Controversia de moralitate objectiva et subjectiva, specimine academico breviter evoluta et examinata, quod, consensu amplissimæ fac. philos. Upsal sub moderamine mag. Gust. Ant. Boudrie ... publice ventilandum modeste sistit, Petrus Alm, Stockholmiensis.

I D. D.

CONTROVERSIA

de

MORALITATE

OBJECTIVA

et

SUBjECTIVA,

specimine academico breviter f.voluta ET examinata,

QUOD,

CONSENSU AMPLISSIMM FAO. PHILOS. ZJPSAL

sub moderamine

ALa GU

_ST.

A

Nr.

B 0

_UDRIE,

PHIL. PROF. REG. ET £XTRA-ORD.

PUBLICE VENTILANDUM MODESTE SISTIT,

PETRUS

ALM,

STOCKHOLME NSIS.

IN AUDIT. GUSTAV. _{MAJORI DIE XV, DECEMB,}

MDGCLXXIX. Horis A. M. Solitis»

upsali_je,

ENKE-PROSTINNAN

HÖGÅREBORNA och DYGDÅDLA

Fku

ANNA

ELISABET!

A

L

M,

Född

_ARRHENIA,

MINHULDESTA MODER.

7~y' i

et

mål,

Min Mor,

fom fordrar

mindre

fyr

ka,

Och där mitt _{bjerta ej har någon rätt, at}

_yrka,

Likväl mitt _{gjorda profja ofullkomligt är:} Hvad kan _{jag våga då i det, mig ror}

_{få nära,}

• * Uti den _ömma läray

Som innom detta hrhf om tackfambet jag här l

Mig efterdomen

minfi

i

detta ämne felat,

Jag mins et

älßadt

Par, fom

nöjda

dagar

delat,

Och _{fina offer gett i Himlens egen famn:}

Och nuj då denna pligt min Moder enjam lämnasy

Hur _{ofta hor jag nämnasy}

Mitt, uti lojoch hon

åt

Himlen flålda namn

l

Om _{hjertats tyfla drift (in afligt}

_tordes

_{namna ;}

Defs roß från deffa blad ined flyrka fkulle lämna,

Hvad_{jag ändå tors tro Er godhet finner där:} En hor_{gen för det Nit, fom (kal mittJyfte}

_hlifva,

At kunna _åtcrlifvay

En _{Far-, uti hvars bild, jag Jäkt aß; tackfam år.}

MIN HULDESTA _MODERS,

lydiefte Son

§.T-dicnes humana _{pecuhari ratiore folent vefliri,quam} % ronnulü qualiract n feu affechoncm moralem

ad-pellant; unde vel bon® vd mals; laudabiles vel

cuipand®, denomioantur. Atque hinc ed, quod vulgo

contendant, sfhones humanas _{duplici ratione confiderari}

pofie; altera nempe in genere natura?, altera autem in

genere morum. Sicut autem illo _{refpettu fpe&antur} a-ftiones _{humana?, prout in fe & fua natura funt, & ab}

potentiis animoe rationalis _{proficifcurstur; ita hoc expen*}

duntur, uti vel bonitatis vel malicue _{denominationem,} jafti vel iniqui, honefti vel turpis adpellationem

lube-unt; indeque vel laudis, vel vituperii capaces efle

diju-dicantur. _{Unde, quoniam a£tiones in genere}

morum

fpe&ata? ad hominem ita _{pertinent, ut ipfi competat fa¬}

cultas _{potencias rationales fibi a Deo}

conceftas,

aft'ones-que inde pendulas ad certam _dirigendi normam &

;e-gulam; idcirco etiam factum eft, ut adtiones iitiusmodi

moralitatis vocabulo _{infigniri confveverint. Verum en«ra}

vero convenit _{quidem inter Dolores, humanarum} mo-ralitatcm a&ionum in _{quadam habitudine feu i ! nione} ad aliud _{confiftere; fed de illo, ad quod referri}

debent a&iones _{humana, tot}

tantaque reperiuntur fen entiarum divortia, ut Iliada _{pofl: Homerum confcriberem, fi}

o-mnia _{veteris & recentioris svi}

Phiiofophoum placita

falcitn _{percenferentur, ne dicam examinarentur. Scilicet}

non fine maxima _{animorum contentione ultro citroque}

jam diu _{disputatum novirnus, num aåionum mor.ditas} 4erivanda fit ex relatione ad voluntatem _{Dei, lege}

tura-im

) 4 _c

_=§§>

tofali _{exprelTam, an vero alfius qua?reoda ex iplarum} a-ftionum natura, adeo ut _{per & propter ipfam earumdem}

naturarn fint moraliter bona; vel malas. Et

quemadmo-dum moralitatem _{hancce, quas Dei voluntatem}

antece-de-et, _{ObjeElivam vocitaruntj ita etiam illa, aum ad} vo¬

luntatem Divinam _{confequenter fe haheret, Subje&iva} audit. Hsec aiuem _{controverha, quantumvis fit}

in-tricata , perplexa, multisque difficultatibus obnoxia; in

eadem tarnen curatius examinanda _{fpecirnine hoc} Acade-mico Cenelias _{ingenii vires periclitari aufus Tum, hoc ta¬}

rnen _{paåo, ut L. B. lenem favoris Tili}

zephyrum be¬ nigne

impercias,

quo

fublevatus

portum tandem ex

vo-to _ingrediar.

