• No results found

Dissertatio philosophica de sermonis natura, origine et fatis, quam cum consensu ven. facult. philosoph. Vpsal. præside ... Johanne A. Bellman ... publicæ disquisitioni modeste subjicit Petrus Aroselius Ol. fil. Wesm. Ad d. 27. Oct. 1706. in audit. Gusta

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Dissertatio philosophica de sermonis natura, origine et fatis, quam cum consensu ven. facult. philosoph. Vpsal. præside ... Johanne A. Bellman ... publicæ disquisitioni modeste subjicit Petrus Aroselius Ol. fil. Wesm. Ad d. 27. Oct. 1706. in audit. Gusta"

Copied!
50
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

Dissertatio Philosophica de_>

SERMONIS

NATURA, ÖRIGINE,

ET FATIS,

Quam

Cum Confenfu föcn. Facult. Phik*

foph. Tjpfal.

pr^side amplissimö viro,

Dn. JOHANNE A.

BELLMAN,

Eloquent. ProfelE Regio i

Public£ disquifitioni modefte fubjicit

petrus aroselius 01 Fil

Wefm*

Add. 2j. 0£1.1706. in Audit» Gußav*

Majori, boris matutinis.

_

(2)

R:/e M:tis Magns Fidei

V I R O,

Provincis Weimannis GUBERNATORI,

lllußrijjimo &Ge

BARONI AC DOMINO,

L)n. gustavo

Domino in Jlojia &

&Cé

(3)

S :mR:a M:tis Magnae Fidei

V I R O,

Dicecefeos Arofienfis

EPISCOPO,

ReverendiJJimo

PATRI ac DOMINO,

Dn. CAROLO CARLSSON,

S.S. Thcol. Do&ori»

&c.

(4)

DOMINIS.

ET,

MiECENATIBUS.

MEIS. MAXIMIS.

HOC. QUALECUNQUE. DEVOTI.

ANIMI. MONIMENTUM.

CEU. PIGNUS, CLIENTELARE.

DICO. ATQVE. CONSECRO.

A. DEO. OPTIMO. MAXIMO.

TANTIS. PATRICE. LUMINIBUS.

LONGAM. VITAM.

LONGAMQVE. GLORIAM.

PRECATUS.

UT.

QUAM. DIUTISSIME.

ET. IPSIS.

ET. PER: IPSOS. REIPUBLIGE.

ET. ECCLESLE.

QUARUM. CURT.

COELESTE. NUMEN.

VIRTUTES. 1PSQRUM. ADMOVIT,

(5)

'

OMNIA. LABORIBUS. AC. VOTIS.

IPSORUM. RESPONDENTIA.

HOC. EST. PROSPERA. OMNIA.

CONTINGANT.

DENIQUE. UT. MIHI.

QVEM. AD.

PECULIAREM. INDULGENTIAM"

SUAM.

PERTINERE. VOLUERUNT.

PRO.

IN COLUMITATE. ET. SALUTE.

IPSORUM.

SOLLENNIA. VOTA. SUSCIPERE.

AC. SOLVERE.

QUANTO. CVM. ARDORE.

TANTA. ETIAM.

EX.

FLORENTI.M/ECENATUM.STATU.

CUM. ANIMI. VOLUPTATE.

QVAM. DIUTISSIME.

LICEAT.

P. A

(6)

Diftriåus Aroiicnfis

ARCHIPRiEPOSITO,

&

Cathedralis T cmpli

ANTISTITI,

Max. Rev. atqueAuiphjJrmo

DnM.MCOLAO DWAN,

'

Nec 7ioii

PLReverendo &Doclißno

Dn. OLAVO

AROSELIO,

PASTOßi in 93tötffta.

(7)

UTI. AVUNCULO.

ET.

PATRONO. PROPENSISSIMO.

IN. SIGNUM,

j GRAT! ANIMI.

AC.

IMMORTALIS. REVERENTLT.

PRO.

MAXIMA. DE. ME.

FORTUNISQUE. MEIS. CURA.

QVAM. QUOTIDIE. EXPERIOR.

ITA. I

PARENTI. OPTIMO.

CARISSIMOQUE.

IN.

PERPETUI. OfcSEQVII.

AC. PIETATIS.

CERTISSIMUM. DOCUMENTUM

OB,

VERE. PATERNAM. DE. ME.

SOLICITVDINEM.

QVAM. PER. OMNEM. VITAM.

SUM. EXPERTUS.

(8)

UTRIQVE. HORUM.

OB.

BENEFICIA. SUPRA. LAUDEM.

SERMONIS. MEI.

POSITA.

CUM. VOTO. FELICITATIS.

NUNQVAM. DESITURjE.

SENECTT. VEGETvE.

ET. TRANQVILLjE.

SPEI. DENIQUE.

AFFECTUM. P'ATERNUM.

PATERN IQUE. AiMULliM.

NON. FALLENTIS.

HANC. QVÄLEMCUNQVE.

TÅBULAM.

ET. DEVOTUS.

ET. NE. TANTIS. UTRINQUE.

IN. ME.

PROFICISCENTIBUS. BENEFICIIS.

INDIGNUS. UNQVAM. INVENIAR.

FUTURUS. SOLICITVS SUSPENDO.

P. A.

(9)

Ad Lectorem.

