D. A. G. /Λ
DISSERTAT10 PHILOSOΡHICA,
Do
INTELLECTUSetVO-
LUNTATIS MÜTUA
DEPENDENTIA,
Qttam,
Amiuente Amplijf. Facult. Philofoph·
in lUufiri Academia Upfalienjt, PR^SIDE,
VIR 0Admoå. Rever.atqueAmplijßmo^
MAG. Ε R I C O
ALSTRIN,
Log.ScMetaph Prof.Reg. &Ord.
Publico bonorum examini modeflelubjicit
Alummus Regius
Petrus Zetterling,
OSTRO-GOTHUS.
In Audit. Guft Maj. d.XVl.Dec,
anni MDCCXXVIIL.
Horis ante meridiem confvetis.
VPSALIAl, Literis Wernerianis'
Adm.Revev atquArnphsßmo
DOMINO,
Mao. ANDRE Ε RHYZELIO,
Dioecefeos Dtrcopienfis
AR CHI PR^IPOSITO
longe meritiffimo ,
Ecciefia? ibidem cathedralis PASTORI d'gniffimo,
Confiftorii ADSESSORI
primariö,
PATRONO OPTIMO,
Γ
Ilarem,curamAmpliifime Do¬refpexero fingu-mine, φα> rerura angufiia pres*
Jum faptus fublevaßi 5 plura mc Tibi
Tibi deberépie conßteor, quam unquam fohendo par (im. Sed
quum h&c omnia eum in fmem,
tn me ßnt collata, ut in hterU ahquatenm progredi pojjem, non
vero ut par pari referrem \ ac<
cipe, Ampliiiime Domine, le-
ruisß?rmm hoc exercitium Acade-
micwn , quod prohxiori mentk affeciu, quam 'verbk offert
Adm. Rever. atqueAmpliil.
Nominis Tui
cultor bumiU'tmui PETRUS ZETTERLING
Εev erendo atque Doftißimo
Dn OLiO
ZETTERLING,
Comministro in Wanga
bene merico, PARENTI OPTIMO.
PRo omnibusomnibuscuris,beneficiis,omnibusqtne aimpenfis,Pa-
rentein fihum praßetfei folent, prae¬
ter hanc dtjjertatiunculam nihil habeo quod Tibi rependam. ^Accipe eamt Cariffime PATER, & crede , ali¬
quid, non omma, fiho recepiffePa-
rentis effe. Interea ad mortem per-
manjurus fum
CARISSIMI PARENTIS
ebfequentifjimus filius
P. ZETTERLING.
+A*A*A*A*A*A*
<M*£
O O O O O o o o o o o o o o o
oooooooooooooooo
*¥*¥*¥*¥ *¥*¥*¥*¥*¥*
ζ iv; 7.
§. I.
Piritum &materi-
am duo eileiubftan- tiarumgenera, quae omnia comprehen-
dant enti3 realia_>,
in Scholis Philofo-
phorum ita notum eile putamus,
ut nemo facile inveniatur, quive-
ritati adeo certae leriocontradicere velit. Hifceenimnontantum con-
ftat eilentia hominis ; fed in illis etjameognitio humana,latiflimum,
inquoexipatietur,invenitcampum.
Coniidera corpus tuum; contem- plare animam: intuere mundum:
ad ipium etjam Deum afcende;ge¬
nus
nusaliquod, praeter fpiritum 8c ma- teriam,adquod h^c omnia referas,
nullum invenies. Licet enim innu- meri fere fint modi, quos corpori ,
tribuimus humano, utpote admi-
randa omnium membrorum,a ca-
pite ad ca1cem;harmonia , ftupen-
dus motus ianguinis in venis Sear-
teriis , incredibilisvis fpirituum a- nimalium in toto corpore moven- do &c. ad unarntarneniubftantiam materialem, corpus humanum , quin hasc omnia referenda fint,du-
bitari nequic. Sicaccuratior anima?