§. IL

Antequam autem ex inftituto vela vento dare

in-cipiamus, in anteceßum pauca de Gentiüum

Philofopho-rum _{placitis cornmentari nos oportet. Complures ejus} temporis Eruditos recenfet Plato _{/?), qui nihil naturaliter}

&: _{perpetuo bonum & malum, juftum 5c injuftum efle,'} quae vero ita vocantur, humanis _{legibus & inftitutis} uni-ce talia eflTe _{ftatuerunt; inter quos nominantur Protagon}

ras, Polus, Callicles, _{Thrafymachus,} & Glauco _b). Hi fuerunt _{Sophiftee feu Rhetores, qui mercede condußa} phaleratum quoddano vanumque dscendi genus juventu» ti _{tradebant; &} credibiie _{eft, Socratis aetate hoc}

com-mentum inter _{Sophiflas Athenienfes communiter}

invalu-ifTe; quemadmodum nos docet Job. Laur. Moshemiusr).

Ece-a) Lib. X. de legibus• _Confr. Cudwortb. De ceternis cf immutabilibus _{jufti & boncfti notionibus, Lib. 1.}

cap, /.

jT. 7, b) Illum quidem in Thexteto _{propter hanc}

feilten-tiam _{reprebendit: iftos in Gorgia : hos in libris}

deRepubli-ca. Vid* Cudwortb, l, _{cf §.}

2. c) In notis Cudwortb«

®

) 5 ₍

Ü

Etenim iftud genus homioum jocere fe vel!e _profiteba.

tur, teile Cicerone d), quemadmodum _inferior di-cendo _{fieri pojjet fnperior. Praeter hos etiam memoria}

pro-dit _{Diogenes Laértius e), Archelaum Socratjs}

praect^.

rem, Democritura, atque Ariftippum Piatonis äqualem,

huic quoque opinioni fuifl'e addi&os; quos paulluluivi

fequiori tempore fubfequitur Epicurus, qui Democriti

philofophiam inftauravit, ejusque

philoiophandi

radonem

adoptavit, eamque a talibus hauftam fontibus, qui mi¬ nima _permittebant , ut dilcerni poflet, aliquid efte na¬

tura aut _juftum aut _{injuftum, quin potius ex inftituto} humana _{legibnsque inde ortis, omne, quod juftum} ve\ _{injuftum nuncupari lolee, proficifceretur. Hinc} Pet. Gaftendus _{/) Epicuri fententiam his exprimit verbis:}

Sunt _{quidam, qui exiflimant, ea qua jufla Jant, effe fecun»} dum _{proprium invariatamque naturam jufla, leges nonißa}

jufla facere, fed duntaxat prafcribere juxta eam, quam bä¬

hent naturam: Verum res ?ton itafe bähet. Af _{vero veteres}

illi _{Philofophi fundamenta fute opinionis habuifte} cre-duntur ex _{philofophia Heracliti, qui} mobilem Rbi finxit

ejjentiam, nihilque ftare, Jed fluere omnia docuit g). Cum

hoc _{dogmate veterem iiiam Pbcenicum}

_philafophiam

cor-puscularem conjunxit Protagoras, qui ante

Democritum

fuit, fuamque ex utroque dilciplinam

coagmencavit,

in-culcans: Omnes res motione particularum & _generari & corrumpi, omnesque qualitates, qua in

Jenfus incurrunt,

ni¬

hil _{ej]e extra} nos, Jed perpeffionestantum in

nobis ipfis,

fen-luumque concitationes b). Hoc ipfum

philofophandi

genus,

quod corpujculare vocacur, feu

Mecbanicum,

in quo

inftau-A3 ran

-d) De Claris Oratoribus cap. 8> e)

Lib.

2.

Segm.

16. _{/) In Syntagm. philof. Epicuri}

_P.

_{3. cap. 2j. g)}

Vid. Plat. in _{Theateto. p. 118'}

_h)

_Conjr.

_Cudwortb.

_/»

_C,

fl

) 6

C

rando & renovando

_pp^dum

Cartefius

&

Caffen-dus elaborarimt,

"«lfblum

f'Pal™rla

e>'M

.^S"13'3

refbexeris

Efiduro

pnorem

erte,

fed

etiam

invaiuifle

(1

hiatonis &Arillotelb, imino ante Democrifi &

Leu-cippi cempora^

qui ceteroquin communiter

ejus

fhtores

d^untur fuifTe. E enira non efl, cur Pofidonio

_Stpico

diffidamus, qui, quemadmodum Sfrabo comrnemörat,

prima hujus Philofophite incunabula ante belli Trojani

aetatem _{pofuit, & ex Phoenicia in Grsciam eam eile}

delatam tradidit. Plato & Ariftoteles non _{ignorarunt hane}

Phoenicice _{philofopbiam, quam Plato ceu fcepticismo}

fi-ventem _{rejecit, Ariftoteles contemfit, at Epicurus}

refhu-ravit, multiplici tarnen impietate accumulata, ut totum hoc doctrinae genus p^ne everteret i). Talibus nixi

fun-damentis, conftruxerunt hi veteres _Philofophi porrento-fa fua _{dogmata de a&ionum moralitate externa7 qua} adeo in fe func _{ridicula, abfurda & omni} racioni con¬

traria^ ut eadem ha&enus nominafle, fit etiam refutafle. $. III.