HAbes heic rudes quasdam , Candide cogitationes Le&oru, de

ortUy natura fat k fermonk, quas vel ideo rudi etiam ér brevi penicillo delineavi, ■<& nunc fine coloribus <&*

fack exhibeo , ut materiam examine

tuo dignam ex occafione vel levius-

Cttlt hujus exercitii, diligentius excu-

teres. Cum enim lingvarum cogni-

tio fcientiis addijcendis aditum pan- dat, & earum proin fludium in li-

mine eruditionk nos haud parw/n te-

nere foleat; a Te non aliemrn judica-

bk, in ipfam quoquje lingvarum örtum fat a inquirere. * Ego autetn ultra

id quod probabile mihi occurrebat,

non excejji, demonftrationes veritati

huic non inveniens. Major pars

hujus argument i efl res Jaéli ex bi-

floride antiquijpmje monument is pet en¬

da. Inde ex verijfimde hftoria fide

aliquas circwnftantias arnpui, qui-

iA bus

(10)

bus qu<e de [ermoms fatis dixi, pie- raque fnperftruxu In confujionis 'Ba-

behctf conceptu håret jere car do con-

troverfide, ér äe materia tota Judi¬

cium feret quisque pro fiua de con-

fufiene hac, opinione. Apparaveram quidem dijfertatiunculam gravioris ar-

gumenti , cui ér operam & oleum

fioh parum impendi. Sed ante Dija-

nas nundinas occupatum ab alio redux ojfendi: inde<&pr<efensmeletema a re¬

bus neceßariis imparatior enixus farn.

De cetero, tuamy Benivole Le&or, &

veniam ad libere fentiendum in ar¬

gumenta controverfo, vi rationum ve-

rifimilium, fimul & excufationem in-

noxii conatus, eruditorum forte judi-

cia & fubaäas meditationes in ufus

communes provocaturi, impenle im*

ploro.

(11)

I. N. J.

§. i.

T cogitatio-

num commu-

nicatio intern homines exfi- Hat, patet ne- ceftarium vel inde efle, quod

vita eorum fociaiis fit, & mutuo-

rum inprimis officiorum exercitio

träns ig i debeat. Jam autem offi-

cia non ad ufus mutuos fatis, ne- dum ad (bcietatis decus <3c tran-

quillitatemdecenter fufcipi & com-

muni-

(12)

t

municari queunt ^ nifi confilia &

defideriä, qua? neceffitas 5c circum-

ftantiarum habitus cogitantibus fubjecerint, invicem refcifcant.

$. n.

VErum animi cogitata immanentes , qui quemadmo- funt actus

dum ab 5c in artimo eliciuntur, ita inde per fe non transeunt. Proin-

de conceptus alieni, qua tales, in

fenfusnoftros non incurrunt, adeo*

que fenfuum noftrorumduntaxat-.

minifterio nobiscum incommuni- cabiles manent. Sed nec forti hu¬

mana? convenit, ut mentes > qua?

corporibus junguntur , cogitatio-

nes mutuas introfpiciant vel fine-»

fenfuum ope communicent; quin potius menti aliena? fic illabi, 5c

cum illa intime conjungi, ut ejus-

dem a&us pra?fentiflime intueatur,

fibi foli fimpliciilima 5c divina mens feu efientia refervavit,

fin.

(13)

.

§. III.

Xllhilo tarnen fecius creatoris con- filium & beneficium eft, quod

certis motibus animi certi motus

corporis refpondeant & contra. In

corpore prgefertim Organa varia, <5t

in his fenfuum , quam proxime ad

animas minifterium appolita funt^.

Quando ergo animus ex fe cogita-

tiones elicit, cum aliis communi- candas, protinus refpondentes hifce

cönceptibus feuideisfpecies corpo-

rea?, five motus fpirituum anima-

lium, in cerebro, tanquam imagi-

nationis fede, excitantuiS quas fpe-

cies confeftim, pro imperio veluti

parati funt fenfus figms effingere^»

aliisque filiere. Per ejusmodifpe-

cies in imaginationis officina^ pro-

du&as prodeunt cogitata Ibras , &

fignis depinguntür. Ut autem co- gitationes alienäe fiaiit mea? , feu

mecum communicentur, oportet figna conceptuum alienorum^ pri-

mum fenfibus apprehendere, juxta

figno-

(14)

fignorum reprcefentationem fpecies -

corporeas in me excitari; afcque_>

tum demum ex occafione harum_, anfam fumit mens mea cogitatio-

nes, fpeciebus imaginationerepra?-

fentatis refpondentes , eiiciendi:

quo ipfo habeo conceptus alienos

mecum communicatos, vel potius

in meos ipfius verfos. Atque fic

ruditer explicari pofie videtur con¬

ceptus cornmunicandi ratio, qua; in

vita hac datur.

$. IV.

IN quam hoc communicationis multum fitum fit in modo fenfi- ,

bus ceterisque organis, pariter ac in fignis facile intelligitur. In_#

fenfibus ac organis , quod fint_j

ad inftar portas & janua? cujusdam,

per quam alieni conceptus , inter-

ventu fignorum fuorum, in meu¬

tern noftram illabuntur, noftrlque

fiunt: in fignis, quod,quando cer-

ta funt, fixa? etiam fint conceptuuni

ima-

(15)

imagines , vehicula quoque Sc re- pradentamina.

5- v-

CEterum inter quibus homines multiplicia inter fe figna, cogi-

tata fua indicare & detegere pos-

funt, prsecipue commendari mere-

tur Sermo : Primum , quod fa¬

cultas loquendi humano generi pro- pria fit: deinde quod fermone_»

promtius aliud Sc commodius in- ftrumentum, quo alter alterum do-

cere, vel quo unus imperare, alter imperata intelligere queat, non de-

tur. Unde 8c utilitas ejus patefeit,

Sc quam fine eo focietas fere incul-

ta foret, quam pax Sc difeiplina pro- pemodum nulla. Acceditquod fit

fignum inter homines maxime^

commune, (altem admodum com- municabile: Sc cum in aliorum fi-

gnorum notionibus forte difienti-

ant, in fermone profe&o multi con- veniant, plures facile convenire->

5, VI>

(16)

6

§. VI.

Ihilautem aliud eft fermo, quam

voces apte inter fe juncbe, co~

gitata animi indicantes: vox vero, fonus articulatus conceptum men- tis fignificans. Articulatus voca- tur, quatenus diftin&is Tonis toti- dem quafi articulis, quos literis &

iyllabis comprehendimus, conftat.

§. VII.

