gj- K ax f$
DlSSERTAflO PHILOSOPHICA De
1 Quam
mplijj'. Colleg.
in
Reg, Acad. Upjal.
PRÄSIDE
I *">r\ * ■.^ -'/
r/Vo
AmpliJJimo
dt CeleberrimDN. HEMMTNGO
FORELIO,
PoefProf.Reg.&
Ord.
Publico bonorumexamini
modeße
fubmittetS:# R:^ M:tis Alumnus
PETRUS
ÄS530SK®
Angekm.
InAudit.Gußav. Ma] -pridie Kaknd. Jätiii
.Anno M DCCV. .
^ V5"t vö>><<?i^ i<2?> v5*>
. '' UPSALI.SE,
PerJ. H.WER,NER,Reg.
A.Typogr.
Retferendißimo in Chrißo
Patri acDomino ,
Dn. georgio 1
wallin ■
s.ThcologiaeDo&ori Celeber»
ritno, per
Norlandias occiden-
täles
Superintendenti eminen-
^tiffimo,
Confiftorii Präeüdi
Gra-viflimo, Gymnafiique Regii Ephoro ampliflimo. 1 Mgecenati Maximo.
i J> 4 v-
Reverendo
Cbrijßmo'que Vir
oDn. GULLICIO BLIX, j
Paftori in Oidnca vigilantiffimo, Be- 5
nefadorifemper fofpi»
cicndo.
TEnuesha
addiiopros jmgulorum tngenii prmkias Jalute & &iti' non i
ifijubet.
Revereridiff. in Chrifto Patris.& ]
ChUor aI *
Pet l
Adm. Revevendo ac
Pr^elar/JT.
Vir»Mag. ANDREA
S UN DIO,
Paftori & Prxpofito in ^3ot^C(5 mcri- tiflimoj Avunculo cariflimoaeta-
tcm colendo.
TIReverendoatå\
Clarifjimo
ViraMag. NICOLA O
FORS EL IO
,Paftori in £dréåcfer digniftimo , Prae- ecptoriquondamut fidcliflimo > ita^>
nunc quovis honoris culttt profequcndo.
Chrifftmo Doåijfimoqiw
[, Mag.JOHANNIGENE
- Schotey qua? Hernofandix eft, Redo-
ridcxterrimo, Avuucuio omni ho¬
nor c colenda.
ion
niß
argumenti nomineeomwendabiles,
in- columitate voto
ardentifßm.o, Sacras ef*
& PI. Rcver.Sc
Clari(f.Nom. rcliq.
A tineresobferv4tiJf.
'et
ÄleflKCCi.
^ctfgmeflctren
t-Oetnofattb
Qbttb.od)
Jjfcgadjtat
MAGNUS 0U3?$'
QJlrn
J£)6g0tdral>e
f.gaber*Ot énftcm njore nu på något fät
"
beprijfa
gobbtf/gunjf/ocbmtx cm Jabtr*
Sftdrgar/ifrtkben0f>ani gar£ flade
fom /
$itt migtd<$)% bara/ od? i mdrefrt fldöje mtjfa:
sftltn mäflef#ä/at/afUt ta^ b<*0ft giörai
Slrtnftfmera/fnmminringa CJio^dr
91uminbrefanförmå/ anftnmm t#
fa €br;
S«grae«ar®>ertå>fmebtknlig arbutföra.
göjjtcnfMl mfft'ag
alti tvérbnat innefatta
/©om tagmebmängaorb ti gifter fet?a
v fram/ •
©omtagpabeffabfaban minbre flrtf-
mafan/
2ltocb berafmd fe$ bw' bögt tag g$r bör
•
. fBafta*
SDocb
SUOCpragen gwnjugup «jen juunwjom iuy
g&rgiftper/
$fcen^drt»t&Helicon o$ Aganippes
35runt)
^pfdtf/ferdndnfttont ben dr tyi ring oå) tunt) /
©etIjäppadtagfett at i>enetförflutit! bltfr
wr.
S7ufebe€ber©ui)/t>efmi( tagalifböifta/
Utialtgobt/fom l?an €fjr Wr
t<(é.l;afmer
f(5rti
$warafdntåtetffte/fom man todf ofta
^tgber^t)gbocf)£åfttf mängaé fat (dr gmnftct.
&f©att o$ mdffornagb meb oj?ironit.tik famman/
§iltf)t$ af Ufttab tröti red)naf mänga *
åfa/
Cd)efter®ui>jbtfag/met> atta #efgon
$tljmuta
$tmWa BIQ i migfarfrégb od?gamman-
6<Heb$ af 0ottl. ptié)t
ocf)ttjorbuabtétiffar.
Pet,
Slefbccg.
La
HAbes
illafatisardualote paucijßma
atquequsedamfuper
intricatama¬teria, cujus in fronte titulumvides ap-
poßtum, tumuituarie fane
,<& non ut debuerint,fed ut pro ratione temporis dp ingenii tenuitate a me potuerint,heic congeßa.
