Q. F. F.S.
DIS SERTAT 10 ,G RAD UAL IS,
DE
υ s u
LINGUAE ANGLICHE
IM .
CATHEDRA
ECCLESIASTICA,
>QJ7AH
CONSENSU AMPL. FACULT. PHILOSOPH,
IN ILLUSTRI ACAD. ÜPSAL.
PR/ESIDE
VIR 0C
E L Ε B E R RIMO,
M/ig. Ρ Ε T R 0
eker μ an,
Eloquent. TROFESS. Reg. et Ordin.
CANDIDO BONORUM EXAMINI MODESTE COMMITTIT
CLAUDIUS ERIC BRUNCKMAN
„No.RK.QPIA OSTRO-GOTHUS.
IN AUMT. GUSTAV. MAJ. B, XIV. JUN. Anni MDCCLVIII.
L. Η. A, M. S.
"STOCKHOLMI AE,
Typis Grefingianis.
.
fU-rr ·
V i R o Νob i Iifji mo
RAMARCK,
Mägiströ EquiTUM, & Εςπιτι de Ordine Eniifcroruiii
fpnniuifi juäicio, is certe prxäicatione dignus tenfe tur,
^ qui in amicum, etjam poβ ejus decejjum, quocunque modö, officio, tefletur. Tama in beatum Parentein meum;
favöris^ Tul· fuernnt documenta,· ut fere fupra meas lau-
des pofita videantur, .Netnpe mei minorennis, parenteque ' orbati dulcij/tmo, in Te fufcipere tutelam dignatus es,
Quot anxias curas, quot itiner a molefla, quot fimul in- commoda, SeneEla, falutis projpiciend# ca-
uffa, [uftinueris, ingratijjimus ej]em, // oblivione dele-
ventur ulla, Accipias ver o ßgnum vener abundi animi
ekart actum hoc, quod Tuo nomini nobilißimo conjecra-
tum voluij munufculum♦ & fufpiria nunquam Hon fundam t-aUdi/firna, quotidie, pro Twö Tuteque Nobi- lijffimcc Familiß, /« multam annörum feriem, profperitate,
quo, lentopede, mortem, ultimam lineam rerwn, contin-- gas, tandemque hoc percurjo Studio, int er coelitgs vit fr fruaris fempiterna, Füturus'
NomissiMi Hominis Tui
Cultor humillimus
GfcAUDIUS ER, BRUNCKMMi·
Prost innan",
Vålåreboma och Dygdädla
CATHARINA ,
Min Kiårefta Mormor;·
Ju Mormor, ju om mer jag vågar mitt finne mera röra Ter Edrä välgärningar den blir penna, jag villrådig, föm jag finner och , Min vet ic¬ k. ej
ke kunna följa Eder ömhet och kårlek
,den iåmma Har vårdat min ipåda ungdoms planta, och burit hen¬
ne til det lefvande vattnet, at blifvä eii växt bland liffens Frukter'. Sedan, når hulde Foråldrars altfor tidiga
frånfålle tycktes lägga min fkötfel och vidare upkorhft
tillika med dem i grafven, lämnade Milda Förfynen mig dock til-Arf Deras huldhet, Deras vård, och De-
ras kårlek i Min k. Mormors öma och forgfålliga5 hjértelag , föm til· denna'Rund ünderflödf minäbehof,
och til min välfärds främjande altid för mig ftådt öpet"
och flödande. Min k. Mormor, jag år oförmöget! at
tekna allEdar godhet, fom i flyrka och tilvåxt icke
gifvit daga - talet efter. Et tackfamt hjerta, en ren:
vördnad, år det enda I önfken, och jag förmår åter- båra. Tag detta emot, fåfbm en fåker pant af min·
ödmiukafte årkånfamhet. Lef långe och fåll til min och fleras Hugnad, och omfamna med vanlig kårlek
den
,fom räknar för fin fkyldighet, fin åra och fin be¬
löning, at, med oaflåtelig vördnad, framhärda
Vålåreboma och Dygfadla FRU Ρ ROST IN Ν A NS;>
Min Kår efta Mormor s
Lydige Dotter
-Son och1 Ödmiukafte Tjånare
CL.AS ERIC BRUNCKMAN.·
Ad
Clarisfimum pn, AUCTOREM.
