• No results found

gj- K ax f$

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "gj- K ax f$"

Copied!
42
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

gj- K ax f$

DlSSERTAflO PHILOSOPHICA De

1 Quam

mplijj'. Colleg.

in

Reg, Acad. Upjal.

PRÄSIDE

I *">r\ * .^ -'/

r/Vo

AmpliJJimo

dt Celeberrim

DN. HEMMTNGO

FORELIO,

PoefProf.Reg.&

Ord.

Publico bonorumexamini

modeße

fubmittet

S:# R:^ M:tis Alumnus

PETRUS

ÄS530SK®

Angekm.

InAudit.Gußav. Ma] -pridie Kaknd. Jätiii

.Anno M DCCV. .

^ V5"t vö>><<?i^ i<2?> v5*>

. '' UPSALI.SE,

PerJ. H.WER,NER,Reg.

A.Typogr.

(2)

Retferendißimo in Chrißo

Patri acDomino ,

Dn. georgio 1

wallin

s.ThcologiaeDo&ori Celeber»

ritno, per

Norlandias occiden-

täles

Superintendenti eminen-

^

tiffimo,

Confiftorii Präeüdi

Gra-

viflimo, Gymnafiique Regii Ephoro ampliflimo. 1 Mgecenati Maximo.

i J> 4 v-

Reverendo

Cbrijßmo'que Vir

o

Dn. GULLICIO BLIX, j

Paftori in Oidnca vigilantiffimo, Be- 5

nefadorifemper fofpi»

cicndo.

TEnuesha

addiiopro

s jmgulorum tngenii prmkias Jalute & &iti' non i

i

fijubet.

Revereridiff. in Chrifto Patris.& ]

ChUor aI *

Pet l

(3)

Adm. Revevendo ac

Pr^elar/JT.

Vir»

Mag. ANDREA

S UN DIO,

Paftori & Prxpofito in ^3ot^C(5 mcri- tiflimoj Avunculo cariflimoaeta-

tcm colendo.

TIReverendoatå\

Clarifjimo

Vira

Mag. NICOLA O

FORS EL IO

,

Paftori in £dréåcfer digniftimo , Prae- ecptoriquondamut fidcliflimo > ita^>

nunc quovis honoris culttt profequcndo.

Chrifftmo Doåijfimoqiw

[, Mag.JOHANNIGENE

- Schotey qua? Hernofandix eft, Redo-

ridcxterrimo, Avuucuio omni ho¬

nor c colenda.

ion

niß

argumenti nomine

eomwendabiles,

in- columitate voto

ardentifßm.o, Sacras ef*

& PI. Rcver.Sc

Clari(f.Nom. rcliq.

A tineresobferv4tiJf.

'et

ÄleflKCCi.

(4)

^ctfgmeflctren

t

-Oetnofattb

Qbttb.od)

Jjfcgadjtat

MAGNUS 0U3?$'

QJlrn

J£)6g0tdral>e

f.gaber*

Ot énftcm njore nu på något fät

"

beprijfa

gobbtf/gunjf/ocbmtx cm Jabtr*

Sftdrgar/ifrtkben0f>ani gar£ flade

fom /

$itt migtd<$)% bara/ od? i mdrefrt fldöje mtjfa:

sftltn mäflef#ä/at/afUt ta^ b<*0ft giörai

Slrtnftfmera/fnmminringa CJio^dr

91uminbrefanförmå/ anftnmm t#

fa €br;

S«grae«ar®>ertå>fmebtknlig arbutföra.

göjjtcnfMl mfft'ag

alt

i tvérbnat innefatta

/

©om tagmebmängaorb ti gifter fet?a

v fram/

©omtagpabeffabfaban minbre flrtf-

mafan/

2ltocb berafmd fe$ bw' bögt tag g$r bör

. fBafta*

SDocb

(5)

SUOCpragen gwnjugup «jen juunwjom iuy

g&rgiftper/

$fcen^drt»t&Helicon o$ Aganippes

35runt)

^pfdtf/ferdndnfttont ben dr tyi ring oå) tunt) /

©etIjäppadtagfett at i>enetförflutit! bltfr

wr.

S7ufebe€ber©ui)/t>efmi( tagalifböifta/

Utialtgobt/fom l?an €fjr Wr

t<(é.l;afmer

f(5rti

$warafdntåtetffte/fom man todf ofta

^tgber^t)gbocf)£åfttf mängaé fat (dr gmnftct.

&f©att o$ mdffornagb meb oj?ironit.tik famman/

§iltf)t$ af Ufttab tröti red)naf mänga *

åfa/

Cd)efter®ui>jbtfag/met> atta #efgon

$tljmuta

$tmWa BIQ i migfarfrégb od?

gamman-

6<Heb$ af 0ottl. ptié)t

ocf)ttjorbuabtétiffar.

Pet,

Slefbccg.

(6)

La

HAbes

illafatisardua

lote paucijßma

atque

qusedamfuper

intricatama¬

teria, cujus in fronte titulumvides ap-

poßtum, tumuituarie fane

,<& non ut debuerint,fed ut pro ratione temporis dp ingenii tenuitate a me potuerint,

heic congeßa.

