• No results found

De pulvere pyrio dissertatio quam cum consensu & approbatione amplissimæ facultatis philosophicæ in regia Upsaliensi academia sub præsidio ... Joannis Bilberg pro gradu exhibet Gabriel M. Hasselbohm. In auditorio Gustav. maj. ad diem decemb. an. 1679

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "De pulvere pyrio dissertatio quam cum consensu & approbatione amplissimæ facultatis philosophicæ in regia Upsaliensi academia sub præsidio ... Joannis Bilberg pro gradu exhibet Gabriel M. Hasselbohm. In auditorio Gustav. maj. ad diem decemb. an. 1679"

Copied!
32
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

' *> -S*

B.

CD.

De

DISSHRTATIO

'.QujLm

confenfu

&

approbatione

Ampliffim^

..Facultatis

Philofophica;

In

Regia

Upfalienfi

Acådemia

Sub

?P R JE S

J D IO

Viri .

]

O

ANN

1 S

pro

Grada

Cxiv'"'Cc GABRIEL M.

In Audseotj© G oftav*

Maj# ad dicm

Deeemb* ÄD* 1679«.

(2)

S*

R.*

M/is

XEGNI^TESVECIÄL cancellario

magno

ut et WESTROGOTHTE ET DALWi judfci pkovinciali, NECNON ) ACADEMI& UPSALIENSIS CANC ELL A R 10 cels1ssimo herol

1LLVST O EXCELRISSLENTISIM SIMOfr

.COMITI AC 3 0MI.N0»

Diu

MAGNO

C

A

BRIE

LI

DE

LA

GARDIE

comiti tn

££äiöö

ET arenss5u^©5 libero baroni IN domino in

ss>?03nuöi)off/ /)dme(/

tjögmforp

& söennegarn. &c.

(3)

Celßsßme

0

?

COMES

^Doajjnc

Benigniffimc»

OBfequia

hicinter

Tibi

literas

probare

vivimus

noftra,quotquot

cupidc

certa-mus 5 verum non

omnium

ea

eft:

conditio,

ut

voti

huius

compotes

fieri

qveant.

*

Arcet

nimirum

tarn

CelfiNominis

fplendor

exiguae

fortis

homincs,&

qui

fibi

aliquid

audendum

exiftimant,

non

nifi

fubtiraide

tarnen,ad

tarn

auguftum

tribunal

accedunt.

Et

ficut

Ti

-bi

de

meliori

nota

commendari gradus

eft

e-mergere

cupientibus,qui

eos

facile

ad

quas-vis

fpes

perducit:Itahanc,

qvum

aliter

non

(4)

innotefcen-•di.

Sed quam

optandum

föret

ne

hac

au-dacia humilimae

mentis

licet

interpres,

mihi

fraudi darctur

quod

fuftineam

rudes

ac

im-politas hafce

pagellasCelfiOimoTuonomine

praTignes

reddere

:

caterum

ne

fic

qaidem

mihi

tempero,

quin

hoc faciam,

multorum

jam

edo&us

exemplis,quorum

conatus

de¬

menter

liifceptos unice

fovifti,

aditum

hunc

ad Te

nemini

pracludi:quam

gratiam

idcir-co

mihi

quoq>ingens&vixfatis

depradican-da

tua

bonitas

polliceri

jam

dudum

videtur«,

Qua

fpe fretus

ut te

Regi

noftro

Clementiili-mo,

Patria Familie

Tua

nobifq;

clientibus

quam

diutilTime feryet,DEus}calidiflimis

pre-cibus

iVoveo.

t&S \ .

JExcélh*

T.

Ittup

Upfaliac 12, Nav,

-16J9>

sHur&ilim** teaddidiflimus cliens

(5)

PR^FATIO*

T

~\Elineaturus

Pyrium

Pulverem

3

a&um

ageremfi

ejus

laudem

Dellem

pramittere;

cum communi

confenfu, vis ejus

omnes

rummachinas,in

excolendis

per

quibus

cula

prcecipua

ingenia

defudarunt

longe

fu-perare

videatur+

Qvinimocum ejus

gloria

yvix

illud

fngulareÅrchimedis

?

£5"

or

be

t

an-tum non

decantatisfimumprodigium

conferri

(6)

posßty

quo

folem

clasßs

ipfum

=-nam

devocavit»

Nec

operaduco,

alte

caujas

repeters

bujus

potisfimum

materia

exercitio

meo

ele&a,cum&

ab argumenta

elegantia

lau—

dem,

d

&

mihi

dißicultate

merito

pa--ratamjperem.

Ac

proinde

ri m.eo

fcim

L+

Bi

ßutr

a~

bunde

etiam

ß

alterutram.

^trablationem•

tria

abfoluent

capita>

Trimum

in

origmem

in-quiretvSequens conßcicndi

docebit

modum',na¬

turam

ejus

denique

ultimum

explicabit.

dum

per

legi*

L,

B.mihi

pro icurta

fiup

eile

Eti¬

le

nonminus

proc

rare,

livefuißeer

quam

veri-tatem

mVenre,

ipfe

cogita

babiia.

(7)

Demoni-C A P* {♦

;'EribminationemPulveris pyrij

non

longe

arcef-iendam effe resipfadocetjrarioquc tam

Grxci

quam latim

vocabulf

fatis

lycrfvadet»

Ac

lati

-Qumquidcin

Pulvis

noriflimse

(ignificationis

eftj

Pyr

US

v&ro 7* TO^V,ab igncj unde

7iv^Uovt7n>^'ov

&

7*T^oV,igna-rium fignificat, 8c materiam

aridam ad

aecendendum

ignemjuc ex

Grxeorum

fcriptis

Lcxicographi

fufc

De-ducunt«Quod nomen

ficuc

rem

optime

exprimit

t

ita

8cmaximc ufitatumeft* Sulphurcns

dicitur

incerdum

8c nitrofus; abiis nimirum fpecicbus quibui

conficitur*

Tortnencarms v. ab effe&u conüctum

eft

$

quod

inex-plodendis

cormcntisprimusejus

8c

prxcipuus

ufus

Et*

Ex omnibus partibus

conrfticuencibus

impofuic rci

no-men Scaliger

dumanthracotheio

ialnitrumapellar«

z. De orgine ejus non

adek>

promptum

eft certi

quid ftatucre,

turbannbus

mirehoc

in

negotio

fcripto-ribusj Major cqindem pars

conveniunc,

in

offerenda

Germanix inventionis laude,8cinhis principe*

Potyd*

Vergjde

invcnt:T<er.-lib*i Cap iv8c

Panciroll;

rerunl

dc*

per* 8c

invent*libé

8*

tit*

f8* '&

ad

ca

locacommentato*

resj

prxcipueSalmuth,qui

hane

rem

Prolixe

agens,* er¬

rateillos omnes dicit,

quialiamfovcntfcHtentiara;

Ca-meratius operum fub*

Cent*

i,

Cap*

1%>Teutontatm

in#

qttitwttlgi/atemur

inventorem,quod

ipfutu

U

Fabct

m

(8)

eebombardaadftruit; qui

nonGermanosfolum

idagn®-fccrcj Sed & GallosAnglos Italofque

ijfdem

cribuere

affirtnat ; C^uiti Sc GraecumLeonicum

Chalcondvlam,

ubi isbombardarum rnentionem facit, ne quidetn di(Ii

-mulafle refert, Cornelius Rcmpiusdc origine Sc

Ila-tuFriciae lib i. C» 2o+cum adducit Camm» oper.fubcif.