Poftquam fic placita Gentilium Philofophorum ge-meratim _{breviterque perlultravimus, progredimur}

ulteri-us ad Scholafticos, _{quos vocant, Dolores. Hi in tres}

diflingvi folent setates k), quarum prima Ariffcotelem in

limine T he_{ologia: pofuit., fecunda in adyta recepit, &} tertia deaoum _{priores impudenda vicit, illumque quafi}

In thronum collocavit _{/). Inter hosce Scholafticos}

Pia-

coni-z) Cuchvortb. /, c. _{cap. 4. §. /. &Jequ. k) Vid.}

Aifle-dinsin _{Cbronologia. I) Conjr, Gentzkenii Hiß}

oria

Pbilo-fopbia P. 2. §§. _{2,3, 4. Immo Licentiatns quidam}

Scbola-(liens dixiffe fertur: Si amiteeremus omnes libros

Prophe-ticos & _{Apoftolicos, pofTe do&rinam Evangelii Ethicis}

Ariftotelis _{reparari. Vid Heumanni Att. Pbil. Part.}

'S n f

) 7 C

tonicis ideis & Ariftotelicas opinioni de eflendarurrr

x-cernieate valde affinia _perhibent

_{ffatuiffe Johannem}

_Duns

Scotum & Henricum Gandavenfem, qui arbitrati funt

cieaturas ab aeterno habuifle , quodciam effe reale

aflua-le, extra Deum, quod vocaverunt

ejje efßentiee

m)\

Un-cle cllentias a Deo plane inclependentes videntur flatuifle,

atque eam ob

eaurfarn

fuifle

coa&os,

aliud

illarum

quas-rere principium _a Deo

diverfum.

His

_autem

oppido

abfurdis, inter Schölte Dolores fe

oppofuerunt Nomina¬

les, feu Occamißee-i prorfus negantes

eflentiarum

asrerni-tatem. Scilicet Gnilielmns Occamus, initio difcrpulus St

fectator Scoti, deinceps ejusdem acerrimus impugnator,

riocuit: Nulluni aSlum mahim effe, ni/i 'quatenus a Deo

pro-bibitus , qui non poffit fieri

bomis,

Ji a

Deo

pracipiatur

i

Et e converjb. Et hane ejus opinionem Petrus

Alliacus

& Andreas De Novo Caftro, alios ut jam taceamus, pla¬

ne adoptarunt. Nulli _vero

magis

promoverunt

hujus

dogmatis incrementa,quam

qui

Deo

nihil

convenientius

aut _{ipfius natura dignius}

opinantur,

_quam

potentiam

o-mni _{prorfus lege exemtam &}

_voluntatem

plane

liberam

non modo in exercitio, fed Sc naturaliter talem. Hinc

quoniam Deum non

pofle

e(Te Deum

Poroniant,

(i

quid-p:am exifteret

fua

natura

adeo

malum

&

injfuftum,

ut

ab Ko _{(horret anirrms)}

_perpetrari

_non

poflet,

Suramo

Numini _{turpiter affingunt tam}

_profana

_confilia,

_tamque horrenda facinora, ut sluer non valeant

profpicere

San-fiitad j quam fi urgeant, qealiacunque

demum

Deus

vel

velit vei _{faciat, bona tarnen ea,&}

jufla

ftatim

propter-ea fieri, qtoniam Dens _ea

velit n\.

Neutra

autem

ho-rum _{opinio probatur} Thomas

ejusque

elleclis, qui

aster-nas

vi) Fidelis Max* Reverend* D.

Wallerii

Syft.

MetapbyJ

Tom, 3. Part. 2. Se£l* priorv §. g4%. pag* 141.

v)

Confr*

Cuäwrib de _jußt

_honeßi

_notwmbus*

_{Lib* /.}

_cap,

_/,

§.

_f»

c5& %_J Q f

O \

nas _{quidem volunt rernm ellentias, fed}

ut inträ Deum,

h. e. tn intelleclu Divino idealiter _{fpeåatas o).}

§. iv.

In fcenarn nunc _{producamus Thomam Hobbefiura,}

cujus de a&ionum moralitate lententia huc fere redit: ln _{flatu naturali licere cuique, quod vult, facere,}

nibilque

natura_{juflum autinjuflum. Etenim nemo ignoraverit}

de-cantacum illud _{Hobbii, Jus omnium in omnia & bellum} o-mnium in omnes _{p). Unde contendit, hello omnium}

contra

omnes _confequens

_ejje^

_{ut nihil dicendum fit}

injuflum. Nomi¬

na_{jufti & injußi locum in hac conditione}

non b abent. Vis & dolus in hello virtutes _{Junt cardinales q). Sed in limi¬}

ne _{notandum ett, difciplinam Hobbefii}

disparatis

refec-tam ette _{opinionibus, quarum altera alteram tollit. Nam}

primo quidem ad Caroli I. & II. _{Regum Anglise caiittam} tuendam _{confcripferar libros fuos de Civili}

potettate; un-de fi jus _{aliquod naturs concefliflet,}

idque a Deo O. M.

mentibus hominum _{impreflum, hoc fimul}

ipfi fuittfet largiendum, potettatem civilem _{ejusdem juris natura} can-cellis circumfcribi ac _terroinari,

neque leges civiles ferri

potte ifti _{legi Divinse contrarias. At pottea, ut}

tempori ferviebat, ad _{populi Anglicani feuCrorawelli}

potius pot-entiam _{ftabiliendam conformabat fuam}

philofophandi

rationem _{r). Sed ficut h#c}

dogmata ejus nec injutte

Cromwellum fecifle _{docuiflent, quod}

Regibus de

thro-no _{legitimis deturbatis,}

ipfemet potentia ac _{opibus ad} id inftru&us _{regnum invafiflet,}

neque tamen potettatem Cromwelli adverfus omnes _{inlecuturas leditiones ac}

po¬

puli o) Vid. Dött. Wallerii _{Metaphyf. Tom. 3. Part.}

z. SeSl.

t. §• _{pag. /4U}

p) Lib. de Cive _{cap. 1. §§. 10. 12.}

q) Leviatban cap. 13. adfinem fere. _{r) Vid. Gilbert. Burnet.} in _{biftma temporum}

s8& _{) A f C§5?3}

J y K «^s»

puli turbas ftabiliiflent: ita pack) poteftatem imperantium repetendam volult Hobbefius, _{Britannosque edocendos} effe, plebern ad foedera cum _{Regibus pangeoda ipfa na¬}

tura devin&am _{före, neque foedere femei populo} integrum efte, quidquid etiarn imperans agat &

fufcipi-at,ab eodem pa&o refilice atque imperio Civili refiftere.