Etfcio
quidemmefor-tajßs
propterea teméritatis inßmulari,quodJale
meis humerisimpofiterim
onus, cuiferendapar nonJtm: tarnenmihi veniam datum tri,
fi
pro me ex-cufationis
loco
id acceperis, quodßepeaudio vulgo dicit etirnnjat eße > in ma-
gnis
aliquid
fuißeconatum. Quaparitaque
eß
aninn reverentia Te B. L*rogo atque oro, ne mefolita.tuahiyna-
nitate exäderepatiaris; quinpotius ut
juveniles hojceconatus mehoreminpar*
fem
interpretens.
Valejfpero
DEO duCe,
C'ontinens iraSiationcm In*
dis
mythicMMi
|NtiquifIirnis
tefti*I
pqribus iidem Phi-
%* lofophi iternque_^
Poétae
Philofophi-
amfabülaruminvo-
ä lucfisveiaruntiqticD
Veterum
figmetlta
fi paülo accii;ratius fcrutari velifnus, licebit ad
intimos natura? receflus penetfare, ocuiisque animi perfpicefe
qqid
fub litis in rerurrt fpeeülätiöne
ja^
ceat afcditum , pariterque'
inveili-
gare quoincdo<5c ad quas Ieges vi-5- tacivilis
regime confotmari debeat.-
Alii enimrerum naüuram;alii roo-
Ä iäam
2
rum praecepta fub
figmenti
integu-mentis cornplexi funt: quidam et-
iam utramque
philofophiam
fubu- niusfabul<e involucrocontinerivo-luerunt. Sed miffis jam iis, qux ad philofophiam moralem faciunt;
conftat ex ratione phyfica, inquit
Cie. de nat. Deor. lib. 2. magnam fluxifte multitudinem Deorum,qui
indu<ftafpeciehumana fabulas Poe-
tis fuppeditarunt. Unde vulgus
quidem
colligebat.Deos efte inmw merabiles; fedfapientiores minime ignorabant DeorumDearumqj no- minibus &eorum connubiis atque affinitatibus naturs arcanainvolvi.Sic,ut aliaexempla nuncreticeam, apudVirg. ZEneid. lib.i. v.46.
— — — — —
Jovisque
Et foror
&
conjitå — -- -- vocatur Juno. Jupiter nutern eft aether, Juno aér; & dicitur foror& conjux Jovis, quod 6c fimifi-
tudo eft astheris & cum eo fum-
ma conjunftio. vid. Cic. de Mat.
Deor.
Deor. lib. 2. Macrob. injfom: Scip.
üb. i.cap: 17.Phurnut. denat.Deor.
cap. 3. itemque Servius
ad
Virgil,cit. loc. Et quemadmodum ce~
teri gentilium Dii Nymphas quas- dam Tibi ad minifterium attribü-
tas habuere, ut Phoebus fuas Aga¬
nippidas&Aonias; Bacchus tot,ut
vix recenfeas nomina Baccharum»
BafTaridum , Eleidum, Thyadumj aliique alias;itemque Dea?
Habuere
fuas, ut Diana venatrices, Thetis
Nereides , Venus Gratias; ita cx
Phyficis rationibus du&i veteres Junoni
bisfeptem pr^flanti covporeNymphctSy
utVirg. canit iEneid. 1. i.v. 71. af- fignarunt, propter
totidem forte
efte&us, qui in aére fiunt, vid.
Taub, ad Virgil.: cit; loc. Sed per illos fmgulos ire non eft nunc in-
ftitutum noftrum, qvum illa dun*
taxatJunonis miniftra feu nuncia,
quamprimoloco pofuit citatus au-
&or,nosinadmirationem iui rapiat.
4
$. Ur
-CErtum
veris &efl
apertaPoétas philofophandi ft&is, quam
ratione, uti maluifTe, ufc admirabi-
lium rerum figmentis rudes*& inv peritos
ad ftudium
föpientJa? e§magis allicerenc. Satis igitur.apta huic ipforum inftituto vita eft Iris,
qvum vix habeafc univerfa natura
aliquod
meteorön , quod , quam hasc, homines majori admirationeafficiat. Illius namque generation
tiem fi refpicimus, 'haud fane fati$, quis
mirabitur fpeciofiffimum hunc
arctim tam <cito Si in momento
fbpe in coelo depingi.
En!
fum«*ma in hoc colorum varietas, non minus profe&o mirabilis , quam eorundem tam in primario, quam fecundario, conftans perpetuusque ordo. Hinc Poétas ubi mirandam Iridis naturam contemplati funt,
ex ea Divam fecerunt, quam fiiin
jm finxere Thaumantis&Ele&ra*;
Hen
HefiodiDeor. gen. v.265.
®cLvuctt coKéctvcicßa.S'vfytiTciO SrvydTfpL
"hyctytjf o)kum>TtttiVtIflV,
Hac füper re ita Plato
inTh^eteto;
y^f'iowev6 rqpitiv&d.v/x<zvr(& 'inyovovtyya-ca
§hcmmyivfctÅcyuv. Ac indePlutarch,
lib.3.de plac.Philofoph.cap.5.n^druv
fyrt QUvjuavT^ dvT*jV V6itetÅoyqrcu tüf
dV&fWTTXfy Olk TS B'CtVfJt-UTCtf TAVT^Vl Got-?
taapud Ciceronem de nat.Deo.
lib.
