüitonk Linea,

§. XIII.

Hominis naturas repugnat in

unico

rantum

particu-lari & praefenti

aequiefeere bono;

rudisfimi

quoque

ani-rni, bono vel malo quodam

particulari

adfefti,

ad

illius

cum rcliquis, quae noverint,

bonis

nexum

fuasque

in

po-fteruin ipes quodammodo

refpiciunr.

Hinc in

motivis"

proponendis

hujus

femper ratio

habenda

eil

nexus,

ne

vei in alio bono denegati

compenfarionem

habeant edm

candi vel fpes alia via, ac quam

iilis

praeferiptam

volui-muSj illud extorquendi aut

quaerendi relinquatur.

§.

XIV.

Motiva inter fe & cum actione rationis ope

con-jungi debenr. Quae

propria

uniuseujusque

ratio

nort

conjungit vel a rerum natura

conjun£ta ipfe

petere

ad-huc non valet, Ted ab aliena ratione copulata

aeeipir,

o-rnnem vim ab illo, qui eadem

conjun&a voluic,

habent.

A vi itaque in fingula

educandorum

deiideria,

quae

in

noftra poreftate refidet, quam

univerfalem

&

perpetuam

reddere potuimus,

adminiculorum

educationis

efficacia

tota pendet. Hinc in

feientia

adminiculorum

artis,

cu¬ jus prineipia tradimus, primum

&

palmariurn

esfe

arbi-tramur, ut rite cognofcamus, quae

alios

educaturo

ades-debet poteftas, & quae

ad hanc

poteftatem

dirigendam

in ipfo necesfaria

funt

requiiita.

Caput IL

Quid

in

Ulis,

quibus

educationis

mra

comwis-fa

eß}

jure requiratur.

§.

I.

Homines, ut alias quaecunque res nos

circumdatites,

(4)

ιο6 Prima Scieniia

ad agendum aptse, utiles nobis noxiive funt, poteftate-que hac in nos agunr, Quo plura, quae bona vel mala habemus, in una conjun£la re videmus, eo major etiam illius eft poteftas; nihil vero jam vel prodesfe vel ob-esfe magis valer quam homines, maximam itaque

par-tem motivorum , quae nos inter agendum urgent, ab homi-num poteftate eorumque indole repetimus. Reliquoe ve¬ ro res dum coniilio & diftin£la fui confcientia expertes

agunr, homini proprium eft conftilto agere,

fingulas-que, quibus praeditus eft, vires uno & diftin£k> perfo· nitalitatis fuae fenfu conjungere. Ad alios itaque

edu-candos curam convertens, vero & ad cffe&us

praepo-fitos producendos fufficienti efticacia agere nequit, ni-li fingulae, quas in fua perfona colligere unquam

potue-rir vires in uno hoc confilio amlce confpirent

unnmque hunc finem fapienti conftantia fpe&ent. Nihil enim

fte-pius in educatione evenire animadverrimus, quam quod

una manu demoliantur homines, quas altera fe

exftruxis-fe putaηt.

5.

II-In homine ad alios educandos apto requirimus,

pri-mo vires, fecundo, virium

fingularum

in

uno, ab edu-cationis fine petendo, confilio fapienrem <Sc perpetuam

conjun&ionem. Utraque haec requifita obfervationibus quibusdam explicare & illuftrare conabimur.

§. in

Quod igitur ad eas, quas requirimus, vires attinet,

homines in relatione cum aliis conftituti, vires habent,

quo-usque immediate vel mediate aliis utiles vel nöxit esfe

(5)

pos-EJucütiüK'is Linea. 107

posfunr. Viribus ab una parte pofiris, ab altera oritur

fenfus pendentiae , tarn inter agendum impellens, quam

coercens. Quo plura ab alio ijperare commoda vel

in-comrnoda meruere posfumus, eo latius pendentice ienfus

fe extendit oc eo magis ad nos dirigendos valet ille,

cujus pöreftati, hic fenfus refpondet, Hinc Imperantl·· um in iubditorum, parentum in liberorum, mores &

con-iilia maxima eft vis. Hinc quoque, quae a divitiarum

af-fluentia, vel civili ordine derivatur, potentia imperium in

anirnos hominum dar, quod deiiderant plerumque illi,

a quibus nihil commodi derivari poteft. Sic quoque

conlilio <Sc prudentia potens vir, aliis omnibus quamvis

dcftituatur poteftatis fubiidiis, vi in eorum, quibuscum vi·

vir, mores influente gaudet.