Hoc vero _{quomodo coofiftere potuerat, falvo primo}

il-lo _{ejus philofophjtE dl<ftamine: Homo in ftatu naturalt}

jus

habet ad _{omnia, fff quod vult facere poteft s). Etenim fi}

ho-mo omni _{lege naturaliter nobjs indita folutus}

nafcitur,

nihil _{e(T, quod eum adigic, ut paélum}

cum alio

percu-tiat, fi ipfi nqn placuerit, nec _{eft, quod forte iftum} fue-rit _{pactum, ut fartlim}

_te&umqué

_cuftodiat

, fi

violatio-nem _ejus fibi _prohcuarn

putaverit. Idcirco ne voto fuo

excidat _{Hobbefius, quafi iramemor lui, ab}

hisce fuis

prin-cipiis denuo recedit _{& tamquarn ad afylum confugit ad}

leges naturae, quas _{ceteroquin negat & alpernatur. Eft}

ig itur, inquit, lex quadam reffa ratio, qua naturalis quo-que dicitur. Eft igitur lex naturalis diffamen rationis circa ea, qua agenda velomittenda funt advita

_membrorumque

con-Jervationem, _{quantumfieri potefl, diuturnam t). Unde}

eli-cit hanc _{propohtionem, quam inter primas}

leges refert:

pacem efje quarendam & ftatira _{fubjungit: quum pax}

obtine-ri _{nequeat, (i.}

unusquisque Jus fuum retineat, jura _quadam

in alios _{transferenda efje 8"}

relhiquenda. Quare ftatim in-fert: _{paffis ftandum efte} feu fidem obfervandam effe u\}

Sed rurfus mutabiiis eft & _{varius, dum in fublequentibus}

con-vellit, quas femel ftatuerat. _{Pronunciat nempe, has na¬}

tura* _{leges, quas}

nuper admiferat, non efie leges proprie fic _{diftas, fed conclufiones}

cantum, quales Logicorum eile _{folent, ita fe explicans: Natura}

autem, _quas vocamus,

B _leges

s) De _{Cive cap.}i.§. 10• t) Hobbefius l, c. _cap. z. §. /. n) De Cive _cap. 5, §, /,

e55b 'S t g

«SS» J 1U (

leges cum nihil aliud fint, quam conchfiones qu&dam ratione inteileEl£ de _{agendis f omittendis; lex autem proprie Ef}

xic-curate _{loquendo fit oratio ejus, qui aliquid fieri vel nonfieri}

aIiisjure imperat; _nonJunt Ufte _proprie loquendo leges,

qua-terms a natura _{procedunt v), Sic fi leges non funt, nuJla}

gaudebunt vi homines obligandi: nec ullus iisdem

obftrin-gi poteric ad lubjeffionem magiflratui Civiii praeftandam.

Nec hoc inficiatur Hobbefius: aderit eas _{leges per}

Divi-nam reveiadonero fieri, _{inquiens: quatcnus tarnen} ecedem a Deo in Scriptuvis facris lata funt, legum nomine

propriis-(itne _{appellantur. Eft enim Scriptum Sacra in omnia maxi•}

mo jure imperantis Dei oratio x). Sed paullo poft deferit

ftatim fe _{iplum, & rationera veram efle legem a Deo}

ho-minibus fancitarn alTerere non dubitaf, dicens: _{qua natu¬}

ralis Ef _{moralis, eadem Ef Divina lex appeüari Jolet. Nec} immerito\ tum _{quia ratio, qu£ eft ipja lexnatur<2, immediä¬}

te a Deo _{unicuique pro juarum aElionum regula tri}hut_a eft _;

tum _{qitia vivendi pr&cepta, qua inde derivantur, eadem funt,}

qitiB a Divina Majeftate pro legibus regni coelefiis per

Do¬

minum _{noftrum jefum Chrifturn Ef per fanElos Prophetas Ef}

slpoßolos promulgata funt y). Sic vertumno inconftantior

eft hic _Fhilolophus , nunc omnem moralitatem internam

& _{Objctftivam prorfus negans, ipfumcjue jus naturae}

de-ftruens, nunc vicilTim laudans, prout fuo velificari

infli-euto fe poffe videt. Afferit enim, _ut fupra diximus _{, 4}

natura^ _{leges omni vi obligandi defütutas} eile, _{quum id}

8git, ut

Majellatem Civilem nullis legum

aut Divina¬

rum aut humanarum cancellis circumfcriptam oftendaf.

At viciftim cum in eo _{occupatur, ut obfequium Civile}

confirmet, & Magiflratui civiii fuam au&oritatem contra

omnes machinationes iartam _teäamque afTerat, _{omne a}

legi-v) Hobbefius l. c% cap. 3. §. 33. x) De Cive /. c.cap»

41

)

ii

(

8

legibus naturalibus patrociniura

petit.

Hinc

pie &

prae-clare teftari _{videtur, Scnpturaro Sacram omnibus} tam-quam optimam vivendi regulam

efte.