Cent*Z, Cap.2g»

Chimofco cuidam FrifonumRcgi pri¬

mära bombardam defcrt, quainfementia quoque

Mun-fterus eft*

3. Oetcrum inloco Scinvencore incer

ipfos

Ger-manos etiamdtdenfio eft. Deau&ore ficloqiiicur.Sie«

mienovitius ptief. artillj mag\HominemGermanum

profef

(lonc velCMonaehum velchymicum

Philofiphum

eufuijje

etiam

i'itlgo notum> quantumvu

ad huc id indecifum

apud/apientes

maneat* Nempe Bartoldum Suarcz nommantquos ci¬

tat Faber d. 1. Avencinus, Munfterus Sc Speelmannust

Voilius v. lib#4* inftit.orat.Cap» Sed.7. huic Con-ftantinurn Anclizen Friburgenicm addic,ucalteri pulve¬ ris, åkeri bombardae inventio adfcriberecur.

Panci-rollus contentus dixifle Germanum,nomen filet,* quod Sc illi> quos adducic Hier. Mag. rnifc. l.u

Cornazza-nus Sc Urbinas faciunt j niiiquod ille Colonicnfem

a-pellct. Immo Sc

Polydorus lib.

Z.

Cap».

ti. nomen nefciriaitj id^fro mercede

accepijje

utperpetuo

occultaretur,

ne omni temporea curiftis mort&libus male audiret; ht Ii

b*

3. Cap«ig>quod de Iis inventis agic quorum

andores

i-gnorencur : Perilli excmplo monitumy^\xiziynon temereno¬

men fuumoccultaße* Sic

quofque

Putean. declam. in

Selop. Tuquidem nefanda CMachinafacerrime inventorjn*

(9)

4*

QtÖfqäfe

hic cahåcrri

fuerit

firéhßgcr

itléfiv#

Albus, Chymicus vel Monachus, hocmodo

adinvenif-fc fcribicZeiglcrus in ilFtrftr* Germ*vir, hiftor* Cap 86«

Vuit is ( de Barcoldo i1 lo nigro Termo eft.) Trofeflfliéné

Franflflcanufy Thihflophusfurtimüs & MagU naturalis (^Me¬

tallaria, &

chymica

artinni cum ptimisfludtofit*,

cumfy ignem

longe ampliusfibi flpatium quam terrAm vindkare^ (fl mixta

corpora (ut Phyficiloqvuntur}in ignemredigtnon ignoraret,

elU are aeinumquaqut occlußtfiilphur &pulverem impojuit,

ignem% adjecit^^jupfacloolla difruptaeß> (fl fulminis infall flamma cum

fumo&flonituerupitflciebatidem

ut

eratThilofo-phus

excellens, contrariis expelh* frigidumfyac cahduminex¬ tremis

flum

me efje contraria necftie in eodem flubjeilo je

com-pati, flcque pulveris tormentarii exnitroflive Jalpetrafl juli

phure compejittonem adinvenity c arbonibm nigredinis ergo

adjettis. Nonnulli cafu referant &: in bis Polid* vcrg»

de invent*ter* lib*£,Cap.in qui cafum ita

defcribit,/*?4-tur homoyadexitium humanumnatus3 (ervajfle aliquando do

*

tni inmortariopulverem fulphureum cujufldam medicin

afaci¬

enda

cåuflaftliudfy

texiflfe

lapidcy

acinde contigijfle, ut cum

i-gtiemex (ilice prope excuteret>feintiHa nitro ceciderit/ubitofy

flamma eruperit,& lapidem inaltum tulerit♦ Et eodem

fe-rémodo ex Cormazzano Magmsnifiquod loco

fulphu«.

ris Cinnabarem &:alumcn nitro in primis

tmfcuide dis

eic in tnorcario $ tumut di&o eafu vini fentitecmed*ca* menci, Cinnabaris 6c aluminis loco, quod Chymtftam

arguic,

fulpknr

6c concufos carbones

addidiflV.hmcque

validiorem jaculationem ficri cognovifle^ Q^uo & loco

Magius llrbinam quendam notavic, quod tan tum

phuns,ntiilacn nicki mentionetn faceret» ©(tendens fine

(10)

nitro ßon efle hane

fulphuris

Tiir^ucflatuffi quo quod#

quam expcllat enüctat y

Ted

nihil praeter pingvean iLma^ leolentcm flammamalere,ejufque arripiendi caufaad*

hiberi, Coxifle mediearnentum Pincerii Epigramm*

dien: Dum parat humtwogeneri

Chymißa

mcdcUm

Sulpbura

Mulcibe

ris vi

file

mißa coquens♦

Ubi nomine felis,rutruna, quod iL felnitrum diciur>in~

teilexiffenon «ft dubiun».

5» A pletifquc fctiptoribusdeferriGermanixim

ventionem diximus; nequen« omnes faciunt* „Cicatur

Magio mifcelhlibd Cap, i8Sublaeiae quidam Epifcopus,

qui,m hbris de rebus geftis AlpdionfiXI^Caß-cllsc regis,

Africanos bombardas multis retro feculis adhibuiße in

bello aflcritj Gareiisv,hrev;luftt Hdpt Cap.5p,ut ha¬

bet Faber, Mautitcx eo it,alle.!tum,quod nuiquaman*

te quamab his adhibitasin hello Icgerir* Mariana qnu

dem has machinas confpe&as ait, in ebfidione

Algcri-zana4o.fcre annis ante navalc ad fofTas Clodias

prar.li-iim, in hello videlicct Venetotnm cum Genucnüb^s

feptime, quod incidicJn antiurn Chnfti \YJ7* de quo

fnox di&uri fumus; ied )taiix mveacum lulpicatuc,

quodvetc* annalcs pro bombardu Lambordas habsanc

( quod iL obfervavit Lipliusprafat.ad Polioret ) adeo#

que nomen ab au&oribusLongobardi^qui iL Lombar*

di, has machinas elTe fortitasfcm opinioninec ipfafenc

bombardx voxrefragatur, qux forte etiam incun^bula

fualralix dcbec j nam bombardAre eft vi iL törmentis

qvatcrc, notante Sicmienovmoptxf ad

arrill.-Magn.li-cct utra vox alterius derivatum fit non noftn eil tem¬

pons curiolius exquircrej

expediant

Uli quiin legendi?

(11)

hiftoriis Ttalo idioamate fcnpth actätem tcrunt, quos

fugere ncn potefl; altcrutriit* vocisaetas &:origofNobi$:

plane arridet compofitio illa a howbo be ardcvquam a.«

nulJo adhuc feriprore rejccmn vidi>licctvalturmslitv

io* dicat fenon andere^am psrtinaci nimis judicio af-1

feiere«,

de Vctuftiflima mentio quam inter" Europasos'

faßam reperio in Nauclcro eft, cujus verbanobis com*

modarCamm: op* fube cent* 3 G* $2,qui htijus origi-i

nem ad »nnurn 13 feculii^e refert,

quo tempore Inno^

cenrio terrio cum Tkurirrgo res erat,cujus duas fortiC

-iimas munitiones funditusm deftrexerat* Nec n* ilp

los moror qui Archimcdi adferibunt> quod legatur is>

in Plute Marcelle indriixifleplures machinas, quae im*

incnlx rnagnitudmis faxa incredibiiifragorc&c celcrita*

te in obfidentes ejacularentur* fatis utique

ex veget.«

lib4> CapviXe conftat, tantamfniflebaliftisvimy

&ful-mineumimpctum,utnoti üicominode de Iis

explicarb poffit,quidquid

fragons&;

vchementiaeArchimedis tor*>

mentis inclTe dixeritPlutaTchus* Salmonei Vetnachinaj*, quem canit Virg* Ain* 6\ flammas jovis &:fonitus ot. iympi imitantem, dmuJtisjaoi oftenta eftMnftrirnien««

tqm autem qnod ^T^AoySvidasnominat,Sc hfc oppa-;

gnatione Jotopatas ufurpatum

fcribirFlaviusJofephusJ^

nec exvchementiaquam deferibit Jofephus confirmarr

pofle

arbirror

bombardam

fuifle^quin potiusex corum,1

numero,quibuspafliin vetercs ufi func,qua!iaiimt

ttv^

ßsAcc£o^/3oa*, maehin* quae haftas,

atque alia id genns^ ,

cjaculabautur. ut paflim viderclieet apud Xcn*

Polyb*; .

aüofquc rcita&icae kriptores?