confideratio nos doceü, illam quam
plurimis modis vires fuas exferere,
non tantum innumeras ideas for- mando,comparando , & dijudican-
do; fed etjam pro lubitu dimitten-
do & revocando, itemqueappeten·
do 5c averfando: quamvisadunam
fubftantiam ipiritualem, quajanima eft, omnes hi modipertineant. Da-
returhicoccafiodemonftrandi,quo-
|i3odo fpiritus 6c materia utramque
pagi-
paginam faciant in Philoiöphia, ή
iniHtuci ratioillud permitteret. Suf-
ficit autern ea, qua faåum eft, bre-
virate hxc attigiiTe , ut cum occu·
pati fimus in explicanda lntelleflus
& vokntatis mutua dependentia, ani-
mam noftram , cujus hx funtpra?- cipuaefacultates, fpiritum,corpus^,
cuiintimo nexu jun<fta eft, materi·
am eile, conftet nos iupponere*
§. II.
Quidper Intelle&um, quidper voluntatem inteiligamus, jampau-
cis indicandum eft. Ille eft ejus??
modi mentis noftra? facultas, qua
non tantum res corporeas, fed o- mnis etjam materia?expertes per-
cipimus ac dijudicamus: hxc,qua bona adpetimus, mala vero aver- famur. Verum quum non nullis
vifum fuerit, pro diverfis fuis hy- pothefibus , diverfa hac de re do-
cere ; opera? pretium videtur, in- telleåum inter & voluntatem non
A 2 tan^
4
tantum certos conftituere limites, Ted quid officii altera facultas alte-
ri praeilare poifit, difpicere. Er¬
raffe in hoc negotio Indifterentiftas
invenimus, voluntati omnia tribu- endo, quse prout bene vel male^
eilet affe&a, fapientiarh iecum ha- beret, aut ilultitiam a): quibus-
cum amicasjüngere manus viden-
tur Carteiiani, ubi intelle&um pro
mera quadam facultate pafiRva; vo-
luntatem autem pro facultate fo-
lum agente, habent b). Sed ut hi
voluntatis limites a»quo plus ex- tendunt; ita intelle&ui nimium tri- buunt alii, exiftimando illum o-
mni vfcio carere, habereque a vo- luntate & corporis potentiis,fi quid
in eo fitvitiofi, imo tanto adhuc gaudere lumine, ut,iihomo ejus
du&um iecutus fuerit, fummamu felicitatem, tarrvcivilem, quam χ-
ternam confequi pofiit c). Nos
autem dicimus voluntatem iine o*
pe intelleétus eiTe caecam, arque-·
intelle-
intelle&um, fine concurfu volurr- tatis, ad fuum rnimus obeundumr
fegnem, & qualicunque cognitio-
ne contentum. Qood jam nobis
eft probandum.
a) v. Job. Fecht· exam. Iheol.Jn·
different.p. 164. b) v. Syrb. Thilofi
prim. ρ. 149. 0 Chauvin:
Tr. de Rel. Natur. I. i.e. 8« Pbil* a
Limborcb. in Theol. Cbrtft.l. 3, c 4.
ρ. 178 /<?#· Raimundus Martiniin Tu-
gione fideipart. 3. di(jert. 2. c. 6.
5. III.
Sed ut eo planior nobis & ex-
peditior ad rem ipfam pateat via,
ad obje&ionem quandam, qua? no¬
bis impedimento effe poiTer, re-
fpondebimus. Videtur, inquies, temerarium, eiTentiam, quχ fpi-
ritus eft, nullius compoiitionis aut diviilonis capax ,-dividere velie in duas , pluresve facultates. Ser-
monem autem nobis efle dicimus,
non de eiTentia animae, quae utique
A 3 eft
6
eft indivifibiüs; Ted de ejus faculta-
tibus, quarum una non poteft eife altera, ideoque inrerfediilinguan-
turneceiTeeft. Quod fi negaremus, diftinftum efTe Intelle&um avolun-
tate ; fequeretur eurr., qui judicat
rem veram ; eam talem ilatim velle;
eumque, qui plus haberet volunta-
tis, plus etjam habere Incelle&us
& judicii^), quod utrumque ab-
furdum efTe experienfia docet. Ad
has autem duas facultates, Intelle- öum & voluntatem »reliquéeomnes
turo referripoffimt. Nam utanima
cum percipit, intelligit, cum judi¬
cat, intelligit, cumfingit, intelligit,
cum ratiocinatur, intelligit ; ita_j
cumimperat, vult,cumfugit,vult,
cum adquiefcit, vulttf). Inhisvero
omnibus ut verbo dicamus , In- telle&us officium eft, vera & bona inveftigare; voluntatis ea ampledti
& amare,
d) v- Treuerusin notisadPufend. de OffH.&C,p, 5. e) v. Syrbii Ρbilos,
prim. 204. jJ.lV«
§· IV.