Sed

iatet angvis in herba. Nam alibi, omnem Scriptura? Sacra?

audori-tatem habere omnem fuam _{obligandi, pofeftatem ex}

ar-bitrio & voluntate _{Magiftratus Civilis impudenter} ur-get z). Sic perpetuo fecum pugnat hic Philofophus, ut

eo facilius imminentes adverfarioruro idus eviartet. _Sed

perperam. Nam, fi interrogaveris, unde jus Mageftatis

Civilis _{proficifcitur? Ex pado relpondet. Unde jus}

pa-ditium? Ex _{lege naturs. Quid eft jus natura?? Reda ra¬}

tio. Hase num per fe gaudet vi _{obligandi ? Mioime.}

Unde _{ergo? Ex Scriptura Sacra. Unde Scriptura Sacra} vim _{legis fortitur? A Magiftratu Civili. Quid igitur}

in-dc aliud concludere fas e(t, quam quod Imperanres

o-mnem a fe _{ipfis poteftatem habeant? Quid aliud,}

quam

quod omnis adionum Moralitas pendeac ab arbitrio &

voluntate _{Magiftratus Civilis. Talis eft philofophia}

pii

hujus, vel fi mavis, malefani, at fubtilis _Philophi. §. V.

Dantur porro _{aliqui, qui tametfi largiantur libero} ho-minum arbitrio non relidum _{efte, ut res bonse &}

malas,

juftac & mjuftat _{fiant, Dei} tarnen voluntati hanc

affi-gnandam efte potentiam acriter difputant. Nanrrerum .

eflentias liberas Dei voluntati _{fubjedas efte & per}

confe-quens omnem etiam veritatem _{falfitatemque, urgent,}

exiftimantes, fi rerum efientias non _{penderent ex una}

Supremi Numinis voluntate, inde fequi, rem eile _aliquam Deo minime _{fubjedam,qua? tarnen Deus haud fit. Hanc} tibiam inflavit _{Philofophus ille ingeniofiffimus Renatus}

Cartefius, putans, potuifie Deum, fi _placuiftet,

confti-B 2

'

<§8*

tuere, ne effet _{quidem in rerum} natura _{pofTibilis figura}

e. _{g. trianguli & circuli, nec idcirco homines habeant}

aliquid, quod de bis figuris vel dieerent, vel fcirent a).

Sed

a) In refponfione ad objecEones adverfus Mediationcs fil¬

as _{Metapbyficas §.6.pag. 160. ita fe exp/icat:}

Repugnat Dei

voluntatem non fuifle ab aeterno indifferentem ad

om-nia, qute facfa _funt, aut unquam fient, quia nulluni bo-nuno _{vei verum, nuliumque credendum, vel faciendum,}

vel _{ornittendum, fingi potcfl, cujus idea in intelleclu}

di-vmo _{prius fuerit, quam ejus voluneas fe determinarit}

ad efficiendum _{, uc id tale eflcrt. Neque hic loquor de}

prioritare temporis, fed ne quidem _prius fuit _ordine,

vel natura, vel radone ratiocinata, ut vocant, ita

icili-cet ut iita booi idea _{irapulerit Deum ad unum potius,} quam aliud eiigendurn. Nempe, exempli caulla, non ideo voluit creare _{rnundum in tempore,}

quia vidit fic melius _{före, quam fi creafiét ab aterno, nec voluit tres} angulos trianguli äquales elfe duobus rebtis, quia cogno-vit aliter fieci non _{pollé &c. .Sed contra, quia voluit}

rnundum creare in _{tempore, ideo fic melius eff, quam}

fi creatus fuifle? ab aterno: Et _{quia voluit tres angulos}

tvimguli nécelfario äquales efie duobus re£lis, idcirco

etiam hoc verum _{eff, & fieri aliter non potefl; atque}

ita de _{reliquis. Et ita fumraa indifferentia in Dec,} furn-mum eff _{ejus omnipotentste argumentum, lnterjeclis}

non-milis ita _{rurfius hac de re dij]erit: Atteridenti ad Dei im»}

menfitatem, manifeflum eff, nihil omnino efle pofle,

quod ab ipfo non pendeat, non modo nihil fubfiftens, fed etiam nullum _{ordinem, nullam legem, nullamque} rationem veri & boni. Cum vero vebementins inßaret

Sex-tiusy quem inducity adverfus Meditationes _Metaphyficas

dip-putater, qucereretque: Num quid Deus potuit emcere, ut

pot-0

)

i3

(

«r

Sed obfervandum _{quidem eil:, rerum vocabula} nomina mutari _{poüe a quovis pro lubitu & arbitrio, re»}

rum vero effentias non _{item, nifi abfurde diceres}

o-ninem veritatem & faliitatem nil _{praeter nuda vocabula}

poteflate vacua eile* unde &: ipfius Dei cognitio ,

quo-niam arbitraria _{ejus voluntate niteretur, per fe nihil eilet} praeter nomen, _ipfeque Deus nec per icientiam leiree»

nee _{per fapientiam laperet* led iciens yrinp _ar Jan?#3«®}

per voluntacem luam

eilet.

