Notionum ethicarum quas formales dicunt dialexis critica cujus particulam secundam venia ampl. fac. philos. Upsal. præside Nicol. Freder. Biberg ... pro gradu philosophico p. p. Carolus Jacobus af Nordin Bothniensis. In auditorio Gustav. die IX Junii MDCC

ΝΟΤΙΟ NUΜ ET _BICARUM

QUAS FORMALES D I C U Ν Τ

Di ALEXIS CRITICA

CUJUS

PARTlCULAM SECUNDAM

VENIA AMPL. FAC. PHITiOS. UPSAL.'

PRiESIDE

NIC

_OL,

FREDER.

BIBERG

PH. JET J. U. DOCT.

EQUTTE HEG. ORD. DE STELLA POLÄRT,

ΕΤΗ. ET POLTT. PROEESS. HEG. ET ORD.

REG. ACAD. LITT. HUM. HISTOJR. ET _{ANTIQU. HOLM"} MBMBRO

PRO GRADU PHILOSOPHICO

P. P.

CAROLUS _JACOBUS AF NORDIN

Bothniensis

IN AUD1TORIO GUSTAV. DIE IX _{JUNII MDCCCXXIV.}

Η. Ρ. M. S.

U Ρ S A L I Ε

EXCUDEBANT REGIJK ACADEMIiE TYPOGRAPHT.

IN SACRA Μ REGIAM MAJESTATEM

MAHNTE FIDEI V1RO , CHICIÄRCKLE LOCUM TENENTI

KECrll ENSIFERORUM QRDJNIS _EQUITI,

PERILLUSTRI ET GENEROSlSSIMO

LIBERO BARON1

DOMINO

CAROLO

lOH.

AST

NORBIM

SACRUM

in istiusnaodi defcenfu _{clafses perventum fuerit, ita di«} rainutam fimul rationem före, cur _{conceptuum fenfu} pri-mo, id eft vero, abfoluto forraalium denominationem his _{ipfis clafsibus fervemus incolumem. Aut enim, vel}

minima _{adjecta materia, id eft in fpeciebus}

fupremis

nomen reaiium _{adfument,aut vel maxima adjecta, id eft} in _fpeciebus

quoque infimis hoc ipfum nomen refpuent. Neque fieri umquam credimus pofse, ut punctum ali-quod in medio _fpecierum fcientifice determinetur, in

quo formalium denominationem _{ipsae clafses cefsabunt} demereri aut reaiium mereri _{incipient. Quod idem eo}

usque valere _ipii arbitrainur, ut ne quidem, fi in

indi-vidua _{propagari pofset in his demum fubftitura} refolu-tio, fententiam _{jam latam retractare opus efset;}

con-fkerique quodamiuodo coactus fuit Schlejermacherus ipse, recte obfervans, fubftantiae ipfius ethicse

diverfi-tatem not) eamdem tantummodo manere, _{(quod tarnen}

ex noftra iententia fatis fuifset _{obfervare) Ted crescere}

quoque continuo, quo ab individuis _{propius fpecies} di-itent, vel _{quod idem eft, quo realibüs fic dictis propius} clafses adducantur. _{Laudamusque omnino Noftrum,} quod in genefi explicanda aut generum aut _fpecierum fub _{unoquovis genere effietarum vel}

effingendarum,

ide-am _{ipfam ethicam eam eise,}

quae refolvi posfit aut di-vidi ' materiam _{divifioms auf ipfum divifttm Logici vocant)} continuo _{negsverit. Nec quod tota ratiocinationum ferie} nullaque omnino in contrarium demonftratione tentata potius quam difertis verbis hane eantdem _negationem

pronuntiaverit, magnopere nos oflfendit. Quamquam,

ii totiaem Nofter verbis _{enuntiafset, in omnibus} iftius-modi _{fpeciebus formandis non ideam ethicam nec} conce-ptus ipfos generalifsiinos, fed _fpatium, in quo verfentur,

divifionem _{fnbire; multum, ni fallimur, et intelligent!»} Iectorum et _{impatiehtiae confuluisfét.}

tö

Ex crifi, quam liacfcenus

perf|jcuti

fuimus,

eonficl·*

fur, denominationera iJlaui eoticeptuum

formalium et

re-ahum fecundario ifto efc relativo

fenfu

ilbimet

oppofito-ruin, _quam in

inteüigendis

explicandisque

fpeciebus

pro-pofuifc Ceh

Schlejeämacherus,

et

incongruam

eise

efc _{anfcicipatam et}

rationibus

idoneis

deftitutam»