3. etiam eandem fovet fententiamt
Cur non arcus jftecies in Deorum nu*
mero ref
onatur? efi
enimfulcher,<£r
ob eam caufam, quia fpeciem
habeat
admirabilem , Thaumante dicitur effe
. mta. Efe Serv. ad Virg.
JEneid.
lib,9. v. 5, Exadmiratime hoc nomen ac-
cepit, qu<z admiratio
de ejus coloribus
mfiitur.
Nam®quod
Grase iseft &*v-
pdfriV) latinis eft admirarl,§.
iå
Iiis
v.tfotf.difta eftfbr-vio ad Virg,
quafi «V, i.-e.con*Aüneid. lib. 5,
tentio & Iisj
quod lris ad difcardb
6 .
am, uti Mercurius ad concordiam
mittatur. Sed qvum hoc non fit perpetuum, multo
re&itjß
Piato in Cratylo & Euflat, in Iliad.y,didhimvideri volunt a verbo > quod loquifignificat,quod ipfafit
ut Mercurius, Deorum; & in pri- mis, qvum fermone nunciare fi>
leamus. Vid. Gyrald. Hiftor. Deor.
S>ntag. IX. Atque allatum Iridis Etymonfirmat quoque hoc Noll-
nii Dionyfiacon XX.
kyyiXov t mv $v*piyyi\svt
Dicitur autem paflima Poétis nun- cia non modo Junonis, Ted etiam
Jovis.Vid.Virg. iEneid. üb. 9.v.805.
Clau.d» de rapt. Prolerp* IIb. 3* Imo
aliquando omnium Deorum , uti
annotavitGerda adVirg. /Eneid.cit.
loc. Pra^terea vocaturThaumantis, Claud, de rapt. Profierp. lib. 3. v. 1.
Thaumantias, Övid. Metam. lib.4, fab. i 9,v.48o, Virgo Thaumantea,
Ovid.Metam.lib. i4.fubline, Virgo Junonia,Stat, filv. lib. 5.V. 105,pur- pu-
parens arens/Propert, lib. 3. El. 3.
arcus ingens, Virg. Georg: lib. 1.
v. 3go,Imbrifér arcus, Tibull. lib. 1.
El. 4. &c Et hane Irim fingebant antiqui habitu muliebri,verticolöri
vefte in obfequium
expeditam,
$. nu.
Et
celeritas,qnoniam in
fi£annncio
eft hdécrequiritur
Diva abantiquis, quemadmodumMercuri-
us, alata, ad defignandam hujus-
quoque celeritatein.
Allatamfingié
Virg. /Eneid. lib. 9.v. >4.15.Dixitéf inc(elum
paribus
JeJuffnUt
aiis,
Ingentemqne fuga
feenitfttb nubibtts
arcum,
Hujus quoque veloeitacem expref-
fit Homer. IHad. 2. v.736.
Tpo?ivJ" rtÅ$i. TTocr.'.t.u®-' WK2A hr; ■
Item Iiiai 15; v. 200.
Tcv 6'' ixiiTCL U)Vet-
Jii i
- ' • Et
8
Et IJiad; 24.v* 87* & 189*
— — -- — TeJW UKW V.pt£,
Phurnut:denatDeot
cäp*z&
Afow/-nant trim Trolrvz^ov & «eAAoTroJW ve-*
loceni &pernicem$ ipfo nomine
minci-
um jigmficantes. Atque
arbitrantur quidarri
proptereadi&äm effe
veii-tipedem
&pedibus velocetti, quod
rnobiliscum fpe&atoreverfusalters
utram partem
progrediente
con-fpiciatur.
Verumdubitari poteft*
an id fenüerint atqj
obfervariiifc
an-tiquioresi
prasfertim
qvümpluri-
mihörum ftatuerinc fuojeftum Iri¬
dis nubem
formatdm
inmodum
rotun-di érconcavi
jpeculi^
cuiformafit
par*tisepila/£Äe:Senec. Nat Qua?ft.
üb.
x. cap. 5. Nam flforte fortuito
ali- liquando daretur
talisnubes;
con-cipere tarnen noil
polTum,
qua ra*tione illa, fervata exa&e fpheerica
fiia figura, aliquo
intervallo pofiet
moveri, fpeåatoremque , quam*
cumqueverfuspartetnfe motitaref^
fequL Potius itaque propterea ita
9 exiftimo di&am,
quod
cito in cre¬lo appareat pereatque,
maximum
veritatis momentum afferens vul¬
gär!
proverbio,
quo'cito perire fer-
tur
quod
citofa<ftum eft.
§.
V.
INrer
Iridem demiffisvero alia credidit vetuftas
in terram corni- bus aquamé fontibus haurire. hinc
illud PlautinuminCure.Aébi.fc.2.
v. 24.
eccc autem bibit arcus.
pluet
Credo hercle hodie.
Cui affine eft Virg. Georg,
lib.
1.v.380.
— — — -- — &> bibitingens
Artus - - - - - - - Item Propert,
lib.