§. IV.

Quamvis vero fic iine reali poteftatis fundamento o-mnis dependentiae abesfet fenfus, atque hinc unicuique alios dire&uro incumbat, ut realem quantum fieri

poteft:

teneat poteftatem; ha?c tarnen poteftas efreflu facile

ca-rere poteft, fi eadem

«ffugiendi

vel eludendi

qusedam

relinquatur fpes, inviti enim plerumque jugo fubjiciunt

humeros morrales. Sic reali porentia minus gaudenres coniilio & tenacitate magis haud raro valen-t, quam illi, quorum poteftati tota noftra falus reli£ta esfe videtur.

O-pinio, quam ufus potentiae excitat, haud minus quam ipfa

potentia ad dependentiae fenfum imprimendum valet. Si

itaque primum habeat necesfe fit, qui hominum

educa-tioni praeponitur, realem poteftatem, alterum ut, ipfe

porentiam fuam confervare fciat fpesque omnes

eamdem

eludendi eripiat, non minus necesfarium eft.

(6)

JOS Prima Scientia

§. v..

Providae natura: beneficio fufficiens fatis

Parenribtis,

qnibus

edocationis

officium

praecipue

incurnbit,

conccs-ffiin ed realis poteiiatis, ut

dependentiae

fenfu

inde

ab

i ρiiils virne initiis non

posiint

nan

imbui

infames,

eorutn

curce commisfi. Si finem, quem intendunt,

rarius

atti-gerint, a natura

concesfum

excercere

Sc

confervare im¬

perium non

fatis calluerunt.

Aut

enim

poilularunt

vel

prohibuerunt,

quod porenria

effieere

vel impedire

non

potuerunt,

Sc

confiliis

femel

parefa£lis adha?rere

non

va-luerunt, fed denegata

expoilulari

a

fe

pasfi funt

Sc

ea,

qua? obedientia

unice

adquiri

debuisfent, alias

propter

causfas concesferunt; aut in partem

imperii

fibi commis¬

fi alios fubrepere iiverunt, viamque apertam

reliquerunt

fuo imperio fubditis,

ab aliis potius

quam a

imperii

ju-ilis posiesfori bus

deiideriorum

fatisfadlionem

quaerendi

Sc exfpe£landi.

§·

VI.

Fieri quidem nequit,

nifi Parentes

cum

liberis

adi

folitudinem fe omnino conferrent, ut fenfus pendenrke

inter homines aliud, quam quod a paterna

poteilate

de-rivatur, non habeat obje£lum ; nec

educandis

utile

esfe

arbitramur folo parentum

imperio ita

exereeri,

ut

al

i

o—

rum hominum deiideria Se poftulata fuamque

ab ill

is.

pendentiam

experiundo

mature

cognofcere

non

difcant.

Sed quamvis fenfus

dependentite

ab

imperio

paterno

non torus exforberi posiit neque debeat,

ordini

tarnen

ab illo praefcribendo torus quantus

fubmitcendus eil,

pa-rentibus enim poteilas femper

reli£la eil,

quando

Sc

quo-rum focietate frui licear, praecipiendi

fenfusque fin

i

(7)

Educatioms Linea,

jfervandam maximi parentibus eft

momenti,

iit eos,

qui

familiam componunt, & quibus Ii ber is

adpropinquandi

poteftas denegari non

poreft,

iibi

amore

& reverentia

debita addidftos habeant. Pendet vero hoc lam a

cautio-ne & prudentia in ele£lione eorum

adhibenda, qui

ad

domefticam focietatem quodammodo

pertinebunr,

quam

a fapientia eosdem fuo nutu

& ditione

gubernare.

Ob-fervandumque ferriper eft, eum, quem

magni

faciunt

homines, facile ad fuum nurum omnia componere. In domo ubi inter parentes difcordia regnat, mutuaque

ft-ducia exular, ubi alius alium fallere ftudet, vel faltem

quae alter non

adprobat

clandeftinis artibus perficere

co·

natur, in partes discisfa familia

nemini

paret,

fed

tarn

imperaturi quam imperium

facile contemtui habentur,

focietasque tota in anarchiam

dilabitur,

atque

in

eo

re-rura ftatu nulla unquam feliciter fu'ccedere

poteft educatio.