Confcendis Cathearain Clarisfime
Brunckman ,
Et doito foliers ,ore tueris opus,
In quo commonßras, Bri¬ q
tanna
Ufiisin Rhetoribusque fcriptis ;
Doärince Tibi quanta pr^eßantia
conßct,
En patet,ingenii confpicitiir
Gratuhr hinedo&osßu
Queisfacrum Pindi ciilmen adire paras..
Eß opera pretium.Dopas forores
Gaudebis, referant β modo verba ßdem.
Prima virefcentis jamjam lauri
Accumulentmeritis
Stockh. d. 8 Jnnii
An. μ d c c l ν 111. CLAUD, BL, TROZELIUS,
ι mj.
§. I.
krator, in Cathedra Ecclefiaftica conftitutus, finem
fibi prcefixum, vel certe prcefigendum, quem, vel-
uti ftatuam Mercurialem
,intentis oculis ubique contempletur,antequam attingat, fidemque Chri- ftianam, & mores, illa dignos, änimis initiilare queat; mu¬
neris ipfi divinitus concefii ratio poftulat, ut auditores dogmatibus ac inftitutis religioni perneceffariis, tali mo¬
do inftruantur, qualis facrum Oratorem deceat. Unde
Oratori fuas partes rite implere geftienti femper eo diri- gendam effe curam patet, ut fideli auditprum, tam de ere- dendis, quam faciendis inftitutioni, non levern, nec lari- guidam, in folis admonitionibus pofitam,fed ponderofam,
fortem & conftantem cohortationem, ad finceram pieta-
tem, virtutibus ex genuino fonte derivandis 0), fefe exfe-
rentem adjungat. Sic frigidam in auditoribus excitaiTe
inclinationem, non fufficiet, fed in eo pnecipue ipfi ela- borandum erit, ut pathetica omnino fiat, & non inträ nu- dam perfiftat veritatis , fed τΓξοί^ιν anbelet ipiius,
opera. Atqui hsec officia, Rhetori Sacro obfervatu aclto
A 3 funt.
q) Esprit fur la fauffeté des vertus humaines.
funt necefiaria, ut, illis omiffis vel negle&is, ineptus pö-
tius blatero audiat, quam fplendido ifto ti tu lo honoran-
dus. Ergo, crebra repetitione, inprimis vero quotiescun-
que Cathedram Ecclefiafticam eft confcenfurus, fummi
gentium Oratoris Pauli moniturn 2 Tim. 2. anirno infigat:
€7T8^ccaov. σ εαυτόν οοκιμον παξαςησοα: τω Θ?ω, εςγοίτψ ccv~>
ε7Ιοΰσ%υντον οξ ^οτομ&τα τον λογον της ούλη.Βείοοε. Huc ipeétat epigramma illud nervorum,quod attendere juvabit:
Certa, loco, plactde, fapienter & ordine prodefl
Ore verecundo die er e grata De o,
Ex voto ut res fuccedat, Orator ea fibi acquirere adrnini- eula, quie tum ad do&rmam, tum ad artem Oratoriam,,
proprie fic didtam, pertinent, neceffum utique habet.
Hinc eam linguam,, prae omnibus aliis, ipfi addifcendam
efle fequiturquce commoda utriusque generis, non fo-
ium optima contineat, verum etjam ipfi, principiis fcien-
tiarum ac difciplinarum probe inftrudto, ultro veluti ex fuo p©nu depromendi facultatem eoncedat, quodcunque
iini ac palato adfiantis coronae optime fe accommodabit.