(12)

7* .Qu«nobrem neminem etiam tnoveat, quod

, $pud antiquos pyribolias mentio fepius bat 3 Nequc

enimeum pulvere Pyrio omnisignis cjaculatio ineepe«

rat, quin creber iilius ufus apud veceres quoq,- fuerit;

ut Lucanus : Jnde faus & fix*

volinh

Legimufq;

apud Dianen* Cxfarcanos comparaviße bbi vidoriam in pugna Adiaca adverfusAntonianos naviurn magnia

tudine&: apparacu longéfuperiores, ib la ignis jaculatio* ne, quod ollascarbone picequc refertas emmus rnachi-nis inijccrent: quo refpexifle quoque Vegeriiim purac

Stevec: dum faciera navalis pugnx deferibit lib# 4, C* 44. Oieo inccndiario , ftuppa iulphurc bitumine

obvoiuta:.. éc ardentes fagittse, per baliftas in

hofbea«

raus navium alyeos infiguntur, inunccaq» cera 8z pice

8z rebna tabulas toc fomends ignium repen ce

fuccen-dunt. Meminic 8z idem Veget: hujus libri Cap, ig« Malcolorum 8z Phalaricarum ignea ucrumq; tela, quorum illos cx Annm« Mareell^hift, lib^ C* 13. has y.

ex LiviiHb; 30. peces,

quse balliftis cjaculari ibidem docec Vcgett Malleosquoque apud Nont Marccllum

habemuSj^Wfint mdntpuli fpxrtei pice conteftiy quiincenfi

Äut inmures aut in tefludwesjdeiuntur* Fruftra icaque Tu¬

rnus, fi de hoc pulvere explicarc velimus, ubicunq,- vel

emifTus ignis vel edicus

frågor

apud Audores

occuc-rit 3 aede igne quidem ex his qua: dida funr,

cnanifc-ftumeiFc arbkror3 de fragorc verofacilc conftabit,fiil#

losevoivemus qui de veterum machinis aliqua

edide-runt* Lipfius lib.^de milk: Roirkfundis veterum ma*

jorem,autcerce nonminorem vim,quam noftris fclopc*

tis, tribuit* unde queque plumbeam

(13)

recurfu dixit Lucr* Hb. 6* Scd ncc vcrißmile éft, de

ipulvere pyno

Jocutum

Schvtarum

Regem,

quem tra# duDt ad vexcrem 5ftgypti fcritfilfc, Partes frefgods va#

rfis inftar tonitru

hoflesprocubferrre

ccnfvefle.

Nimis

fåne alra repetitio, ut tanto temporis fpatio non dilit gennus ejuscura gereretur, quam ut

collapl'am,

cre#

rderemus fcculo demurn 14« revjxitfe,

g* 'Naucleri hdem, spud qticrn

vttustiffimam

mentionemextare diximus,aliquatcnus

üroiatCrahtziu^,

tit cd apudCamm* op* fubq* 3z.qui

ejufdcm fecuiian#

Do go. occifum bombardx ictu Civriftophonim Dano# rum Regem fcribit i hinc, cum

Alfazirås

oblidcret

Alphonfus An, 1340* Sc decenmo

circiter

poft

luérunt

inmari Danico adhibitx ut ex Achiliis Caftari medfci

ad Munftérum Fpiftola conftarc d? !♦ docet Faber. Ad#

tfitq,* idetnPauloLangio in

Chronica ad

annum

1360,,

notatum, cöndagraHe Confiftorium Lybecence, ne¬

gligentia eorum qui pulveren« pro

bombardis confici#

ebant* Tum demum 17. annis poft

commiffum

eftil-lud ad Ciodias prxiium,cui Scriptores

plerique vendi#

tant, primum pulveris 11fum ,* qui otnnes qvam

Faffi

fint, vcl unus Petrarcha fatis confirmat qui dicm obiit

ante profligatos ad di&as

FofTas

Genucnics Sc

hujus

ta# men pulveris mcminit vid*Mag:

Mifc*

i*

Addo

huic

Sc amplfus rerum vcnctarum

bcriptörem

FdeHilimum

JoanntmBaptiftam Verum,

quitotum

iliud

negotium

h s -verbis exprimit : Magnam interea ad

Vi&öriåm

(pem, Sc momentum

attulit

Joannes

Barbadicits,

qui

o#

mniutn primus hornbile Sc

admirandum

in

aquis

fpe-cimcn bäligcrandi e^hibuic atneis tormentis quas

(14)

go bombardas dicunt* Eorum ufus jam aiuea rcper*

tus ad tutanda

quatiendaque

ignitis glandibus

mxnia

plurimumtunc Venetos juvit, Quo circa

nonfinecau-fa quis arbitrari pottet dluturnioris aevi hane arrem cO

fe, quam ut ad ea tempora, quibus yulgo uun.c adlcrir

bitur reftringi pottlt, Parum, afieft

qvi ft ettet coajc*

&urxlocus illis temporibqs acceptam reierrem

qqpruqj

perirre audores : rEgre ctcnim

in.obfeurodatuifietm-ventor fi &C tunc flomiflet hiftoria*

Quamquam zp teiri non iüico tamcelebrcm evatttte

exiftimandum efh

fed paulatim &£ fen (im crcvittc, concentis diu hominis-bus, fveta tormenta, qux expeditius regebam,

traeUrt^

Cui fententia? faventem etiam Magium invetuo. mf?

ftell i:i.*.

9. Confalvus Mendoia, MafFéjus plurimi ro

rum Indicarum fcriptorcs,de quibus

vid SalmutfnFab*

&; CammtaChirienh.bus huncpulvercm prijmum

invem

tum ette afteruntg

atquc ctiam reperiri apud eos ma>

gnamvim tormentorum indeque proeul dubio ab iis haneartem in noftrum orbem pcrvenifle» Cui

opinio-ni non exiguam cpnciiiat

fidemmagnus

iile diflinfus fcriptorum, in determjnando apud Europxos

huiusin*

venti loco* tempore Sc au&ore. Ft

prxtcrea fvadere

videtur intcralia id ipfum fciicitas ejus

regionis,utqux

eum aliis mineralibus, tum

maximefuJphure

atqneni¬

tro abundat, ficut prxter alios

qui dc illa regionc

ali-qpid literis confignarnnt, nos docet Kirch,in fua Chi*

na ac proindecum

ingenio admodum polleantincoixf

ad quaqf artes dextcrrime excoiendas, nihil miruen fi

totretro fcculis ob aliastanto operc iandati, eti*mia

(15)

pu!veris pyri'i

noticiam

per

venire

pntöcrurrt;