§. VII.

Quae de Parentibus eorumque

poteftate praccepimus,

ad eos quoque pertinere patet,

quibus

parentum

vic.es

obire injumftum eft. Quapropter

ni.fi

totam

fuarn

po-teftatem illis concesferint, quibus infantum educationem

commiferunt , Parentes, ftve quod i dem eft,

concordi-bus & tieque in fine neque in adminiculis

difcrepanti-bus conftliis illis fua potentia adfuerint, fucesfu carebit

illorum curae relifta educatio. Dolendum,, quod rari

fint, quibus plena fiducia hanc

poteftatem

tradere

pos-funr parentes;

valde

autem

fällor, niü

maxima pars

que-relarum, qute hodiemo tempore bac de re agitanrur*

cesfaret, fi parentes quid ad educationem pertinear,

ipfi

melius feirent. Debitam enim fic prudentiam in illo

e-ligendo , cujus cura?

educatio

traderetur, adhiberent:

eam

vero, quamdiu in

ipfa

tpaterno

domo educationem

(8)

110 Prima Scieniia

re beeret, in eo ponendam esfe putamus,

ut il!i praefi-ciendus fcientia ad alios erudiendos fufficienti, moribus

moraliter bonis, intelleduque ad id, quod rectum eft, fa-cile percipiendum patientique diligentia inftru&us iit,

caetera enim parentes fuo exemplo, amicitia & confiliis

illi dare posiunr. Quis enim ignorat, virum bonum,

prudentem amicaque folum mente foventem coniilia

a-lios, quos initio minus probaverir, fua familiaritate

fi-duciaque omni exceprione majori dignisiimos reddere

potuisfe? Jam vero cum haud infrequens iit, ut Praece-ptores majoris vix quam mercenarii fervi habeantur, ut

iniquis incaurisque judiciis etiam coram infantibus &

do-meftica plebe carpantur & ludibrio arque defpedui a pa-rentibus aliisque ad eorum familiaritatem admisfis

tra-d-antur, fieri non poteil, quin vana iit omnis eorum,

erj&m optimo confilio directa, de educatione cura.

§. VIII.

Sed hasc de reali poteftate alios educaturis conce= denda faris di&a funt. Qiii hac in re nihil amplius

de-fiderandum habuerit, culpam fruitra a fe avertere (lu¬ det, fi optaro caruerir fuccesfu educatio illius curas co-misfa; male enim traditam iibi poteftatem exercuit

il-lamve confervare neglexit. Cum vero in educatione quasritur, non ut externas folum a&iories & confvetudi·

nes, ii malas fuerint, prohibeantut & impediantur, fed

ut interni prascipue mentis motus totaque virium

difpo-iitio ad finem in educatione proponendum rendant,

ef-ficacia poteftatis quam educaturo tribuendam esfe indi-cavimus, a perfpicacia ilja emnino pendet, qua latentes

a&ionum causias inrernaque educandorum coniilia

men-nsque motus videre & rede dijudicare valet; ad iilos e-nirh

(9)

Educatioms Linea,

film moderandos, excitandos vel impediendos

omnem

porentiam fuam convenere deber,

§. IX.

Experientia fatis docer, opinionem de poteftate ho·

minum femper augeri, noftrumque

cum illa connexum

pendentiae fenfum, quando verendum esfe exiftimarnus, ne interna animi noifri confilia

perfpicacia fua facile vi

deant. Stipretnus rerum Moderator, qui

nos ad

focieta-tem deftinavir, facukate aliorum

quoquepercipiendi men· tis motus nos ideo inftruxit, ut mutua

infpedtione ad

virtutem mutuamque felicitarem quaerendam duceremur.

