D. D.
DISSEETATIO PHILOSOPHICA,
De
C i V I Li U
M
IN
EMENDATION EM MORUM,
Quam,
CONS. AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.
IN REGIA ACAD. UPSAL.
PR^SIDE,
viro 4mplissim0et
Mag.
LAÜRENTIO
DAHLMAN,
Polit. et Mor. PROFESS. Reg. et Ord.
publica censurλ
ANDREAS IHRSTADIUS,
da lekarlus.
IN AUDIT. CAROL. MAJ. DIE XVI. JUNII,
ANN. MDCCL1II.
H.A.M.S.
up sa'l
Excud. LAUR. MAGN. HÖJER,Reg. Acad.Typogr.
KONGL. MAJjTS
TRO-TJENARE och CAMERERARE
Uti Deis och Kikfens Håglåfiige Krigs-Collegio»
HogaAle HERREN,
H.„ SAMUEL
FORSLIND,
Min Hoggunßige GYNNARE.
Undra
dettaintet,
tilfållet tagerHogådle Herr CAMERERARE,
mig den driftigheten, ochat jag
fökervid
med edert vårda namn bepryda ett arbete, hvilket
utom ämnets dyrd och vigtighetagerfogagläntsoch vär¬
de. Then ogemena gunft och bevågenhet, fom Hogådle
HERREN ickeailenaftemotminaFöråldrar,utanockemot migaltid behagat förklara, gifvermiganledning hårtil,lern¬
te kraftig förlakran, at mittofkyldigaupfåticke blifvero-
gunftigt uptagit. Mitt beftåndiga gioromål Ikal häremot blifva, at vid alla tilfåilen yttra denrenanit, jag utimitt
inre hyferför Hogådle HERREN, och tillika upfända fä trägna, fom trognafuckartilAllmagtenlör Hogådle Herr CAMERERARENS och Defs förnåmaAnhörigas beftån¬
diga välgång. Jag framhårdarmed all vördnad
Högådle Herr CAMERERARENS
Min Hoggunftige GYNNARES
hdminkafle tjenave,
AND. IHRSTADIUS.
VIRO
Aämoåum Reverendo VvzcloYifJimo,
Dn.Mag.PETRO ECKMAN,
Eccleiise, qu£e DEO in Stora Schedvie coliigitur, äN-
TISTITI longe meritiflimo, nec non Adjacentis
Diftri&us PR/EPOSITO Adcuratiflimo,
PATRONO & NUTRITIO omni animi veneratione ad urnam usque profequendo,
ViRO
Admodum Revierende & Fraeclarifjtmo,
Dn-MagMAGNOTROILIO,
Ecclefiffi riusbyenfn PASTOR1 & PRjEPOSITO Vigilantiilimo,
PATRONO OPTIMO.
TtHamfibeneficiaVeftra, PATRONI Optimi, jamdu-
1 dum in ipßs animi mei medullis heereant, nulla oblivionis xrugine confumenda , meλ tamen con(cienti<z jatisfacerenon potui, quo minus DiJJertationem hane, in publicum me<e in Vos pietatis & grati animi arrhaw,Ve-
ftris NominibusJacratamfifterem. Cum vero nihil ultra
poffim» Swnmum Nitmen calidisfiimsJemper implorabo fu¬
lpiriis, veht Vos, Evergetse Maxiini, & purt religionis antiflites, perdiu incolumes fervare in Ecclefarum, quibus prtee/lis, commodum, Jamiliarum decus, 0" clientnmpa-
troänium certisfimitm, deßderatisfimum.
Admod. Rever. & Prsclarisfimorum Nominum VESTRORUM
cultor humiUimus,
> and. ihrstadius.
VIRO
Plurimum Reverendo cT Chrir/imo,
Dn. ERICO
KORSNER,
Animarurn, quae DEO in Tärsiång & Afpeboda
colliguntur, PASTOKI Meritiffimo,
EVERGETiE & FAUTORI Propensissimo.
