' *> -S*
B.
CD.
DeDISSHRTATIO
'.QujLmconfenfu
&
approbatione
Ampliffim^
..Facultatis
Philofophica;
In
Regia
Upfalienfi
Acådemia
Sub
?P R JE S
J D IO
Viri .]
O
ANN
1 S
proGrada
Cxiv'"'Cc GABRIEL M.In Audseotj© G oftav*
Maj# ad dicm
Deeemb* ÄD* 1679«.
S*
R.*
M/is
XEGNI^TESVECIÄL cancellariomagno
ut et WESTROGOTHTE ET DALWi judfci pkovinciali, NECNON ) ACADEMI& UPSALIENSIS CANC ELL A R 10 cels1ssimo herol1LLVST O EXCELRISSLENTISIM SIMOfr
.COMITI AC 3 0MI.N0»
Diu
MAGNO
C
A
BRIE
LI
DE
LA
GARDIE
comiti tn££äiöö
ET arenss5u^©5 libero baroni IN domino inss>?03nuöi)off/ /)dme(/
tjögmforp
& söennegarn. &c.
Celßsßme
0
?
COMES
^Doajjnc
Benigniffimc»
OBfequia
hicinter
Tibi
literas
probare
vivimus
noftra,quotquot
cupidc
certa-mus 5 verum non
omnium
ea
eft:
conditio,
ut
voti
huius
compotes
fieri
qveant.
*
Arcet
nimirum
tarnCelfiNominis
fplendor
exiguae
fortis
homincs,&
qui
fibi
aliquid
audendum
exiftimant,
nonnifi
fubtiraide
tarnen,ad
tarn
auguftum
tribunal
accedunt.
Et
ficut
Ti
-bi
de
meliori
notacommendari gradus
eft
e-mergere
cupientibus,qui
eos
facile
ad
quas-vis
fpes
perducit:Itahanc,
qvum
aliter
non
innotefcen-•di.
Sed quam
optandum
föret
ne
hac
au-dacia humilimae
mentis
licet
interpres,
mihi
fraudi darctur
quod
fuftineam
rudes
ac
im-politas hafce
pagellasCelfiOimoTuonomine
praTignes
reddere
:caterum
ne
fic
qaidem
mihi
tempero,
quin
hoc faciam,
multorum
jam
edo&us
exemplis,quorum
conatus
de¬
menter
liifceptos unice
fovifti,
aditum
hunc
ad Te
nemini
pracludi:quam
gratiam
idcir-co
mihi
quoq>ingens&vixfatis
depradican-da
tuabonitas
polliceri
jam
dudum
videtur«,
Qua
fpe fretus
ut te
Regi
noftro
Clementiili-mo,
Patria Familie
Tua
nobifq;
clientibus
quam
diutilTime feryet,DEus}calidiflimis
pre-cibus
iVoveo.t&S \ .
JExcélh*
T.
Ittup
Upfaliac 12, Nav,
-16J9>
sHur&ilim** teaddidiflimus cliens
PR^FATIO*
T
~\Elineaturus
Pyrium
Pulverem
3a&um
ageremfi
ejus
laudem
Dellem
pramittere;
cum communi
confenfu, vis ejus
omnes
rummachinas,in
excolendis
per
quibus
cula
prcecipua
ingenia
defudarunt
longe
fu-perare
videatur+
Qvinimocum ejus
gloria
yvix
illud
fngulareÅrchimedis
?£5"
orbe
t
an-tum non
decantatisfimumprodigium
conferri
posßty
quo
folem
clasßs
ipfum
=-namdevocavit»
Nec
operaduco,
alte
caujas
repeters
bujus
potisfimum
materia
exercitio
meo
ele&a,cum&
ab argumenta
elegantia
lau—
dem,
d
&
mihi
dißicultate
merito
pa--ratamjperem.
Ac
proinde
ri m.eo
fcim
L+
Bi
ßutr
a~
bunde
etiamß
alterutram.
^trablationem•
triaabfoluent
capita>
Trimum
in
origmem
in-quiretvSequens conßcicndi
docebit
modum',na¬
turam
ejus
denique
ultimum
explicabit.
dum
per
legi*
L,
B.mihi
pro icurta
fiup
eile
Eti¬
le
nonminusproc
rare,
livefuißeer
quam
veri-tatem
mVenre,
ipfe
cogita
babiia.
Demoni-C A P* {♦
;'EribminationemPulveris pyrij
nonlonge
arcef-iendam effe resipfadocetjrarioquc tam
Grxci
quam latim
vocabulf
fatis
lycrfvadet»
Ac
lati
-Qumquidcin
Pulvis
noriflimse
(ignificationis
eftj
Pyr
US
v&ro 7* TO^V,ab igncj unde
7iv^Uovt7n>^'ov
&7*T^oV,igna-rium fignificat, 8c materiam
aridam ad
aecendendum
ignemjuc ex
Grxeorum
fcriptis
Lcxicographi
fufc
De-ducunt«Quod nomen
ficuc
remoptime
exprimit
tita
8cmaximc ufitatumeft* Sulphurcns
dicitur
incerdum
8c nitrofus; abiis nimirum fpecicbus quibui
conficitur*
Tortnencarms v. ab effe&u conüctum
eft
$quod
inex-plodendis
cormcntisprimusejus8c
prxcipuus
ufus
Et*
Ex omnibus partibus
conrfticuencibus
impofuic rci
no-men Scaliger
dumanthracotheio
ialnitrumapellar«
z. De orgine ejus nonadek>
promptumeft certi
quid ftatucre,
turbannbus
mirehoc
in
negotio
fcripto-ribusj Major cqindem parsconveniunc,
in
offerenda
Germanix inventionis laude,8cinhis principe*
Potyd*
Vergjdeinvcnt:T<er.-lib*i Cap iv8c
Panciroll;
rerunl
dc*
per* 8cinvent*libé
8*tit*
f8* '&
ad
calocacommentato*
resj
prxcipueSalmuth,qui
hane
remProlixe
agens,* er¬rateillos omnes dicit,
quialiamfovcntfcHtentiara;
Ca-meratius operum fub*
Cent*
i,Cap*
1%>Teutontatm
in#
qttitwttlgi/atemur
inventorem,quod
ipfutu
U
Fabct
m
eebombardaadftruit; qui
nonGermanosfolum
idagn®-fccrcj Sed & GallosAnglos Italofque
ijfdem
cribuereaffirtnat ; C^uiti Sc GraecumLeonicum
Chalcondvlam,
ubi isbombardarum rnentionem facit, ne quidetn di(Ii
-mulafle refert, Cornelius Rcmpiusdc origine Sc
Ila-tuFriciae lib i. C» 2o+cum adducit Camm» oper.fubcif.
Cent*Z, Cap.2g»
Chimofco cuidam FrifonumRcgi pri¬
mära bombardam defcrt, quainfementia quoque
Mun-fterus eft*
3. Oetcrum inloco Scinvencore incer
ipfos
Ger-manos etiamdtdenfio eft. Deau&ore ficloqiiicur.Sie«
mienovitius ptief. artillj mag\HominemGermanum
profef
(lonc velCMonaehum velchymicum
Philofiphum
eufuijje
etiami'itlgo notum> quantumvu
ad huc id indecifum
apud/apientes
maneat* Nempe Bartoldum Suarcz nommantquos ci¬
tat Faber d. 1. Avencinus, Munfterus Sc Speelmannust
Voilius v. lib#4* inftit.orat.Cap» Sed.7. huic Con-ftantinurn Anclizen Friburgenicm addic,ucalteri pulve¬ ris, åkeri bombardae inventio adfcriberecur.