VIdelicetuta conftitutivo, principio Ted remoto,aere Termonis

nempe , rem repetamus, aér in_.

pulmones attra&us, jamque inde

rurfus erumpens, quia glottide li-

berior impeaitur exlpiratio, dum-»

ope mufculorum & cartilaginum-»

laryngis vibratur, ftrepiturn facit, fonumque, prout majori vel mino-

ri glottidis apertura expellitur, va¬

ri um ; & hic quidern fonus per Or¬

gana ad interiores oris partes alii-

fus & articulatus, variarum litera¬

rum fonum efficit. Ex his variis

fono-

(17)

fonorum modis fyllaba? componun-

tur , qua? demum proxime voces

conftituunt, hoc eft, quos dixi fo-

nos articulatos: & vocibus denique

illis apte combinatis conftat fermo.

§. VIII.

VOces quia, qui in iis fepiufcule eft fonus verba dieuntur, articu- latus, aures verberat: vocanture- tiam nominUy quatenus vel intelle&u

vel inftitutione accedentibus ani-

mo nofiemh funt: vel quia eorum formale eft vis notificandi, i.e. figni-

ficandi imaginesrerum,mente con- ceptas & voce efterendas. Cete-

rum quatenus certa complexione_>

ordinata: ftmt ac difpofita?, ratio-

nem formalem fermonis involvunt.

$. IX.

ORiginem lib referendam, fermonis quam non quo puto hu- a-

mani generis natales referimus.

Cum enim fermo alterum difcri-

B men

(18)

men fit, quo homo a brutis ani-

mantibus aiftat, prcerogativa certé digna eft, quee credatur accepta,

quando & unde acceptum eft id,

quo ipfaeftentia hominis conftitui-

tur; nimirum in creatione homi¬

nis, ab ipfo, qui archite&us erar_>, DEO/ Ad h^c illa ab Adamo fta- tim fa<fta nominumimpofitio, Ada-

mi effatum de Eva, colloquium de

lermo denique Evx , illuftria fatis

documenta funt, protoplaftos pras- claro fermocinandi munere confe- ftim inftru&os fuifte.

JAmque difeernenda in fermocinante putamus: i. quatuor facul-

Latem Ipquenai: 2. exercitium &

ufum hujus facultatis: 3. intelligen-

tiam vocum, quas loquitur vel lo- qui poteft: 4. copiam vocum con-

ceptibus exprimendis fe offerentem.

Et videndum eft, utrum in primo Eominum pari fingula ad fermo-

nem

(19)

nem eorum concurriiTe exiftiman-

dum fit.

$. XI.

QUemadmodiim enim ponere ergo pofle frimus vide¬ (tu-

or, qua? divina illa hiftoria po- nit) primorum hominum ftatum->s

in quo å fapientißimo, perfe&iffi-

mo & optirno creatore in hujus

mundi theatrum produrii funt, qua

corpus «Sc animam , pariter ac u- triusque facultates & organa , in¬

tegrum, & pro arbitrio fui po¬

tentem fuiffe ; ita minimum vide¬

tur, non convenire, ut in iis ad-

mittatur quldpiam, quod in virum

a?tate adultum, judicio exadhim.»

& exercitatione politum , cum_#

ratione non quadret. Experien-

tia vero, quam de ejusmodi viri

fermone hahemus, teftatur, quod

a&u & primo 8c fecundo poflit

loqui , <3c quod friat fimul, quid

potiffimum vocibus, quas calletj

l 8c pro-

(20)

10

& profert, fignificet, Proindeo

aut viro maturo inferiores ftatu- endi Adamus & Eva, aut haben- dum eft pratditos fuiffe omnibus

ad fermonem concurrentibus re-

quifitis, & ffatim habuifle, quic-

quid mortalium ullus, astate, cul-

tura & ufu ad juftum componen-

dum fermonem affequi unquanu

poflit_*.

§. XII.

OUi te pro divinitus fola loquendi faculta- concefla difpu-

tant , fi nudam quandam voces formandi potentiam intel]igunt_», quid eximii humano generi pra?

Pfittacis, & quodcunque demum

brutorum genus fit, voces huma¬

nas imitans , afiignant? Sin ve-

ro facultatem loquendi, qualem-»

in pueris deprehendimus , verba

rebus componere , ac ne reperi-

re quidem fatis vel re&e edo&is;

videant ipfi, quam ad puerorum,

voces

(21)

voces rebus accommodatas fenfim addifcentium ftatum , damnentL_,

hominem integrum > adultum &

fapientem: & quam fingant Ada-

mum, cum certos fonorum fuo-

rum fignificatus non dum habe-

ret, ante impofitionem apud fe_»

ratam, vagum tantifper, & fignis

fe ipfum ludentem. Unde fequi-

tur, quod, cum Eva nec dum fei-

ret , quse vir Tibi ftatuiffet figna

vocalia, eam fignis mutis, ceu mu-

tus mutam , ipfe circumduxerit,

& hac in parte non nihil tempo¬

ris tantum non infociabile tfaxe- rit par conjun&iffimum. Taceo,

non exiguum temporis ante omni-

no praeterlabi debuilfe, quam ple-

na & locupleti lingva fermories fe-

rere arnbo didieiftent, qua* omnia

cum ftatu eorum perfeéfco dov$ft-

roc funt.

§. XIII.

VErum rem fuifle enimvero conjicio, dicam^nfrn , ut, quami,

potuit

(22)

12

potuit non Adamus plena loquen-

di facultate praeditus fuifTe, quip- pe qui homo efTet perfeAus, cu¬

jus anima? facultates integrce &

excellentes erant; cujus & corpus

integrum , organis ad obfequium

maxime appofitis 8c paratis inftru-

Aum; praeterquam quod memo- rati locutionis aAus necellario po- tentiam loquendi, ceu fuum prin- cipium , fupponant <Sc arguant_».