Kam

fi

vciiim cft, illosmulcis ante ChnTiumnatum annis Ma*

gneten & Buflblam, papyrtim &c atramentum

habuifle

pnucLsquc poft natum Ch*

typographiam aliaqua

quae

fibi huropannon nifi iub novi {limfs fcculis vcndicant

hand credibilc eft vifcera terrse fcrutantes, inineraliutn

naturam ac mjxtionera diu Jatere potuifle* Videattvr

fpecimen hiftoricum

Joh*Web4

Angli, qui

illis

una eum

puiveris rormentarii mventione,

hsec omnia

&

ädanon

tninora adfcribit* Sed nec hoc pcaererciindum eft quod Kirkerus ipfe, patri# (ux licet inventionem

tribuar

in

Mund* fuo fubcerr: atqve ibi hidoriam

quandam

refe¬

rat, quomödo ille fsepc nominarus Svartz

hocinvento

publice

lnnotiiifibt

fic

tarnen vi veritatis

aclus,

poftea

cum Chinenfia monumenta iliuüraret,non dubitatC

hi-nenfibus hane laudem reh'nqverC* Verba fic habend

herum fyriifulveris inventio quam prtmum antenos

in China detotfam fnijfe, negare non

pejfum

, cum patrnm

nofiromtn teflimonio in variis imperii

frovinciis

tngentis

magnitudtnu torment&y

petijfmum

Nanktni

ab

immemora-bili temporefit

fa

Je

vidijfe

memorent*

io. Ve rum cnimveto fi vel maxitne,neqvehoc fidelii*

ftoriarncq,-alterumfatis

praégnantibus

rationibus

evinci

poflet^ mndum ramen

video

qvamodo pofteritati

tam

firmam aflertionetn fuam prsebenc Faber &

Salmilth,

ut tam alto fuperciho qui

di

ver

fa

m

foveni

Sen

ten

dam

contemni ab iis> reiieiqve mefeafttur«

Certcenirnhic,

concen<us irrtfulc &: pari eum Vakurii

fide

eoslocafic}

ac lccuco phne rtarterrc* qvafi impetare atiimis poffet,

&. non pouus rauombus allicienda

fides

noßra

in

his

(16)

tali-talibus cfTcc i Faber uc ogganicnces contra German!

am plane Sc plene refclleret.

Trigautium adferr

ve-rum vfreor ut pcrflit unius filenrium aflerrionem

mui-rprum.Sc fidem debilicare, Ajentifalrem qvam

taccn-ti ürrrtior bdes cft habenda, cum diffimuiacio facilio-r

fu hiftprico q vam fimulario« Non una cft reticentias

caufa J qvxdam obiivione tranfcuiuur $ alia amicitia

pro nut : multa opprirriic invidia 5 ^&.confcrvandx &

dei cura rnultisfiieatium indicit, ne afferentes

cujus

illis non praba elf cognirio, male co 11fultum fibi ar*

bicrentur, dum, prxftare prohationem qvas ajenti\n.~ eumbic non po(Tunu Poffec horum aliquid

meutern

Riccii feu Trigauti obfeifÜTe j fed quid

tangieret

Ma-fFejum &:;tel;qvos cum eo facientesj qu as illis amicitia

cum GhinendbuSjv qvae, in Europam invidia ? vix

ve-ri/lmilc,

ut pro excraneis contra vetitatem agi fe

paté-r£ntur, Ci vero pro ea etiam contra patriam laboraf.

dent,. houefta caufa futura effet J Ncc. magis tunbat

va-Jignandus (qvem idem Faberadducit) quod Indos ac*

eepilTe felopeta a Ltditanis dicau

Bombardanmvmi-norum Sc manualium genus ed,

qyx felopeta appclla?

mus, qvid vetat habuilTe majores licet minoxum

for-rnam 5c ufum ab aliis didieerinu. Neqve enim hodic Germania ornnes modos traåandi pulverte docec

j

quod &a circurajacentibus ipfa regnis dtfciu Anpropres

rea eripienda.ipfilaus invemionis cd»

f^uodactiaet ad Pancirollum, qvi rem ita auda&er affirmar, ut fibi jam

diu fatis notans pcrfpe&amqve, vcllem

idonees nomi; naflec fciiptores unde ca

acecperat, cum nec Polydo-xus uee

Magius qvos.indffcnfo pedc

feqvi poflis, ad*

(17)

ferant/ Folydori«nkn äffercio ttaditioninincuf,

Mar'-gius veroCörnazzanum & urbinam quos nominac» ili

lum pudendi

Idiocifmi>huneapcrti

mendacii infimular;-Hic habes I# By varias variorum fententias, qvid

a-lii, quidqve nos fuper hac controverfia cenfeamus $'

q^ibus quam £d-cm adhiberc velis tuum ufqve libcrri*

mum Judicium efto^cunvhac feftinarione non licuerif>

m.>his are* ntiorrbns e(Tev Deeasterohoc usico lolum

conctnti funus dedsOc anfam ad hanc rem fpc&antia»

fublmuori acuminepraeditis* accuratius

dnveftigandi«

GÄP. ir;

I»|

N

hoc

capi'fe

fecundo

confc&ioncm

pulvcris

pro-^roittebamtis; a-d quam pnufquam nos accingimus-de partibuspauca

cenleiwusprjelibanda*

Simtca

com-munirer tres tanrumjfulphur,mcrum 6c carboncs^ ab iis

autetn qui pnlverem coloråttim vel mutumconficer«

volunt, aliasfpeciesinfuper adhiberi necefle eftfde qua»

re paucis infra* Sulphur accnmmodatius nobiscffecc^

rimus,(i abomninoxia pingvedincatque fordibus lihev

rcmus _quam pofllimus oprime« Qxiod fa&u facilc

e(E,

dum abigni lento?in vafcuio vcl agaeo vel fi&ili lique*

fadum, per Jintcam telam dupJicatam in aJiud vas itru

Hiititur> puriflimumtiinc tranfmeat, pinsvedo &

foe-ces adhxrcnt iinteg.Qui

JiqueTa&o

lulphuri ihKnT->

dunt aliquid argcnti vivi apprimie fe probans Siemie^

aoviczia qui jilud exinde confortari &•volatilms eva*

dere putac* Sed darificatione hac non indigetexiplo

metailo ftilians fuJphur* ut pote parum noxix

(18)

dinls 6c materi« fordidxeontinens.

i* Nitrum ab Asgvptia regione Nitria diåiim, ex

Hi^ron: ad Prov«i$# io«notatKirch* Mund» fubtjib^

Cap« i. inqua regione magnus hujus eft

pro-ventus. 1* viguv alü, quod abiuendi purgandiqj

habeant facultatem- Salpctrar vero(quod 6c fpuffia ni*

tri 6c optimumperfeftiIiimumquc cenfetur) indc dich

tur,(fued hxretjrtifibus quihiu

infoUtur,

Seal« Ex617104/ »£.

paul© aliterex Serapione Sfetii. Jib«2« Cap. i4 quod mit

neras nitri fuerint communis falisfimiies in quibusinftar

petras congclatentur aquat &c

indc

lal petrofum 6c

lal-petrx ciTe Florem muranum appeliant, quam

é

muris

vetuftis humidirati expoiitis, ut lunc cell# vinarix, ali#

aque loca depreffa, deradunt} ubi albicantis inflar

pru-Htx, aut cattdidißimx fatinae parictes tegit. Cxtcrutn

nitrum a locis ubi inveniebarur, in Artrféniacuitt,

Afti-canum, Pomanum 6c Aigyptiacnm diflingvitur,ut vi«

dere eft apudSiem, artilh Mag. 2. r.qui Vitruvium

Ari-fto&demyOiofcoridern ÖcScnecamprofe cirar^Sed6cha#

betmufra ddjlitro Plin.hb.p« O io«qbi 6c alijs locis in*

venirimemorat AtqueethmT cophraftüm citat,qnc?