VIRO
SpeEatisftmo & Vrudentisfimo,
Dn. LAUR. GARMAN,
Ad Libram Cuprimont.a RationibusSollertiifimo,
AVUNCULI loco omni honoris cultu ieniperprofequendo.
Ut externo
ließeia "publicequodam
declararemfigno internum gratisfimi
, prrmitias haicetores iEltumatisiimi , dicatas volut, cum
licitatis menfuram Vobis clementisßme con Plur* Reverend* & SpeftatiiT*
tuhor ob
AlsDR.
viro
PluyimuM Reverendo Clarisßme,
Eccleiiae Mcdakerenfis ANTISTITI
Dignisfimo,
PATRUO EXOPTATISSIMO.
VIRO
Plurimum Reverendo £5* Doflisfimo,
Dd. ERIGO
BERGLÖF,
Ecclefiae Gagnenfis COMMINISTRO Fideliffimo,
AFFINI PERDILECTO;
mimt affeBum ob plurima in me collata be-
ßudiorum meorwn Veit ris Nominibus, Fau-
ardentisfimts votis, DEus, targam
ccderet åtc vänjet CT temper vovebit
Nominum VE1RORUM
fervwithßmrtfr
«HRSTADIU&
ViRO
P'urimum Reverendo (S C.lnvisfwto,
D:no Α Ν D R Ε
IHRSTADIO,
Ecclefias ,
qnae DEO in Ahl colligitur*
PASTORI Vigilantisfimo,
PARENTI INDULGENTISSIMO.
Eneficia illa &paterni Tui in me αffBus'docnmenta plura deprebendo, quam commemorari, & majorα, quam ullo verhörum adparatu decorari posfint. A Te cnim, PARENS Suaviflime, non tantum babeo prcefentis lucis ufuram; verum & Ture debeo Itheralttati, quodmi¬
hi licuerit, ad bunc usque ditm, dulce cum Mufis habere
commercium. Quid itaque pro hifce aliisque certisfimis
amoris Tui indims rependam ? Nihil babeo, ingenuejä¬
tear , nifi animum qratum , cujus publicum Interpretern Jpecimenut hocce Academicum, quod pia manu offero,agcrey
pattaris , bumillimusquaelo. Meum eft Jemperqu?erity
vota ad DEutn T. O. M. nunenpare ardentisßmα,
velit Te, PATER InduJgentisfime, una cum MATRE
Carisfinia,omni felicitatis genereftipatum, in multos an-
not falvumfolpitemque confervare, ut ßro rebus bumanis erepturn lugeam , tui poß DEum falutis me<& fontem &
progreßus debeo. Permaneo usque ad cineres
OPTIMI PARENTIS
Filius obedientisßmus,
AND. IHRSTADIUS.
D, D.
$. ι.
Hj|D Emendationem morum quid
& quomodo conferant pcenas
civiles , brevi diflertatione oftenfurus, neceiTum omnino duco*generalem tam morum,
qui emendari debent, quam legum & pcenarum Civilium,
per quas corre&io morum
obtinetur , tradere ideam. His enim notionibus
riee evolutis atque determinatis, facilius demum perfpicitur ar&ior, qui in ipiis rebus intercedit,
nexus; eorumque fimul obviam itur erroneas o-
pinioni, qui ex poenis in republica plus damni &
corruptionis, quam commodi & emendarionis ad
cives redundare contendunt , ufum cum abuiii infulfe rejicientes. Antequam vero manum opu- fculo admovere fuftineo , divinam mihi oprmi,
Tuamque , B. L., mitiorem cenfuram etiam at¬
que1 etiam imploro.
- Α §M
)t(
jf. Π.
Mos tn gHievt eil modus conflafts Sr perpe-
tnus determinandi a&ionem in eodem cafu, conf.