Etfcio

quidemmefor-

tajßs

propterea teméritatis inßmulari,

quodJale

meis humeris

impofiterim

onus, cuiferendapar nonJtm: tarnen

mihi veniam datum tri,

fi

pro me ex-

cufationis

loco

id acceperis, quodßepe

audio vulgo dicit etirnnjat eße > in ma-

gnis

aliquid

fuißeconatum. Quapar

itaque

aninn reverentia Te B. L*

rogo atque oro, ne mefolita.tuahiyna-

nitate exäderepatiaris; quinpotius ut

juveniles hojceconatus mehoreminpar*

fem

interpretens.

Vale

jfpero

(7)

DEO duCe,

C'ontinens iraSiationcm In*

dis

mythicMMi

|NtiquifIirnis

tefti*

I

pqribus iidem Phi-

%* lofophi iternque_^

Poétae

Philofophi-

amfabülaruminvo-

ä lucfisveiaruntiqticD

Veterum

figmetlta

fi paülo accii;

ratius fcrutari velifnus, licebit ad

intimos natura? receflus penetfare, ocuiisque animi perfpicefe

qqid

fub litis in rerurrt fpeeülätiöne

ja^

ceat afcditum , pariterque'

inveili-

gare quoincdo<5c ad quas Ieges vi-5- tacivilis

regime confotmari debeat.-

Alii enimrerum naüuram;alii roo-

Ä iäam

(8)

2

rum praecepta fub

figmenti

integu-

mentis cornplexi funt: quidam et-

iam utramque

philofophiam

fubu- niusfabul<e involucrocontinerivo-

luerunt. Sed miffis jam iis, qux ad philofophiam moralem faciunt;

conftat ex ratione phyfica, inquit

Cie. de nat. Deor. lib. 2. magnam fluxifte multitudinem Deorum,qui

indu<ftafpeciehumana fabulas Poe-

tis fuppeditarunt. Unde vulgus

quidem

colligebat.Deos efte inmw merabiles; fedfapientiores minime ignorabant DeorumDearumqj no- minibus &eorum connubiis atque affinitatibus naturs arcanainvolvi.

Sic,ut aliaexempla nuncreticeam, apudVirg. ZEneid. lib.i. v.46.

Jovisque

Et foror

&

conjitå -- -- vocatur Juno. Jupiter nutern eft aether, Juno aér; & dicitur foror

& conjux Jovis, quod 6c fimifi-

tudo eft astheris & cum eo fum-

ma conjunftio. vid. Cic. de Mat.

Deor.

(9)

Deor. lib. 2. Macrob. injfom: Scip.

üb. i.cap: 17.Phurnut. denat.Deor.

cap. 3. itemque Servius

ad

Virgil,

cit. loc. Et quemadmodum ce~

teri gentilium Dii Nymphas quas- dam Tibi ad minifterium attribü-

tas habuere, ut Phoebus fuas Aga¬

nippidas&Aonias; Bacchus tot,ut

vix recenfeas nomina Baccharum»

BafTaridum , Eleidum, Thyadumj aliique alias;itemque Dea?

Habuere

fuas, ut Diana venatrices, Thetis

Nereides , Venus Gratias; ita cx

Phyficis rationibus du&i veteres Junoni

bisfeptem pr^flanti covporeNymphctSy

utVirg. canit iEneid. 1. i.v. 71. af- fignarunt, propter

totidem forte

efte&us, qui in aére fiunt, vid.

Taub, ad Virgil.: cit; loc. Sed per illos fmgulos ire non eft nunc in-

ftitutum noftrum, qvum illa dun*

taxatJunonis miniftra feu nuncia,

quamprimoloco pofuit citatus au-

&or,nosinadmirationem iui rapiat.

(10)

4

$. Ur

-

CErtum

veris &

efl

aperta

Poétas philofophandi ft&is, quam

ratione, uti maluifTe, ufc admirabi-

lium rerum figmentis rudes*& inv peritos

ad ftudium

föpientJa?

magis allicerenc. Satis igitur.apta huic ipforum inftituto vita eft Iris,

qvum vix habeafc univerfa natura

aliquod

meteorön , quod , quam hasc, homines majori admiratione

afficiat. Illius namque generation

tiem fi refpicimus, 'haud fane fati$, quis

mirabitur fpeciofiffimum hunc

arctim tam <cito Si in momento

fbpe in coelo depingi.

En!

fum«*

ma in hoc colorum varietas, non minus profe&o mirabilis , quam eorundem tam in primario, quam fecundario, conftans perpetuusque ordo. Hinc Poétas ubi mirandam Iridis naturam contemplati funt,

ex ea Divam fecerunt, quam fiiin

jm finxere Thaumantis&Ele&ra*;

Hen

(11)

HefiodiDeor. gen. v.265.

®cLvuctt coKéctvcicßa.S'vfytiTciO SrvydTfpL

"hyctytjf o)kum>TtttiVtIflV,

Hac füper re ita Plato

inTh^eteto;

y^f'iowev6 rqpitiv&d.v/x<zvr(& 'inyovovtyya-ca

§hcmmyivfctÅcyuv. Ac indePlutarch,

lib.3.de plac.Philofoph.cap.5.n^druv

fyrt QUvjuavT^ dvT*jV V6itetÅoyqrcu tüf

dV&fWTTXfy Olk TS B'CtVfJt-UTCtf TAVT^Vl Got-?

taapud Ciceronem de nat.Deo.

lib.