Panci-rollus contentus dixifle Germanum,nomen filet,* quod Sc illi> quos adducic Hier. Mag. rnifc. l.u
Cornazza-nus Sc Urbinas faciunt j niiiquod ille Colonicnfem
a-pellct. Immo Sc
Polydorus lib.
Z.Cap».
ti. nomen nefciriaitj id^fro mercedeaccepijje
utperpetuooccultaretur,
ne omni temporea curiftis mort&libus male audiret; ht Ii
b*
3. Cap«ig>quod de Iis inventis agic quorum
andores
i-gnorencur : Perilli excmplo monitumy^\xiziynon temereno¬men fuumoccultaße* Sic
quofque
Putean. declam. inSelop. Tuquidem nefanda CMachinafacerrime inventorjn*
4*
QtÖfqäfe
hic cahåcrrifuerit
firéhßgcr
itléfiv#Albus, Chymicus vel Monachus, hocmodo
adinvenif-fc fcribicZeiglcrus in ilFtrftr* Germ*vir, hiftor* Cap 86«
Vuit is ( de Barcoldo i1 lo nigro Termo eft.) Trofeflfliéné
Franflflcanufy Thihflophusfurtimüs & MagU naturalis (^Me¬
tallaria, &
chymica
artinni cum ptimisfludtofit*,cumfy ignem
longe ampliusfibi flpatium quam terrAm vindkare^ (fl mixta
corpora (ut Phyficiloqvuntur}in ignemredigtnon ignoraret,
elU are aeinumquaqut occlußtfiilphur &pulverem impojuit,
ignem% adjecit^^jupfacloolla difruptaeß> (fl fulminis infall flamma cum
fumo&flonituerupitflciebatidem
uteratThilofo-phus
excellens, contrariis expelh* frigidumfyac cahduminex¬ tremisflum
me efje contraria necftie in eodem flubjeilo je
com-pati, flcque pulveris tormentarii exnitroflive Jalpetrafl juli
phure compejittonem adinvenity c arbonibm nigredinis ergo
adjettis. Nonnulli cafu referant &: in bis Polid* vcrg»
de invent*ter* lib*£,Cap.in qui cafum ita
defcribit,/*?4-tur homoyadexitium humanumnatus3 (ervajfle aliquando do
*
tni inmortariopulverem fulphureum cujufldam medicin
afaci¬
enda
cåuflaftliudfy
texiflfe
lapidcyacinde contigijfle, ut cum
i-gtiemex (ilice prope excuteret>feintiHa nitro ceciderit/ubitofy
flamma eruperit,& lapidem inaltum tulerit♦ Et eodem
fe-rémodo ex Cormazzano Magmsnifiquod loco
fulphu«.
ris Cinnabarem &:alumcn nitro in primis
tmfcuide dis
eic in tnorcario $ tumut di&o eafu vini fentitecmed*ca* menci, Cinnabaris 6c aluminis loco, quod Chymtftam
arguic,
fulpknr
6c concufos carbonesaddidiflV.hmcque
validiorem jaculationem ficri cognovifle^ Q^uo & loco
Magius llrbinam quendam notavic, quod tan tum
phuns,ntiilacn nicki mentionetn faceret» ©(tendens fine
nitro ßon efle hane
fulphuris
Tiir^ucflatuffi quo quod#quam expcllat enüctat y
Ted
nihil praeter pingvean iLma^ leolentcm flammamalere,ejufque arripiendi caufaad*hiberi, Coxifle mediearnentum Pincerii Epigramm*
dien: Dum parat humtwogeneri
Chymißa
mcdcUmSulpbura
Mulcibe
ris vifile
mißa coquens♦Ubi nomine felis,rutruna, quod iL felnitrum diciur>in~
teilexiffenon «ft dubiun».
5» A pletifquc fctiptoribusdeferriGermanixim
ventionem diximus; nequen« omnes faciunt* „Cicatur
Magio mifcelhlibd Cap, i8Sublaeiae quidam Epifcopus,
qui,m hbris de rebus geftis AlpdionfiXI^Caß-cllsc regis,
Africanos bombardas multis retro feculis adhibuiße in
bello aflcritj Gareiisv,hrev;luftt Hdpt Cap.5p,ut ha¬
bet Faber, Mautitcx eo it,alle.!tum,quod nuiquaman*
te quamab his adhibitasin hello Icgerir* Mariana qnu
dem has machinas confpe&as ait, in ebfidione
Algcri-zana4o.fcre annis ante navalc ad fofTas Clodias
prar.li-iim, in hello videlicct Venetotnm cum Genucnüb^s
feptime, quod incidicJn antiurn Chnfti \YJ7* de quo
fnox di&uri fumus; ied )taiix mveacum lulpicatuc,
quodvetc* annalcs pro bombardu Lambordas habsanc
( quod iL obfervavit Lipliusprafat.ad Polioret ) adeo#
que nomen ab au&oribusLongobardi^qui iL Lombar*
di, has machinas elTe fortitasfcm opinioninec ipfafenc
bombardx voxrefragatur, qux forte etiam incun^bula
fualralix dcbec j nam bombardAre eft vi iL törmentis
qvatcrc, notante Sicmienovmoptxf ad
arrill.-Magn.li-cct utra vox alterius derivatum fit non noftn eil tem¬
pons curiolius exquircrej
expediant
Uli quiin legendi?hiftoriis Ttalo idioamate fcnpth actätem tcrunt, quos
fugere ncn potefl; altcrutriit* vocisaetas &:origofNobi$:
plane arridet compofitio illa a howbo be ardcvquam a.«
nulJo adhuc feriprore rejccmn vidi>licctvalturmslitv
io* dicat fenon andere^am psrtinaci nimis judicio af-1
feiere«,
de Vctuftiflima mentio quam inter" Europasos'
faßam reperio in Nauclcro eft, cujus verbanobis com*
modarCamm: op* fube cent* 3 G* $2,qui htijus origi-i
nem ad »nnurn 13 feculii^e refert,
quo tempore Inno^
cenrio terrio cum Tkurirrgo res erat,cujus duas fortiC
-iimas munitiones funditusm deftrexerat* Nec n* ilp
los moror qui Archimcdi adferibunt> quod legatur is>
in Plute Marcelle indriixifleplures machinas, quae im*
incnlx rnagnitudmis faxa incredibiiifragorc&c celcrita*
te in obfidentes ejacularentur* fatis utique
ex veget.«
lib4> CapviXe conftat, tantamfniflebaliftisvimy
&ful-mineumimpctum,utnoti üicominode de Iis
explicarb poffit,quidquid
fragons&;
vchementiaeArchimedis tor*>mentis inclTe dixeritPlutaTchus* Salmonei Vetnachinaj*, quem canit Virg* Ain* 6\ flammas jovis &:fonitus ot. iympi imitantem, dmuJtisjaoi oftenta eftMnftrirnien««
tqm autem qnod ^T^AoySvidasnominat,Sc hfc oppa-;
gnatione Jotopatas ufurpatum
fcribirFlaviusJofephusJ^
nec exvchementiaquam deferibit Jofephus confirmarr
pofle
arbirrorbombardam
fuifle^quin potiusex corum,1numero,quibuspafliin vetercs ufi func,qua!iaiimt
ttv^
ßsAcc£o^/3oa*, maehin* quae haftas,
atque alia id genns^ ,
cjaculabautur. ut paflim viderclieet apud Xcn*
Polyb*; .
aüofquc rcita&icae kriptores?