Quam

tarnen non eo usque pertinaciam

extendi patiemur, ut

negemus prorfus, quum

in

nulib

non

fyftemate

ethico'

niultse teutari posftnt fpeci-erum ec

forinationes

et

or-dinationes, ex diverfo syfternatum

habitu

et

ingeniö

aliquatenus pendere, utra

in

fingulis

aut

aptior

judise-fcur aut _{aptisfiina«,.}

§1

ÄV

Quod ab

notione

virlnti/

irtcipiämus,

contrarias

quamvis rationem

SchlejermacherüS

elegerit,

oßcii

notionem primam exponens,

neminem

quid

em

putamu^

improbaturum,

qui, notato

triadis

etbicäs

discrimioe

for-♦

mali, _principii potius

ad

principiatura

progrefsionem

quanv

principiati

ad

principium

regrefsionem

am

a

ver

it.

Et

eonvenifse quidem patet

apud

omnes

Pbilofophiae

Pra-éticas doctores, unicum esfe actionum

ethicarum

fontem

yoluntatem ipiam

ideam

honefti

in

fe

adfarnentem»

adfurr,-taque, totam quantam, ρer

fusa

m.

Virtatem itaque,

ii

to-tam capias, coalefcere

prorfus

cum

vokintate

honefta

et

actuofa cognofces, indolemque

animi

ipftus

voientis

inti»

mam fimul ftioque orbe

finitisfimam,

ex

vohmtate

exeun-tern, in voluntate commorantera,

in

adyta

ipfa,

unde

exierat, contiηuo viriuni

exercitarum ssstu

refiuentem

ilgniGcare

proftteberiS;

Sicque,

quum

ex

idea

ipfa

hone¬

fti, _{qualicumque aut}

notione

circumferipta

auc

fenfu

per-eepta ab una parte,,

ab

altera,

ex

voluntate

imperium

it

ejusdem ideae verenfce, amplexsnte,

exofculante,

vlriis-fcis notionem _{proxime fmiri inteiligis;}

_reläte

_{fimul, ad}

reiiquas, quae uno orbe confcinentur, notiones

ethicas

eamdem defmiri _{pofse facilis agnofces.}

_{Nüliam itaque9}

quae relatas in defmiendo notas

admittat,

timeas

dble-xin, five virtutem dicas eam efse animi volentis itidoIem, fub qua vel per quam oßcia compleantnr,

five

eam

dicas

eamdem eise animi volentis _indolent, quae bonum morale, üve iinicum hoc fit bonutB, five iutnmum, operts tamen

notione _{circumfcriptum, producat» Neque ullam, quae} relata _{fpernit, definitionem uktutu fcemere}

_formaii

_feniu

rejicias., modo vim agendi cum regula

agendi fubjectiva

.-et conilanti _{conjungat: petasque omnino} innoxius,

ii

_ma¬

terialem fenfum formaii _{contradiftlnguis,} confilium totum

finemque agendiconfcientiss cujusvis explicitum ex

notio¬

ne, qua ideam quivis honefti, in sy

(temate

fcientifico

verfans, five extra syftematis pomoeria conftitutus,

circumveitiat. _{Nempe, ii fui fit}

_juris

_{voluntas humana,} matenam _{ipfatnque caftitatem virtutis ex}

_fubfiantia

_idese

concreta, formarn ex actuofitate ideae viventis tofcam quantam derivabis. Vitamque humanam fyftematis con-creti locum tueri haud _{fingas abfurde: fyftema äbftractum} .rectiisimam honeftse vitse imaginein exprimere conari

nullus certe, ut opinor, dubitavit. Felicifsime autem. hane _{imaginem enm exprimere credas, qui potentiara}

humanam _{conceptu teneat accurato fimul ac completq*}

Quem ipfum coneeptum longiffime abeo abefse intelligas,

qui vel moribus aliam quaerat fubftantiam, quam religio-fam, vel religioiii fcopum adfingat a moribus totoque vi¬

vendi confilio alienum. Si _{quaeratur autem, quamnam} virtutis actuofitati _{fpeciem et vim adtribuere}