Intelle&us noftri tres commu-
niter numeranturoperationes,qua-
rum prima iimplexeftapprehenfio,
fecunda Judicium audit, puta axio- maticum, tertia vero ratiocihatjö.
In prima operatione utitur intelle-
$us facultate fentiendi, eaqj tam
externa quam interna, variasque ideas pro varietace objeélorum non
tantum recipit,quemadmodum fpe-
culum , Ted cum animadverfione_»
percipit. Quam obrem objedhitTL·»
hujus operationis proximum idea
eil, quae ex ifta receptione & per- ceptione oritur. PoiTuntautem non
folum fingulae idete, verum efjam
plures comparatae, i. e.judicia &
ratiocinia ilmpliciter apprehendi.
Qjurn autem horum convenientiae
aut difconvenienti^ intelleéfcus äf¬
fentitur, Judicium fuurn ferre dici-
tur: quodfitdiligenti cum attentio-
ne (fieri faltem debet) jam con-
templando, utquid & quäle fitvi-
A 4 deatj
8
deat; jam dubitando, ut liquidum
ab obfcurodifcernat;jam abftrahen- do, ne commune cum proprio,
eiTentiale cum accidentali confun-
dat; jam difponendo, ut quid pri-
us, quid pofterius fit, obfervet; &
tandem affirmando vel negando,
ut idem a diverfo accurate leparet.
Dicis vero ; fi tot facultates Opera¬
tion! fecund^fubferviunt, nullara-
tione illa videtur a tertia differre.
Sed fi non omnis affirmatiovel ne«
gatio ratiocinatio eft, fequiturhaac
ab illa eile diftin<ftarn. Nam quem- admodum (verba iunt Syrbii) ubi
numeramus , expartibus pluribus,
inter ie computatis, colligimus
iummam totam; ita quando ratio-
cinamurde rebus aliis, ex compu- tatione & connexione idearum, in¬
ter ie cohaerentium vel non coh<e- rentium , iecundum quantitatem_j
& qualitatem , derivamus conclu- fionem , qua? totius ratiocinatio·
nis Gamma eft/). Eft igitur ratio¬
cinatio
9 cinatio nihil aliudquam exaffirma-
tione vel negatione legitime dedu-
fta conclnfio, inqua intelle&us di- ipicit , quid ex ideis λ Ilrmatis vel negatisfequatur, aut non fequatur.
})v. Syrb·Philos.prim. pag. 143.
§. V.
Jam accedimus ad confidera- tionem voluntatis , cui ut propri¬
um eft defiderium boni; ita ab in- telledlu iiluflrata, & ad bonum, a!>
eo monflratum, dedu&a, non pot- eft non excitari ad illud amandum
& prolequendum, Hinc ut in in- telle&u, ita in volunrate & ρ aillo quaedam & a&io eft. Nam quum voluntas nullo modo fe ad aliquid agendum vel non agendum deter-
minare poffit, antequam bonum aliquod aut malum^aliquojnodo, ab
intelleélu ilftatur adpetendum vel fugiendum; quin patiatur nuilum
eft dubium. Quomodo enim velit is, cui nihil eft, quod velie poftit?