7* .Qu«nobrem neminem etiam tnoveat, quod
, $pud antiquos pyribolias mentio fepius bat 3 Nequc
enimeum pulvere Pyrio omnisignis cjaculatio ineepe«
rat, quin creber iilius ufus apud veceres quoq,- fuerit;
ut Lucanus : Jnde faus & fix*
volinh
Legimufq;apud Dianen* Cxfarcanos comparaviße bbi vidoriam in pugna Adiaca adverfusAntonianos naviurn magnia
tudine&: apparacu longéfuperiores, ib la ignis jaculatio* ne, quod ollascarbone picequc refertas emmus rnachi-nis inijccrent: quo refpexifle quoque Vegeriiim purac
Stevec: dum faciera navalis pugnx deferibit lib# 4, C* 44. Oieo inccndiario , ftuppa iulphurc bitumine
obvoiuta:.. éc ardentes fagittse, per baliftas in
hofbea«
raus navium alyeos infiguntur, inunccaq» cera 8z pice
8z rebna tabulas toc fomends ignium repen ce
fuccen-dunt. Meminic 8z idem Veget: hujus libri Cap, ig« Malcolorum 8z Phalaricarum ignea ucrumq; tela, quorum illos cx Annm« Mareell^hift, lib^ C* 13. has y.
ex LiviiHb; 30. peces,
quse balliftis cjaculari ibidem docec Vcgett Malleosquoque apud Nont Marccllum
habemuSj^Wfint mdntpuli fpxrtei pice conteftiy quiincenfi
Äut inmures aut in tefludwesjdeiuntur* Fruftra icaque Tu¬
rnus, fi de hoc pulvere explicarc velimus, ubicunq,- vel
emifTus ignis vel edicus
frågor
apud Audoresoccuc-rit 3 aede igne quidem ex his qua: dida funr,
cnanifc-ftumeiFc arbkror3 de fragorc verofacilc conftabit,fiil#
losevoivemus qui de veterum machinis aliqua
edide-runt* Lipfius lib.^de milk: Roirkfundis veterum ma*
jorem,autcerce nonminorem vim,quam noftris fclopc*
tis, tribuit* unde queque plumbeam
recurfu dixit Lucr* Hb. 6* Scd ncc vcrißmile éft, de
ipulvere pyno
Jocutum
Schvtarum
Regem,
quem tra# duDt ad vexcrem 5ftgypti fcritfilfc, Partes frefgods va#rfis inftar tonitru
hoflesprocubferrre
ccnfvefle.Nimis
fåne alra repetitio, ut tanto temporis fpatio non dilit gennus ejuscura gereretur, quam utcollapl'am,
cre#rderemus fcculo demurn 14« revjxitfe,
g* 'Naucleri hdem, spud qticrn
vttustiffimam
mentionemextare diximus,aliquatcnus
üroiatCrahtziu^,
tit cd apudCamm* op* fubq* 3z.qui
ejufdcm fecuiian#
Do go. occifum bombardx ictu Civriftophonim Dano# rum Regem fcribit i hinc, cum
Alfazirås
oblidcret
Alphonfus An, 1340* Sc decenmo
circiter
poft
luérunt
inmari Danico adhibitx ut ex Achiliis Caftari medfci
ad Munftérum Fpiftola conftarc d? !♦ docet Faber. Ad#
tfitq,* idetnPauloLangio in
Chronica ad
annum1360,,
notatum, cöndagraHe Confiftorium Lybecence, ne¬gligentia eorum qui pulveren« pro
bombardis confici#
ebant* Tum demum 17. annis poft
commiffum
eftil-lud ad Ciodias prxiium,cui Scriptoresplerique vendi#
tant, primum pulveris 11fum ,* qui otnnes qvam
Faffi
fint, vcl unus Petrarcha fatis confirmat qui dicm obiit
ante profligatos ad di&as
FofTas
Genucnics Sc
hujus
ta# men pulveris mcminit vid*Mag:Mifc*
i* t»Addo
huic
Sc amplfus rerum vcnctarum
bcriptörem
FdeHilimum
JoanntmBaptiftam Verum,
quitotum
iliud
negotiumh s -verbis exprimit : Magnam interea ad
Vi&öriåm
(pem, Sc momentum
attulit
Joannes
Barbadicits,
qui
o#mniutn primus hornbile Sc
admirandum
inaquis
fpe-cimcn bäligcrandi e^hibuic atneis tormentis quasgo bombardas dicunt* Eorum ufus jam aiuea rcper*
tus ad tutanda
quatiendaque
ignitis glandibusmxnia
plurimumtunc Venetos juvit, Quo circa
nonfinecau-fa quis arbitrari pottet dluturnioris aevi hane arrem cO
fe, quam ut ad ea tempora, quibus yulgo uun.c adlcrir
bitur reftringi pottlt, Parum, afieft
qvi ft ettet coajc*
&urxlocus illis temporibqs acceptam reierrem
qqpruqj
perirre audores : rEgre ctcnim
in.obfeurodatuifietm-ventor fi &C tunc flomiflet hiftoria*
Quamquam zp teiri non iüico tamcelebrcm evatttte
exiftimandum efh
fed paulatim &£ fen (im crcvittc, concentis diu hominis-bus, fveta tormenta, qux expeditius regebam,
traeUrt^
Cui fententia? faventem etiam Magium invetuo. mf?
ftell i:i.*.