3. etiam eandem fovet fententiamt

Cur non arcus jftecies in Deorum nu*

mero ref

onatur? efi

enim

fulcher,<£r

ob eam caufam, quia fpeciem

habeat

admirabilem , Thaumante dicitur effe

. mta. Efe Serv. ad Virg.

JEneid.

lib,

9. v. 5, Exadmiratime hoc nomen ac-

cepit, qu<z admiratio

de ejus coloribus

mfiitur.

Nam®quod

Grase is

eft &*v-

pdfriV) latinis eft admirarl,

§.

Iiis

v.tfotf.difta eft

fbr-vio ad Virg,

quafi «V, i.-e.con*

Aüneid. lib. 5,

tentio & Iisj

quod lris ad difcardb

(12)

6 .

am, uti Mercurius ad concordiam

mittatur. Sed qvum hoc non fit perpetuum, multo

re&itjß

Piato in Cratylo & Euflat, in Iliad.y,didhim

videri volunt a verbo > quod loquifignificat,quod ipfafit

ut Mercurius, Deorum; & in pri- mis, qvum fermone nunciare fi>

leamus. Vid. Gyrald. Hiftor. Deor.

S>ntag. IX. Atque allatum Iridis Etymonfirmat quoque hoc Noll-

nii Dionyfiacon XX.

kyyiXov t mv $v*piyyi\svt

Dicitur autem paflima Poétis nun- cia non modo Junonis, Ted etiam

Jovis.Vid.Virg. iEneid. üb. 9.v.805.

Clau.d» de rapt. Prolerp* IIb. 3* Imo

aliquando omnium Deorum , uti

annotavitGerda adVirg. /Eneid.cit.

loc. Pra^terea vocaturThaumantis, Claud, de rapt. Profierp. lib. 3. v. 1.

Thaumantias, Övid. Metam. lib.4, fab. i 9,v.48o, Virgo Thaumantea,

Ovid.Metam.lib. i4.fubline, Virgo Junonia,Stat, filv. lib. 5.V. 105,pur- pu-

(13)

parens arens/Propert, lib. 3. El. 3.

arcus ingens, Virg. Georg: lib. 1.

v. 3go,Imbrifér arcus, Tibull. lib. 1.

El. 4. &c Et hane Irim fingebant antiqui habitu muliebri,verticolöri

vefte in obfequium

expeditam,

$. nu.

Et

celeritas,

qnoniam in

fi£a

nnncio

eft hdéc

requiritur

Diva ab

antiquis, quemadmodumMercuri-

us, alata, ad defignandam hujus-

quoque celeritatein.

Allatamfingié

Virg. /Eneid. lib. 9.v. >4.15.

Dixitéf inc(elum

paribus

Je

JuffnUt

aiis,

Ingentemqne fuga

feenit

fttb nubibtts

arcum,

Hujus quoque veloeitacem expref-

fit Homer. IHad. 2. v.736.

Tpo?ivJ" rtÅ$i. TTocr.'.t.u®-' WK2A hr;

Item Iiiai 15; v. 200.

Tcv 6'' ixiiTCL U)Vet-

Jii i

- ' Et

(14)

8

Et IJiad; 24.v* 87* & 189*

-- TeJW UKW V.pt£,

Phurnut:denatDeot

cäp*z&

Afow/-

nant trim Trolrvz^ov & «eAAoTroJW ve-*

loceni &pernicem$ ipfo nomine

minci-

um jigmficantes. Atque

arbitrantur quidarri

propterea

di&äm effe

veii-

tipedem

&

pedibus velocetti, quod

rnobiliscum fpe&atoreverfusalters

utram partem

progrediente

con-

fpiciatur.

Verum

dubitari poteft*

an id fenüerint atqj

obfervariiifc

an-

tiquioresi

prasfertim

qvüm

pluri-

mihörum ftatuerinc fuojeftum Iri¬

dis nubem

formatdm

in

modum

rotun-

di érconcavi

jpeculi^

cuiforma

fit

par*

tisepila/£Äe:Senec. Nat Qua?ft.

üb.

x. cap. 5. Nam flforte fortuito

ali- liquando daretur

talis

nubes;

con-

cipere tarnen noil

polTum,

qua ra*

tione illa, fervata exa&e fpheerica

fiia figura, aliquo

intervallo pofiet

moveri, fpeåatoremque , quam*

cumqueverfuspartetnfe motitaref^

fequL Potius itaque propterea ita

(15)

9 exiftimo di&am,

quod

cito in cre¬

lo appareat pereatque,

maximum

veritatis momentum afferens vul¬

gär!

proverbio,

quo

'cito perire fer-

tur

quod

cito

fa<ftum eft.

§.

V.

INrer

Iridem demiffis

vero alia credidit vetuftas

in terram corni- bus aquam

é fontibus haurire. hinc

illud PlautinuminCure.Aébi.fc.2.

v. 24.

eccc autem bibit arcus.

pluet

Credo hercle hodie.

Cui affine eft Virg. Georg,

lib.

1.

v.380.

-- &> bibitingens

Artus - - - - - - - Item Propert,

lib.

3.El. 3.

Purpureus

pluvias

cur

bibit

arcus aquees.

Et Ovid. Metam. lib. 1. fab. 8. v.

270. 771.

NunciaJunonisvarios

induta colores

Concipit Iris aquas

alimentaque

wt- bibus

ajfert.