minus de vetuftatje dubifemn> ; licet finc qvi

ebnten-dunt alius generisiliud finde \ ab hec noft o qvod arte

confieimus longc diverium j quamqvam nec apud

ve-tdres omne nativum erat, nam ex qvercu f>6iicatum

Phn« Joe, cit« dicic« Kirch« ittund» fubt. Irb«6« fech Z,

Cap# r4 falem petrae

nodrum

cum antiqvo

etfentueun-dem, folis accidenubus diflfidcrc putac \ Siemienovftu

us unum eundemqve, vel ii non proxime tarnen refer* se vetertim atbitratur« Scd, aon elt noftrum pantas

(19)

com-ponere

Jites»,

Ncqve

eciam

hoc

ad inftitucum noftrum

percmcre

poteft.

Ciererum

pro

antiquitate

fallsnoftri

pugnat

jntet

alia*

haec ratio

>

qvod illi

qvi

nunc

profe-qvuntur

Iaudibus

vcl

convitiis

&

execrationibus

pro*

fcindunt inventorem pulveris

pyrii

5

in

eum

pocius

en* e<*mia fua vcl convitia evomerent,

qui

novam

fpeciem

falis nitri invcnerat, qvara qui

fulphuris, nicri 8c

car-boniun compofitionrm commentus

eft4 Salrem

viden-tur uccrqve

parilem

operam

ad

generis

huc

mani cxcirpationem ur

fic

parilia

vota

mercrencur.

Pol*

fe dici, non difliteor, pro

iis

qvi

diverfuacem

urgent |

qvodiudquam

ab

Hiftoricis

latiftif legarur

adhibitum

i Romanis in

conficiendisignibus,

arcificialibus

f

cum

ramen faepius enumeteutur

fulphur,

bicumen,

pix,cefi*

na, thus, ftuppa Sc «jus

gencris

aha». Verum

ncfcie-rinc uti Romani, an caucum

iis

ae

tirtutem

prodcrenr,

nonfacile

expediojnter

fpeeies

tarneniguisGraeci

fuiffe

ieftis Scaliger

eft»

Excr,

3; Verum ur a

bono

&c

perfe&o

imperfc&um

5c

tmpurum

fecerni

poflit, boniratis

figna

cxSiem,

exfsri-

MÅi

bo» Si incenfum nitrum

fccerit

c

lar

am

flammarn, lon

gam

é? in fhtrmos r

adias

dijfart

it

am

,fundum

verotabuU

reman-ferit

nmndumy

arfiritß,

pyrt

carbams mode,

fine

smni

frnma

é*crepitu

horrido

\convementi

j

pur

gotum

bene

&

perfeänm

ejfe conjeftßram

xapere

poffis*.

Quod

fi

minus

purum

fuille

intejlexens,

en

nbi

pingandi

moduro ab

nllr^JU

ci>demau&ore» Imponatur

falnim

m

vM.diqvod

suprc

^

um yelferreum aut

fiUilcvitremm

&

tgm

vafijubpeftte

perfvo

fiiitos

gradas autto

exuratm

dwec

fal

liqvefiat

érfervendo

b

ull

fat.

Um

fummr

attqvod

(ulphurn

(20)

N

&wi$

fubtilißtme

pulvertfittty & ßlinifroliqvofatfo

inffer*

-jgAtttVj Concipiet

Jubito fléimmam

& quicquid pingvedints&

noxit terreßrisftlis nwftsjficienter

purgatu*flnitri kabuerity

xexuret & multum xUrificAbity injetfig

antemfetlphuris,aliqM-tiei tteraripeterit* JPcgficirur idipfum alias

vulgari mo^

do i ollaeiimul cum nitro aqva indiciir, ac fimul

per horulam eoqvuntur $ po&qiiam autem aqva

frigefa&a

-fuerit, puriffiraum nimim ad lacera fundura

lubß-'det, &C mox, aqua effufa, iode coitigicur*

4» Carbones cx omni ligno eqvidcm prxparafi

,

poflencad

pulvcris ufutn : verumnon ornniura nacura

xqvc iiuic mixcioni conducic $ qvi cnim cxrdsms-afpe«

' ris aiu reflnoßs arboribus

colbgtinrur, vcl non cedunc parciculisreliqvis ♦ et iccirco cum iis ditficdius uniun*

tur, vel Scinciilas immiccere faciunc pulyerem, ctiamfi .

impigcrrimo labore cereretur* (puatnobpem optimi cenfentiir qvi ex corylo vel ^bv^^Hisve levibus acmol-lioribus arbonbus conficiuntur, In

praparandis au^ Jtem cumprimis

daqda

eit

opcra,ntantequaQi ignes (übt

it -das

lignis

;

Siccencur,

decorcicentur, parcesqve

nodo-r" t1

atqve ctiam ramurqili, (1 qui

fuerinCx-amputenrur^

(aiiqvi eriam meduilam, refcindunt tamquam inutilcm)

Tum lignis ita.apcatis, ftrues perpéndicufäris

flat dolo

vel fi placet etiam parallelam facére

polfisdccuflatitn

in ordinc i la ponendo ,* mox Aibdiro igne,

qvando

dlrues in flagrantes carbones loluta fuerit,

tantum are-nx iojiriacuFr,

qvantum ad obtegendum Caibones (atis

cft, veletiam linceo aqua madefa&o extingvimcur*

Ac-«qvc ita parcs funt operi, modo ne ita fubito adhibe-anturut aqv?c qvod adhtic eporiVejrrsnon

evaporaverat,

(21)

J

-impediat qvo minus tuto

ad

libram

omnia

miTcerc

atq*

examinarepoflis. AJios modlos

referunc

Pyrocechnici

qvos nunc profcrrc ncq$ liccc neqvc libec.

Hoc modo levirer adumbratis ingredicntibus

(ut cum attificibus loqvarrmr) reftac ut dicanuis

mo-dum ea unicndi, utqvc cxindc pulvcris huius varietau tem haurire poflimüs. Nam non unius generis pulvis

cohficicndus eft.verum aliusalio vehementior pro ma*

gnitudinc bombardarumqvibus deftinatur. Ncc enita

tam vehemeas parandus tormencis iliis

grandibus

quam

manualibus j Sc intcr hos quoqj diftin&io cft. vcgctio-rcm minores fibi vindicanr, qvod nempe minoris copiae

capaccs func♦ h itaq; onerarcfclopeta vcllcs eo pulvere

quod cormcncis deftinatum

eft,

nonvalerct

glandularii

ad metam fcrre,niß duplicarespondus vel alia portions

augeresjquamqvam Sclicquoq; inccrcum

eft

annon

co-namentuumireitum fecerit. Si vero fortiffimopulvere

tormen«majoraoncrarcs, illico rumperentur. Itaqve

pro ttibus bombardarum gencribus, eres

diverfas

mixtum

rar fpccics tibi, L B. ex Scireh. Sc Sicna*

liftimus. Mi«

turar pulveris ad Tormenca maiora.

fSalisnitri lb. 100.

fSalis nicri

l.<Sulphuris lb.Z$.

i^Stilphuris

»ri.um lb if.

l

'.arbonum

Mixtur« pulverii-ld Mufqvctas rulgo

i^ahs nitri lb. ioo. /balis uitri i. ( Liiphuris lb. i8,

i!