9. Confalvus Mendoia, MafFéjus plurimi ro
rum Indicarum fcriptorcs,de quibus
vid SalmutfnFab*
&; CammtaChirienh.bus huncpulvercm prijmum
invem
tum ette afteruntg
atquc ctiam reperiri apud eos ma>
gnamvim tormentorum indeque proeul dubio ab iis haneartem in noftrum orbem pcrvenifle» Cui
opinio-ni non exiguam cpnciiiat
fidemmagnus
iile diflinfus fcriptorum, in determjnando apud Europxoshuiusin*
venti loco* tempore Sc au&ore. Ft
prxtcrea fvadere
videtur intcralia id ipfum fciicitas ejus
regionis,utqux
eum aliis mineralibus, tum
maximefuJphure
atqneni¬
tro abundat, ficut prxter alios
qui dc illa regionc
ali-qpid literis confignarnnt, nos docet Kirch,in fua Chi*
na ac proindecum
ingenio admodum polleantincoixf
ad quaqf artes dextcrrime excoiendas, nihil miruen fi
totretro fcculis ob aliastanto operc iandati, eti*mia
pu!veris pyri'i
noticiam
pervenire
pntöcrurrt;Kam
fi
vciiim cft, illosmulcis ante ChnTiumnatum annis Ma*
gneten & Buflblam, papyrtim &c atramentum
habuifle
pnucLsquc poft natum Ch*typographiam aliaqua
quaefibi huropannon nifi iub novi {limfs fcculis vcndicant ♦
hand credibilc eft vifcera terrse fcrutantes, inineraliutn
naturam ac mjxtionera diu Jatere potuifle* Videattvr
fpecimen hiftoricum
Joh*Web4
Angli, quiillis
una eumpuiveris rormentarii mventione,
hsec omnia
&ädanon
tninora adfcribit* Sed nec hoc pcaererciindum eft quod Kirkerus ipfe, patri# (ux licet inventionem
tribuar
inMund* fuo fubcerr: atqve ibi hidoriam
quandam
refe¬
rat, quomödo ille fsepc nominarus Svartz
hocinvento
publice
lnnotiiifibt
♦fic
tarnen vi veritatisaclus,
poftea
cum Chinenfia monumenta iliuüraret,non dubitatC
hi-nenfibus hane laudem reh'nqverC* Verba fic habend
herum eß fyriifulveris inventio quam prtmum antenos
in China detotfam fnijfe, negare non
pejfum
, cum patrnmnofiromtn teflimonio in variis imperii
frovinciis
tngentis
magnitudtnu torment&ypetijfmum
Nanktniab
immemora-bili temporefit
fa
Jevidijfe
memorent*io. Ve rum cnimveto fi vel maxitne,neqvehoc fidelii*
ftoriarncq,-alterumfatis
praégnantibus
rationibus
evinci
poflet^ mndum ramen
video
qvamodo pofteritati
tamfirmam aflertionetn fuam prsebenc Faber &
Salmilth,
ut tam alto fuperciho qui
di
verfa
mfoveni
Sen
tendam
contemni ab iis> reiieiqve mefeafttur«
Certcenirnhic,
concen<us irrtfulc &: pari eum Vakurii
fide
eoslocafic}
ac lccuco phne rtarterrc* qvafi impetare atiimis poffet,
&. non pouus rauombus allicienda
fides
noßra
in
his
tali-talibus cfTcc i Faber uc ogganicnces contra German!
am plane Sc plene refclleret.
Trigautium adferr
ve-rum vfreor ut pcrflit unius filenrium aflerrionem
mui-rprum.Sc fidem debilicare, Ajentifalrem qvam
taccn-ti ürrrtior bdes cft habenda, cum diffimuiacio facilio-r
fu hiftprico q vam fimulario« Non una cft reticentias
caufa J qvxdam obiivione tranfcuiuur $ alia amicitia
pro nut : multa opprirriic invidia 5 ^&.confcrvandx &
dei cura rnultisfiieatium indicit, ne afferentes
cujus
illis non praba elf cognirio, male co 11fultum fibi ar*
bicrentur, dum, prxftare prohationem qvas ajenti\n.~ eumbic non po(Tunu Poffec horum aliquid
meutern
Riccii feu Trigauti obfeifÜTe j fed quid
tangieret
Ma-fFejum &:;tel;qvos cum eo facientesj qu as illis amicitia
cum GhinendbuSjv qvae, in Europam invidia ? vix
ve-ri/lmilc,
ut pro excraneis contra vetitatem agi fepaté-r£ntur, Ci vero pro ea etiam contra patriam laboraf.
dent,. houefta caufa futura effet J Ncc. magis tunbat
va-Jignandus (qvem idem Faberadducit) quod Indos ac*
eepilTe felopeta a Ltditanis dicau
Bombardanmvmi-norum Sc manualium genus ed,
qyx felopeta appclla?
mus, qvid vetat habuilTe majores licet minoxum
for-rnam 5c ufum ab aliis didieerinu. Neqve enim hodic Germania ornnes modos traåandi pulverte docec
j
quod &a circurajacentibus ipfa regnis dtfciu Anpropres
rea eripienda.ipfilaus invemionis cd»
f^uodactiaet ad Pancirollum, qvi rem ita auda&er affirmar, ut fibi jam
diu fatis notans pcrfpe&amqve, vcllem
idonees nomi; naflec fciiptores unde ca
acecperat, cum nec Polydo-xus uee
Magius qvos.indffcnfo pedc
feqvi poflis, ad*ferant/ Folydori«nkn äffercio ttaditioninincuf,
Mar'-gius veroCörnazzanum & urbinam quos nominac» ili
lum pudendi
Idiocifmi>huneapcrti
mendacii infimular;-Hic habes I# By varias variorum fententias, qvida-lii, quidqve nos fuper hac controverfia cenfeamus $'
q^ibus quam £d-cm adhiberc velis tuum ufqve libcrri*
mum Judicium efto^cunvhac feftinarione non licuerif>
m.>his are* ntiorrbns e(Tev Deeasterohoc usico lolum
conctnti funus dedsOc anfam ad hanc rem fpc&antia»
fublmuori acuminepraeditis* accuratius
dnveftigandi«
GÄP. ir;
I»|
N
hoc
capi'fe
fecundo
confc&ioncm
pulvcrispro-^roittebamtis; a-d quam pnufquam nos accingimus-de partibuspauca
cenleiwusprjelibanda*
Simtcacom-munirer tres tanrumjfulphur,mcrum 6c carboncs^ ab iis
autetn qui pnlverem coloråttim vel mutumconficer«
volunt, aliasfpeciesinfuper adhiberi necefle eftfde qua»
re paucis infra* Sulphur accnmmodatius nobiscffecc^
rimus,(i abomninoxia pingvedincatque fordibus lihev
rcmus _quam pofllimus oprime« Qxiod fa&u facilc
e(E,
dum abigni lento?in vafcuio vcl agaeo vel fi&ili lique*
fadum, per Jintcam telam dupJicatam in aJiud vas itru
Hiititur> puriflimumtiinc tranfmeat, pinsvedo &
foe-ces adhxrcnt iinteg.Qui
JiqueTa&o
lulphuri ihKnT->dunt aliquid argcnti vivi apprimie fe probans Siemie^
aoviczia qui jilud exinde confortari &•volatilms eva*
dere putac* Sed darificatione hac non indigetexiplo
metailo ftilians fuJphur* ut pote parum noxix
dinls 6c materi« fordidxeontinens.
i* Nitrum ab Asgvptia regione Nitria diåiim, ex
Hi^ron: ad Prov«i$# v« io«notatKirch* Mund» fubtjib^
Cap« i. inqua regione magnus hujus eft
pro-ventus. 1* viguv alü, quod abiuendi purgandiqj
habeant facultatem- Salpctrar vero(quod 6c fpuffia ni*
tri 6c optimumperfeftiIiimumquc cenfetur) indc dich
tur,(fued hxretjrtifibus quihiu
infoUtur,
Seal« Ex617104/ »£.paul© aliterex Serapione Sfetii. Jib«2« Cap. i4 quod mit
neras nitri fuerint communis falisfimiies in quibusinftar
petras congclatentur aquat &c
indc
lal petrofum 6clal-petrx ciTe Florem muranum appeliant, quam
é
murisvetuftis humidirati expoiitis, ut lunc cell# vinarix, ali#
aque loca depreffa, deradunt} ubi albicantis inflar
pru-Htx, aut cattdidißimx fatinae parictes tegit. Cxtcrutn
nitrum a locis ubi inveniebarur, in Artrféniacuitt,
Afti-canum, Pomanum 6c Aigyptiacnm diflingvitur,ut vi«
dere eft apudSiem, artilh Mag. 2. r.qui Vitruvium
Ari-fto&demyOiofcoridern ÖcScnecamprofe cirar^Sed6cha#
betmufra ddjlitro Plin.hb.p« O io«qbi 6c alijs locis in*
venirimemorat AtqueethmT cophraftüm citat,qnc?