W )1£ Ph. Pra£t UniverF Speaatim vero notat habitum agendi ex determinatione libertatis, feu ζ
dirigendi a&iones Jiberas, quie, quoniam ex Ii-
bertate örtum ducunt, morales audiunt, a&ioni-
bus naturalibus ieu neceflariis oppoiita*» Singu¬
laris autem vocis acceptio eft, quando mores con- fvetudinem notant , in fermone & geflibus ad
deeorum 8r converiationem communem fpe&an- tibus, receptam ; quo fpe&at Libri Erasmi Rote-
rodami infcriptio, De Civilitate Morum. Nos au¬
tem mores fenfu ipeciali pro habitu a&iones Ii- beras determinandi fumimus , quo figniiicatu eo¬
dem quidem modo difFerunt, quo a&iones libe- ,
rx, Quemadmodum igicur a&io moraliter confi- derata, Bona dieitur , quas cum lege convenit, ieu legi convenienter fufeipitur. Mala autem qnas
legis pradcriptum transgreditur ; ita boni mores
funt, qui cum lege congruunt; mali, qui a le¬
ge discrepant. Singuli autem mores, quatenus in animo noffcro occurrunt, iupponunt generalem quandam deferminationem appetitus vel averia-
tionis ad a&iones certi generis, quod & per ie
patet , 8c in do&rina Pfvchologica multis tra-
ditur. ' >
/. ΠΙ.
Si mores hominum omnes ubique effent boni, hoc eil, voluntati divirias conformes, tum
quidem j
) 3 t
quidem nulla opus eilet emendationé i ütpote
qua; aberrationem femper feu ntendas fupponif.
Sed poflquam dira peccandi lues anirros morta«
liuin oceupaverat , maxima inde oborca eil mo«
rum perveriitas, cum in ilatu ejusmodi corrupto
nec intella&us bonum a malo femper dileernat,
nec volunras ad vere bona propendeat. Hinc
in ilatu natural! , qui aequalitatem jurium invol-
vit , tranquiliitas obtineri nen potuit * cum de
bonis & commodis, mulriplicato hominum gene-
re , neceflario certamina non pauca eflent me-
tuenda , nec ullus eilet judex viiibilis, qui lites
ae diflenfiones componeret. Nec metum hunc
tollere potuit natura hominis focialis, in genere
ipe£lan , qua ad focietatem, cum aliis jungen-
dam , quisque propendet. Nam eadem indigen- tia, qu:e aliorum opem querere jubet, ad bona
aliis eripienda & injurias quascunque inferendas,
facile iniligaret homines nullius regimini iubje-
&os; fieque bellum omnium adverius omnes, &
quse inde derivatur perfacile totius generis hu-
mani pernicies, non proeul abfuifiet. Tutam igi-
tur vitam cum libertafis deiiquio iibi redimere
coa£li funt mortales, in ftatum civilem transeun-
tes. Re£le itaque a perveriicate morum ad fta¬
tum civilem concludonem infert Conriig Socie-
tatem , inquit, civilem bominibus competere non per β ied ex accilentc, po/leaquam Jcilicet ob antiqua c?
naturali fanclinionia ita difcejjere, ut tuto aut hem
extra civitatem non poffis de9ere (a),
A 2 f. IV,
(a) Deprml Civ.p. #.
<6X2> ) 4 C«Xf
«.IV.
Habebant fane homines in ftatu natural! fu-
periorem eminentiifimum, Creatorem loquor, O- primum Maximum, cui, ut totum mundi fyftema
originem, ka etiam homines obedlentiam 8c iubje-
éHonem conftanterex interna sequkatis lege debcnt.
Legibus quoque utebancur naturalibus non e Ion*
ginquo petendis led cordibus ipibrum , ut cum Apoftolo Gentiumloquar,infcriptis; quarum etiam
tama eil perfeSio, tantusque rigor, ut nullas o- mnino aåiones indeterminatas relinquat, mo- tivis efficacifiimis propofttis , qua? poenae na¬
turales 8c prasmia naturalia dicuntur» Sed cum ad nntum Sc potentiam fummi Gubernatoris ho¬
mines malis adfveti minus attendam, atque adeo cogitatione 8c reverenda Summae ejus Majefbtis )
parum. moveantur, lnprimis cum prsecepta natu¬
ralia pervertere & iecundum perverfam Philavtia?
meniuram interpretari , incommoda vero pcena?
loco ptopoiira vel evitare nonnunquam vel alio
ex fönte derivare didicerint, faftum eft, ut lex
naturalis quamvis perfe&iffima, cum fuis pcenis naturalibns depravatos hominum mores minime valuerit compelcere , nifi accederent leges poft- tivae, qua? fi humana» (Int, nuncupantur Civiles.