Talem eultiores inter peregrinas linguas, fl a Germanica difcefleris, quoe refpedtu Theologorum c ολοτήτων com- mendari aiTolet, efte & cenferi linguam Anglicanam, ne¬
mo facile inficias ierit. Quid vero in Cathedram Ecclefia¬
fticam Svecanam inde redundet utilitatis, hac levi opella,
B.L. pro viribus, demonftraturi erimus.
f- IL
Si dodlrina Theologo neceffaria & utilis, cujus pru- dens ufus ad pulpita tendit Sacra, fpedtetury hane in quce- ftione veritatem fuo non deftitui fundamento cernere li¬
cet. In Theologicas enim seque, ac Philofophicas, difci- plinas fere omnes, in eo amice confpirantes, ut eloquen-
tlx multum roboris ac ponderis concilient, innumera funt merita Anglorum» Quis, qwefo, ignorare poteft för¬
tona--
«ß> 3 · C <^> 3 tunatam illam infulam, Angliam, ad tantum bonarura ar-^
tium ac fcientiarum, ingenua cultura, honoris dignitatis-
que adfcendiiTe faftigium, ut reliqui orbis eruditos,velint, nolint, jam pridem rapuerlt in fui admirationem? Caus-
fam hujus rei, forte luculentiorem, addit B^lius, dicens:
L5 Angleterre eft le pais du monde, ou les profonds rai-"
fonnemens font les plus goutés & å la mode" b). EtHEi-
deggerus Theoiogus apud fuos infignis, dum peram-
plum nobis tradit Anglige eruditorum charaéterem, ita fatur: Habent omnino laudatiilimge Anglicge gentis inge-"
nia, ad frugem pervenientia, eximium fibi aliquid pul-"
crumque kW evSlov, qui nativamreliquarum gentium in-"
doiem kW ccy%lvoiccv, multis parafangis, & regio veluti"
oubito exluperant, Sicut enim, qui gemmas aurumque"
quserunt, non leviter fummam terrae cutem itringunt,"
fed in vifcera ejus penetrant, & fefe immergunt; lic di-"
vinitus ille acris vividique ingenii, quod illis Di vin o mu-"
nere itngularique gratia obtigit, vigor, veram manfuram-"
que doftrinam altiibme indagans, hand quaquam in ex-"
trema fuperficie & rerum corticibus obhaerefcit & itupet,"
fed akiilirne fe immittit, .& quae aliis, etjam baud proleta-"
riis ingeniis pene adyta funt, illi feliciter evolvunt & ex-"
tricant" c).
Idem, his verbis' refert Benthemus: „Ich will zu"
bedenken aufgeben, welchen guten vorfchub und hül-"
fe man bey den Englandern zur fonderbaren erudition"
in der Theologia finden könne. Was Cicero von den"
Athenienfern foll gefaget haben: Äthenis pingue coehtm,u
tenuia ingenia, kan ich woll mit allem recht von den"
Englandern gebrauchen und fprechen. Die Englander"
haben eine dicke luft und trüben himmel, aber fubtilen"
und heitern veritand, deswegen bat Engeland allezeit"
Α ι grobe
b) Lettes choifie« p. 706. c) In Pxäfatione fuper opera The·-
logica Jon. PrideaüX,
4 <^> ) o ( <$>
„große Männer in aller litteratur und fonderlich in der
„Theologia gehabt d). Hinc conftat folida rerum co- gnitione inclaruiiTe Britannos, idque exadiihma pofterita»
ti transmiffa loquuntur monumenta, praeter alia, inprimis litterae, quas Regi Henrico VIII. Philippum Melan-
chthonem dedifie narratur, hoc convincunt, ubi dicit: Sci-
mus & olim, cum propter arma Gothica pene extindlse
eftent in Europa Iitterse, ex infula tua rurfus in totum or- bem propagatas effe é). Cum quibus conveniunt verfus
Poétae cujusdam Germani /):
H<ec tarnen Aritois laus eft ceterna Britannis,
Ouod pofl Pannonicis vaftatum in curßbus orbem Illa bonas artes ζ? Grajds munera Linguae
Stellarwnque vias & magni fidera cceli Obfcrvans iterum turbatis intulit oris;
Qiiin fe relhgio multum debere Britannis
Servat a & late circumdifperfa fatetur.