_fas

_{fit, alia}

refpondebis in vita conftitutus, ex

fubjectivis,

quae alia

aliis arridents principiis ipfaque in virtutis via

12

cumque conceptse facta

progrefsione;

alla

itidem in

fyfte-mate pofitus, _ex objectivis, _qu<B

alia aliis

placent,

hujus

principiis, ipfoque, quo

hsec

perfequeris,

concludendi

ri-gore. Syftemata demum,

quod noftri

potifsimum fic

inftituti, rimanti alia obverfabitur

actuofitatis honeftae

Ipe-cies, fi, quid beatum faciat,

primo,

deinde

quid

honeftum,

exquiras, alia fi

ordinetn

exquirendi

convertas;

porro

alia, fi nexum utriüsque finis contingentem

ftatuas, alia

ii abfolutum; tum vero alia, Ii menfuram utriusque,

alia

fi menfuram alcerutrius tantummodo,

alia Π menfuram

neut.rius jn idea rationis potentialirer concepta ρ ο

fit

am

decernas: alia denique, fi unum finem alterius

admiuktb

Um, alia fi unum

afterin«

ejfectnm,

alia

fi

unum

alterius

jßgnum

concipias,

Neque ad

verfabimur

profecto, fi intra

has _{potifsimum lineas omnes}

Syftematum

ethicorurn

varietates concludi qüispiam cenfuerir.

Eo

autem ira·

xime cardine, fi logicam comprehenfionem quacris, ipiae

actuofitatis fpecies

discrepabunt,

quod alia in vitain

ipfam

ftaminibus jam datis conftructam,

dominium

exerceat,

alia vitam fingulis momentis

adgregandam

aut

ftaminibus

injectis totam quantam

novandam

effingat:

qu

a-rum

qui-dem _{agendi fpeeieruoa}

_negativo

_una,

altera

pofitivo

au-fu id _{ipfum, quod}

_vivitur,

_conftituere

adgreditur. Cujus

pofterioris

conaminis,

quum

et

optare

fiuceefsum deceat,

nec fperare tarnen

fas fit,

nifi

idea totius vitae

ex

idea

rationis* _{potentiali concipiatur,}

_{fuccedentis aufpicatiqne}

per ambitum,

qui

feien

t

i

Λ

debetur,

fequentes

forte hoc

loco _{apponere liceat}

characteres

dialecticos.

Poßtivam

jam

quncupavimus

iftam

agendi

fpeciem: id eft

vero,

non dominatricem modo vitse,

fed

effictricem etiam,

vero-que, qui idealis permanet,

fenfu efTectneem: fpiritusque

omnino totius vivendi, fi forte

antecefserit iniquior·,

novatricem. Neque agendo vivere».

fed „vi

v

endo

potius

η

agere concipias veram virtutem, fi ulla inter agendum

et vivendum reflexioni collifio _{disceptanda oboriretur.} Porro ex foco vitas _{hujus intimae omnem credas formam}

exire, quam externo, in quem agit, rerutn humanarum

orbi idea honefti _{fuperinducit: externi nihil prorfus in} iocum iftum ita refluere _cenfeas, ut exinde _{ipie, qualis}

revera _{fit, nifi aceepto forfitan nutrimento, adficiatur.}

Internam _{itaque profitearis efse et}

permanere agerfdi principium, internam agendi unitatem, internum virium adhibendarum _{dirigendarumque moderamen: praeterque} agendi fpatium et materiam formandam nihil omnino ex¬

tra _{pofitutn eise confidenter ftatuas. Vitae autem}

fum-mam _{vivendique ilngula momenta hane vim}

complere

adferas. _{Adeoque ab externis eamdem objectis pendere} aut determinari _{neges; fed follicitari aut interpellari} con-cedas. _{Neque his tarnen objectis credas eamdem ad}