*

B Ae

(16)

Ac ne Poetis infiftam, Vitruvii lib.

9.cap» 4» Sententia etiam ha:c eft;

videmus, inquit, aqtiee vapores afin-

tibusad. nubes per aretts excitari. Et videntur credidifteveteres, ut Ele-,

phanti probofcide, ciconix roftro;

lic Iridem flumina bibere utroque

cornu. En! quod refert Plutarchus

lib. 5. cap. 5. de placit.

Philofoph.

fzv&eAoyjjtrano mte, inquit, itjv fcilicet

ipiv tu tcivpif y»i(£a7C\V tKücrctv #LvctfipG(£Civ

Tii? Tremas. Occafloautem hocfin-

gendi procul dubio fuit, quod ex*

perti fuerint etiam antiqvi vel an- te, vel etiam poft confpe<ftam Iri¬

dem lapfas fuifte pluvias, ipfaque

etiamnum Iride apparente leviter faspe impjuifie. Nam propterea difta eft Junonis nuncia, quod pro täntum non infallibili ligno pluvia-

rum & a pluviis ferenitatis habita fuerit, vid. Plin. lib. 18. cap. 35.

arens, inquit, qvum duplicesjmrtplu~

vias nuntiant, a pluviis jereiinåtem

tionperhide certam. Et fenec. lib.1.

Nat.

(17)

II

■Nat. Qua?ft. cap.6. amendie, inquit,

ortas magnam vim aquarum vehet. ß

virca

oceafiüm refulfit,

rorabit & levi-

ter implmt.

fiabortu

circavejurrexit*,

firma

promktit. Verumenimvero,

utreseovidereturadmirabilior,fin-

xeruntIndem capite taurino efon-

tibus iftas pluvias haufiffe, harum-

ve fakem alimenta n-ubibus antea

attuliffe; Sed hsec ha&enus,

Membrana. Pofterius.

Contmens

Phyßcam Iridis

tmciationsm.

f. i

Dvfcuftis

coslefti

breviter

Poetarum

de figmentis., arcu hae

caufas tam admira.ndi meteori pa¬

ribrevitatejuvatrimari. Atque

lit

paucis,5<Kcam.> quod fuftus in po- Herum fum explicaturu's> oritur Iris primaria ex iis folaribus radiis, qui poft

duplicem

in aque guttis refra&ioixem&unamrefle&ionem;

Secundaria vero, qui

poft

duas re-

(18)

-i

12

fra&iones totidemque

reflexion

es

ad oculum Iridetn intuentis deni- que perveniunt.

Subjedhim itaque

Iridis roridus aer eft, ipfeque gut-

tula? in illo undique in terram

de-

fcendentes. ConftathocexIridibus artificialibus. Si enira quis volu-

erit ore preflo vel feopis aqvam in vaporem roridum

difpergere;

videbit illico elegantiflimum ina- qua? guttis

depingi

arcum,

ob fub-

jedRviciniam paulo

quidem

mitiu-

tiorem,fed tamen eodem colörum ordine & varietate ac in iridibus naturalibus. Et fit hoc utexperi-

entia notum, non fucceffivé,

fed

eodem fermemodo,quo quis,

dum

iefe ante aliquod

fpeculum fiflit;,

derepente & iri momento imagi-

nem fuam cum omnifius linea- mentis cernat

depi&am. Id quod

de Iridibus naturalibus quoque

dici poteft;

fi contingat Solem

rorido

& pluviofo aeri oppofitum ,

fejd

adhuc nubibus teéhim, fubito hifce

öbftaculis liberari. §.IL

(19)

Figura

ata eftr

iridis

cujus

circularis &

rei

caulTas fru- arcu-

ftra venantur quidam ex

rorida?

nubis concavitate. Nam depen-

det illa ex determinata & certa

anguli menfura &

magni.tudine,

fub quo colores

undiquaque circa

axem vifionis confpiciuntur.

Voco

axem vifionisjllam re&am lineam,

qua? fupponitur

ordinarie transire

a fole per

oculum fpe&atoris & Iri¬

dis centrum. Aliter vero fi quan- do fieri contingat; ut

quemadmö-

dum ait Rohaltius, (a) imber ex

*partefpe&antisterminaretur

in pia¬

no aüeo inclinante ad vifionis a- xem, ut acutum angulum

effice-

ret ad lsevam, obtufum vero ad

dextram; & per confequens

fini-

ftrum Iridis crus oculo fpe&atori-s

eÜet propius,

dextrum

vero remo¬

dus: nou haberet eo caili Ms fi-

guram circularem

exå&é, ied

eva¬

lu . ' (d) Traft. Pbyf.part. III. cap.ult.mim.34.

(20)

lem & elliptlcam. AHoquin fi ex¬

trema aéris roridi 3c

ubique libi

x- qualis Facies , qua folem refpt-

cit, ipfi ita opponatur, ufc radii fo- lares in aéris medium perpendl-

culariter incidant, 6c coniequender

in linea re&a fint Sol, oculusfpe- élatoris Sc Iridis centrum; ipfius figura perfe&e erit eircularis*

§. III.