Clamant duorum proxime proeteritorum & currentis fe-
culi a Britannis edita volumina, ad invidiam usque, cu-
juslibet do&rinse Ängliam habuiiTe lumina, immo plures fere, quam apud alias gentes, probatiiiimos, acutiffimos
in iinu foviffe fcriptores, etjam nunc hodie ibi fpirare do¬
lores, qui nondum a gloria majorum defciverint, fed fa- pientia tam DiVina, quam humana confpicui, quotannis,
ne dicam quotidie, pulcerrimis fuis operibus dotftarum folidarumque rerum copia, avidas fatiare mentes, certatim, adlaborent. Praeter ipfam experientiam, Morhofius po»
fyhiftor item dignus eil, qui audiatur: „Sunt, inquit, pene
„innumera ingeniofiilimae gentis Anglicaein omnibus do-
élrl-
In Prafatione ad librum ilib titiilor Engelåndifcher Kirch-und Schu¬
len-Staat. é) Idem in di&a Prxfatiane, & Hochstetterus
in notis φ. 2. ρ. IJ. Orationis inauguralis de Utilitate Peregrinatio-
nis Anglicanae.. f) LäNSIUS in c©nfultat. de Principatu inter
Provincias Eiiropsc p. 507«
<$> ) o ( <ί$> s Trinis fcripta, prodeuntque quotidie tam Latina, quam*'
vernacula lingua plurag).u Hane rem uberius exponit,
ubi reiiquarum linguarum faciens commendationem, de praeftantiiiima linguaAnglica ita fatur: Reftat ex Europaeis"
vulgaribus lingua Anglicana, quae tarnen non propterea"
ultimo, Γι dignitatem fpeétes, & neceflitatem, loco po-"
nenda eft, immo potius ob quam plurima fcripta Theolo-"
gica, non praftica minus, quam quse fcientiam pariunt, &"
ecclefiailicas antiquitates mire illuftrant, tum & philofo-"
phica, praefertim phvfica, gnor um major &.ibi, quam a " vX pud ullas alias gentes, copia, in primis tenenda eft" Ut
nunc hiftoricos, civiles libros, & ingenii elegantioris fce-
tus, queis fe mutuo exercent Angli, taceam i).
Sed quid ad exteros tränfeundum, ut di&a alieno
confirmemus teftimonio ? Habemus ex noftratibus virum,
dum vixit, iine exemplo maximum, Ioquor Archiepifco-
pum Sveciae, ReverendiiT. Dom. Dod. b. m. Ericum Ben-
zelium Fil, qui ita lingu-ae Anglicae cecinit panegyrim,
ut nihil fupra. Inter linguas, inquit, quse ceteris funt prae-"
ferendse & neceiTarise, tam ratione commerciorum,quam"
pulcerrimorum ingenii fcetuum, jure numeraveris lin-"
guam Anglicam, quae, iive nativam vim apte exprimendi"
quoscunque fenfus animi,iive copiam verborum,quibus"
undique augetur, & exornatur, iive numerum ac con-"
einnitatem cogitaveris,nemini, vere dixerim, ne veteri"
quidem Graecae, cedit, Libri autem, qui in fludiorum"
Theologicorum, quaqua patent, Medicorum, Mathefeos,"
Phyiicae experimentafis, Hiftoriae veteris acrecentis, quin"
& bonarum artium commune incrementum, ac publica"
commoda illa prodeunt,& jam duobus feeulis prodiere,"
tot numero funt,ut inftru&iiiimam faciantBibliothecam /)."