minus de vetuftatje dubifemn> ; licet finc qvi
ebnten-dunt alius generisiliud finde \ ab hec noft o qvod arte
confieimus longc diverium j quamqvam nec apud
ve-tdres omne nativum erat, nam ex qvercu f>6iicatum
Phn« Joe, cit« dicic« Kirch« ittund» fubt. Irb«6« fech Z,
Cap# r4 falem petrae
nodrum
cum antiqvo etfentueun-dem, folis accidenubus diflfidcrc putac \ Siemienovftuus unum eundemqve, vel ii non proxime tarnen refer* se vetertim atbitratur« Scd, aon elt noftrum pantas
com-ponere
Jites»,
Ncqve
eciam
hoc
ad inftitucum noftrum
percmcrepoteft.
Ciererum
pro
antiquitate
fallsnoftri
pugnat
jntet
alia*
haec ratio
>qvod illi
qvi
nunc
profe-qvunturIaudibus
vcl
convitiis
&
execrationibus
pro*
fcindunt inventorem pulveris
pyrii
5in
eumpocius
en* e<*mia fua vcl convitia evomerent,qui
novamfpeciem
falis nitri invcnerat, qvara qui
fulphuris, nicri 8c
car-boniun compofitionrm commentus
eft4 Salrem
viden-tur uccrqve
parilem
operamad
generis
huc
mani cxcirpationem ur
fic
parilia
votamercrencur.
Pol*
fe dici, non difliteor, proiis
qvi
diverfuacem
urgent |
qvodiudquam
ab
Hiftoricis
latiftif legarur
adhibitum
i Romanis in
conficiendisignibus,
arcificialibus
fcum
ramen faepius enumeteutur
fulphur,
bicumen,
pix,cefi*
na, thus, ftuppa Sc «jus
gencris
aha». Verum
ncfcie-rinc uti Romani, an caucumiis
aetirtutem
prodcrenr,
nonfacileexpediojnter
fpeeies
tarneniguisGraeci
fuiffe
ieftis Scaliger
eft»
Excr,
3; Verum ur a
bono
&c
perfe&o
imperfc&um
5c
tmpurum
fecerni
poflit, boniratis
figna
cxSiem,
exfsri-
MÅi
bo» Si incenfum nitrum
fccerit
clar
amflammarn, lon
gamé? in fhtrmos r
adias
dijfart
it
am,fundum
verotabuU
reman-ferit
nmndumy
arfiritß,
pyrt
carbams mode,
fine
smni
frnma
é*crepitu
horrido
\convementi
jpur
gotum
bene
&
perfeänm
ejfe conjeftßram
xapere
poffis*.
Quod
fi
minus
purum
fuille
intejlexens,
en
nbi
pingandi
moduro ab
nllr^JU
ci>demau&ore» Imponaturfalnim
mvM.diqvod
suprc^
um yelferreum aut
fiUilcvitremm
&
tgmvafijubpeftte
perfvo
fiiitos
gradas autto
exuratm
dwec
fal
liqvefiat
érfervendo
b
ull
fat.
Um
fummr
attqvod
(ulphurn
N
♦
&wi$
fubtilißtme
pulvertfittty & ßlinifroliqvofatfoinffer*
-jgAtttVj Concipiet
Jubito fléimmam
& quicquid pingvedints&noxit terreßrisftlis nwftsjficienter
purgatu*flnitri kabuerity
xexuret & multum xUrificAbity injetfig
antemfetlphuris,aliqM-tiei tteraripeterit* JPcgficirur idipfum alias
vulgari mo^
do i ollaeiimul cum nitro aqva indiciir, ac fimul
per horulam eoqvuntur $ po&qiiam autem aqva
frigefa&a
-fuerit, puriffiraum nimim ad lacera fundura
lubß-'det, &C mox, aqua effufa, iode coitigicur*
4» Carbones cx omni ligno eqvidcm prxparafi
,
poflencad
pulvcris ufutn : verumnon ornniura nacuraxqvc iiuic mixcioni conducic $ qvi cnim cxrdsms-afpe«
' ris aiu reflnoßs arboribus
colbgtinrur, vcl non cedunc parciculisreliqvis ♦ et iccirco cum iis ditficdius uniun*
tur, vel Scinciilas immiccere faciunc pulyerem, ctiamfi .
impigcrrimo labore cereretur* (puatnobpem optimi cenfentiir qvi ex corylo vel ^bv^^Hisve levibus acmol-lioribus arbonbus conficiuntur, In
praparandis au^ Jtem cumprimis
daqda
eitopcra,ntantequaQi ignes (übt
it -das
lignis
;Siccencur,
decorcicentur, parcesqvenodo-r" t1
atqve ctiam ramurqili, (1 qui
fuerinCx-amputenrur^
(aiiqvi eriam meduilam, refcindunt tamquam inutilcm)Tum lignis ita.apcatis, ftrues perpéndicufäris
flat dolo
vel fi placet etiam parallelam facére
polfisdccuflatitn
in ordinc i la ponendo ,* mox Aibdiro igne,
qvando
dlrues in flagrantes carbones loluta fuerit,
tantum are-nx iojiriacuFr,
qvantum ad obtegendum Caibones (atis
cft, veletiam linceo aqua madefa&o extingvimcur*
Ac-«qvc ita parcs funt operi, modo ne ita fubito adhibe-anturut aqv?c qvod adhtic eporiVejrrsnon
evaporaverat,
J
-impediat qvo minus tuto
ad
libram
omniamiTcerc
atq*examinarepoflis. AJios modlos
referunc
Pyrocechniciqvos nunc profcrrc ncq$ liccc neqvc libec.
Hoc modo levirer adumbratis ingredicntibus
(ut cum attificibus loqvarrmr) reftac ut dicanuis
mo-dum ea unicndi, utqvc cxindc pulvcris huius varietau tem haurire poflimüs. Nam non unius generis pulvis
cohficicndus eft.verum aliusalio vehementior pro ma*
gnitudinc bombardarumqvibus deftinatur. Ncc enita
tam vehemeas parandus tormencis iliis
grandibus
quammanualibus j Sc intcr hos quoqj diftin&io cft. vcgctio-rcm minores fibi vindicanr, qvod nempe minoris copiae
capaccs func♦ h itaq; onerarcfclopeta vcllcs eo pulvere
quod cormcncis deftinatum
eft,
nonvalerctglandularii
ad metam fcrre,niß duplicarespondus vel alia portions
augeresjquamqvam Sclicquoq; inccrcum
eft
annonco-namentuumireitum fecerit. Si vero fortiffimopulvere
tormen«majoraoncrarcs, illico rumperentur. Itaqve
pro ttibus bombardarum gencribus, eres
diverfas
mixtumrar fpccics tibi, L B. ex Scireh. Sc Sicna*
liftimus. Mi«
turar pulveris ad Tormenca maiora.
fSalisnitri lb. 100.
fSalis nicri
l.<Sulphuris lb.Z$.
i^Stilphuris
»ri.um lb if.
l
'.arbonumMixtur« pulverii-ld Mufqvctas rulgo d»
i^ahs nitri lb. ioo. /balis uitri i. ( Liiphuris lb. i8,
i!