3.El. 3.Purpureus
pluvias
curbibit
arcus aquees.Et Ovid. Metam. lib. 1. fab. 8. v.
270. 771.
NunciaJunonisvarios
induta colores
Concipit Iris aquas
alimentaque
wt- bibusajfert.
*B Ae
lé •
Ac ne Poetis infiftam, Vitruvii lib.
9.cap» 4» Sententia etiam ha:c eft;
videmus, inquit, aqtiee vapores afin-
tibusad. nubes per aretts excitari. Et videntur credidifteveteres, ut Ele-,
phanti probofcide, ciconix roftro;
lic Iridem flumina bibere utroque
cornu. En! quod refert Plutarchus
lib. 5. cap. 5. de placit.
Philofoph.
fzv&eAoyjjtrano mte, inquit, itjv fcilicet
ipiv tu tcivpif y»i(£a7C\V tKücrctv #LvctfipG(£Civ
Tii? Tremas. Occafloautem hocfin-
gendi procul dubio fuit, quod ex*
perti fuerint etiam antiqvi vel an- te, vel etiam poft confpe<ftam Iri¬
dem lapfas fuifte pluvias, ipfaque
etiamnum Iride apparente leviter faspe impjuifie. Nam propterea difta eft Junonis nuncia, quod pro täntum non infallibili ligno pluvia-
rum & a pluviis ferenitatis habita fuerit, vid. Plin. lib. 18. cap. 35.
arens, inquit, qvum duplicesjmrtplu~
vias nuntiant, a pluviis jereiinåtem
tionperhide certam. Et fenec. lib.1.
Nat.
II
■Nat. Qua?ft. cap.6. amendie, inquit,
ortas magnam vim aquarum vehet. ß
virca
oceafiüm refulfit,
rorabit & levi-ter implmt.
fiabortu
circavejurrexit*,firma
promktit. Verumenimvero,utreseovidereturadmirabilior,fin-
xeruntIndem capite taurino efon-
tibus iftas pluvias haufiffe, harum-
ve fakem alimenta n-ubibus antea
attuliffe; Sed hsec ha&enus,
Membrana. Pofterius.
Contmens
Phyßcam Iridis
tmciationsm.
f. i
Dvfcuftis
cosleftibreviter
Poetarumde figmentis., arcu hae
caufas tam admira.ndi meteori pa¬
ribrevitatejuvatrimari. Atque
lit
paucis,5<Kcam.> quod fuftus in po- Herum fum explicaturu's> oritur Iris primaria ex iis folaribus radiis, qui poftduplicem
in aque guttis refra&ioixem&unamrefle&ionem;Secundaria vero, qui
poft
duas re--i
12
fra&iones totidemque
reflexion
esad oculum Iridetn intuentis deni- que perveniunt.
Subjedhim itaque
Iridis roridus aer eft, ipfeque gut-
tula? in illo undique in terram
de-
fcendentes. ConftathocexIridibus artificialibus. Si enira quis volu-
erit ore preflo vel feopis aqvam in vaporem roridum
difpergere;
videbit illico elegantiflimum ina- qua? guttis
depingi
arcum,ob fub-
jedRviciniam pauloquidem
mitiu-tiorem,fed tamen eodem colörum ordine & varietate ac in iridibus naturalibus. Et fit hoc utexperi-
entia notum, non fucceffivé,
fed
eodem fermemodo,quo quis,
dum
iefe ante aliquod
fpeculum fiflit;,
derepente & iri momento imagi-nem fuam cum omnifius linea- mentis cernat
depi&am. Id quod
de Iridibus naturalibus quoque
dici poteft;
fi contingat Solemrorido
& pluviofo aeri oppofitum ,
fejd
adhuc nubibus teéhim, fubito hifce
öbftaculis liberari. §.IL
Figura
ata eftriridis
cujuscircularis &
reicaulTas fru- arcu-
ftra venantur quidam ex
rorida?
nubis concavitate. Nam depen-
det illa ex determinata & certa
anguli menfura &
magni.tudine,
fub quo colores
undiquaque circa
axem vifionis confpiciuntur.
Voco
axem vifionisjllam re&am lineam,
qua? fupponitur
ordinarie transire
a fole per
oculum fpe&atoris & Iri¬
dis centrum. Aliter vero fi quan- do fieri contingat; ut
quemadmö-
dum ait Rohaltius, (a) imber ex
*partefpe&antisterminaretur
in pia¬
no aüeo inclinante ad vifionis a- xem, ut acutum angulum
effice-
ret ad lsevam, obtufum vero ad
dextram; & per confequens
fini-
„ ftrum Iridis crus oculo fpe&atori-s
eÜet propius,
dextrum
vero remo¬dus: nou haberet eo caili Ms fi-
guram circularem
exå&é, ied
eva¬lu • . ' (d) Traft. Pbyf.part. III. cap.ult.mim.34.
lem & elliptlcam. AHoquin fi ex¬
trema aéris roridi 3c
ubique libi
x- qualis Facies , qua folem refpt-cit, ipfi ita opponatur, ufc radii fo- lares in aéris medium perpendl-
culariter incidant, 6c coniequender
in linea re&a fint Sol, oculusfpe- élatoris Sc Iridis centrum; ipfius figura perfe&e erit eircularis*
§. III.