Unde optimo cuique litterarum itudiofo ac seiiimatori ju-
A 3 dican-
g) Tom. I. Lib. I. cap. ig. φ. 41. ρ, 22,3, h) T om. I. Lib. 4. $. 19. p.4^
i) In Prxfatione ad Lexicon prioris editionis SERENin
6 <!> ) o c <s>
dicandum relinquo, quo jure Sheringhamus eruditis po«
pularibus bas tribuat laudes, dicendo: „Habemus Theo-
„logos, Juris oonfultos, Politicos, Philofophos, Hiftori-
,,cos innumeros, qui venuftate fermonis, argutia,<& fub-
„tilitate ingenii, necGrsecis cedunt, nec Latinis k). Cum itaque piura ad litteras meliores adjumenta alibi vix de- prehendantur, quam quibus gloriantur Britanni, five in- comparabilem librorum iiipelledlilem , five eruditiffimo-
rum virorum copiam intueamur; utilitas lingus iis faci-
le patet, qui culturam animi, magna fui parte hinc hau- riendam, fomnolenta liafutaque ignavia contemnere no-
!unt, Hinc redle contendere potuit nominatus Shering-
ham: „Exteris linguam noilram fcire expedit, Theolo»
,,gis vero exteris hoc inprimis utile. Nam, etfi apud alias
„gentes bonorum fcriptorum magna ubique copia exiftat;
„gens tarnen nulla aut aecurafciores aut plures, quam An-
„glia, oftentare poteih Tot fåne & tam praeclara fcripta
„Theologiea tam iblide, argute & eleganter, Anglice con-
„texta funt, ut magna exteri ex lingua noilra fubfidia in-
„veniant /). Quac,fivePhiioibphica five Theologiea defi-
deres, eruditorum Ephemerides optima indicant m). Ne
tarnen hic nimis otiofius videar, fed defiderio φιλοβξε~
τρίννων aliquo modo iätisfaciam, horum aliquot faltem
nominabo* Exegeticam Theologiam eo provexerunt
Anglorum viri praeclariflimi, ut eorqm linguae notitiam, vel unum Gatakerum
,Efaiae & Jeremias &c. interpre¬
ten! rqereri pronuntia verit Eduardus Bernhår dus η).
Prae- k) In Praefatione Difceptationis de Anglorum gentis origine. /) in eadem Prxfatione, cfr. D. Wallis in Praef. Gram. Angl, prxfixa.
vi) Vid. Mem. Lit. de Ja grand.e Bret, Bibliotkeque Raifonne'e, Bi- )>liotheque des Sciences & des beaux arts, Journal Britannique, cfr,
Kempii Biblioth. Angl. Theol. Hottingeri Biblioth. quadri-
part. Schvindelii vollftandige und reelle Priefter-Bibliothek drc.
n) Vid. Oratio, Hochstetteri de utilitate Peregrinationis An-
glicanse,
<s» ) o ( <^> 7 Praeterea notatu Tunt digniflimi: Hamm ond on the'New Teftament, Burkit on the Tame, Ainsworth on the
Pentat. Matthew Henry Presbyterianus on the Bible,
abundat obfervationibus praclicis, Pole's Ännotations.
y. Vol. fol. L.y.Sterl. Moralem cum ]eremia Tayloro
excoluit Sandersonius, PoiemicamUssERius, Stilling-
fleetus & alii pertraHarunt Hifforicam Cave ,. cujus
Life of the Fathers, Hiftoria litteraria, & Primitive Chriftianity, & Tiiom. Stackhouses Hidory of the Bible
both old & New Teftament, opera adeo funt excellen- tia, ut vix hujus generis meliora inveniantur,
i ΠΙ.
Quod ad Öratoriam S. in fpecie coniideratam atti-r
net, Rhetori noftro, fermonem quendam S. five ομιλία?