NulphurisCarbonum lb. 10. \Carbonum
Mixturse pro minoribu8 fdopetis:
ib.ioo. realis nitri
Ib. u.
tJSulphuris
lb. roo«. Ib.fco* lb. 14» lb. loa# lb. i£. Ib.fczt
[Sali?
Sulphurisni u
Caibonum lb. ij.
(Carbonum
lb. loö« lb. io. lb, J. / Coä-I
JC&
f
—33
•
til
f»:
6* Confieiendi autem his modus ciK Sumenda
portiocujulq} fpeciei,quatii
exhibitahic
tabellamonftrat
Sc poftquam fingulas in morurio pulfaveras, per cri~
ferum du&as mifce ? tum aquam fuper infundevel
ace-tum forte , ut melius pinfi poilic j quando fads eti
pui-fatum (id enim vides fi pauca é roortario exiraas,inde*
que cum fulphur minurum, nicri nihil appareat, tum
fatis trutinatum exiftima) crtbrato cribro; atque in rhortarium iterum miete, Sc quod p^r cribrum ire non
poterat Se illud quod inflar färing deciderat,
rurfum-que pinfe Sc cribra donec quidquam fupetiit- Qm
pulvis bambardis manuahbus confteitur eandem ra*
tionem habet, nih quod curiofius pulverifatur, Sc
cri-bratur faepius ante mixtionem, hiirne&aturque
vela-ceto vel oleo falis nutrij tumque demum fatis piflus
ereditur* cum nec nitri nec fulphuris quidquam appa*
reatjfed cundlanigra#Et rurfum cumgranulanturdenhus adhibcas cribrum quam quo prior pulvis granulabacur»
addo-Sicmienovitzii modum, quem totidem«
ver-bis exferipft Kirch: tMixtumpulverum adtormenta &
fclopeta majora inter
pinfendum
velfimpltciaqua tantum vd aeepo velurinavel vino adufio humeföari dr infpergi pojfit^fin autem adfelopetaminora fortiorem d* vegetiorem exopta -mm, fiperiores dua mixtura velJeqventi liquore, velaqua
ex carticihm malörum aurantiorum d* citrinorum vel limo -niorum recentjum chjrmcis organis diftillata fepimhumefåen* turfinfintur% per horas deni% in mwutiffima
grann
granulentur♦ Defcribic adhuc idem alium raodum Ko*
zaehis uhtatum.imponunc Nitri fulphuris &6arbonurn
cmas
fingularcs
portioncs in fiftileoj ollam, Scfüfa aqva
dulci
igni lente perceqvunc
duarum
triumvc
horarum fpatio donecaqva cvaporec,
6c
materia
fpifli-or
dcnöorq;cvadar*
Hanc
poftea
cxolJa
cxcradam,
paululumq; in
lole
vci
calido
hypocaufto
hccatam,
per
fctaceum cribrumtranfmillam in
minuuffima
granare-ducunt, Aiii auccm in freciji
captuaculo
auccatino
vcl fuper
lapide
piano 6c
polito,
rnaceriam
pulveri pyrio
i conficiendodeftinata
fubtihflTime
tcrunc6c
ineorporants
ac denique
humofadam
granulanr,
Addi
poflet
quo-modo ruftici noftri hanc arccm
foio
ufu
edodi>
gnavi*
ter exerccanc, Ted qvoniam neminem
hoc
laccre
puto
J
ampliushifee
nolo
immororaru
7+ Mentionem
feeimus
in
fuperieribus
pulveris
colorati, atq,* ctiam muri $ verum
ficut
ejus
ufus
non
adeo créber.efi:, confulcoillum
omiteere
poflum*
Mo-nendum tarnen in colorato,
locum
carbonis
occuparc
lignumpiicridum
^papyrum
combuftam
6c
in
pulverem
comminutam $
mcdullamfambuci
,•corticem
eannabi;
Croci fylveftris
pulverifati
cumvino
adufto
j
aut
alias
fpecics qvas
adducic
nobis
faepe
nominatus
Sicm:
un
a
cum earum mixtura ad
Iibram
exprefla*
De
pulvere
muto multa finguntur, qvaenufquam
fidem
merentur
apud
eruditos*
Q^ocircamixtioncm
ejus
lubens
prse*
tereo 6c operationcs
qvi
hasc
cognofcere
völet,
difeec
plura
h
fupra
citatis
6c
hoc
amplius
apud
Portam
alio
t
que Magiae 6c
Pyroteehnicae
feriptores
lnvcnier,
8. Confedojuxta praeeepta
praecedentia
pulvere,
reftat examen ejus, 6c an
defiderio
noftro
rcgulisq;
ar-tjs per omniarefpondeac»
Infticuitur
hoc
per
mftru-menca ad id elaborata, qv#
indicant
differcnciam
eins
in partibus exiguis» Verum cum vulgo ralia
ignoren*
tur ab arcis inexpertis, aliqvali cognicione
opus etat ad
hoc ipfumindaganducn* Solcnt
ltaqvd tripiici modo
bonicatcm pulveris experiri vifiti tuffu 6c
igne ut habet
Siemj addo ego 6c guftul Nam ccrtihimum cd
puive-rem ex optimis fpccicbus. ciaboratum exade, aJium
reddere faporem, atqr cum, qvi vel minus elaboratus
eft, aut partibus non fatis clarihcatis conftat» Sed tn«
ipfc de mso guftn jadicarc tantum poflum,* quod
6c„video unumqvemqve facerc de fiio-j non aüis hade*
nus qvid prxfcribere qvod fenfus ejiddém limiJiter
veat« Per vifutn.6c ta&um certa quidem etiam Tunt
indicia, ionge certilTimum autem eft per ignem> heut
jam omnibus notum eft, ex velociftima flamma, ibnitu brevifed arguto 6c forti, fumo admodum albo> claro,,
6c fpiris in fe invicem redeuntibus*
per aera
diffun-dcntc* Poft deflagrationetn deinde hvc in tabula, hve
manu, vel alibi ht combuftus, fatis rnanifefta fc pro*
dünt indicia exccfTus vel dcfe&us aiicixius fpecici, aiiu
rc&e fefe habcat«.