Exercitium huius facultatis, ficut

in übertäte hominis ejusmodi e- J

rat, ita idem adhibuifTe eum pa-

tet ex di&is experimentis; quan- do intelle&us res concipiens 8c

voluntas imperans fuas partes ob-

iere , quibus ad exfecutionem-,, juxta intelie Aus modos, organa^

8c fenfus minifterium obtulere, fo-

nos prajfcripto 8c imperio facul-

tatum iuperiorum convenienter^

formando. Quo in negotio, quod

8c vocum fignificatus fciverit >

confecutive fluitexejus, ceu ma-

-:.n - ,•» turi *

(23)

turi & adulti hominis, conditione.

Neque intelligi poteft, quomodo

in ejusmodi ftatu claris & diftin-

&is conceptibus deeile pofleltt ex-

temporanea & rebus apta verba,

plenumque <3c fluens eloquium.

§. XIV.

QUod infuper & locupleti lingva verborum inftru&us copia

tuerit, colligi poteft ex emphati-

ca nominum impofitione, In_»

J tanta enim animantium varietate

ac multitudine , cuilibet proprias

maxime voces ac nomina defigna-

re eft opus , quod fupponit vo-

cum dele&um , dele&us autem_.

copiam ? ejusque praefentem me-

moriam. Accedit,.quod cum no¬

mina calluerit, calluiife etiam ra- dices, quas verbi partis eile gram-

matici dicunt, credibile fit. At-

que fi pnecipuas orationis partes

tenuit, cur non iriferioris ordinis

partes reliquas familiäres habue-

t r ^ rit?

(24)

14

rit ? Urget infuper Eufebius omne quod vocavit 1DW wn tttud ipfum

erat nomen ejus > tS (Qävxi,

t8to yjv hopa. avrS, tl ä?,?.o rj xctjä Qvcw T&sXcrbai rag Ttpcarjyogiug kcij-

fcYjtTi. Pr<ep. Evang. XL 6. Quod

fi Adam naturas Sc proprietates

naturales nominibus fignificantis-

fimis exhibere potuit: fme dubio, alia, qua* eo fpe&arent, jufto fer-

mone etiam potuit explicare. Ut crediderim, fl in ejus fchola audi-

tores adfuiflent, ad voluptatenu

audituros fuifTe, quam res divina?

ac naturales digno eloquio doceri potuerint.

§> XV.

UNde fermone voees, qua* Ädami certas fonuerunt fuas fi- in

gnificationes habuerint, Sc unde-»

Adamus voees Sc fignificatus eo-

rum ociflime arripuerit pro te-

nuitate mea pauciflimis difquiram.

Probabile eft voces illas notiones

fuas

(25)

*5 fuas non accepifle ex impofitione ipfius Adami. nam inter creatio-

nem ejus & nomenclationém ani-

malium parum temporis infcercef-

fifTe adparet, ut diffuFo labori vo-

cum inveniendi fignificatus fatis

non fuerit: & dubio caret, eum FcivifTe alias res, easque nomina-

re potuifTe, qux tarnen ad hane

nomenclaturam fe non ftiterint_».

Deinde Eva Adamum alloquen*

tem fe ftatim intellexifTe videtur,

quod nequiviflet, fi Adamus pro

arbitrio Fignificatus impoFuifTec, &

docere illam prius, quam intelli-

geret, opus habuiffet. Neque-»

neic locum reperit impofitio quae-

dam vel ab hominibus Prae-Åda-

miticis ( cujusmodi exftitifTe ge¬

nus fingit Peyrerius in parte I. Syft.

Theol. Lib. III. c. ni. ubi ipFe ita:

Rabbi Mofes BenMajmon refert libros

anteeeßoruin fuoruni , qui mentionem

faciunt prxeeptoris ipjius Adami, quém

dicunt Ben Sonbo^ Scher, < Et quam-

C vk

(26)

vis purum creictm Rabbinorum fabu-

Us> mhil tarnen ade o fabulofum eß, quod non antiquam redoleat verita- tem), vel ab Angelis informatori-

bus, uti putant Rabbini. Utrum- que fine fundamento dicitur; le- gitur enim, cum nomina impone-

ret animantibus, Adamus folus fuifie fine hominum aeque ac an-

geiorum converfatione. Tanto

.ergo longius abeft , ut ex pa$o

& conventione res ea exftiterit:

prseterqüam enim, quod folus ef-

fet, nec ullus, quicum de vocum

certo fignificatu pacifceretur, E-

vam etiam fine praevia conventio¬

ne Adamum alloquentem intelle*

xiffe omnino credimus.

$. XVI.

ITaque aliorum fi nec impofitione ex fua ipfius, voces nee A-

dami fiios fignificatus habuerunt,

neque voces eas ex ullo vel homi-

_

ne vel angelo didicit Adamus: non

fupereft?

(27)

fuperefl, nifi utputemüs å forma-

tione & infpiratione ipfius Dei id utrumque eum habuiffe. Cum e-*

nim Adamus ad voces has illasve

ex fe formandas indifferens fuiflet,

& voces pariter ad fignificandum quidvis indifferentes effent : fere aliter non potuit res tam cito, at- que hic humanus flatus require- bat, determinari acconfici, quam hoc modo, ut conjiciamus non_^

tantum å Deo Adamum peculia-

riter ad hos fonos, qui Hebraeum

fermonem conftituunt, organis fii-

is formandos dispofitum fuifféJ ;

fed etiam ut, qui his fonis fignifi-

cafcus réfpondebant, ille etiam in-

tér creandum acceperit. id quod fupporiit familiariffima Dei cum_.

homine converfatio Gen. Ilf: 8>16,

17. Néc enim videtur res pro

eo flatti temerariac alicui impofi-

tioni relinquenda, nec flatuendus

ullüs dies, nedum annus, Adami

integri ,*• quo mutus, vel rudis pa-

rumque éruditus efiet. XVII.

(28)

i8

$. XVII.