iuo, ut dicitur, Marte compoiituro, Änglorum horni le- tid, quorum,, omnium aetatum & temporum, ed copia,
prae aliis, infervire videntur; fiquidem negare vix pote- rit quispiam, icripta in lucem edidiife Anglos longe plu- rima, elegantifSma, defideratiffima. Quod cum fatis per-
fpechim habuit Mäicheeius
,de illis fuam fentenfiam
ita aperit: Qui eruditos atque folidos ferraones legere"' eupiunt, hi fane in fcriptis praeftantiiTimorum Theolo-"
gorum Anglist, ut Barrovh, Stielingfleeti, Tileot-"*
soNir, Burneti & Wakii fermonibus, folidam Theo-"
Jogiam, atque fpjnimioete-emigelicuiriv invenient o)."' ^ Omniftm vero,quos mihi iuper hac re meditanfi de An- gUx Homileticis evolvere licuit, ieriptorum, nos ad eos
cognoicendos ducentium, neminem illörum coHcinnius"
formade charaderem, quam Mart. Kempium offendi,
ille haec habet: Inter Romanae gentis fcriptores Livrus"' quosdara ita ceperat, ut a Gadibus usque,Romarn, vi-"
den-
e) In Introduéiione ad Hiftoriam Literariam de Bibliothecis Pariilen- fibus. Part. II. Cap. 2, ρ. 141. cfr. Dorn in Bibliotheca Theolo»
gica Critica Part. I. Lib. I. cap. 3, 15. ρ. i£2v
8 <s> ) · c <?g>
„dendi Livii caufla, propcarint, quo vifo, eo, undc ve-
„nerant,ftatim redirent. Simili prorfus modo, multi
„Gallis, Belgis & Germanis in Angliam confluunt, ut do¬
lores Anglicos, fere Angelicos, audiant concionari,
„quippe qui auditores iuos catenulis eloquentix, vel no-
„lentes ctjam, quocunque lubet, trahunt, ac mulcedine
„quadam vehementer recreanr. Neque difiimulandum
„eh, illorum conceptus eanobilitate cogitationum, ratio-
„numque fubtilitate aliis tantum praecedere, quantum
„ilenta falix pallenti cedit olivce. Adeoque vicinis popu-
„lis, hoc in capite, lauream facile & palmam eripere.
„Nam uti omnibus, ad Theoiogias, requiiitis
„inhrudi lunt optime, ita facultate invenicndi, elegantia
„difponendi, dexteritate exponendi, foiiditate refutandi, n& accurata follertia applicandi, omnibus verbi Divini
„interpretibus non pioiTunt efle non gratiflimi. Sspe ta-
„lia proponunt, ad quas alii, ardTa librorum fupelledlile
„praepedito, penetrare non datur. In quolibet Themate
„fuicepto οξΒοτομειν, & abhrufos textuum receiTus, tan-
„ta follertia perquirunt, ac cim&a tarn minuteprofequun-
„tur, ut telum iemper intimos feriat animi receiTus p).
Anglorum Homileticis maximum ideo roboris eh in di- cendo, ac virtutis, cum memoria exercitatione ad con- cionandum extra librum
.ut nohrates omnesque reliqui,
five Lutheranorum, five Reformatorum, five Pontificio-
rum confiteantur ecclefiam, non indigeant: coniuetudo
hirc ipfa apud Anglos duravit usque a tempore Regis Ja-
cobi L quod refert Benthemüs #), vel Reginas Elisabe¬
ths
,quas in gratiam fimpliciorum Sacerdotum ob ma- gnam eorum, tune temporis, ignorantiam fidei haud ita pridem accept^, & propterea non omni ex parte a Papi-
fmo purgatx, Homiliarium, vigiliis eminentiorum inter
An- ,|?) In Prxfat. Bibliothecx Anglorum Theologicx. q) Cap. 17, §.
4· p- 198»
) · c <«S» 9
Anglos do&orum, confcribendum curavit, ex quo Homi-
lias coram populo recitarent diébi Sacerdotes, ne portea
rei cujusdam in concione prolatse accufarentur, quse fcan-
dalum feciifet, quamque Clerum fuum minus decere Re¬
gina exirtimaret*). Hinc ortus per abufum ifte mos adeo accrevit, ut ofHcii fere naturam induerit, quo fe a Qua-
keris & aliis Fanaticis diftinguerent, & non niii perpau- ci domum redeuntes e Germania, fine commentario, ho-
die concionentur in Anglia. Et teftatur Benthemus fe
eo tempore, quo veriatus ert Londini, non plures, quam tres, fcilicet Stillingfleet, Tillotsson &Horneck ex¬
tra librum concionatos audivifle r). Verum enim vero, dum parcunt memoriae hi doétores, tanto majorem adhi-
bent vim intelleirtus & curam concionum fuarum optime elucubrandarum, etjamii hane regulam quorundam negli¬
gentia, non vacare exceptione confiteamur s). Hinc fse- pius citatus Anglus: Ego non adirno fcriptoribus Gallis"
eloquentiam, non adimo fermonis nitorem, non adimoic
acumen ingenii, fed habemus nos quoque fcriptores An-U glos, quos cumGallis, aut quavis alia gente conferri4' poife, jure & fine faftu, exiftimem f)."