Dubitant

nonnulli;

nu?n lerio _{dogroa illud de eflentiarum & moralitatis depen«} dentia a voluntate Divina tueatur Cartefius. Nam in

ipfis de prima pbilofopbia

meditationibus

b), in quibus

cre-dere fas eft , eum verum animi lenfum tradidifTe , prius

quam adverfarios effet nactus, qui eum in cereamine

ad

tälia _confugere

_KpidipCytrct

_{coegerunt, aperte}

_prbfitetur

rerum eflentias eile sternas ac immutabiles. At deineeps

cum GalTendus inflaret, hoc dogmate adoptato, ftacu-.

endum _{fore, prseter Deum dari aliquid aeternum ac}

im-mutabile, quod idcirco neoueat Deo eile (ubjedum,

fu-am mutat Cartefius _{opinionem, & elahendi rimas} indi»

gnas ac minus hönorificas quterit:

quemadmodum,

inqui-ens,poetce fingunt^ a Jove quidem fata condita fuifje*.

fed

poUquam condita fuere, ipfum fe iis

fervandis obflrinxijfé

:

it

a

ego non puto, effentias rerum, matbematicasquc

tilläs

verita~ tes, qua de ipfis ccgnojci foffunt, efje

independentes

a

Deo

*

fed puto tiibilominus , quin Deus fic voluit, quia fic difpofuit,

ipjas fffe immutabiles & ätternas c). In hac

fententia

ars

B ₃

Car-uiilet ab rrterno _{facere, ut non fuifict} verum, bis

quat-tuor eifs o£lo? _{ingenue fätetur, id a nobis quidem non}

imelIi_{gi poffe, neque tarnen dubitandum, quin}

_{hoc fieri}

po-tusrit, eo quod nihil in ullo _genere entis

efie

poffit

>

quod a Deo non pendeat. b) t^id. de prima

pbilofopbia

wie_{ditåt. V.}

pag. 32. c) Fid. in Rejponfionc

QarUfii ad

O

₎

14

(

8

Cartefio fe comitem _{prsbuerit vir Cl. Pet.}

_Poiretus,

_non velim _{quidera afleverare, ipfo (ciiicet}

_prsfra&e

_id

ne-gaote, prsterquam quod paflim alibi, in

piimis

vero

& _{graviter in liagoge libelli.* Fera}

_{Ef cognita omnium}

prima. Adoptat tamen hic virdo&us, vel faltem tuetur

se _{defendit fententiam , qus a Dei}

_arbitrario

_decreto

_&

conceptu rerum eflentias repetif, & per cnnlequens o*

mnpm aAmnnm mnralifaffttn _{dependere adcrit ab} arbi-trio Dei. Retormidavit hic vir moralitatem före alias

independentem a Deo, quod quoniam vitare debuit, ac

yoluit, eligit illud K^tjaCpvyerov d).

§. VI.

Devenimus jam ad Grotium, qui concepfurn &

ra-tionem moralitatis formalem _{qusfivit in convenienria}

vel difconvenieneia cum natura rationali _{e). Et} quemad-noodum omnia Grotii _{placita magnum acumen}

fipiunt,

ita haec _{quoque fententia magni nominis viros ad fuas}

at

d) Veritates, quae refpiciunt eorum omnium

eden-tias atque ideas, qus ipfeDeus non lunt, _{ideo cales}

con-cipit & cogitat Deus, non _{quod eae ex fefe tales funt,}

immutabilesque,

led quod ipfi placuerit eas tales confti» euere, adeo ut veritates illae fint _{dependentes a Dei}

be-neplacito,& veras, _{quia Deo illas placuit fic ftatuere.'&c.}

Vid. Poiret. _{cogitat. Ration. de Deo, anima,}

Ef tnalo lib.

3. cap. io. §. j.

e) Iflboc vel inde fatis_{fuperque conftat, qnando Jus}

na¬ tura fic _{definiviti Jus Naturale eft di&atum re£ts}

rationis, indicans a&ui _{alicui, ex ejus convenientia vel}

difconve¬ nientia cum _{ipfa natura}

rationali, inede moralem turpi-tudinem, aut neceflitatem _{moralem, ac}

confequenter ab au&ore naturs _{Deo talem actum}

aut vecari aut _praecipil

de _{J. B. EF P, Hb\ 1.}

H

)

ij

(

41

attraxif _{partes. Et adfant argumenta}

_{haud parvi}

_ponde¬

ris, qura adferri foEnt pro

ftabilienda

illa

Moralitate

Ob-jediva. i:mo Si ex voluntate Divina repetenda

fit

o-mnis _{moralitas, urgent, nulluni} remanere diicrimen

in-ter _{leges pofitivas &} naturales, quoniam

illae admittunt

difpenfationem, hx autem utpote asternse

veritatis funt,

manentque immutabiles , 2:do contendunt, eos

nolentes

volentes incidere in errorem probabil'«*»* Jefnit«p»«->

qui negant perleitatem bonitatis

&

malitias

in

obje£tisj

verbo: cumulantur argumenta, quas

fingula

nunc

adferre

injun&a prohibet brev>ras. Ab hac vero

fententia

Gro-tiana difcedic Pufendorfius, in neganda tarnen

Moralitate

Ooje»ftiva casteris roitior,

exiftimans,

nihil

difciplinas Ju¬

ris naturs decedere, licet _non ftatuatur Obje&um

Juris

naturalis efie acliones per fe, citra omnera

impofitio-nem, honeftas vel turpes, neque efie

necefie,

eas, quae

nomine _{impofitionis veniunt,}

_ad

_{fenfum legum}

pofiti-varum referre. Vult fcilicet Pufendorfius moralitatem

o-mnem ab impofitione & voluntate

Legislatoris

derivan-dam _{efie; fed ita tarnen naturam}

_rationalem

Divinae

_na¬

turs _{fubjicit, ut pofieaquam}

haric Deus

_naturam con-didifiet, eique finera fuum

pofuifiet, alias

leges,

quam jure naturali _pradcriptas,

_haud

_quaquam

dare

potuerit»

§.

VII.