IRides
nunc minoresnunc majores
Sc ar&ioresSc laxiores,
fünü >prout major minorvefueritdiftatt-
tia nubis plüviofie rorantisve ab
oculo fpe&atoris. Nam de eflen- tia iridis colorumqve in Iride nöft eft, utinter hanc Sc oculidm certa Sc determitiata fit dlftantia. Quid quod paüet ex irrorationibus arti- ficialibus fontium lalientium, &
fiuviorum etiam ex alto cadénti-
ura naturälibus"guttularum difper- fionibus, quas in hoftra vicinia fie¬
pe
filmt
$ ubiarcus tantoeft ar&ior, quacrquanto nobispropiusfubjedlum ip-
li; excipiendo idoneuiru.
'
.
§. IV.
Et
efTeHcet
iridem,vulgus eandem
quampliires putet
all- quo intervallo disjun&i contem- plentur, quamque fpe&ator muta- tis ftationibus videat; tot tarnen indiveriis aéris roridi partibus ap- parere Irides , qüot funt oculi fpe-
&antium aliquantum diftantes, ra¬
tio non tantum, Ted certiflima et-
jam nobisprsecipit experientia. Si enim advertantur obje&a terreftria
montes vel arbores, circa quas Iris fua crura' demittit, 6c obiervator inde verfus aliquam partem pro- gtediatur; videbit illico circa alia
objedla fubfiftere iridis laüera, tan-
tumque inter fefe diflare loca ob-
iervata, quaiitum utraque a fe iii-
vicem difbatr flatio obfervätoris.
Nam cum evidenti conftet expe- tientia (r) ordinarie fpiem, ocuium
<Sc
(c)Sturm, caj}. i.ekIrid. Pb<en.XII.
i6
& iridis centrum in eadem eflere-
<£ta linea, necéfTe eft, qvum
oculi
per
intervalla diftent', lineas
qvo-que
re&as
afole
peroculos fingu-
los, parallelo
quoad
(enfumdu<5u,
protenfas in
alia
atquealia centra
dirigi; quantumquehxc
centraab
invicém? diftant, tantundem & re-
fpondentes fingulis peripherias ab
invicem abefle. Non majori ita-
que]ure dicere poiTumlridem fecu-
tam fuifTe fpe&atorem, quam
quod
umbra, que meraluminis eftpri-
vatio, fequidicatur corpus.
•
• §. V.
ALtitudo
zontemvero
variat proiridis
varia altitu-fupra hori-
djne foiis; ita ut quo altius hic cce- lumafcenderit, eominusiridiscon-
fplciaturfegment,im; donec
42.gr.elevatofole, Irisprimaria vifumpla¬
ne fugiat.
Confpici
tarnenaliquid
poteft
de Iride fecundaria ß
52 gr.non
fuperaverlt. Hoc
veroOriente
vel
* <7 vel etiamjamoccafurö ,qua maxi-
ttiam fui partem fcilicet femicircu-
larém apparet.
Dico
maximam $'nam non confpicitur unquam ma¬
jor femicirculo,:nili quis* äliquerrl
editioremlocum,montern,vel tür-
rem afcendere velit; eo
quippe-»
cafuvideri
poteft
informa
femicir-culo
majori,
ficutexprefTe teftatut
Ricciolus(V) contra Ariäotelem,fe vidifTe ex monte paterno
iridem
irivallibus plusquam
femicircularem*
Quid
quod Voffius(£)
non tantum fieripoffe tradit;
verum etiam in¬tegrum circuium llobis exhiberi*
fi oculinoflri tantum elevarentut,
acoculi gruis
altivolantis
imödo
rörans nubes ultra illum terminum, qui centrum iridis
prakter
proptetelfet definiturus , etiamtium 42.gn ad exhibendam iridem primariam
in altum
exporrigatur. Atque eft
idem
hujusrei fundamentum, quod
C §fu-
(4)Almag. Nov.IIb.z. cap./p. (b~) Iii.$4
■feh*3»de tdaliUtrtigerit.
i8
§. fuperiori
attulimus, lineafcilicef,
qua? lupponitur ire a
fole
per ocu- lumfpe&atoris
&iridis
centrum-»vel ipfiuséfaltem
diametrum hori-
zonti parällelam. Nam propter-»
eandem rationem corifpici quoque nunquam
poteft hic
arcusprarcife
a nobis inmeridie, quüfoliiihac
borealireg'onenunquam confpici-
atur in feptentrlone ; ficuü
apud
antcecos noftros, vice verla, in a-
quilone nunquam, qvum
Sol vide^
ri nequeat
ab
iis prascife in auftro.§. VI.