HUc Dei facit, nomina quod impofuerit, in praefentia_i ut-, videret Deus , quo nomine quod-

que animal infigniret, adparens ,

ut credi poteft, Deus in fpecie a-

liqua vifibili: quo ipfo accommO' daverat fe ad ftatum hominis, ut

praefens & familiaris non modo vi¬

deret ; fed & cum voluptate audi-

refi loquelae conceflae fpecimen e- dentem Adamum; idque fermone

inter Deum ipfiimque familiari ;

qui quidem Hebraeus fermo fuiXTe

videtur ; nomina enim fex a Deo impofita Hebraea erant, Gen. I. Lux>

Nox9 Ccelum, Terra, Maria, & Adam»

Ex Eva adhuc evidentius colligi pofie puto, eam immediate fermo-

nem hunc haufifTe; quod Adamus

eam, nondum ex converfatione fer-

monem edo&am, alloquutus fit:

Vix enim id facturus erat, fi non novifiet, quod loquentem intelli-

geret. alioquin alia potius figna-*

adhibuiflet. §. XVIII.

(29)

*9

$. xviil

POfito, originem quod habuerit hac ratione fermo pri- divinam

migenius, re&e tamen inferri non poteft, quod vocibus tum intuerit

quasdam naturalis poteftas res fi-

gnificandi. Nam quemadmo-

dum inter conceptus mentis de

rebus & voces, qua? figna funt__,

conceptuum mentis, quaiitum ex

illa lingva nobis fupereft, vix ad-

paret ulla fimilituao , ita neque

inter res, qua? concipiuntur, ( &

quarum figna voces funt mediate,

quum conceptuum figna fint im-

mediate) & inter voces, deprehen-

di poteft aliqua fimilitudo. Cum

ergo inter fignum & fignatumJ

relatio quasdam efie debeat , &

jam ignota prorlus fit idea funda-

mentalis, cui utrumqüe eXtremo-

rüm innitatur, fcui etiam natura--

Iis illa poteftas, quae dicenda es-

fet inefie, luperftrui debeat $ pro-

inde

(30)

SO

inde nec poteftas illa naturalis fi- gnificandi res explicari poteft.

§. XIX.

SI quis minutiis dele&etur genii gratia extrema com <5c in-

po-

nere velit, cum habeamus ab alte¬

ra parte r?s ipfas, ab altera voces, qua tales, hoc eft, fonos ore prola-

tos: vel etiam, quod.fequiori tem¬

pore accidit, fcribendi ratione in-

venta <3c introdu&a, res heic, & illic

voces, literis «Sc chara&eribus deli-

neatas: in priori cafufortafTe iirr.i- litudo qualiscuncjj obfervari poteft

inter rem 3c vocem ? qua fonum

fic boare cum bovis fic, bos na*

turaliter fignificabit illud animal,

cujus eft boare. in pofteriori cafu

forte fortuna fimilitudo efte pote-

rit inter rem & literas feu chara-

<fteres pi&os, qua figuram exter- nam, & fic vox naturaliter den o*-

tabit illam rem, cujus ea pi£a fi¬

guram gerit,

§. XX.

(31)

21

i xx.

CEterum cum origine fermonis cum non probabile fcri- fit

ptune etiam rationem introdu&am efie, Ted, fermonem primum vo- cibus vivis fonuifie, certum fit^,:

reftat folum, ut, fi quis de natu- rali poteflate vocum primigenia-

rum locus eft conje&ura?, dicatur fundari ea in aliqua fimilitudine,

hsec autem ftatuenda fit folummo- do qua fonum. fonus ergo utram- que in illo fermone paginam fecit,

five quod, ut nunc fit, potifii-

mum gutture idem prefiiis voca- les literas, lingva vero labrisque*

etiam palato, dentibus & gutture fra&us confonante$ fonuerit; five

quod alia ratione auditus fuerit.

$. XXI

ANte clyfmum 8c aliquantifper universalem, poft hoc eft, cata-

longo ordine currentibus mundi (eculis ma.uüt.fermo folum 8c uni-

verfa-

(32)

verfaliter in primigenia lingva__,;

fåne iCa, uc hane ime corruptio-

ne & degeneratione propagatanu crediderim. idque arguit etiam-»

divinum opus circa hunc fermo-

nem: & ficut divino eum mune- re edo&i fuerant homines, ita di-

vina cura incorrupte inter jmorta-

les propagatus fervatusque intel-

ligitur. Nam pér tot fecula o- mnium mortalium unica duntaxat

& communis lingva fuic, & vere humana dici potuit; quippe qua?

nomine diacritico non egeret-i.

quanquam nec defunt caufa? na¬

turales, qua? reddi queant, quod

ineorrupta ifta lingva manferit,

puta longa?vitas iftius a?tatis mor¬

talium, & quod nondum exflite-

rant ea omnia, qua? poftmodunu lingva mutationibus anfam pra?- buerunt,

% xxii.

CEterum lingva fueric, univerfåiis qua?nam illa prima?va at<$

omnibus

(33)

omnibus viventibits communis $

difputant nonnulli. Nos hane an-

tiquitatis gloriam illi lingva? de- beri tuto adferimus, qua? Hebrsea dicitur; quo nomine quidem a prineipio mundi non audivit, ledl ab Hebero, Noachi abnepote hoc peculiari nomine infigniri coepit,'

& ab aliis inter homines fenfimL.

exortis lingvis diftingvi. Argi*-

menta, qua? in contrarium affer- ri folent, tanti momenti non fimt,

ut praevalere queant cum aliis, tum huic palmario argumento, quod

exlnominibus propriis eo tempo¬

re ufitatis peticur.

§. XXIII.

SCilicet, taxat lingva cum ex nomina ?Hebra?a dun- proprio

hominibus inde a mundo condito

ante diluvium univerlale, & poft-

modum ad lingvarum confufio-

nem, imo ultra, indita fint: fequi-

tur lingvam ejus temporis eam-.