Hisce fic _{jam omnibus fuccin&e}

_enodateque

expofi-tis, devolvimur tandem ad ipfam hancce

jam

diu

inter

Erudi os ultro _citroque vehementer

agitatam

controver-finm curatius evolvendam. Scilicet ut diftin&ius forme¬

tur flatus controverfia;, qusftio

hucredit:

Utrum

Deus,

cum confilium inirct _leges

ferendi

hominibus, jam

tum

judicaverit, efie nonnullas a&iones in fe malas,

fequepro-pterea oportere illas prohibere,

efie

vero

alias

in

fe bonas

eas

«r

Ii

'4A -m]

'

•'M»

ilii

p

IUI

#

ill

:

o

)

16

(

e

easqueeapropteroporcerepraecipere;anveroDeus aöiones

praeceperit & prohibuerit pro racro fuo arbitrio absque

ratione _{Objectiva,quod Scholaftici conlequenter ad volun¬}

tatem Dei dixerunt ? Quaeftione lic propofita, in aoteces-ium notamus, Dei voluntatem de a&ionibus fufcipiendis & _{fugiendis aiternam efle lemperque illios cogitationi, aut} a&ionum _{repraefentationi coéxtitifle,} quatenus Deus omni

realitatum lucceflione caret. Licet tamen in _{ligno ratio«} nis, quemadmodum ioqui amant, hane _{ipfam vol}Untä¬

tern_{repraelentatione pofteriorem concipere. Scilicet Deus}

nihil velle _{poteft, nifi quod bonum ehe inteliigit,} qua-tenus inter ineelle&um & voluntatem Divinam non _pot¬

eft non exa£tiflima elTe _{harmonia, nifi ablurde llatueris,} Deo _{competere ablolutismurrs. Unde fatis perlpicuum} eft, a&ionibuslege natura determinatis adtribuendam eOe

moralitatem objeäivam, easque antecedenter ad volunta¬

tem Dei bonas vel malas füllte. _{Atque hinc eft quod} no-ftris _{temporibus Grotii fententia} de moraütate Objektiva

a plurimis _{Theologis & Philofophis defenfa prsvaleat.} Pufendorfius vir extra controverlism _{incoroparabilis,}

in-commoda Scholafticorum locntione de seternitate eilen« tiarum _{legisque naturalis ofFenlus, fubjectivam rcoralita«}

tern _{objektivas prastulit, quandoquidem}

_judicavit,

impli-care, aktionum moralitatem a voluntate Dei _{pendere &} illas tarnen antecedenter ad voluntatem Dei fuifle bonas & malas. At vero ifta _{reite intellekta conciliari poffe ipfe}

poftmodum agnovit, licet in certamine cum adverfariis

fuis _{Schwartzio, Welthemio, Alberti, Zentgravio} aliis-que id ipfum numquam conceflerit. Sed ut fateamur,

quod res eft, conciliari _{poflunt diftentientes,} fi terroini

ab _{utraque parte coramode explicentur. Quod ut} evi-dentius _{intelligatur, oblervandum eft, circa moralitatem}

conftderari debere _{ejus primo formalem rationem,} dein-de fundamentura. Fundamentum eft _{ipfa natura aktuum,} cui

«r.r-_gr.jjsy'w

få

)

17

C

II

cui innititur habitudo illa ad _{legem, feil adionis cum lege} conveniearia vel _{disconvenientia; ut adeo habitudo} ad _{legem naturalem fit formalis ratio, ex qua liquido}

cognolcimus, an aiiquid moraliter bonum vel malura

fir, _{liquidem lex naturalis adionum} humanarum norma eft, unde illarum bonitas vel malitia merito dijudicatur.

Ut autem adio ad _{legem referri, eique adplicari} pofiit, certa natura & _{apeitudo in ea requiritur, atque ideo re¬}

dt _{Ipfa natura adionum pro fundamento, earumdem}

vero habitudo ad _{legem pro} formaii ratione moralitatis

haberi videtur. Unde fi fententia illa, qute originem mo¬ ralitatis deducit ex habieudine, _quam habet _adio ad

vo-luntatemDei, _{lege naturali exprelTam, & manifeftatam»}

de moralitatis ratione formali _{intelligatur, altera vero»} quae ex natura aduum eorumdem moralitatem refultare dicit, de moralitatis fundaraento aeeipiatur, tum facile

conftat, totam hanc concroverfiam mera laborare

Logo-machia, praefertim quando circa quasftionem de origine moralitatis, etiam voluntatis Divinte rationem habendatn

efle _{dicitur, fi} non more hominum idintelligatur, qui et¬

iam male cohaerentia velle _{pofFunt & fubjedis occinere}

folent: Sic _{volo, fic jubeo. Nam heic} non aliter

^onci-pienda efi: voiuntas

l)ei,

quam quae ad conditionem na¬

tura human® fe _{attemperavit, eamque ad vivendi}

mo-dum _{ipfi convenientem volens lubensque adftrinxit. Eft} fcilicet Deus ens lapientiflimum _& perfediffimum _{, cujus} natura non _{permittit, aliter} de _homine difponere, _quam ejus natura _{permittit, adeoque nequaquam licet}

volunta-tem Dei _{taraquam meram libidinem fingere, nulia ratio¬}

ne_{fubnixam, & quae nullum alium icopum babear, quam} utlibertas _{fubjedorum circumforibatur. Sed quia Cieitor}

naturam hominis ita _formavit, ut nifi obfervatis legibus

naturalibus felix & incolumis efle _{nequeat, conlequirur}

mS°» Quod fundamentum & ultima ratio darum iegum

C ii t»