MEntionem
rimus duplicisliquidem
iridis primarialupra fece-
puta &
fecundarias; fciendum eft
interdum in ccelo duosarcuslimul exliftere, alterum
quidem
angu- ftiorem fubangulo42gr.fed
tamen ob majorem colorum vivacitatemprimarium di&um
:alterum
veroiaxiorem fub ang. 52 gr.qui ob co¬
lorumdebilitatem,&
quod aliquan-
torariusappareat,fécundariusa'no-
bis vocatur.Nam nonmultum mo- raraur hoc in negotio Peripa- teticos, quiproptereaprocul dubio
arcum iftumlaxioremfecundarium dici volunt, quod a primario eura putent
dependere
per quandamL.radiorum refleétionem ; praecipu*
Um huic fententice arceiTentes argumentum ex colorum in-, iride fecundaria debilitate : fed ?
quum nullus adhuc modus ab illis
fit oftenfusi quorefle&ioradiorum
aprimariairidem fecundaria.m pro- ducere pollit, gratis abillis
diétum
exiftimamus arcum fecundarium propterea, quod a primario tan- quamipfiusimago
dependeat.
Namfi de cruribus utriusqueloquamur,
obférvata funt crura iridisfecunda-
rke, etiam poft quam
evanuiflTent
pimaria*; quod quidem per
hypo-
thefin Peripaöeticorum contingere
Hon poteft. Et
ad
colorumdebili-
tatem, quam
valde
urgent,quod
at- tinet,20
tinet, aliam hu]us
paulo inferiu*
conabimur reddere caufam.
§.
VII,
Ad
moventi,colores iridis
omniumjampedempro-
primomihi
agendum^efTe videtur de eorundemordine atque numero, qui
quidem
ab aliis major, ab aliis vero ftatui-
turminor. LeGrand(c) dicifcpraeci-
puosiridis
coloresefle
puniceüfeu
croceum, qui in extima iridisparte
confpicitur;deinde
flavü;tertiüviri-de;intimum purpureüfeuvioiaceü,
vel,ut aliis placet,cceruleum.CIn_*
iride vero fecundaria extimus eft
purpureus, féquens
viridis, terti-
us fiavus,infimus puniceus. Ari-
ftoteles (d) tres tantum numerat_^
colores Puniceum, viridem & pur¬
pureum.
Rohaltius (^)triumquo-
que colorum
facit mentionemfed
pro
viridi nominat fiavum. Poé-
fc#
'X?) Tratt, Phyf. part. IV. cap.}&.§. JV.
(d)li .^.cap. 2. de Meteo. (t) Tratt*
Ptyf.part,III.cap,ult,Num. 8,
21
tacvero omnium liberaliflimi funt in defignandis iridis coloribus; in-
ter quos itade
coloribus
canit Vir- gilius /Eneid lib.q. v.700.Ergo iris croceis per
ccelum rofcida
pennis
Mille träbens varios adverfofok Co¬
lones,
Devolat, érfupracaput
aflitiu
- — Inquibus verfibus licetviripfioÜK&f,VofHo tefte (/) loquatur ;
d-icere
tamen audemus innumerabiles fu-
turas efTe cojorum .varietates , ü
tanta valeremus oculorum acie?
ut in fingulis puncMs & minutis , primis non tantum ,
fed
etiam fe-,cundis eas difcernere pofTemus.
Quid? quod etiam
verbo
innuit^Rohaltiusj addens poftquam colo-
res iridis recitaflet, hosejfepr£cipu-
os ] quorwri mixtum & terminatione
aliiplures
oriumurjd quod
etiamexcoloribus realibus ( utiquidammi¬
nus redehos inreales&apparentes di- (f) lib.pcAj), tpldvlgcnt.
22
diftingnmt) fatisliquet. Nam quis ignorat
plurimosdari gradus
&va-rietates rubri,viridis,ca*rulei, &c.
horumque mixtura
aliosbenemul-
tosoriri. Inallatisitaquealiorum-
que
Philofophorum denumeroco-
iorum fententiis (^) non tam
dif-
fenfus, quam varietas
qu^däm effe
videtur, ex multipliei varietate co- lorum,in iride, manifeftius autob-
Icurius, pro diverfa
fpe<ftantiuxnu
acie, obfervabiüum orta.
§. vin,
Dixi §.
iftere iisr. Iridem
radiis, quiprimariam
poftduas ex-
refra&iones & unamrefle&ionem»
fecundariam vero, qui poft duas
refte&iones
tofcidemcß refraétiones
ad oculum iridem intuentis deni- que perveniunt \
quod
utmelius inteHigatur,confideremus
cumCar-
tefio (b) unam magnam aqua?gut-
tam
(g) Sturmius lap t. de Iride Pban. XX*
(h)cap $,deMeteokU*
n
tam(nam
(upponimus nobis
datum, quod iris in pluviae guttis gene¬retur) aut ejus loco Phfålamvitre-
am fatis pellucidam 6c exa&e ro-
tundamB C D. Haec fi Solilucenti
in A Fe diametro opponatur
vide¬
bit oculu^ in E conftitutus partem
pil»
pike D
totamrubere J quomodo-
cunque vertatur
pila BCD, dum-
modo lineaDE cum axe vifionis Z E M faciac angul. 42
grad,
fi vero hieanguluspaululum contrahitur,
•non omnis fimul evanefeit color,
fed prodibunt
reliqui ordine colo-
res, flavus viridis3ccceruleus. De-
inde fipartem
ipfius K
intuemun.,fa&o angulo K E M 52, gr. tota_^
illa pars
rubra erk
vfed
non tamlucida atque 0. hoc
angulo paulu¬
lum
ampliato, reliqui
quoqueiti-
dem
apparebunt; fed paulo dilu-
tiores , quam
qui ad
partemD vid
funt. Sivero liimium contrahan-
tur vel dilatentur anguli, omnes
colores in pila vitrea
difparebunt.