Q etiam

(34)

etiam fuiffe; alioquin, fine dubio,

inde non potuifTent nomina pro- pria defumi: & abfurdus fåne ef-

fet hiftoricus, qui nomina , qux

vere propria funt, muta.ta in aliam lingvam transferret. Qu<e abfur-

ditås eo longius removenda eft å

fcriptore facro , quo manifeftius

eft i uivis, rem curatius paulö in- veßiganti; quod nec ipfa ea no¬

mina impofuerifc, fed a Patriarchis

impoßta efle narret. & quod alio¬

quin (nomina propria , fi quae ex aliis lingvis occurrunt, im o non- nulla etiam alia ob ;emphalin non mutet, fed integra retineat. e.g- Eva di&a quod ex viro gr#

defumta eflet. conferenti autem_,

verfiones, five Chald* five LXX.

Interpp. live quascunquej alias li- quido adparebit, quam nulla fit_,

vocum fimilitudo, nili in Hebraa lingva* & fic de ceteris.

§. XXIV.

(35)

$. XXIV.

ITa iingva evi<ftum folus lermo puto , conftiterit quod in hac an-

te 5c poft diluvium univerfale; fed

cumjam maxima pars hominum

nefario aufu confpiraret ac conflu-

eret ad temerariam turris cujus-

dam Babelonica? a?dificationem,fu- perbocß conamine Deum offende-

ret, faåumeft,ut iidem a?dificatu-

res 5c qua habitationem 5c quåfer-

monem, qua? duo ipfis jungende

impice focietatis 5c jun&im adhi-

bendarum operi manuum inftru-

menta 5c vincula fuerant> pcena divinitus afficerentur.

§. XXV..

QUa hxc in pcena, re autem refpe&u conftiterit^ fermonis,

pari explicatione ^omnes non ex-

pediunt. Scriptura autem facra^

dieit, quod , cum tQtiis or bis effet

unius labii & eorundem verborum,

önrw cnmt r\m n^ confu-

derit

(36)

*6

derit DEus labium omnis ten£

p«n ^3 j qua alter alte¬

rum non intelligeret loquentem,

atque it a ftrenui illi operarii ab incepto opere ceftarent ac difper-

gerentur.

§. xxvi.

TjQuidem quis genuinus verbo- JLj rum fenfus fit, non ufque-»

adeo pronum eft expedire. Vox

Itbtf fi accipi proprie debet, nihil

aliud erit nöm rbbn, quam vi- ^

tium in organis loquela? : fi im-

proprié, non lingvam denotabit,

cum non efTent plures lingvae

quam una, adeoque eonfundi &

conimifceri non poflent. Manet

itaque , ut fermonem humanuni

denotet, atque adeo vel voces o- re ac labiis prolatas , vel animi cogitata, quas vocibus refponde-

rent. Mims autem aliorum fen- tentiis, cum exprefte Scriptura S.

dicat confufionem labii, hoc eft,

turba- i

(37)

27 turbationem au t faltem mutatio-

nem aliquam in fermone, & for-

taffis etiam in ejus organis , fa-

&am effe; quid vetat exiftimare, quod, ficut Deus in prima crea- tione loquendi & potentiam &

promtitudinem protoplaftis indi- derat, difpofitis eorum organis ad

hos fonos, quibus proferendis ho-

mines per tot fecula animi fenfa dein expreflerunt; ita nunc pcena hac Organa ipfa ioquela? percufTe-

rit, ut vel non iisdem fonis arti- culatis eosdem conceptus resque aptarent, vel alio quodam lingvae

vitio atque perturbatione labora-

re homines occiperent; ut adeo,

fi vel maxime in colloquendo ad-

hiberent ufitatas fermonis voces ,

& viciflim eorum percuterentun*

aures afTvetis & intelle&is fonis, alter tarnen alterius verba, atque_»

adeo fimul cogitata, intelligere ne-

quiret^»

$. xxvn

(38)

28

5, xxvii.

OBfervandum go di&am yXurlccruyxyaiv etiim, quod advul- atti-

netjlimul & femel fermonem in

hac prirmeva lingva efte non de'iif-

fe; & hoc eft,quod vindicat fibi pe- culiariter lingva Hebraea, quod in

confufione Babelica integra & in-

eorrupta etiam manferit,id quod

non poteft eile dubium ex iis, qua?

poftmodum dicentur.

§. XXVIII.

SIcut quam enim indubium, ante probavimus lingvam tan- pri¬

mae vam antediluvianam fuilTe He¬

bräern 5 8c fimul extra controver- fiam pofitum elfe exiftimamus , rNoachum cum pofteris fuis ufque

ad confuüonem Babelicam ufum_.

fuilTe eadem illa lingva : ita con- ftat ipfum etiam Noachum , tur-

ris asdificationem non folum vi-

vendo attigifle, Ted etiam fuperaf-

fe, 8c quod deinceps fervaverit_^>

non

(39)

.29

non modo ipfe , Ted & pia ejus

fuboles, fermonem eundem incor-

ruptumu.

§. XXIX.

Quill 8c hebraeum fermonem Cananiticam pofteritatem vei inte¬

grum retinuiffe, vel admodum le-

viter alteratum ufurpåffe patet_„

Abraham enim, Ifaac 8c Jacob, ibi¬

dem gentium peregrinantes , me-

morantur cum incolis locuti fine

interpretibus. Qaod autem in_»

Mefopotamia, Syria & Chald^a ,

inftituti fuerint familiäres etiarrL*

cum peregrinis ferniones Hebrai-

cé , teftantur exempla Elieferis ,

fervi Damafcefti, Rebecca1 conju-

gium Ifaaci nomirie petehtis : 8c

Jacobi cum Rachele & paftoribus colloquentis i nec Ärabia, Iduma?a

8c Mefopotamia &c. aliud idioma

agnovitfe videntur tempore Jobi, quemadmodum ex ejusdem cum

amicis difputationibus nonulii con-

cludunt.

(40)

cludunt. Imo 5c Jofuas tempore-»

in Canansea urbium 5c regionum

a^que ac hominum propria nomi-

na Hebraeum idioma fapiunt , 5c

earum regionum vernaculüm fer-

monem eundem fuifTe docent-..