IRides

nunc minores

nunc majores

Sc ar&iores

Sc laxiores,

fünü >

prout major minorvefueritdiftatt-

tia nubis plüviofie rorantisve ab

oculo fpe&atoris. Nam de eflen- tia iridis colorumqve in Iride nöft eft, utinter hanc Sc oculidm certa Sc determitiata fit dlftantia. Quid quod paüet ex irrorationibus arti- ficialibus fontium lalientium, &

fiuviorum etiam ex alto cadénti-

ura naturälibus"guttularum difper- fionibus, quas in hoftra vicinia fie¬

pe

filmt

$ ubiarcus tantoeft ar&ior, quacr

(21)

quanto nobispropiusfubjedlum ip-

li; excipiendo idoneuiru.

'

.

§. IV.

Et

efTe

Hcet

iridem,

vulgus eandem

quam

pliires putet

all- quo intervallo disjun&i contem- plentur, quamque fpe&ator muta- tis ftationibus videat; tot tarnen in

diveriis aéris roridi partibus ap- parere Irides , qüot funt oculi fpe-

&antium aliquantum diftantes, ra¬

tio non tantum, Ted certiflima et-

jam nobisprsecipit experientia. Si enim advertantur obje&a terreftria

montes vel arbores, circa quas Iris fua crura' demittit, 6c obiervator inde verfus aliquam partem pro- gtediatur; videbit illico circa alia

objedla fubfiftere iridis laüera, tan-

tumque inter fefe diflare loca ob-

iervata, quaiitum utraque a fe iii-

vicem difbatr flatio obfervätoris.

Nam cum evidenti conftet expe- tientia (r) ordinarie fpiem, ocuium

<Sc

(c)Sturm, caj}. i.ekIrid. Pb<en.XII.

(22)

i6

& iridis centrum in eadem eflere-

<£ta linea, necéfTe eft, qvum

oculi

per

intervalla diftent', lineas

qvo-

que

re&as

a

fole

per

oculos fingu-

los, parallelo

quoad

(enfum

du<5u,

protenfas in

alia

atque

alia centra

dirigi; quantumque

hxc

centra

ab

invicém? diftant, tantundem & re-

fpondentes fingulis peripherias ab

invicem abefle. Non majori ita-

que]ure dicere poiTumlridem fecu-

tam fuifTe fpe&atorem, quam

quod

umbra, que meraluminis eftpri-

vatio, fequidicatur corpus.

§. V.

ALtitudo

zontem

vero

variat pro

iridis

varia altitu-

fupra hori-

djne foiis; ita ut quo altius hic cce- lumafcenderit, eominusiridiscon-

fplciaturfegment,im; donec

42.gr.

elevatofole, Irisprimaria vifumpla¬

ne fugiat.

Confpici

tarnen

aliquid

poteft

de Iride fecundaria ß

52 gr.

non

fuperaverlt. Hoc

vero

Oriente

vel

(23)

* <7 vel etiamjamoccafurö ,qua maxi-

ttiam fui partem fcilicet femicircu-

larém apparet.

Dico

maximam $'

nam non confpicitur unquam ma¬

jor femicirculo,:nili quis* äliquerrl

editioremlocum,montern,vel tür-

rem afcendere velit; eo

quippe-»

cafuvideri

poteft

in

forma

femicir-

culo

majori,

ficut

exprefTe teftatut

Ricciolus(V) contra Ariäotelem,fe vidifTe ex monte paterno

iridem

iri

vallibus plusquam

femicircularem*

Quid

quod Voffius(£)

non tantum fieri

poffe tradit;

verum etiam in¬

tegrum circuium llobis exhiberi*

fi oculinoflri tantum elevarentut,

acoculi gruis

altivolantis

i

mödo

rörans nubes ultra illum terminum, qui centrum iridis

prakter

proptet

elfet definiturus , etiamtium 42.gn ad exhibendam iridem primariam

in altum

exporrigatur. Atque eft

idem

hujusrei fundamentum, quod

C §fu-

(4)Almag. Nov.IIb.z. cap./p. (b~) Iii.$4

feh*3»de tdaliUtrtigerit.

(24)

i8

§. fuperiori

attulimus, lineafcilicef,

qua? lupponitur ire a

fole

per ocu- lum

fpe&atoris

&

iridis

centrum-»

vel ipfiuséfaltem

diametrum hori-

zonti parällelam. Nam propter-»

eandem rationem corifpici quoque nunquam

poteft hic

arcus

prarcife

a nobis inmeridie, quüfoliiihac

borealireg'onenunquam confpici-

atur in feptentrlone ; ficuü

apud

antcecos noftros, vice verla, in a-

quilone nunquam, qvum

Sol vide^

ri nequeat

ab

iis prascife in auftro.

§. VI.

MEntionem

rimus duplicis

liquidem

iridis primaria

lupra fece-

puta &

fecundarias; fciendum eft

interdum in ccelo duosarcuslimul exliftere, alterum

quidem

angu- ftiorem fubangulo42

gr.fed

tamen ob majorem colorum vivacitatem

primarium di&um

:

alterum

vero

iaxiorem fub ang. 52 gr.qui ob co¬

lorumdebilitatem,&

quod aliquan-

(25)

torariusappareat,fécundariusa'no-

bis vocatur.Nam nonmultum mo- raraur hoc in negotio Peripa- teticos, quiproptereaprocul dubio

arcum iftumlaxioremfecundarium dici volunt, quod a primario eura putent

dependere

per quandamL.

radiorum refleétionem ; praecipu*

Um huic fententice arceiTentes argumentum ex colorum in-, iride fecundaria debilitate : fed ?

quum nullus adhuc modus ab illis

fit oftenfusi quorefle&ioradiorum

aprimariairidem fecundaria.m pro- ducere pollit, gratis abillis

diétum

exiftimamus arcum fecundarium propterea, quod a primario tan- quamipfiusimago

dependeat.