A 5 aut
10
aut quomodo ignoti aliqua poteft
eile cupido? Jam vero inrelleélus
officium eile novimus judicare de
bonitate vel malicia aiicujus reij
"ergo ab intelle&u patiatur volun-
tas, oportet. A$io vero eil de-
terminatio vel nifus voluntatis fe uniendi com obje&o grato, iefeque
removendi ab ingrato g). Atque
ita videmus, eile potentiam cog- nofcendi propter potentiam appe- tendi, ut cum J. P. Hebenilreitio Joquamur b); adeo ut intelledlus
rnoveat& irnpellat voluntatem ad
ea, qu# bona judicantur, ample- öenda, eoque tortius rnoveat, quo
major fit in mtelle&u lux* Nam
11 levis & fuperficiaria boni cujus·
vis cognitio ad iui amorem nos in-
vitare poffit , quanto magis cer- tior & folidior i).
g) v. 'Buddei Theol. moral p. 197»
lo) Philof prim. part. i.e. 6. Ίh.ir.p.
422. /) v. Syrb. Phil prim. p. 97.
§. VI.
Diximus potentiam cognofeen-
di
TI
di effe propter potentiam appeten- di; fed dicimus'ecjam efie certa_*
ratione potentiam appetendi pro¬
pter potentiam cognofcendi. Nam
vifum eil Deo cognitioni immifce-
re fenfum aliquerri bonitatis, ut il¬
la hunc regsret, & ut hic illam.,
deterrninaret. Quod fi in homine
nihil efTet präster cognitionem , fa-
cile erraremns m noftris cogitatio-
nibus , & traderemus nos vanis quibusdam fpeculationibus, aliud,,
potius, quam quöd noflra interes^1
fet, quasrentes. Eft igifur* hic
ienfus bonitatis nobis deftmatus ,
nt cognitionem ad certum aliquod
determinet, eamque applicet ad
eas res, e quibus aliquid capiamus
emolumenti k). Scilicet deiide-
rium voluntatis Γι quod eft, ut ab
intelle&u exciratur, atc$ non poteft
non aliquam, fairem coniufam,eius
cognitionemprasfupponere; ita vo- luntatem excitat ad accuratiorem^
foiidioremqj cognitionem intelie-
ftui imperandam l): donec pienius cognita
12
cognita bonitas forttus etjam in-»
fuiamorem tråkat & impeilat vo- luntatem. Quamobrem non pos- fumus ftatuere, voluntatem tum-, demum adpetere & velie, cum res aliqua clare & diftin&e , plene &
perfe<9e,ceubona,abinrel]e&u cog- nofcitur ; fed muruam efle arbi- irramur utriusque facultatis in o- mnibus fere opem, adeo ut volun-
tas aliquando fequatur intelle&um, aliquando praecedat, ut bene phi- lofophatur Celeb. Buddeus II). Poib
quam enim intelleximus rem di- f gnam eiTe,quam confideremus,ita etjam volumus facere, Sc iic cogni·
tio noitra augetur, ut egregie lo·
quitur Juft. Chrift.Sehomerus m).
Unde patere exiftimamus, fine hoc voiuntatis ilimulo fegnem eiTe in- telle&um , qui verit3tem alicujus
rei fupponere quam examinare ia-
tius duceret.
k) v. Vart-defe conmitrefoimeme par Jaques Abbadiep. 132. I) v, i
Buddeι Theol. Aloral.p.yi. Il)v. Philofl prdél.p,2 3. m) Iheol. mor- c. 3.§,1o.
5. VII,
Sed ut voluntatis obiequium fa«
t cit, ut cognitio noftra (olidior fiatv
ita ejus perverfitas impedit,quo mi¬
nus re&e in omnibus noftrumpro¬
cedatJudicium. Nam dupiiciter in
hoc negotio intelle&uiimperat vo-
luntas; primumfaftidiendo omnem rei praefentisfenfum, 6c attentionern inde avocando; deinde fubjiciendo cognitioni noftras alia gratiora, uc intelle&us vires iic occupentur, ne ad pneientia attendere 6c refpicere poilint;/). Et quamvis clara 6c di- ftinåa perceptio veritatis intelie- Öum ne-ceflitet ad afårmandum, il- lius tarnen boni perceptio,quas pot- eft cum majori vel minori dulcedi- neconjun&a efTe, non ftatim deter-
minat voluntatem ad agendum;fed
conatus agendi, poil illud inrelle-
&usjudicium,a perceptione diftin-
guitur. Unde cum tempore opus
fit, uthic conatus ad iuum comple-
I mentum perducatur; fufpendi ille,
imo immutari poteft,intercurrente
nova
14
nova perceptione vel affe&ione $
qua? mentem alio avertir, irno fre-
quenfer imbuit judicio contrario.