Taceo lingvam Punicam, å Phoe- nicibus feu Canan^is oriundam ,

meré Hebraicam fuifie. Quem- admodum hcec 5c alia ad hane ma-

teriam fpe&antia adduxlt Cl. Prse- fes in fua de Sermone Humäno dis- fertatione. Qua? omnia monumen- ta evincunt, quicquid ja&urae de-

mum dicatur pafTus efle Hebraeus

fermo in confufione Babelica, ejus

tarnen memoriam non penitus ex- cufTam elfe. Quid ? quöd potius

credendum videtur, ceflante vitio sedificantium , fermocinantes pce-

nam illam dereliquifTe.

§. XXX.

CEterum nis viti© quicquid , quod fecum fit de fermo- tulifle

putanda

(41)

putanda efl confufio, id certum effe videtur , quod difTeniio quasdam animorum inter a?di- ficantes ex hac occalione exfti- terit. Scilicet ingens illa homi-

minum vis in alta pace & miro

animorum confenfii huc usqueLj»

vixerat, 6c jam nunc ad opus il-

lud Babelicum perficiendum con- filia 6c vires contulerat. Verum per hoc ÜEi Judicium ita confu-

fa eft perturbataque , ut contra¬

ria confilia agitare finguli ccepe^

rint, 6c quod alii moli inceptae adderent, detraherent alii„

§. XXXI.

TWTEque vero lites ac contentio- .i^nes diu intra verba manfifle-»

exiftimandae funt, quin ad piagas

6c verb era itum fit. Unde reli- qua, fuit non alia vivendi ratio

mortalibus, quam ut, quum to-

tis animis confiliisque diffiderent, focietatem, cujus commodum.*

£

(42)

ha&enus quasfiverant , jamjam_.

quocunque modo folverent, & ad

quaecunque alia, diverfa ac re-

mota loca fe conferrent. quo fub

conatu quasdam animis tranquiili-

tas & vitse quies inventa eile vi-

detur. Cum vero difperfa? efTent fa-

milia?, & majores , ut'ficri folet,

non diu ceflarent minores infe Sari,

minores vero, advejrfus violenti-

am majorum , in pa&is defenlionis

mutuas ineundis fecuritati fuae con- fulere , & hac ratione fenfim do- miniis, imperiis ac regnis qua?- dam jacerentur fundamenta; in- de fermonis non alia fata fuifle-.

intelligi pofTunü, quam quod va- rii generis mutationes iubierit, gentibus fmgulis partim novas

rerum, a&ionum ac perfonarum

voces adinvenientibus, partim u-

fitatas alterantibus. Ab illa , qux conftans obfervatur, & fere na¬

turalis eft, rerum humanarum-, inconftantia & mobilitate non ali-

enum

(43)

.

35

enum dixero, fi exiltimaverim ,

fermoriém hunc in iis prius mu-

tatum 5 qui prius å communi lo-

lo djfcefTerant: magis inhis, qui longius.

§. xxxn.

CAufae-autem ci fermonis, mutationis & deinceps vari- Hebrai-

arum lingvarurri inde ortarum ii-

ne dubio plures funt , quam ex- plicari, forte concipi etiam fa-

tis queant. Praecipua videtur.,

effe illa gentium difperfio , & in

dominia diverfa diviflo; quippe_»

cum difperfi homines divifique_>

dominiis elTent, varias commen- ti funt voces , quas in imperio¬

rum aeque ac commerciorum ex-

ercitio adhibuerunt, ad alias re-

giones detulerunt > hominibuscp,

quibuscum fermones fererent, vel

nefcientibus infinuaverunt. Tä-

ceo viciflitudinem , quam fermo-

ni inferre folent morum alieno-

rutfi

(44)

34

rum ftudium, fonorum 6c melo- dias apud exteros recepts in lo- quendo multorum imitatio : &

quam dåre folemus mutationi fer-

monis occafionem;!, dum pronun-

ciationis varios tonos ipfi fingi-

mus, fcripturas mutamus , verba invertimus, novis adinventis re¬

bus nova nomina imponimus ;

denique affe&amus 6c in multis

novitatem : dedu&io coloniamm vel admiflio, ut confundit gen¬

tes , ita fermonem etlam ac lin- gvas : vicinia mirum in modum

mifcet lingvas : artium progref-

fus 6c religionum vel fuperftitio-

num propagatio, non leve fecum

momentum adferunt mutandis

lingvis. Nec plane mittam, quam

cum armis vi&ricibus primas lin¬

gual occupent in provinciis ; un- de fit, ut aliaf pereant, alia; ado-

lefcant,' huc pariter fine dubio plurimum fecerunt, regionum na¬

tura ac fitus) cceli temperies, &

quod

(45)

35

quod aliis populis voces afperius,

aliis lenius efferantur: alii jungant

confonantes : alii premant magis

vocales: alii labiis vel dentibus

voces frangant: alii in gutture 8c palato fonent: funt &, qui imo

veluti e pe&ore voces edant

§. XXXIII.

IN quemadmodum intelligimusmul- variis illis exortis 1ingvis,

ta eile ex di&is aliisque cauiis in-

introdu&a vocabuia, ita fane im- ofitio humana in iis fuas partes abuit, pariter ac fiias habuerat impoßtio divina in fermone .pri- migenio. cujus rei vel illud ar~

umenfco eife poteft , quod lingvse odieque oriantur & intereant,&

quod nunc au&iores deprehen- dantur, quas olim jejunse 8c pau- peres fuerunt. Interea tarnen ra-

tum manet, omneslingvas primi-

tus exortas fcrcxilTq iua monumen-

(46)

36

ta, ac reliquias fervare , ex matre 6c fonte linguarum Hebra?a.

§. XXXIV.