Nam

fi de cruribus utriusqueloquamur,

obférvata funt crura iridisfecunda-

rke, etiam poft quam

evanuiflTent

pimaria*; quod quidem per

hypo-

thefin Peripaöeticorum contingere

Hon poteft. Et

ad

colorum

debili-

tatem, quam

valde

urgent,

quod

at- tinet,

(26)

20

tinet, aliam hu]us

paulo inferiu*

conabimur reddere caufam.

§.

VII,

Ad

moventi,

colores iridis

omnium

jampedempro-

primo

mihi

agendum^efTe videtur de eorundem

ordine atque numero, qui

quidem

ab aliis major, ab aliis vero ftatui-

turminor. LeGrand(c) dicifcpraeci-

puosiridis

coloresefle

puniceü

feu

croceum, qui in extima iridisparte

confpicitur;deinde

flavü;tertiüviri-

de;intimum purpureüfeuvioiaceü,

vel,ut aliis placet,cceruleum.CIn_*

iride vero fecundaria extimus eft

purpureus, féquens

viridis, terti-

us fiavus,infimus puniceus. Ari-

ftoteles (d) tres tantum numerat_^

colores Puniceum, viridem & pur¬

pureum.

Rohaltius (^)triumquo-

que colorum

facit mentionemfed

pro

viridi nominat fiavum. Poé-

fc#

'X?) Tratt, Phyf. part. IV. cap.}&.§. JV.

(d)li .^.cap. 2. de Meteo. (t) Tratt*

Ptyf.part,III.cap,ult,Num. 8,

(27)

21

tacvero omnium liberaliflimi funt in defignandis iridis coloribus; in-

ter quos itade

coloribus

canit Vir- gilius /Eneid lib.q. v.700.

Ergo iris croceis per

ccelum rofcida

pennis

Mille träbens varios adverfofok Co¬

lones,

Devolat, érfupracaput

aflitiu

- Inquibus verfibus licetviripfioÜK&f,

VofHo tefte (/) loquatur ;

d-icere

tamen audemus innumerabiles fu-

turas efTe cojorum .varietates , ü

tanta valeremus oculorum acie?

ut in fingulis puncMs & minutis , primis non tantum ,

fed

etiam fe-,

cundis eas difcernere pofTemus.

Quid? quod etiam

verbo

innuit^

Rohaltiusj addens poftquam colo-

res iridis recitaflet, hosejfepr£cipu-

os ] quorwri mixtum & terminatione

aliiplures

oriumurjd quod

etiamex

coloribus realibus ( utiquidammi¬

nus redehos inreales&apparentes di- (f) lib.pcAj), tpldvlgcnt.

(28)

22

diftingnmt) fatisliquet. Nam quis ignorat

plurimosdari gradus

&va-

rietates rubri,viridis,ca*rulei, &c.

horumque mixtura

aliosbenemul-

tosoriri. Inallatisitaquealiorum-

que

Philofophorum denumeroco-

iorum fententiis (^) non tam

dif-

fenfus, quam varietas

qu^däm effe

videtur, ex multipliei varietate co- lorum,in iride, manifeftius autob-

Icurius, pro diverfa

fpe<ftantiuxnu

acie, obfervabiüum orta.

§. vin,

Dixi §.

iftere iis

r. Iridem

radiis, qui

primariam

poft

duas ex-

refra&iones & unamrefle&ionem»

fecundariam vero, qui poft duas

refte&iones

tofcidemcß refraétiones

ad oculum iridem intuentis deni- que perveniunt \

quod

ut

melius inteHigatur,confideremus

cum

Car-

tefio (b) unam magnam aqua?gut-

tam

(g) Sturmius lap t. de Iride Pban. XX*

(h)cap $,deMeteokU*

(29)

n

tam(nam

(upponimus nobis

datum, quod iris in pluviae guttis gene¬

retur) aut ejus loco Phfålamvitre-

am fatis pellucidam 6c exa&e ro-

tundamB C D. Haec fi Solilucenti

in A Fe diametro opponatur

vide¬

bit oculu^ in E conftitutus partem

pil»

(30)

pike D

totam

rubere J quomodo-

cunque vertatur

pila BCD, dum-

modo lineaDE cum axe vifionis Z E M faciac angul. 42

grad,

fi vero hieangulus

paululum contrahitur,

•non omnis fimul evanefeit color,

fed prodibunt

reliqui ordine colo-

res, flavus viridis3ccceruleus. De-

inde fipartem

ipfius K

intuemun.,

fa&o angulo K E M 52, gr. tota_^

illa pars

rubra erk

v

fed

non tam

lucida atque 0. hoc

angulo paulu¬

lum

ampliato, reliqui

quoque

iti-

dem

apparebunt; fed paulo dilu-

tiores , quam

qui ad

partem

D vid

funt. Sivero liimium contrahan-

tur vel dilatentur anguli, omnes

colores in pila vitrea

difparebunt.