Nulphuris

Carbonum lb. 10. \Carbonum

Mixturse pro minoribu8 fdopetis:

ib.ioo. realis nitri

Ib. u.

tJSulphuris

lb. roo«. Ib.fco* lb. 14» lb. loa# lb. i£. Ib.

fczt

[Sali?

Sulphuris

ni u

Caibonum lb. ij.

(Carbonum

lb. loö« lb. io. lb, J. / Coä-I

JC&

f

33

til

f»:

(22)

6* Confieiendi autem his modus ciK Sumenda

portiocujulq} fpeciei,quatii

exhibitahic

tabella

monftrat

Sc poftquam fingulas in morurio pulfaveras, per cri~

ferum du&as mifce ? tum aquam fuper infundevel

ace-tum forte , ut melius pinfi poilic j quando fads eti

pui-fatum (id enim vides fi pauca é roortario exiraas,inde*

que cum fulphur minurum, nicri nihil appareat, tum

fatis trutinatum exiftima) crtbrato cribro; atque in rhortarium iterum miete, Sc quod p^r cribrum ire non

poterat Se illud quod inflar färing deciderat,

rurfum-que pinfe Sc cribra donec quidquam fupetiit- Qm

pulvis bambardis manuahbus confteitur eandem ra*

tionem habet, nih quod curiofius pulverifatur, Sc

cri-bratur faepius ante mixtionem, hiirne&aturque

vela-ceto vel oleo falis nutrij tumque demum fatis piflus

ereditur* cum nec nitri nec fulphuris quidquam appa*

reatjfed cundlanigra#Et rurfum cumgranulanturdenhus adhibcas cribrum quam quo prior pulvis granulabacur»

addo-Sicmienovitzii modum, quem totidem«

ver-bis exferipft Kirch: tMixtumpulverum adtormenta &

fclopeta majora inter

pinfendum

velfimpltciaqua tantum vd aeepo velurinavel vino adufio humeföari dr infpergi pojfit^

fin autem adfelopetaminora fortiorem d* vegetiorem exopta -mm, fiperiores dua mixtura velJeqventi liquore, velaqua

ex carticihm malörum aurantiorum d* citrinorum vel limo -niorum recentjum chjrmcis organis diftillata fepimhumefåen* turfinfintur% per horas deni% in mwutiffima

grann

granulentur♦ Defcribic adhuc idem alium raodum Ko*

zaehis uhtatum.imponunc Nitri fulphuris &6arbonurn

cmas

fingularcs

portioncs in fiftileoj ollam, Sc

(23)

füfa aqva

dulci

igni lente perceqvunc

duarum

triumvc

horarum fpatio donecaqva cvaporec,

6c

materia

fpifli-or

dcnöorq;cvadar*

Hanc

poftea

cx

olJa

cxcradam,

paululumq; in

lole

vci

calido

hypocaufto

hccatam,

per

fctaceum cribrumtranfmillam in

minuuffima

grana

re-ducunt, Aiii auccm in freciji

captuaculo

auc

catino

vcl fuper

lapide

piano 6c

polito,

rnaceriam

pulveri pyrio

i conficiendodeftinata

fubtihflTime

tcrunc

6c

ineorporants

ac denique

humofadam

granulanr,

Addi

poflet

quo-modo ruftici noftri hanc arccm

foio

ufu

edodi>

gnavi*

ter exerccanc, Ted qvoniam neminem

hoc

laccre

puto

J

amplius

hifee

nolo

immororaru

7+ Mentionem

feeimus

in

fuperieribus

pulveris

colorati, atq,* ctiam muri $ verum

ficut

ejus

ufus

non

adeo créber.efi:, confulco

illum

omiteere

poflum*

Mo-nendum tarnen in colorato,

locum

carbonis

occuparc

lignum

piicridum

^papyrum

combuftam

6c

in

pulverem

comminutam $

mcdullamfambuci

,•

corticem

eannabi;

Croci fylveftris

pulverifati

cum

vino

adufto

j

aut

alias

fpecics qvas

adducic

nobis

faepe

nominatus

Sicm:

un

a

cum earum mixtura ad

Iibram

exprefla*

De

pulvere

muto multa finguntur, qvae

nufquam

fidem

merentur

apud

eruditos*

Q^ocircamixtioncm

ejus

lubens

prse*

tereo 6c operationcs

qvi

hasc

cognofcere

völet,

difeec

plura

h

fupra

citatis

6c

hoc

amplius

apud

Portam

alio

t

que Magiae 6c

Pyroteehnicae

feriptores

lnvcnier,

8. Confedojuxta praeeepta

praecedentia

pulvere,

reftat examen ejus, 6c an

defiderio

noftro

rcgulisq;

ar-tjs per omnia

refpondeac»

Infticuitur

hoc

per

mftru-menca ad id elaborata, qv#

indicant

differcnciam

eins

(24)

in partibus exiguis» Verum cum vulgo ralia

ignoren*

tur ab arcis inexpertis, aliqvali cognicione

opus etat ad

hoc ipfumindaganducn* Solcnt

ltaqvd tripiici modo

bonicatcm pulveris experiri vifiti tuffu 6c

igne ut habet

Siemj addo ego 6c guftul Nam ccrtihimum cd

puive-rem ex optimis fpccicbus. ciaboratum exade, aJium

reddere faporem, atqr cum, qvi vel minus elaboratus

eft, aut partibus non fatis clarihcatis conftat» Sed tn«

ipfc de mso guftn jadicarc tantum poflum,* quod

6c„video unumqvemqve facerc de fiio-j non aüis hade*

nus qvid prxfcribere qvod fenfus ejiddém limiJiter

veat« Per vifutn.6c ta&um certa quidem etiam Tunt

indicia, ionge certilTimum autem eft per ignem> heut

jam omnibus notum eft, ex velociftima flamma, ibnitu brevifed arguto 6c forti, fumo admodum albo> claro,,

6c fpiris in fe invicem redeuntibus*

per aera

diffun-dcntc* Poft deflagrationetn deinde hvc in tabula, hve

manu, vel alibi ht combuftus, fatis rnanifefta fc pro*

dünt indicia exccfTus vel dcfe&us aiicixius fpecici, aiiu

rc&e fefe habcat«.