Hinc concluditur totum aerem ad
M hujusmodi pilis.atque
guttis efle
refertum; atque
rubrum feti puni-
ceüm m iis modo confpici
guttis,
qua; funt in
peripheria ab
axevifi¬
onis 42.gr. velut
Rohaltius exqui-
fitius angulx>s
expreffit,
41 gr.46*.
min.
21 min.difteritet. flavum in illa 'gut*
tatum
circUttiferetitiäquae
paulpinferior feuinteriör
efiycis
& ultra41 gn 50.min. Coeruleutnvero eis
41gr. 14 min. Hiiic tres oriuhtur périphetiä?;
rübta,
qü£e^titnaeft$
nava,qua? huic proxitnä, & ccerU- lea, qua?intima, iil
iride fciiicétpri¬
maria. In fécuiidatiaveröfit mödo prorfus contrario 1 Gutta?
enim
* qteminimum, 51. gr. 44* f™*1»hempe , undiquaque ab axe
vifio*
Iiis diftärtt, rubrum habent colo*
tem i qüarurri
peripheria
52»gr.ab
eodemaxe diftat, nävuftl; &deni^
quequze 52.gr. 16. min.
coeruleurU
tepraefentatcolöréirn
§ IX'
DÉ
beuseeterö
lite cölörut cöuftét
in D confpicuusundé it#
orlatur, öbnubätur tota
pila,
exCé- pt's pündbisD
& B ; Scdeprehen*
dtititis illum aependere a
radiis
*ciii veilienfes ab A ,guttaiii iiigre-
oiendo inB, poft refra&iönemfeii- dUnt adG, underéfiexi ad D > ibi*
D que
20
que Phiala egrediendo iterum re*
fra&i tendunt ad oculum E. Nam fi tegatur alterutrum punft. B vei D, licettotaphialaalioqum fitaper- ta, nullus tamen videbitur color.
Eodem modo experiri quoque
li¬
cetcolorem puniceum inK eonipi-
cuumefTeex radiis venientibus ab F ad G, quique
ibi,poftquamguttam ingrefli
fuerant, refra&i ad Hein¬deque reflexpad I iteramque re- verberati in K, ad oculum E
poft
fecundam refra&ionem
deniqueu
pertingunt Åtque itairidem
pri-mariam conftituunt radii, qui fur perius
hemifph&Tium
ingreflipoft
duplicemrefraciionem ad oculum-#
fpe&atoris perveniunt. Secunda-
riam vero>qui inferius ingredien-
tes
hemifpha^rium
tandem poft bi-nam refle&ionem eodem pertin¬
gunt. Verum equidem eft ,
quod
& in primaria & fecündaria iridi-
bus radii utraqne guttarum hemir
fjphasria ingrediantur: fed
iieut in. . m
*7
primaria
radii ingredientes hemr- lphterium inferius ad
oculum Epropter
jufto
minorem angtüi DEMmagnitudinem accederenonpof- funt; itain fecundariaradii
ingrefli hemifpha?rium
fuperiusadeundem
-oculum pervenire nequeunt-, pro¬
pter
anguli K E M magnitudinem
jufto majorem, Eft enimang.ifte
52 gr. quum Uli
radii
42. gr.modo
angulumad exhibendos coioresré-
fl
VErum
tur, quaenimvero
ratione -inné
aqua?quis mlre- guttis
radiirefiefti
poflint»nQtandü
utihoc
qtiQq;
de
vitrore<fté dicitur
,nono-mné
aqtftfe
guttamefte pellucidam»
Ted partim opacam,
partim pelluci-
dam: adeö ut plurimi radii in gut-
tarum
fuperficie
ftatimrefieAan-
tur; alii vero
perporo's
guttas in-grediantür;
horumque
aiii,poft-
quam ad oppqfitam gutta? partem Cperventum
fuerit, ibi
porisab-
ior-
28
forbéantur; alii véro ab interftitils pororurn in
D refle&äntur
& per partemeandem ad
oculum E tran- feant. Atque hi lumen habendesvarie modificatum föli
fpecfofifll-
jnos nobis in E conftitutis dant ca-
lcres. H;nc quoque vera, ut opi-
nor. arcefli poteft caufa debilitatis
colorunt in iride fejcundaria: quip-
pe qvum radii tranfeuntes hemi- ipa?riaguttaruminferiora
duplicem
refle&ionem fqbire debeant, ante- quam ad E pervenire poflint ; alb
ter fieri npn poteft.quinptiam nu-
rnero pauciores ex nis eodemper-
venbnt, quam quiingrediunturfi^
periora. In fecunda enim
refie<äb
one facile coqtingit aliquot ab $
reflexQS inI non refiedi, Ted apo*
ris guttarqmabförberi; ita ut paq- eiores multo in I refle&antur re-
fpe&Ueorum, qui inC fuut reflexi.