Hinc concluditur totum aerem ad

M hujusmodi pilis.atque

guttis efle

refertum; atque

rubrum feti puni-

ceüm m iis modo confpici

guttis,

qua; funt in

peripheria ab

axe

vifi¬

onis 42.gr. velut

Rohaltius exqui-

fitius angulx>s

expreffit,

41 gr.

46*.

min.

(31)

21 min.difteritet. flavum in illa 'gut*

tatum

circUttiferetitiäquae

paulp

inferior feuinteriör

efiycis

& ultra

41 gn 50.min. Coeruleutnvero eis

41gr. 14 min. Hiiic tres oriuhtur périphetiä?;

rübta,

qü£e^titna

eft$

nava,qua? huic proxitnä, & ccerU- lea, qua?intima, iil

iride fciiicétpri¬

maria. In fécuiidatiaveröfit mödo prorfus contrario 1 Gutta?

enim

* qteminimum, 51. gr. 44* f™*1»

hempe , undiquaque ab axe

vifio*

Iiis diftärtt, rubrum habent colo*

tem i qüarurri

peripheria

52»gr.

ab

eodemaxe diftat, nävuftl; &deni^

quequze 52.gr. 16. min.

coeruleurU

tepraefentat

colöréirn

§ IX'

beus

eeterö

lite cölör

ut cöuftét

in D confpicuus

undé it#

orlatur, öbnubätur tota

pila,

exCé- pt's pündbis

D

& B ; Sc

deprehen*

dtititis illum aependere a

radiis

*

ciii veilienfes ab A ,guttaiii iiigre-

oiendo inB, poft refra&iönemfeii- dUnt adG, underéfiexi ad D > ibi*

D que

(32)

20

que Phiala egrediendo iterum re*

fra&i tendunt ad oculum E. Nam fi tegatur alterutrum punft. B vei D, licettotaphialaalioqum fitaper- ta, nullus tamen videbitur color.

Eodem modo experiri quoque

li¬

cetcolorem puniceum inK eonipi-

cuumefTeex radiis venientibus ab F ad G, quique

ibi,poftquamguttam ingrefli

fuerant, refra&i ad Hein¬

deque reflexpad I iteramque re- verberati in K, ad oculum E

poft

fecundam refra&ionem

deniqueu

pertingunt Åtque ita

iridem

pri-

mariam conftituunt radii, qui fur perius

hemifph&Tium

ingrefli

poft

duplicemrefraciionem ad oculum-#

fpe&atoris perveniunt. Secunda-

riam vero>qui inferius ingredien-

tes

hemifpha^rium

tandem poft bi-

nam refle&ionem eodem pertin¬

gunt. Verum equidem eft ,

quod

& in primaria & fecündaria iridi-

bus radii utraqne guttarum hemir

fjphasria ingrediantur: fed

iieut in

. . m

(33)

*7

primaria

radii ingredientes hemr- lphterium inferius ad

oculum E

propter

jufto

minorem angtüi DE

Mmagnitudinem accederenonpof- funt; itain fecundariaradii

ingrefli hemifpha?rium

fuperius

adeundem

-oculum pervenire nequeunt-, pro¬

pter

anguli K E M magnitudinem

jufto majorem, Eft enimang.ifte

52 gr. quum Uli

radii

42. gr.

modo

angulumad exhibendos coioresré-

fl

VErum

tur, qua

enimvero

ratione -in

aqua?

quis mlre- guttis

radiirefiefti

poflint»nQtandü

uti

hoc

qtiQq;

de

vitro

re<fté dicitur

,nono-

mné

aqtftfe

guttam

efte pellucidam»

Ted partim opacam,

partim pelluci-

dam: adeö ut plurimi radii in gut-

tarum

fuperficie

ftatim

refieAan-

tur; alii vero

perporo's

guttas in-

grediantür;

horumque

aiii,

poft-

quam ad oppqfitam gutta? partem Cperventum

fuerit, ibi

poris

ab-

ior-

(34)

28

forbéantur; alii véro ab interftitils pororurn in

D refle&äntur

& per partem

eandem ad

oculum E tran- feant. Atque hi lumen habendes

varie modificatum föli

fpecfofifll-

jnos nobis in E conftitutis dant ca-

lcres. H;nc quoque vera, ut opi-

nor. arcefli poteft caufa debilitatis

colorunt in iride fejcundaria: quip-

pe qvum radii tranfeuntes hemi- ipa?riaguttaruminferiora

duplicem

refle&ionem fqbire debeant, ante- quam ad E pervenire poflint ; alb

ter fieri npn poteft.quinptiam nu-

rnero pauciores ex nis eodemper-

venbnt, quam quiingrediunturfi^

periora. In fecunda enim

refie<äb

one facile coqtingit aliquot ab $

reflexQS inI non refiedi, Ted apo*

ris guttarqmabförberi; ita ut paq- eiores multo in I refle&antur re-

fpe&Ueorum, qui inC fuut reflexi.

Et qqqd hxc

rad

io.ruin paucitas

tanmm colqrum difcrimen inferre poflit, vel ex inde

probatur, quqd

(35)

—■ I 29 i i|i fammitatibus iridum.multo de**

bilioreslint colores, quam in crü- ribus,qvum

perfuaderemihi polliin

rariores efleaqua?guttasin vertici-

bus quam

lateribus;

vel etiam

quod

iiecelTe fit guttas verfus ter«*

ram cadentespriusibiquam

hic de-

ficere,&, quopropiusadterramao cedant,eomagiscpndenfarl& con-

gloiuerari.