C AP* IUI,

Ii

pRsemiflis

jam

de pulveris «täte &:

conficiéndimo«-*■

do, pauca de ejus natura ftmt fubijcienda ur con-ftemobis ratio acutiftimi foni,

motufqvc vehementis-fitni> &.quodnam ht cuiufqve Ipecrci opus

poftquamin*

unum corpus coalucrant*. Pt primum

quidem non fa^

tisintellexifle ufumcarbonumin pulvere

Zciglcrumap-jgar.ct j,dum nigredinis.caufa adjc&os efte dick i

(25)

eulum fånequo

et

nuHa cogente caufa talcm rcdderent

qui inficerct utentes, (i par illieffe&us cfTet ablqvecar»

bonuin nigredine : certe

propter eandcm caufam,Tu*

rcas, qvi munditici valde Audcnf, a pulvere hoc etiam

diu abftincbant, ut ßusbcqvius Epiit» 5. tcfUtur*

Ali-um longe, prseftant ufum carbones,

tamqve

nccetfari-um, ut fi finc iliis conficerexur pulvis inqenderetur quir

demSed extingveretur fua fp

ontc anteqvam totUm

confumpfiflct. Notum enim eff carbones cito ignefce*

rc quod in ipfis muJti fint pori

atqvc du&us qvi vel re*

manet adhuc ex ligflo vel poA humidam cxhalationem

fiimi apcrtfores fa&i funt, multiplicibus ramis intcrfe

qyaficonnedUintur, arreptuinqve celerrirne ignem diu

eonfcrvantpraecipue fi vento agiteturj fulphur verofa*

cilc inflammari fi ignis contingat > fed & flammans

a

vento facilc extingvi poflc : eonftat enim

cx fuccis a*

cribus, atqve ad naturam olcarum accedit, indequc

ra-mulis iftiusmodi invoiutum inflammabilc redditur $

nacn meatus ifti inter ramulos reli&i igni pcrvii funt?

non tarnen tam fubito toturn inflammari potefi:, aut di*

verfas circa ft exiftentespartieulas pellere* Jam

quoq,

fciendum eft fajnitrum incenfum folvi in ventofam

ex-halationcm & i flamma facilinieinccndh Ejus enim natura fere reprasfentat faletxi communem,

qvi rigidas &oblongas habet partieulas,unde ille fummo vafis in-natat : nitrum vero propter earn caufam latenbus

ad-hasret, quod fuae partes potius in eonum

quam

Cylin-drum vergunt, ac proindc grävitate bafis deorfum

fe-runtur* Sic itaqve cum admodum*. folidoe fint*

plus

fpauum^cccupant

motse qvam qvicfcentev Iraqj hae

(26)

•tres partes

junftim iliam

cxpediiint

operam qvam

å

pulvere

defideramus» Sulp

hur arripit

fl

ammam

laiem»

qvc nitri acccndit, qvi fal

mox-vch-cmentiflime

motus dbfeito opprimerct fulphuris Hammarn ante

conlumpti*

onem totius pulvcris, niflconrinuo carbones igniti,ex?

tindam a Nitro rcdolctent fulphuri fiammam j nam horum igncm adeo non cxtingvia

flatu

ut etiam augcj? atur jam didum cft» Si qvis ideo voluerit coöflcere

pulverem abfqvc* eatbonibus, tam cito

extingveretur

^qvam flammam arripcret, majore parte

pul

veris

inta*

<da } fl vero aliqvis extcrmitiarec (ulphur, non

poflct

is pulvk inccndi» <Sinc falenitro

autem-nullam

omnino

habere expiodendivim, jam ante a Magio contra

urbi*

nam notatum efl: fnamqve fl eo onerarentur torroenta,

.nepaleasqviacm,nedum fcrreos globos expellerent». i» Una itaquefpecies akerius defedum

fupplet-

$

fulphur arripit flammam:

acccndunt foventquc

carbo¬

nes : expiodendi maxima vis in nitro

fita efl:»

Vis

&

. poteftus cjicicndi, cuntaquc obvia

prefternendi, jam

notiora flinttot miliium hominumurbiumqfftragc,qua

;utopus flt de iis agere ,* de tanitru, quam

dhid

iongif-fime audiatur pauca excmpla quae ex variis audoribus

Cam: optfub: collegit, enumcrarevolo»

Cent»

i, Cap 77»

.narrat inMelitenflobfldione auditumfragorem in ipfara

-ufque Siciliamå: Gent»3» Gap» 81» Anno1558. in

Caleta*

.na ©bfldione fragorem auditum Antverpiam

ufquc

,

quod terrae intervallum 33, miliaria germanorum vuh gatiora compleditur; &: quo fides huic

fit,

fu-bjungit&C

aliud, qvodin Mediomatricum oppugnatiorieTonitrua

(27)

germa-ni#, qua?quinta

fere*

parte

excedummiliäria infcrioriar

Germania diftat« Glare auditafuiflc* Et ne hoc fidem <

cxccdatj en'tibialiud cxcmplum ejufdcmau&onsa prasr,

Jio navali ad Naupa&um intet Turcas 6c

Chriftianos-comini flum An, 1572 i^duditws cnim inqvic (ab incojis

montium Tirolenfum) quamdiu prakum illud in rnari

du-raret,frågor

b

orren

duo

in aére

baud fern

ac tonitrua magno\

cum pavore

bominum

,

nefcienttum

quid fereno ccelo

accide*-rtt. ffvuwcfepr&fecio- ifiius lociin

con*vdk

habit

anti

feqven-ti diehoc indicajfent t notatum deineeps efl circa

tllud ipfum

-temptts id

accidiffe

quopugna

celebris illa navalk

commijjk ef*

Hane eile (alis nitri vim fcicndum eft, non vero

ut Cordanusiquicavcrnulis

eaminefle

falis nitri putat$<

ob quam caufain etiamScaligeromerito

vapulat^ncmpe

venit isfonitus ex complofione aéris,

quqd

cum ex qvo-vis alio fono taeile conftat: tum prxcipucexillo qui

in tor mentis ilJis pneumaticis percipiiur» Neque enirru

foliuseftfalis nitri; ita cnim incenfum in bombarda abfqf

cseterisfpccicbuseundem emitteretj

quod

tarnen-non*

Jicri admodum eft manifeftum, fed omnium ipecieruoi

fimul motarura ca vis eft} ficutcx {ingularum natura&&

proprietatc iuperius annotata

hand

difficulter deduel

poreft.

Quem

effe&um

folas

extra

mixtionem

datur«*

cflcnt anteaobfervavimus»jamverocumper exquifitiflw

mam miftioneni itaearum partes interfe

implicatasfint,

ut nifimaxima vi nan poflint fegregari

\

cui rei ornnino

necefTariuscrichumoraliquis, qui fuiphuris ae nitri par* ticulas, meatusilios carbonis laciifimos ingrefliis5 ramo^ £5 illius fiexibus aréhus conftringi

faceret

6cinvolyj, ni¬ tri partes quae unac

ppit alias

ordine

incenduncur

dumt

(28)

Ii«-rcliqva materia

liberatx fimtthic

fimul Se quafi in

mo-tacnro plurima: acccnJuncur^ (eonftat caim torum

a-cetvum pulveris qvafi uno enomento accends) qua!

fi-eat admodum folida: func,&:idcirco tuajus fpauum alias

qvoqvc rcqvirunt ad motus fuos cxeqvendosmunc quö

fe Jibcrcnt enexibus carboilis qvibus implicatac funt ve-hementi motu opus habent ad vincula illa quibus con* tinencur ddrumpenda, Quamobrem ar&ufimo locö

claufa hare materia, ficutin canna bonibarda?, non

po-teft: non propter hune fpecierum diverfum motum erumpere } idq; (i non licet viaordinaria; bombardam

etiam confringcndo, aliam fibi qv^cere: atq^ita ingen-ti cum fragore egrediens circumvicuias pellicaéris par¬

tes, Sc fonitus cdit ; Ex adverfo autem in libcro loco

incenfe, fati* fpatiiHabet ad erttrnpcnduii] finc frågo¬

rs eciamfi in maximacopia adeflet* Non tarnen

diffi-tendum cum aliqucm lonuen fic quoque redditurum J

atqvceofane majorem quocxa&ius pulvis fucru

elabo-ratusfille camen cum altcro non eft componcndus, tibi

anguftiäloci ccleritas morus compenfac,c£vod vel hinc

maximc Iiquet > cum pulvis in libcro fpacio incendicur

tenuem illurn quem reddit fooum etiam min de,fi ad¬

modum intcr fcdifperfus Jaceac; Contra a, qvo aptius

in cumulum redegeris comagisadknfum iilum augcbitC

Qux ratio quoqve eft qvod m maxima copic majorem

{onicum qvam in minori fieri contingit* Nanv ubi

plu-ra lunc granafcinviecm prtfmentia &c qvac

prxtcrcafin-gula vim fuam fortircr declarant*

4* Hinc ratio reddi potcft, qvare granulatus pul* 'vis plus viriwm babcat qvam in pollincm rsda^us»