Sunt, autem Leges Civiles decreta fnmmi Impe*
rantis publice patefacla, circa ea, quee iubditis
in promovenda felicitate civili iunt obfervanda.
Mala vero feu incommoda, qua?in bis legibus cum a&ionibus omittendis conne&untur, pcena? civiles
nomi- '
€» ) 5 C
nominantur, qti^e introduftae funt, ut grailanti irr-
cer homines malitix & malefano laedendi prnricul
efRcacius obviam iretur. Vere itaque non minus
quam pro more eleganter diyic Cicero : Quos ipfa
natura in officio non potefl retinere , ii magnitudine
poena icil. pofitivae maleßck fubmoveri debent (/>).
§. V. -
Harum ergo, quse in Republica vigent pcenav
rum finis eil, ut intra gyrum concordiae coércean-
tur homines, qui ejusdem civitatis vinculo funt
connexi, neque adeo fceleribus indulgendo in pro-
pria faeviant vifcera. Quemadmodum enim prin-
ceps bella gerit, uc fecuritatem tueatur externam, hofliumque impetnm & injurias a finibus patriae propellat; ita leges latas exfequitur & judieiis con- fritutis peenas transgredientibus irrogat, ut fecu-
ritati internae confulat, quietamque inter Cives &
tranquillam efficiat vitam. Puniuntur igitur delin-
quentes non folum, ut legibus iua conflet aufto-
ritas, quse-fine peenis haud partim vileiceret, (ed
identidem, ut eorum exemplo abfterreantur reli- qui, ne fimilia faciant. Exemplis enim magna ineft
vis magnaque efficacia ad fle£tendos & commoven- dos animos hominum , ut obedientiam legibus prae-
flent, ne earum transgreffione, idem, ut alii antea,
experiantur fatum; quo ipfo deteftanda eorum libi-
do repagulis fat firmisconftringitur. Ηος fenfli haud
infulie dixit SenecaiPrineipem in poenis irrogandis tri-
plicem tutenderefinem, ut\ aut eum^ quem punit, emen·
detr
(b) Pro Koje. Am, p,m. 20£
) rf (
det, aut ut pxna ejus ecterosmelieres reddat, aut ut 1 Jublatis malts, fecuriores ceteri vivant (c), Cui eon-
lencit Quintilianus : Omnis pcena nun tam addeltåum
fertinet quam ad exmplum (a),
§. VI. #
Ex allatis facile jam patefcit, mores cmum cTe-
pravatos ex poenis eivilibus emendari, quod nervoie
etiamMagnus ille & de Philoiöphia Morali immor-
taliter merkus Grotius confirmac, dieendo: Omnis
adio praefertim deliberata tf jrequensquandam gignit fut proclivitatem , qua adulta bahitus dicitur , idco vi*
tii/, quamprimumfieripotefi , adimendaeft ilkcehra , quod fieri reclius nequit, quam [tdolore quodam julfe- quente, Japorem amittat dulcedinis (e). In Republica
enim bene confHcuta pcenarum ,inprimis graviorum»
ea fölet efle indoles, ut nonfolum fenfum habeanc ingratum & privationem inferant eorum , quae cni-
que cara & pretioia efle lolent; fed etiam variis ein«
gantur ceremoniis , quas ut non levern adferunt ignominiam, ita imaginationi infpefhntium facile
inhärent. Ex hoc itaque apparet ratio, cur pee-
nas non in locis ab hominum confpe&u diflitis fed
in publicis, maxima intuente corona , exigantur.