a-genduur, fed in agendo follicitari, itaque demum in agen-do _{follicitari, ut non dirigi ex re.ruin externarum}

mp-mentis, fed directionem _fponte datam inflectere aut

fpéci-ficare cenfeatur. Sic vero vitas _{tptius forns}am et _argu¬ mentum honefto cuivis in honeftate _{ipfa concludi} pennit-tasj externas cuivis exinde activitati _{proximum et} im-mediatum, rebus _{ipfis formandis exigendisque}

remotio-rem _{mediatumque fpiritum infundi con.tendas:}

denique

nec _{principium, quod vitam configuret, ab}

eo _quod vi-tam _{coropieat acrius contradiilinguas; fed efsentia}

coale-fcere _{poilules: nec* ii contradiilinguas, aliam actus,} qui configurat, ad illum, qui compiet, relatioiiem _concipias, quam menfurae ad menfurandum.r Qua quidem intellecta

relatiorie, configurationem ipfam cum modo et menfura

coropietionis eadem prorfus ratione in quaaftione ethica

coincidere _{perfpieias, qua in quaeilione phyfica}

fpatium

éx loco _{dynamico contemplante configurationem fpatii} cum

Ϊ4

&am _{coropletione fimultaneo actu progigni neque unam}

tarnen ab altera nifi modaiiter diüerre poftulaveris. Foiv tem _{igitur actionurn} fi virtutem eise concipias, huncque

ex idea rationis intueri cupias, _perennem ftatuas fluere,

n-on fubitum, neque interruptum : fponte porro

proprio-que motu fahre, nulla, quae in

fenfus

cadit,

vi

motrice

xiDpuIfuinT eadem demum vi

dirigi

et

impeili:

arvaque,

quse hufcectat, fimul finire; quse

finita

fimul humectare

infcelligas: nihiique omnino interpreteris

eise, quod

non

ad virtutem _{ejusque idea}in relatum extemum recte ap-pelles: vokmtati totam inhssrere

virtutem;

ceteras

facui«

tates, reliquasque, quotquot funt, vires animi et cotc-mofciones vitse, quidquid ad objeeta relatse habeant inter¬

na, ad virtutem ipi'aoa relatas nihil tarnen continere,

quod

non fit externum, contendas impune. Duplici nempe

categoria concludi ftatuas,

quidquid ad virtutem relatum.

externum falutatur, materias formande, et

inftrument^

ad formandaiD materiam adhibendi: unam Iongiori a

vir-tute infcerv&llo feparari, longiorique fimul cum ea

vincu-lo confcineri, alterum breviori: formari unam a virtute

non nifi auxilio alterius jam anfcea eadem idea formati:

mediate itaque unam, alterum immediate a yjrtufis

idea

moveri et effingi: motum denique proprium primoque impellentem, quem

virtuti

adjudicare

oporteat,

neutiquam

exinde to/Ä, quod in objeeta agere nequeat, nifi organo¬

rum _{ope a} fe exercendorum

effingendoruraque,

_neque

exinde inßrmari, quod, quodeumque agendo ultimum

pro-ducat vittus, vel producere

videatur,

nihil fit

nifi

novus

modus,novus ordo,velnovus denique fpiritus rebus antea materiaiiter exfiffcentibus fuperadditus, fuperinduetus,

fuper-Jnfusus. Pofitivam inde omnino poftules virtutis

actuofita-tem:_{propriapraeditam vi}

motrice: fponte,

fi

et

occafione

externi _{cujusdam, ibfiicitataiu}· fui ipfius

moderatricem:

icn-η

Pipern οοvi prorfus efc

proprii

et

fpirkualis effecfcricenr,

ex aeterno in seternum fubfifteutis,. finibus nullis, niii q.uibus fimul completur, conclufi,

compFemento

nulio,

nifi

quod finiat fimul, ampliiicati; extenilone nulia,

niii

in-teniionis auxiiio, intenfione nulia, nifi extenfionisfructu,»

ditatij ditandü

Ηaee autem utcumque erunfc

exiftimäfcä,

cerfce virv

tutem esfentia unam _{eonceperunt conceptarnque}

proFesfi.