Quo magis quis cultura hujus facultasis valet, eo etiam

ad educationis munus rite obeundum magis aptus efh

Non opus esfe arbitramur hujus facultatis indolem, vi-amque, qua acui poteft, hoc loco defcribere. SufEciat

dixisfe, eadem rite uti neminem posfe, nili fe omnino

in alrerius locum

ponere fciat, hac vero fcientia nemi¬

nem gaudere, nili qui originem & progresfum ideaium

Sc deiideriorum humanas mentis generaliter

obfervave-ZD

nt eumque, quem manuducendum habuerit

non

inter-misfa attentione fecutus fuerit. Sic enim educandorum animo fuae perfpicacise opinionem imprimere femelque

impresfam confervare Sc plena poteftate in illos

age-re valet,

§. X.

Ut vero perfpicacia,

quam in alios educaturo requi«

rimus, ut ejus ope potentiam augeat,Sc educandorum de

fe opinionem roborer, effedhim,

quem intendimus,

produ-cat,necesfe eft, ut eandem nec negiigentem nec fallacem,

neque inju/lam Sc ftbi inimicam fe invenisfe putent edu-candh

(10)

112 Primas Scientiae

candi. Negligens

eft,

il remisfius

adhibearur,

multaque

fe peragere

posfe

videant

educandi,

quse

videre

non

cu-rant illi, quorurn

poteftati

fubfunt.

Fallax,

ii a£liones

aliis caufis adfcribantur, quam quarum Tibi

confcii

funt

illi, qui easdem patraverinr.

Perfpicacia,

qua morus

alienae menris videmus, in conje£luris plerumque

fubft-ftir, quae tarnen veritati eo

propiores

funt,

quo

diligen-tiori cura Sc mente a prsejudicatis

opinionibus

libera

for-matae fuerint. Eil communis & in detrimentum

educa-tionis efficacisfimus error, quod educandorum

ideis Sc

defideriis infan tili quoque aetate, η

oft

ras

fubftituimus Sc

iic haud raro tarn meritum quam culpam, quorum

rei

esfe

nequeunt, illis tribuimus;

unde fit,

ut

ab

altera

parte

laudibus imrneritis cummulati fe ipfos majoris quam par

eft facere incipiant, fidlaque meritorum

fpecie alios

fial—

lere ftudeant, Sc viam fe invenisfe purent, qua

fe

eorum po-teftatifubtrahereposfunr,quos

venerari illis

injun£lum

eft; ab

altera vero propter

malitiam

confiliorum, cujus

reos

fe

non fentiunt, reprehenfi,

vel animum

defpondeant

vel

injufto imperii jugo

irritentur,

malitiamque,

quam

pri-mum ignorarunt, mox

confiliis

fovere incipiant.

Prae-ilat negligentem

Sc

remisfiorem

interdum videri,

quam

conje£luras, de quarum

veritate

dubitandi

adfuerint

ca-usfie, fequi, feque

ipfum

inepti

falfique

judicii Sc,

quae

illud fubfequi folet,

injuftiti«

räum

reddere.

References

Related documents

Natura interdum fingularibus quibusdam hominis viribus fortitudinem Sc capacitatem, cum aliarum, ad hominis quoque indolem pertinentium, virium damno, concesfisfe videtur Sc hoc

cum communi educationis meta convenire potefb Hoc refpe&amp;u, virium humanarum dire£tionem ad rerum ufus;,.. prsecipue poftquam introdu&amp;a funt oc ftabilita earum do-

riora praebent vitae fuilentandae Sc jucunde eadem fruen- di. fubiidia, quam quae quisque fuis viribus parare posfet.?.

riis hominibus concesia ingenii viriumque ubertate, quam de diverfa ingenii viriumque indole. Ad hanc enim homi« num diverfitatem rite eruendam haud communi interdum o-.

modis fine labore Sc virium cultura optamus, fenfuali- umque voluptatum vis, quam melior de rerum effe£ha cognitio vix frangere Sc rationis ope dirigere

fenfu, quo partem motuum alienas mentis nobis arripere poifumus conjun£ta, dubirare non licet, quin homines aliud a nobis vel pofcant, vel expe&amp;ent, quam ab aliis. rebus,

rioris idea formam a fenfu virium nobis propriarum fi¬ bi adfcifcitj haec enim menti fibi confcite ad a&amp;ivam quamcunque rerum vim concipiendam ultro fe offerr. Fieri itaque

rerum, motus animi excicantium, derivandum ; illud quos- dam homines ad temperantiam &amp; moderationem doci- liores reddit; hoc incitamenta affeduum rariora facit, modum