Et qqqd hxc
rad
io.ruin paucitastanmm colqrum difcrimen inferre poflit, vel ex inde
probatur, quqd
—■ I 29 i i|i fammitatibus iridum.multo de**
bilioreslint colores, quam in crü- ribus,qvum
perfuaderemihi polliin
rariores efleaqua?guttasin vertici-
bus quam
lateribus;
vel etiamquod
iiecelTe fit guttas verfus ter«*
ram cadentespriusibiquam
hic de-
ficere,&, quopropiusadterramao cedant,eomagiscpndenfarl& con-
gloiuerari.
§.
XL
ET
guttsene quempiam
in aére mulfcismoveat modis quod
ex- ilioresfint pila vitreaB C D,radii^
que ab his refiexi minus
effieaces
fmt,quam ut
finguli fenfibiliter in
ii^amenta nerviopticiagere
poffint;
fuftulit hunc fcrupulumRoHaltius,
dieeiis(i)parvitatis Vitium a vumero
emendaripojfe ; nam plurimi
globuli,
farvitatepluvi£
guttasreferentss
a lateribus mutm collocati, ßui fibi ilnn-cem
fiperimpofiti efficerepoffimt,
utfa-
titim,quodoceupant, mfeéftm appare-
at
(J) Tr&ti.Phjf.p4rl.IJtLcag. (dt.ttum. XIL
fo k , , at tribus
hijce éohrifais; modo coitfti- i]
"'
tutifinteoinloco,iinde efficaces illorum a radii
öciMfericmtjpeétaiopis.Quo
vero éinlocoeonftituti elfe, habito relpe»
&u ad oculü &axernvifionis, quos- i
ve angulbs cum eodem efficerede-
j
beant; di&ümeftfupra. Necquem- a
piam
morabitur; quod alii iflos
an- i gulosponäntmajöres,
alii minores: {nam pra?terquam quod illa angu-
}
lorurri differentia fitexigua
(loquor
g de recentioribus)
non requiri- Tmus hic aliquam mpdkwt
mätfel
rmaticam, quin, falva veritate
Phy-
jfica aliquot minuta plus minusve-» (j
addi poflint; utique, qv um
id
fme ; j:fenfibili errore fiat EtaitRiccio- t
lus(k) hane altitudinumvarietatem i facile exobfervationibus minusac- (
. curate fa<9:isoriri$
eöquodnoneo- f
dem momentacapta/fit altitudoiri- j
dis atque folis; quin.& ex variaae- c
• r»s-conftitutione nuncmagis nunc c minns frigidi feu calidi f fiquidem r
infe c
(kjdtw-Nov.tibi Zl.cAf y»
ipfe
fate-tur
Cartefius refraftionemaquacaltda minorem cjje multo rejra-
äione
frigida.
•§.
XII.
REftarct
pediunda difficultas,nobis jam praecipua
putaqurex- fl¬
at, utradii antequam aqua? guttas
ingreflifuerint,nullo appareanttin- äi colore; poft vero quam in |is^
dem refradi & reflex!fuerint, ele- gantiflimos advehantcolores, Hoc namque asque difficile eft, ac dice*
re curcolores fub certo angulo ,&
non potius fub hoc quam illp con-
I
fpiciantur;,
ita enimtaec-duoa
foinvicem
dependent,
ut qui alterurtrum dixerit, dicetutrumque. Vet-
rum enimvero cum hoc magis ad Opticospertineat,
fponteid
pra?ter-imus^
ea content! Dempnftratio-ne, qu# w
dicitur,
& a pofteri-ori,experientiaequepetitur certitu- dine; nihil fcilicet aliud efle colo-r
res extra noftram perceptionem^
quälumen
radiorum,
per reiradio-nem
3 » -
item in aqua? guttis Värie
modifi-
catum.
DE
deniquéiribüs invet
tiiihifis <5c aiiquid' hinarlbus
efletdi-
Cendurrt; Ted qvüm•8c
valde
räneFint & imperacä brevitas id
videa-
tut vetate; hos fcoDulos cito pra?- ferve&uS port'um fiibire
pafabo
, paucis modoiüdicanS
effedhimIri¬
dis vulgo cteditum, uftefettPlini-
us
(/)
fyivas, arbores, ffutlcesj-plan¬
tasoooratiqtestedd i,
quibus itls
in-cubuerit. Verum hic effe&iisnoii
X ■ .få
I
IH
more conjuncla efE de
poft ditftur««
tliorem folis in rnateriam a*
lioquin
odoratatn lücidit.
Namjhoc fuo calculo probat
Afift.(w)
Non omnes, inquit, arbores nec fem- per
aliquas
ineumbente iride odoreni acquirere pojje, cumfiepearcuScceleft
tS cwflitérit5necafborestarnenquidquatrt
(/)IM,(?//,c/rp. 14*(m) Stä.Xlifnb.j ß>'