funt, quofcq.uot iyftemata

ftruere

adgresfi.

funt

Philofo-i33 Moralis doctores» _{Cujus quidem}

unitatis

cliara-iterem ita _{concipere oportet, ut prima etiaqa}

eadenique

originär ia., quee ideam ipsam proximo, ut ita

die

a in3

labio

eontrectat _{atque amplexatur, notione}

pluralitas omnis

absolute excludatur. Unitatem itaque heic absolutam eoneipi vel ad concipiendum

proponi

patet: eamque

ut

talern conscientise ad refiectendum excitatse_···'·'nullonon

tem-pore obversari, nihilque

eamdem in

scientiae conspectUT

neque abstracti neque concreti,

si

Vera

sit

et

genuina

oHgjnitus admixtum agnofcere

profiteberis.

Neque du»

bitavit ullus, qui velpaullulum

reflexeri

t,

aliuin

prorsus

fignificatum

vocabulo virtutir

fubdi,

fi ilngulari abfoluto*

exprimatnr,

(Svethice

dygden):

alium,

five fingulari relativo,

five _{phirali ex}

_finguiaribus

_reiativis

conflato

(Svetl>ice

_«ä

dygd ;

dygder) exprimatur»

Quam

in

fignifieatus

dlverfi-tatem ab omnibus concesfam fi acrius intenderis ,

hauå

facile negabis , uno

fignificatu

de

unifcate

abfolüfca

altero de unitate abftracta pluriumqüe unitafcum

abftrra-étarum _{compjexu quasftionem}

moveri: in

ipfoque

feientiae

ordine iffam inter utrunique

fignitlcatum

relationem

in-·

tercedere Facile fufpicaberis. ut

primariü%iHi\

alteri

fecun-darius fit locus tribuendus atque tuendus.

Quod

fi

de-deris* fimulque obferva

veris, in

oß'cii

notione

evolvenda,,

ΐέ

contrarium fere ordinem reflexioni intention infinuari; fequentem forte licebit in quseftionibus, quae utramque adficiunt _{notionem, virtutis et ojficii, dialecticis}

propone-re canonem. _{Quum unitatem non nifi tripiicem}

concipe-re _{oporteat, abfolutam, abftraetam, concretam five fin·}

gularem; in notione virtutis fcientifice evolvenda, ab

unitate abfoluta _{egrediendura efse, ut ad abftraetam}

defcendatur, nec defcenfurn beic concipiulteriorem pofse

ab unitate abftracta ad unitatem _{inferiorem, id eft vero}

ilngularem, nifi coalefcere forte permiferis notionem virtutis cum notione_{oßcii: in notione autem officii fcienti¬}

fice _{evolvenda, contrario fere ordine ab unitate} concre-ta vel _{iingulari actionis determinatae egreisum} cöncipi-endum eise, ut ad unitatem abftraetam _plurium

conti-nuo actionum _{adfcendatur; nec adfcenfum heic concipi} ulteriorem _{pofse ad unitatem fuperiorem , id eft vero} abfolutam, nifi coalefcere forte _{permiferis notionem ηβ·}

cii cum _{ipfa legis moralis notione. Hunc autem, quem} his _{potifsimum verbis, ut fimplicitati ftuderemus ,}

pro-nuntiatum voluimus, canonem dialecticum non

demon-ftrare hoc loco _{adgredimur, fed fili inftar Ariadnaei}

pro-jicimus, cujus ope labyrinthum quaeftionum

dialectica-rum has notiones _{frequenter obftipantfum et ipfi} fuSct-piemus extricandum et aliis, qui longius procefserint, permeandum proponimus.

Obfervavit Cel. _{schlejermacherus difiicultatem} fere omnem , qua hae notiones premantur, diaiecticarn

in eo fitam _{esfe, ut pluralitas, quae} utrique notioni vulgo adfignatur, recte explicaretur. Contrariamque omnino

difiicultatem in _{explicanda virtutis et}

_officii

_pluralitate

reflexioni occurrere ita _{introspexit, ut} Philofophorum _in re tnorali criticas _partes obeuntium neminem prorfus