(29)

Quaeftioncm

hane

ciiju fis nztutx fesß

tarcTitw*

proponic Sicmienoviniis > atqvc ic ex praxi

habere

ait,quod in rormentisbcilieis,fipiftillotormencanoitaeo#

gåturcalceturq; ut grana amütat

fkjtqjplane

communis,-vim ctiam ejicrendi globi eam amietete quam h'abuiÖct

fi non fuiflec coadus ,* adeoq} vix abquando cx oii

fr-cro tormenri gioburn expuJiirc» Comparatq; hane a*

ftionem enm eius pulvetis, qui madefactus vim

expirl-tncem penitasamific, &c tantum

finfc

viribus ftagrac sc

incenditut« Putat laudacus audoi ignem, lioe in

ncgo-tio, quamvis iuter elemenca fubtilifiknus fit, non

pol-fe tam fubico permeare corpus tam folidum, arq: jam

hacc coa&a in unum materia efle videtur» Atqj

ideofi-quidem vis pulveris fica eft in eo ut momento ornnis

materia incendatur; hie vero cum nuila fint fpatia

va-caainter pulverisgrana perquaeignis

ferripo{fic,per

par#

tes ignem puiverem confumpturum,

adcoqj

vim luam

amißurum» Vcrumquicquid de eo eft, cercumeft puP

verisgrana integra plus virium habere quam contufa

a-lias obtationes» Quamquam enim quafi in mnmcntö fir quod ignis

fuperficiem

grani tångens,

illud accenfdic

i

non ramen co ipfo illico totum diflolvit, Granu m enim

quodex di&is fpeciebus

eftcompofuum,non difrumpicur

ancequamnitriparticulx caeceris

involutseab iifdem

exa-gitari coepcrunr, 6c

fic huc illueq,* in ipio

granö mover

rr,(ed nexibus carbonis libcrare, atqj etiam totum gra?

num confringcre. Htficut carbonis

reMentia

motu*

celeritatcm mnitrovalde adauget: itaubi plures

parti-cutc.ifruno granö junguntur,majori unaquätq*, ni(u

Te

hinc cxpedire allaborat j atqj ita

ab

omnibus latcri-bus granifortiter vim

fuam

exferir«

(30)

$é Non cfl: tamcn quod quifquam

hinc concludat

grana idcirco quo majora fint co fortiora etiam debere cyadere* Ita quidcm fe habere videturinciufdem cum*

primisgenerispulvere^ncmpequo plusfalisnitti fuJphuri carbombus adhatreatinuno quoqve granoico

forcier

:e-jus visapparcat $verum fiadmodum magna

forenrgra-na non nifi fenfim ab igne poflent difrumpi; mediocrb

tas itaqf hic ficuc in omnibus aliis merito obfervanda

eft Cseterum in comparatione pulvens,videmus bom«

bardarutn qui minonbus conftåt granis5 longc

fortio-rem efle tormenrario, qui majoribus gaudet. Ac pro*

inde vimhane non cx^molc fed difpofitione interna

acftimandara* Sanc enimeum pulvis proBombardis plus nitri atque alter requirat (quam fpeciem diximus ma*

ximc ad violentiam illa confcrre)non dubium eft5quin

tanromajore cum impetu granum hie

frangatur,

atqj

alias fubremifliore motu futurum cfiet«

6. Qüat autem ratio virium unius adalterum fit .

«x mixtionc innotefeit 3 uti enim pro majoribus

ror*

mentis fpccies fie commifccntur, ut 100, üb« falisnitri

refpondeant 2<vJib* fulphurisjita in fclopetis iqo* lib4

falilperrse io* tantum fulphnris adnüctunt j carbonciqj ad eandem portionemminuuntur : Quarequseeft ratio

fco.ad 10» critquoq; Vitium vehementia:utriufq,-pub

veris, Eft autem ratio dupla, ac iccirco parricul« grani

minoris duplo fere cclerius movebuntur,qtiammajoris

eundemq;vigorem opereipfoacvi fuaexhibebunc* Mo*

nendum tarnen eft elaborarionetn omnino etiamefleat*

tendendam 5 longe enim remiffior indiiigentiorq;

ad-Üibetutcirca pulverem pro majonbus,quam pro

(31)

ribus

fclopetis^

unde materia

illa

minus

bene

commtfta

contufavc,non tam vegetamfpcckm aut fortem

ob

tar#

dkatcm oiötus fui granö communicate poteft# Et quo-niam Sirmienovitzinluperioribus

ccmparavitvim

pub

vctis fortrus coa&iinununi Iocum,cummadefadb,hine

etiam non obfcurecoliigitur,vimnnrimaximam

efic,in

hume^ato cnim nitrum per

aqUämeJixatumeft

Sc

exfu#

dum^quandoquidéaqux

mifceri,

maxime convcnit ejus

natiiraejåquaidcirco

faciiimeTolvitur

fulphuraucem Sc

casbones virn aquae nön seque

fentiunt:

Linderatio

data

cft > q vare,fi ille pulvis in tormento

conderetur,imrnif-toper foculum igne, non

cxpclleret

glob

um,

ip'fc

tan*

tum per foculi foramen rrumperet, atqve

fenfim

to#

tam materiam combureret, confrsquam'futiLrünutflet

fi

nitruminvigorc fuo adhuc pcrmäncr£r*

7/ Addi poffent plurima pulveris

hujus

jueunda

juxta atqueutiliaexperimentäj immo véro tota ars

pv-rotechnicahinc deduci,*yerum hoctraöatustantiJlimo#

dum longe cxcedcret 3 ac praeterea Sc opes Sc operam

meam omnem exhauriret4 Quare conatibus hifee contentiis, prasfertim etiamcum rationem temporis(un#

dehsec pleraque omniafub manu

mihinatafunt)haben#

dam eflofeftinatio jubet;

quae,etiamfi tnaxime obnitc#

rer, fic tarnen manüm de tabula, imperat* Tu vero qui haxle&urus fueris,ubime lapfum

videas

References

Related documents

Cyündrus facüias movcatur in piano, qvam aliud •folidum reguläre qvod figurata planorum adeptU

proximo fubfeqvitur gradu: duplex ii, luminis privatio qvid aliud efle poreft qvam gemiriä umbra. ut reéte concludic Aguilonius

periculorumfy defiderat\ prat er hane lau dis Gloria: qua quidem detrafåa, quid eß. quodin hoc tam extguo

tes acquales, quibus quaruor interfeiiibnum punéiis quatuor aill« gnant ventos j quoi cardinales vocsnt; quia å quamor mundi car*. dmalibus

nosperducendi,ratione tarnen cogni- peI tionis iliius, qua in altera vita Deum a.. A

Statte Hialmar o$ Hramer &#34; fåcfyfate.

funt homines Sc fpeciatim,, in certa aliqua Repub. conftituti,nam civitatis cujufvis leges inträ terrin. torium ejufdem reilringuntur, neq;

tudinis procciiiile , non aiia ratione magis quam quod confiliis elariiTimorum virorum, Senatusq; prudeniiå,pro..