§.

XL

ET

guttse

ne quempiam

in aére mulfcis

moveat modis quod

ex- ilioresfint pila vitreaB C D,

radii^

que ab his refiexi minus

effieaces

fmt,quam ut

finguli fenfibiliter in

ii^amenta nerviopticiagere

poffint;

fuftulit hunc fcrupulumRoHaltius,

dieeiis(i)parvitatis Vitium a vumero

emendaripojfe ; nam plurimi

globuli,

farvitate

pluvi£

guttas

referentss

a lateribus mutm collocati, ßui fibi ilnn-

cem

fiperimpofiti efficerepoffimt,

ut

fa-

titim,quodoceupant, mfeéftm appare-

at

(J) Tr&ti.Phjf.p4rl.IJtLcag. (dt.ttum. XIL

(36)

fo k , , at tribus

hijce éohrifais; modo coitfti- i]

"'

tutifinteoinloco,iinde efficaces illorum a radii

öciMfericmtjpeétaiopis.Quo

vero é

inlocoeonftituti elfe, habito relpe»

&u ad oculü &axernvifionis, quos- i

ve angulbs cum eodem efficerede-

j

beant; di&ümeftfupra. Necquem- a

piam

morabitur; quod alii iflos

an- i gulosponänt

majöres,

alii minores: {

nam pra?terquam quod illa angu-

}

lorurri differentia fitexigua

(loquor

g de recentioribus

)

non requiri- T

mus hic aliquam mpdkwt

mätfel

r

maticam, quin, falva veritate

Phy-

j

fica aliquot minuta plus minusve-» (j

addi poflint; utique, qv um

id

fme ; j:

fenfibili errore fiat EtaitRiccio- t

lus(k) hane altitudinumvarietatem i facile exobfervationibus minusac- (

. curate fa<9:isoriri$

eöquodnoneo- f

dem momentacapta/fit altitudoiri- j

dis atque folis; quin.& ex variaae- c

r»s-conftitutione nuncmagis nunc c minns frigidi feu calidi f fiquidem r

infe c

(kjdtw-Nov.tibi Zl.cAf

(37)

ipfe

fate-tur

Cartefius refraftionem

aquacaltda minorem cjje multo rejra-

äione

frigida.

§.

XII.

REftarct

pediunda difficultas,

nobis jam praecipua

putaqur

ex- fl¬

at, utradii antequam aqua? guttas

ingreflifuerint,nullo appareanttin- äi colore; poft vero quam in |is^

dem refradi & reflex!fuerint, ele- gantiflimos advehantcolores, Hoc namque asque difficile eft, ac dice*

re curcolores fub certo angulo ,&

non potius fub hoc quam illp con-

I

fpiciantur;,

ita enim

taec-duoa

fo

invicem

dependent,

ut qui alterur

trum dixerit, dicetutrumque. Vet-

rum enimvero cum hoc magis ad Opticospertineat,

fponteid

pra?ter-

imus^

ea content! Dempnftratio-

ne, qu# w

dicitur,

& a pofteri-

ori,experientiaequepetitur certitu- dine; nihil fcilicet aliud efle colo-r

res extra noftram perceptionem^

quälumen

radiorum,

per reiradio-

nem

(38)

3 » -

item in aqua? guttis Värie

modifi-

catum.

DE

deniqué

iribüs invet

tiiihi

fis <5c aiiquid' hinarlbus

eflet

di-

Cendurrt; Ted qvüm•8c

valde

räne

Fint & imperacä brevitas id

videa-

tut vetate; hos fcoDulos cito pra?- ferve&uS port'um fiibire

pafabo

, paucis modo

iüdicanS

effedhim

Iri¬

dis vulgo cteditum, uftefettPlini-

us

(/)

fyivas, arbores, ffutlces

j-plan¬

tasoooratiqtestedd i,

quibus itls

in-

cubuerit. Verum hic effe&iisnoii

X.få

I

I

H

more conjuncla efE de

poft ditftur««

tliorem folis in rnateriam a*

lioquin

odoratatn lücidit.

Namj

hoc fuo calculo probat

Afift.(w)

Non omnes, inquit, arbores nec fem- per

aliquas

ineumbente iride odoreni acquirere pojje, cumfiepearcuS

cceleft

tS cwflitérit5necafborestarnen

quidquatrt

(/)IM,(?//,c/rp. 14*(m) Stä.Xlifnb.j ß>'

References

Related documents

mPr

[r]

di&amp;a, plebifcita &amp; refponfa quseltbet non alio, quam L. fermone, populis in ditionem fuam redaftis, im- pertirentur c). Quid, quod Iegationes, fupplicationesqj. fere omnes

[r]

dan: rustbädd på vilken låg ett 0,3 meter tjockt kulturlager från tiden före 1865 och ovanpå detta ett 0,6 meter tjockt raseringslager från tiden efter 1865. Rustbädden sträckte

[r]

tion effe quin Chrißus von animo modo y [ed etjam corporis dotibus &amp;

bi dies, quod alioquin intelle&amp;us nö- ftri infirmicate , fimultaneam ejus. non valeamus