C AP* IUI,
Ii
pRsemiflis
jam
de pulveris «täte &:conficiéndimo«-*■
do, pauca de ejus natura ftmt fubijcienda ur con-ftemobis ratio acutiftimi foni,
motufqvc vehementis-fitni> &.quodnam ht cuiufqve Ipecrci opus
poftquamin*
unum corpus coalucrant*. Pt primum
quidem non fa^
tisintellexifle ufumcarbonumin pulvere
Zciglcrumap-jgar.ct j,dum nigredinis.caufa adjc&os efte dick i
eulum fånequo
et
nuHa cogente caufa talcm rcdderentqui inficerct utentes, (i par illieffe&us cfTet ablqvecar»
bonuin nigredine : certe
propter eandcm caufam,Tu*
rcas, qvi munditici valde Audcnf, a pulvere hoc etiam
diu abftincbant, ut ßusbcqvius Epiit» 5. tcfUtur*
Ali-um longe, prseftant ufum carbones,
tamqve
nccetfari-um, ut fi finc iliis conficerexur pulvis inqenderetur quir
demSed extingveretur fua fp
ontc anteqvam totUm
confumpfiflct. Notum enim eff carbones cito ignefce*
rc quod in ipfis muJti fint pori
atqvc du&us qvi vel re*
manet adhuc ex ligflo vel poA humidam cxhalationem
fiimi apcrtfores fa&i funt, multiplicibus ramis intcrfe
qyaficonnedUintur, arreptuinqve celerrirne ignem diu
eonfcrvantpraecipue fi vento agiteturj fulphur verofa*
cilc inflammari fi ignis contingat > fed & flammans
a
vento facilc extingvi poflc : eonftat enim
cx fuccis a*
cribus, atqve ad naturam olcarum accedit, indequc
ra-mulis iftiusmodi invoiutum inflammabilc redditur $
nacn meatus ifti inter ramulos reli&i igni pcrvii funt?
non tarnen tam fubito toturn inflammari potefi:, aut di*
verfas circa ft exiftentespartieulas pellere* Jam
quoq,
fciendum eft fajnitrum incenfum folvi in ventofam
ex-halationcm & i flamma facilinieinccndh Ejus enim natura fere reprasfentat faletxi communem,
qvi rigidas &oblongas habet partieulas,unde ille fummo vafis in-natat : nitrum vero propter earn caufam latenbus
ad-hasret, quod fuae partes potius in eonum
quam
Cylin-drum vergunt, ac proindc grävitate bafis deorfum
fe-runtur* Sic itaqve cum admodum*. folidoe fint*
plus
fpauum^cccupant
motse qvam qvicfcentev Iraqj hae•tres partes
junftim iliam
cxpediiint
operam qvamå
pulvere
defideramus» Sulp
hur arripitfl
ammamlaiem»
qvc nitri acccndit, qvi fal
mox-vch-cmentiflime
motus dbfeito opprimerct fulphuris Hammarn anteconlumpti*
onem totius pulvcris, niflconrinuo carbones igniti,ex?
tindam a Nitro rcdolctent fulphuri fiammam j nam horum igncm adeo non cxtingvia
flatu
ut etiam augcj? atur jam didum cft» Si qvis ideo voluerit coöflcerepulverem abfqvc* eatbonibus, tam cito
extingveretur
^qvam flammam arripcret, majore parte
pul
veris
inta*
<da } fl vero aliqvis extcrmitiarec (ulphur, non
poflct
is pulvk inccndi» <Sinc falenitroautem-nullam
omnino
habere expiodendivim, jam ante a Magio contra
urbi*
nam notatum efl: fnamqve fl eo onerarentur torroenta,
.nepaleasqviacm,nedum fcrreos globos expellerent». i» Una itaquefpecies akerius defedum
fupplet-
$fulphur arripit flammam:
acccndunt foventquc
carbo¬
nes : expiodendi maxima vis in nitro
fita efl:»
Vis
&. poteftus cjicicndi, cuntaquc obvia
prefternendi, jam
notiora flinttot miliium hominumurbiumqfftragc,qua
;utopus flt de iis agere ,* de tanitru, quam
dhid
iongif-fime audiatur pauca excmpla quae ex variis audoribus
Cam: optfub: collegit, enumcrarevolo»
Cent»
i, Cap 77».narrat inMelitenflobfldione auditumfragorem in ipfara
-ufque Siciliamå: Gent»3» Gap» 81» Anno1558. in
Caleta*
.na ©bfldione fragorem auditum Antverpiam
ufquc
,quod terrae intervallum 33, miliaria germanorum vuh gatiora compleditur; &: quo fides huic
fit,
fu-bjungit&Caliud, qvodin Mediomatricum oppugnatiorieTonitrua
germa-ni#, qua?quinta
fere*
parteexcedummiliäria infcrioriar
Germania diftat« Glare auditafuiflc* Et ne hoc fidem <cxccdatj en'tibialiud cxcmplum ejufdcmau&onsa prasr,
Jio navali ad Naupa&um intet Turcas 6c
Chriftianos-comini flum An, 1572 i^duditws cnim inqvic (ab incojis
montium Tirolenfum) quamdiu prakum illud in rnari
du-raret,frågor
b
orrenduo
in aérebaud fern
ac tonitrua magno\cum pavore
bominum
,
nefcienttum
quid fereno ccelo
accide*-rtt. ffvuwcfepr&fecio- ifiius lociincon*vdk
habit
anti
feqven-ti diehoc indicajfent t notatum deineeps efl circa
tllud ipfum
-temptts id
accidiffe
quopugnacelebris illa navalk
commijjk ef*
Hane eile (alis nitri vim fcicndum eft, non vero
ut Cordanusiquicavcrnulis
eaminefle
falis nitri putat$<ob quam caufain etiamScaligeromerito
vapulat^ncmpe
venit isfonitus ex complofione aéris,
quqd
cum ex qvo-vis alio fono taeile conftat: tum prxcipucexillo quiin tor mentis ilJis pneumaticis percipiiur» Neque enirru
foliuseftfalis nitri; ita cnim incenfum in bombarda abfqf
cseterisfpccicbuseundem emitteretj
quod
tarnen-non*Jicri admodum eft manifeftum, fed omnium ipecieruoi
fimul motarura ca vis eft} ficutcx {ingularum natura&&
proprietatc iuperius annotata
hand
difficulter deduel
poreft.
Quem
effe&um
folas
extramixtionem
datur«*
cflcnt anteaobfervavimus»jamverocumper exquifitiflw
mam miftioneni itaearum partes interfe
implicatasfint,
ut nifimaxima vi nan poflint fegregari\
cui rei ornninonecefTariuscrichumoraliquis, qui fuiphuris ae nitri par* ticulas, meatusilios carbonis laciifimos ingrefliis5 ramo^ £5 illius fiexibus aréhus conftringi
faceret
6cinvolyj, ni¬ tri partes quae unacppit alias
ordine
incenduncur
dumt
Ii«-rcliqva materia
liberatx fimtthic
fimul Se quafi inmo-tacnro plurima: acccnJuncur^ (eonftat caim torum
a-cetvum pulveris qvafi uno enomento accends) qua!