Hinc eft, quod mens noftra habeai
tot agnita? veritati refiftendi vias, tantusqj iica mente ad cor,ab intel-
le&u ad voluntaterr, traje&usö ,Hac
ratione fa?piifime fit,utres cognita?
longe aliter, quam antea, ie nobis exhibeant, ut falfa eile credamus, qux antea vera vifa iunt, vera con¬
tra,qua?antea falia,honefta & deco·
ra, qu^ antea, ceu turpia & fceda,
damnavimus p): argumenta enim pro voluntatis ftudio femperprotn- ,
ta habemus, credimus qua? volu-
mus, &iniis,qua? minus placent, fufpicaces iumusq), voluntate fem*
per aliquid excipiendum aliterque,
ac poiTet & deberet, intelle&ui ju*
dicandum imperante,
§. VIII.
n)v. SchomeriTheol mor· c.3.§,3/, 0)
v. Biilfingeridilueid, Philo/, de Deot ani»
ma & mundo ρ. 304. ρ) v. Buddei 7he*
/es de Athei/mo & fuperfl.p. j\z6. q) v, j iSchopteri Theol, mor, /. c, ρ.pj, ρ6,
15
§. VIII.
Ex didis patet,quidtenendum fitde
illaquaeftione , utrumemendatio men-
1 tis noftrae fit Lnchoandaab intelle<flbu>
an vero avoluntate ? [Nemo certeun- quam nobis perfvadebit, ullam volun-
tatis emendationem fufcipi poilé, fine praeviaaliqua intelleftus noticia. Sie-
nimemendabitnr noftra voluntas,con- fiftetutique ea emendarioin eo,utde- finamus amare ea, quaeboni fpeciettL.
mentiuntur, re vero ipfamala funt; in-
cipiamus autem vere bona adpetere &
confedari.Necefie itaque eftiUt intel-
leftusnofter priushac notitia iitimbu-
tus, nos huc usque falia fpeciefuifio
1 delufos, nubemque pro Junone fuifie amplexos, faltem majus bonum minori pofthabuifie. Necefle eft,ut intelledus nofter, prius didiceritverebonaa falfis
& imaginariis dignofcere, &majusbo¬
num diitinguereaminori. Nequeenim quidquam amare & adpeterepofiumus,
quod prorfus nobis eft ignotum. An ctjam fieri poteft, utquispiam volun-
tatem fuam velitemendatam,nifi prius noverit, eameflepravam, perverfam,
. morbidam? anquisquam eam feliciter
cmendet, qui non habeat fibiperfpe-
dum?
16
flum, qua via emendatio fittentanda,
& quae remediaaegrotanti fintadhiben-
da? Quiaautem morbida voluntas,qua-
dam velut contagione, nocetetjam in- teile&ui, ipfumque itacorrumperepot- eft, ut munera & largitiones judicem
folent corrumpere, ne verum videat&
reda ferat judiciaj tum demum rite
refteque emendatur intelle&us, ii et¬
jam voluntas emendetur.
§. IX,
Hxc funt quae deprarfentiargumen-
to ftatuenda efle arbitramur. Tuam benivolentiam H.L. ca, qua pareft,a-
nimi fummiilione imploramus, velis
non tantum brevitati ignofcere , Ted etjam tenuitati ingenii condonare, ii quid in ardui hujus argumenti trafta- tione reperiatur, quod palato exquiii-
tiori minus fapiat. Multum , ii nobis
in hac re favem,Tibi nosdeberecon-
fitebimur: plurimum vero, ii id fum-
mo ftudio egeris, utintelle&us ita de-
terminetvoluntatem, &voluntasintel-
letfum,ut,quotiescunque intellexeris,
bene velis, & quotiescunque vqIu-
ens, bene intelligas.
S. D. G.
& & &