DE moniam inter cetero , quod lingvas fenfirn tantam har-

exortas & Hebrseam non invenia-

musfquantam ex hoc fundamento fequi debere conjiceremus, exin-

de effe potent, quod humana im- pofitio multa voeabula adjecerit,

qua? non habuit primigenia: de¬

in quod multa? voces, forte &

earum major pars, qua? plenam lingvam Hebräern conftituerant, deperditae fint, cum non extetho-

die in pura illa lingva nifi u-

nus codex Bibliorum ; jamque in

hoc codice non ofFendantur res &

verba, qua? exprimendis rebus in

communi convi&u , nedum aliis qüibusque explicandis, fatis ef-

fe pofiint. Hinc puto efTe, quod

multum defideretur ad confonan- tiarri lingvarum aliarum cum He-

1 : brara

(47)

v

-

brxa declararidam , qua? fme hoc

defeebu miiko manifeftior elTet;

nifi forte quis dixerifc efle voces

Hebraicas per varias lingvas fpar-

fas, ac inde conquiri debere , ac

ad plenam Hehraicam lingvam

conftituendam congeri. Ex qua-

nam vero potiflimum lingva lacu-

na? illa? fupplenda? efTenc, Oedipo

opus föret,ceu ad maximi molimi-

nis negotium; quanquam, ut vé-

rum fatear , immenfum tentaret a?quor ac nodis plus quam Gordiis

folvendis exponeret fefe, pa?ne e-

tiam dixerim lavaret laterem , qui

talia nioliretur. Verum Hebr^ie lin¬

gva?, quantum quidem iupereft,

cum Gothica iive Svionica confo- nantiam fufe aliquando oftendere_f parat^ejusdem lingva v index, &

Academia? noftne Decus Experlen-

tilf Dn. Olaus Rudbeckius rilius, cujus in ea re Etymologo-Harmo- nicumopus,cuiipfe infudat, perfé-

&um olim ac publica? lue i exhibi-

tummagnopere optamus.

§. xxxv.

(48)

38

§. XXXV.

CEterum rum quceritur, , ubi harraonia lingva- mihi non alTumo j

dijudicandum; utrum in fono cu- riofius infiftendum fit, an in lite- ris, cum hx recentioris aevi inven-

tum vulgo habeantur ; utrum vo- calium ratio potior habenda fit,

an confonantium; & quantum au- rium, quantum etiam vifus judicio relinquendum fit. utrinque enim produnt fe rationes, teque fortafiis

valid^ in utramque partem. Quan-

quam, ne diflimulem, inclinat ani-

mus in hoc negotio, ud fono literas,

ac inter has vocalibus 'confönantes, atque adeo oculos etiam auribus privatere fentiam.

$. XXXVI.

MUlta tate variarum difputant multi lingvarum. de utili- de

in propatulo eft , quam infigne

commodum praeftent focietati hu¬

mane , poftquam in varias res-

pu.bli-

(49)

19

publica'ss difceflit. farie colendis

commereiis, quse inter pnecipua

fulcra felicitatis humanas Tunt, in- primis inferviuiit ; tranquillitati

pariter ejus & fecuritati, cui pen~.

foedera cum principibus ac lega-

tiones varias caveri fölet ,• propa-

gationi religionis iddem minifte-

rium necefTarium offerunt. Ut ni¬

hil jam dicam de fcientiis Sc difci- plinis, quas hic ilUc vel inventas

vel magis excultas fagax lirigva-

rum cultor ex officinis extero- rum vulgo profert, ac cum iujs a-

liisque communicat

QUemadrnodum aut mechanicum aütem non opificem ccxnfti-

tuunt initrurnenta 5 fic iingvae va¬

rias , per fe non faciunt hominem

cruditione ac converfationc com-

moda utilem foeietati ; 'jieque e- nim funt proprie eruditionis vel integritätis humanas aliqua pars ,

F fed

(50)

fed ejus inftrümenta, omnino ta¬

rnen neceflaria, partim in veri &

boni per le&ionem & converfatio-

iiem inveftigatione & cognitione , partim in ejusdem cum aliis com-

municatione. Lau dem ergo com- modi focietatis membri obtinere

poteft quilibet homo promifcue >

mas 5c femina , civis Sc rufticus >

fervus Sc ancilla citra prolixunL*

lingvarum apparatum. Unius etiim vernacula? beneficio virtutis Sc

prudentia? fhnftus percipere Sc

cum aliis communicare poteft. Per

ha?c ergo fubfidia in veri re<ftiqué>

boniac integri, cognitione Sc com-

municatione ad Dei gloriam, in<g

ufus noftros Sc proximi, quo ma¬

gis in dies proficimus, eo veriüs attingimus fines, ad quos fapientif-

fimus omnium rerum moderator

lingvarum varietatem , pro cle*

mentia fua* converfam voluiCj Qm honor & gloria,

&

,

%

References

Related documents

quam enim intelleximus rem di- f gnam eiTe, quam confideremus, ita etjam volumus facere, Sc iic cogni·. tio noitra augetur, ut

ter res minus neceffarias efTe repu- tandum. Cum enim bonum prin- cipium non nifi bene, malum non nifi male faceret, nec aliter facere pofTet; fruftra illud, ut prodefTet,. hoc

Sed vero hane, ab accentu for- imatam, diftlnéHonem haut magni ducimus ponderis; ut- jpote qua: explicandis auétoribus Grsecis parum aut nf- ihil adierat operan Geterum,quod Ammonius

alium quam Hawiibalem, qui urhem. tueretur, fuperejje, h) Iegatos

dem Deus populum fuum: atque ut eßet, quo uteretur inliberando Is- raéle, Mofen fecit ex aquis educi:. i cui poftea, ut populum ex dEgypto educeret, injunxit, dicens

14. Idem quum primus apud nos hane Ctefias Monarchåm

(4) Interdum idem eft atque AUGMFN- TUM PRETII, quod conftituitur

inertes funt atque focordes: indeenim, quod non reétum ftudiorum fibi propo-. (uerint finem , parum