fi-eat admodum folida: func,&:idcirco tuajus fpauum alias
qvoqvc rcqvirunt ad motus fuos cxeqvendosmunc quö
fe Jibcrcnt enexibus carboilis qvibus implicatac funt ve-hementi motu opus habent ad vincula illa quibus con* tinencur ddrumpenda, Quamobrem ar&ufimo locö
claufa hare materia, ficutin canna bonibarda?, non
po-teft: non propter hune fpecierum diverfum motum erumpere } idq; (i non licet viaordinaria; bombardam
etiam confringcndo, aliam fibi qv^cere: atq^ita ingen-ti cum fragore egrediens circumvicuias pellicaéris par¬
tes, Sc fonitus cdit ; Ex adverfo autem in libcro loco
incenfe, fati* fpatiiHabet ad erttrnpcnduii] finc frågo¬
rs eciamfi in maximacopia adeflet* Non tarnen
diffi-tendum cum aliqucm lonuen fic quoque redditurum J
atqvceofane majorem quocxa&ius pulvis fucru
elabo-ratusfille camen cum altcro non eft componcndus, tibi
anguftiäloci ccleritas morus compenfac,c£vod vel hinc
maximc Iiquet > cum pulvis in libcro fpacio incendicur
tenuem illurn quem reddit fooum etiam min de,fi ad¬
modum intcr fcdifperfus Jaceac; Contra a, qvo aptius
in cumulum redegeris comagisadknfum iilum augcbitC
Qux ratio quoqve eft qvod m maxima copic majorem
{onicum qvam in minori fieri contingit* Nanv ubi
plu-ra lunc granafcinviecm prtfmentia &c qvac
prxtcrcafin-gula vim fuam fortircr declarant*
4* Hinc ratio reddi potcft, qvare granulatus pul* 'vis plus viriwm babcat qvam in pollincm rsda^us»
Quaeftioncm
hane
ciiju fis nztutx fesßtarcTitw*
proponic Sicmienoviniis > atqvc ic ex praxi
habere
ait,quod in rormentisbcilieis,fipiftillotormencanoitaeo#
gåturcalceturq; ut grana amütat
fkjtqjplane
communis,-vim ctiam ejicrendi globi eam amietete quam h'abuiÖct
fi non fuiflec coadus ,* adeoq} vix abquando cx oii
fr-cro tormenri gioburn expuJiirc» Comparatq; hane a*
ftionem enm eius pulvetis, qui madefactus vim
expirl-tncem penitasamific, &c tantum
finfc
viribus ftagrac scincenditut« Putat laudacus audoi ignem, lioe in
ncgo-tio, quamvis iuter elemenca fubtilifiknus fit, non
pol-fe tam fubico permeare corpus tam folidum, arq: jam
hacc coa&a in unum materia efle videtur» Atqj
ideofi-quidem vis pulveris fica eft in eo ut momento ornnis
materia incendatur; hie vero cum nuila fint fpatia
va-caainter pulverisgrana perquaeignis
ferripo{fic,per
par#tes ignem puiverem confumpturum,
adcoqj
vim luamamißurum» Vcrumquicquid de eo eft, cercumeft puP
verisgrana integra plus virium habere quam contufa
a-lias obtationes» Quamquam enim quafi in mnmcntö fir quod ignis
fuperficiem
grani tångens,illud accenfdic
inon ramen co ipfo illico totum diflolvit, Granu m enim
quodex di&is fpeciebus
eftcompofuum,non difrumpicur
ancequamnitriparticulx caeceris
involutseab iifdem
exa-gitari coepcrunr, 6c
fic huc illueq,* in ipio
granö moverrr,(ed nexibus carbonis libcrare, atqj etiam totum gra?
num confringcre. Htficut carbonis
reMentia
motu*celeritatcm mnitrovalde adauget: itaubi plures
parti-cutc.ifruno granö junguntur,majori unaquätq*, ni(u
Te
hinc cxpedire allaborat j atqj ita
ab
omnibus latcri-bus granifortiter vimfuam
exferir«
$é Non cfl: tamcn quod quifquam
hinc concludat
grana idcirco quo majora fint co fortiora etiam debere cyadere* Ita quidcm fe habere videturinciufdem cum*
primisgenerispulvere^ncmpequo plusfalisnitti fuJphuri carbombus adhatreatinuno quoqve granoico
forcier
:e-jus visapparcat $verum fiadmodum magna
forenrgra-na non nifi fenfim ab igne poflent difrumpi; mediocrb
tas itaqf hic ficuc in omnibus aliis merito obfervanda
eft Cseterum in comparatione pulvens,videmus bom«
bardarutn qui minonbus conftåt granis5 longc
fortio-rem efle tormenrario, qui majoribus gaudet. Ac pro*
inde vimhane non cx^molc fed difpofitione interna
acftimandara* Sanc enimeum pulvis proBombardis plus nitri atque alter requirat (quam fpeciem diximus ma*
ximc ad violentiam illa confcrre)non dubium eft5quin
tanromajore cum impetu granum hie
frangatur,
atqjalias fubremifliore motu futurum cfiet«
6. Qüat autem ratio virium unius adalterum fit .
«x mixtionc innotefeit 3 uti enim pro majoribus
ror*
mentis fpccies fie commifccntur, ut 100, üb« falisnitri
refpondeant 2<vJib* fulphurisjita in fclopetis iqo* lib4
falilperrse io* tantum fulphnris adnüctunt j carbonciqj ad eandem portionemminuuntur : Quarequseeft ratio
fco.ad 10» critquoq; Vitium vehementia:utriufq,-pub
veris, Eft autem ratio dupla, ac iccirco parricul« grani
minoris duplo fere cclerius movebuntur,qtiammajoris
eundemq;vigorem opereipfoacvi fuaexhibebunc* Mo*
nendum tarnen eft elaborarionetn omnino etiamefleat*
tendendam 5 longe enim remiffior indiiigentiorq;
ad-Üibetutcirca pulverem pro majonbus,quam pro
ribus
fclopetis^
unde materia
illa
minus
bene
commtfta
contufavc,non tam vegetamfpcckm aut fortem
ob
tar#dkatcm oiötus fui granö communicate poteft# Et quo-niam Sirmienovitzinluperioribus
ccmparavitvim
pub
vctis fortrus coa&iinununi Iocum,cummadefadb,hineetiam non obfcurecoliigitur,vimnnrimaximam
efic,in
hume^ato cnim nitrum per
aqUämeJixatumeft
Scexfu#
dum^quandoquidéaqux
mifceri,
maxime convcnit ejus
natiiraejåquaidcirco
faciiimeTolvitur
fulphuraucem Sc
casbones virn aquae nön seque
fentiunt:
Linderatio
data
cft > q vare,fi ille pulvis in tormentoconderetur,imrnif-toper foculum igne, non
cxpclleret
glob
um,ip'fc
tan*tum per foculi foramen rrumperet, atqve
fenfim
to#tam materiam combureret, confrsquam'futiLrünutflet
fi
nitruminvigorc fuo adhuc pcrmäncr£r*7/ Addi poffent plurima pulveris
hujus
jueunda
juxta atqueutiliaexperimentäj immo véro tota ars
pv-rotechnicahinc deduci,*yerum hoctraöatustantiJlimo#
dum longe cxcedcret 3 ac praeterea Sc opes Sc operam
meam omnem exhauriret4 Quare conatibus hifee contentiis, prasfertim etiamcum rationem temporis(un#
dehsec pleraque omniafub manu
mihinatafunt)haben#
dam eflofeftinatio jubet;
quae,etiamfi tnaxime obnitc#
rer, fic tarnen manüm de tabula, imperat* Tu vero qui haxle&urus fueris,ubime lapfum