<

II

; is (

g

fit, quia earum obfervatio ad naturam & conditionem

hominis ita eft _{adplicate commode} , ut ex illa hujus

inco-lumitas & felicitas oriantur, ficut ejusdem negleåum

x-rumns & affii&iones fequuntur, quas tandera miferabi-lis _{excipere folet interitus. Neque eft, ut illi qui natu¬}

ram humanam moralitatis a&ionum humanarum

funda-mencura confticuunt, Deoadjungerevideantur principium

aliquod aeternum extrinfecum ,

quod independens

fit,

quodque tamquam aeternat» aüquam regulam

ipfe Deus

in _{adfignandis rerum forrnis}

_jfequi

_{neceflüm habeat. Nam}

natura humana _{utique Deum,} tamquam au&orem &

crea-torem fuum _{refpicit, adeoque nequaquam independens}

eft. Proinde _neqnit exiftimari, quod illi, qui naturam

humanam moralitatis actionum humanarum

fundamen-tura _{conftituunt, Deo aliquod aeternum extrinfecum &}

independens principium adjungant, Licet- emm

dica-mus, moralitafem h. e. honeftatem & turpitudinem na¬

turalem fefe antecedenter ad Dei voluntatem habere,

iftud tarnen, ex quo moralitas refultat, a Deo dependet.

Quoniam autem Deus non tantum ens fanäißimum, fed etiam lapientiflimum eft, non permitit ejus natura, ut

alias afFe&iones homini tribuat, quam quas ipfius eften-tia _{requirit. Eft epim efFatum illud aeterno vericatis:} Talia funt _{praedicata, qualia permittuntur eile a fuis}

fub-jectis. Homo igitur obligatur ad id, quod in fe bonum

eft, non confequenter od Dei vulüntatem, h. e. non ideo quia Deus voluit, ut

pollit

alicer velle, atque

contrari-am agendi neceftitatem imponere homini; led _antece¬

denter ad Dei voluntatem , h. e. quia natura rationalis

Ita _{requirit, quamipfe Deus fapientiffime condidit, ut} aliter velle, feu contraria officia homini injungere

nequi-verit. Ab altera autem _{parte altercationibus haud} dubie

locum _{pr^buit vox impoßtio, qua? pro ejusroodi} derer-roinatione, quae citra fundamentum in re ex fölo

pjacico

impo-n

) 19

(

41

imponentis provenit,

paflim

accepfa

fuit, &

adeo

vehe¬

menter _impugnata. Enimvero illud

vocabulum

adeo

late

lumi _{debuit, ut} ea quoqueintelligantur, quse ex

pofita

vo-luntate ac difpofitione auctoris _non

pofiunt

_non

confe-qui, fiquidetn iile

fibi

ipfi conftare

debet.

Ut adeo

alia

impofitio fit, quse nil

nifi

merum

placitum

imponentis

lupponitj alia quae provenit ex

necsflaria confecutione

eo-rumj quae prius ab enHe«

iji>«ie~ttereriiHnata erant.

Illa

in _{legibus &}

infticutis

pofitivis, hsec

in

aåibus

humanis

ad _{legem naturalem}

_fpectantibus

ccrnitur; quippe Deus

libere''talem hominis naturam adfignavif, taiemque finem

pra?fixit, ut certte

aftiones

non

poiTint

non

eidem

conve-nire vel repugnare. Quihus omnibus rite

perpenfis,

op-pido patet, facile

forfan conciliari

polle, qui heic

diflen-tiunt, fi malefanus difputandi pruritus abfuerit. Etenim

qui omnern moralitstem a voluntate

Divina

feu

lege

de-ducendam _{volunc, id pradertim refpiciunt, quod}

bonita-tem, malitiamque achium nofirorum evidentifiirne

pate-facit. Qui autem ad (anäitatem, juflitiamque Divinam provocantac tranfcendunt, nihil ab

Ulis

diverfis

flatuunt,

quando in memoriam nobis revocarous, in Divinis

le¬

gibus fanåicatis Divinte

perfettain

illucelcere imagincm» Qui denique moralitatem

defenfitant Obje&ivam,

tanto

minus a _{reliquis re ipla} difTentiunt, _quanto

certius

con-ftat, habitudinem quorurodam obje&orum ad naturam

humanam non aliunde _peti arceffique, _{quam a}

fapientia

& fan&itate Divina. Hinc _{qui cum rebus omnibus}

fan-äiilime _{fapientiflimeque fuos pradlituerit}

_fines,

_voluic

etiam ea _{eligi media &} obje&a, _qua;

illis

forene

propor-tionata ac confirmia. Undefl _{quis interrogaverit, cur}

lol,

luna, vel alia _qutevis res creata, cultu

religiofo

haud

fit

prolequenda? refte refpondetur, quia hic actus

iandiitati

Divinas _{repugnaf, qui foli Deo adorationem}

_vindicat.

Neque minus quaeftioni folvendse

fatisfacit,

qui

reipon-det, hane a&ionem ideo efle _{roalam, quod legi Divinas}

contrarietur, diditanti iolum Peum eile adorandum. Neque Uli a vero abludunt, qui objcdum _{heic retpiaunt,}

cujus ea efl: indoles ac natura, ut hujus generis cuitus ei

nuilatenus _{competat. Agnofcic igitur}

ucraque hasc

mo-ralitas, tam _{Subjecliva, quam Obje&iva, unurn} eumdem-que fontem, Deum fcilicet fan&iflimum & infinite

fapi-encetij; vjuamobr«« ««»riquam _{pugnantia h^c inter le} committi non _{debent, quum armcirtimc}

conlpirent, & fororio quafi nexu cohaereant.