Quamvis enim unus vel alter pcenas tanium mo¬
do. luat, terror tarnen & emendatio ad omnes per- tinet. Hinc multi fcepe a trifti hacce fcena diiceden-
tes ex peccatoribus jufti effe&i iunt, ex malis boni, '
ex
(c) De Cl. L. T,cap. 21, (d) Vid. Gröt.dejur.B. &*
Ρ. IAhr. IL cap.XX.p.$jg. (#)DeJureB.cf P. Ltb.IL
€αρ. XX.§. 7· ~ a
β» ) 7 ( &&
ex improbis continentes, ica ut ab externa vitiorum praxi in poflerum fefe abftinuerint. Ubi itaque pce-
marum atrocitas fenfibus fimul & imaginacioni ob«
verfatur, ibi validiffime impellitur intelle&us , uc
\ attendat aflenfumque prasbeat regulis honeftatis magis firmum vividumque. Quo fa&o, generalis qusedam efficitur deterrninatio appeticus velaverfa«
tionis ad illas acfciones, quas di&itat lex civilis. Qui-
vis enim iuppliciorum gravicatem vel coram intuens
vel ex memoria & imaginacione recolens, hane fere
vel fimilem, ii fanus fuerit, cautelam fibi format, abfit, ut ea aliquando faciam, quastam turpem tam- que funeilum habent exicum. Nondum eil, fateor>
hoc propofitum virtutis indoli pneceptisque ex afle conveniens,metus enim hic in plerisque regnat,norr
. amor honefti non fpontaneaerga leges obediencia, ufr Poeca ca ηit:
Oderunt peccare maliformidine fothx,
Ted finibus tarnen ibcietatis etiam hasc flagitiornm
averfatio metu extorea mirum in modum convcnit.
Sic enim a lxiipnibus liberantur boni, immo etiam mali freno quafi inje&o retardantur & impediuntur,
quo minus cum aliis fe ipfosin perniciemdent prasci·
pites. Quin & nonraro fieri fölet, ut, qui abinitio
nonnifi ob metum lervilem mala fugiebat facinora legique prasflabat obedientiam, is tandem bonis ad·
fvcicendo vero virtutis amoreaccendatur, ita utpras- clara quaevis ulrro fequatur; turpia vero fa£ta,cane pejus ac angve fugiat. Utroque autem cafumores illi depravad cailigantur, & inde exfurgit emenda-
* tus
Ι&φ ) B (
dis modus conrtanter Sc perpetuo determinandi a- Öiones, utlegi conveniant.
§. VII.
Monrtrato jam breviter influxu Pcenarum Ci-
vilium in emendationem morom 5 uias earum per·
infignis fimul liquido patefcif. Sed quilibet facilc
animadvertit , non exomnibus, cujuscunque fue-
rint indolis, in republica pcenis, hane utilitatem
efle fperandam> led tum demum habere locum,
ubi prudenter, id ert civitatis indoli & finibus con- venienter, tam proponamur quam irrogentur.
Pcenis enim incaute & perverfe adhibitis corrum- punttir potius quam emendantur mores , quod an- nales Sc exempla plurimarnm gentium partim te- ftantur. Tum vero inprimis emendatio ex pcenis
frurtra quaeritur , ubi vel inter pcenas irrogatas &
crimina , nec non inter civium ad delinquendum proclivitafem& deli&orum in ftatu prafentinoxam,
jufta non obfervatur proportio, velpcenarum exem¬
pla adeo cumulantur, ut ex crebro earum fpe&acu-
lovilefcant omnemque terrendi vim amittant Noti itaque cum legislatore Athenietißum Dracone (/), princepsminimjs delictis ultimum addetfupplicium,
fed follicite cavebit, ne,quod medela quxdam aipe-
riorefle debet, veneni naturam induat,nec unquam ad puniendum fe accinget, nifl cum id poflulatju-
ftitia, & quaefumma lex ert, Salus Reipublicse.
(f)Lentuli Aula. Til·,p. ijö.
s. α g.
* + * * *
* * ♦ *