Gaudet quidem alma Svecia doirtis viris haud paucis?
qui in Cathedra Eccleiiaftica magna fibi pepererunt nomi-
na, editisque fermonibus S. dignos fefe commonftrarunt,
qui etjam ab exteris cum fru<rtu legi queant» Sed gloriatur
certe Anglia fuis multo pluribus, quimagnam confecuti
funt nominis celebritatem ejusmodi fcriptis & operibus,
quorum fequentia maxime commendari merentur. E. gr.
Biihop Halls Works III. Vol. in fol , Bfp. Andrews Ser¬
mons Ε Vol. in fol., Bfp.hackets Sermons I. Vol. in fol,
B Hsee
*) Conf. Georg. W. Alberti Briefe, betreffende den allerneuefte»
zuftand der Religion und der Wiifenichafften in Greif Britannien,
Part. III. Epift. 39. p. 67z. r) cit. lec. cap.l/. $.4. pag. 19g,
s) Idcm §. 5. p. 199, t) In Prsefationc.
I« <få> ) o ( <?g>
Hsec ex veteribus optima judicantur, quia S. Scriptura in-
nixa fententiis Patrum munita apparent. Ex recentioribus obveniunt Barrow & Tillotson, qui fiylum Scripturae.
optime fervantes, Theologica cognitione quam maxime abundare confpiciuntur. Sed Sherlock, Sharp, Atter-
bury, South, cum reiiquis fere omnibus reeentiorum, ve- ritatibus Philofophise Moralis pertradandis potius, quam
Theologia Dogmatica delecfantur. Prceterea Stanhope fere unicus occurrit, qui forma concionum commentatus eft in Evangelia & Epiftolas, optimusque cenfetur. Ad
hunc proxime acceditBRAGGE, qui fcripfit 4. Vol in 4'to,
quorum infcriptio eß: Pradical Difcourfes upon the Pa- rables, & Pradical Obfervations upon the Miracles of oiir
Bleifed Saviour*)*
j. IV.
Enumeratis fic nonnullis Anglioe Homileticorum ma¬
xime celebrium, jam ordo tradationisobfervandus jubet,
utMethodus eorum concionandi difpiciatur, qua nimirum Orator Eccleßaßicus textum S., cujus fenfum genuinum
debito modo explicavit, ad ufum accommodat,eoque ipfo propofitum fibi finem confequi ßudet. Hoc quanto po¬
tior concionum S. pars habetur
,tanto majorem fane cu-
ram atque operam poßulat* Quantum vero hic Orator Anglicus excellat, Hoffmannus, vir in his quondam ßu-,
diis verfatiilimus, egregio opere demonßravit «). In quo iimul quam plurima adferendo exempla ex prteßantiflimis Anglifc Homileticis petita, fußiciens, fl alia deficerent, no- bis pnebet teßimonium, quod ad rem faciat noßram, An- glorumque ledionem Oratoribus noßris inprimis reddat
commendabilerm Textum enim pro lubitu eledum, ne- gledisPericopis anniverfariis,moreBelgarum, Gallorum,
Ger-
*) Qui plures Homileticos ex recentioribus Anglis nofie cupit, legat Joh. vllklnl Ecclefiaften vel candidatum Minifterii literatum ρ.
I9g. Lipf. 171g. ά G. W. Alberti Briefe, Part. III. Epift. 33 & 39.
«) Geiftlrther Engelandifcker Redner.
«iS> > o C <sS> II Germanerumque ecclefise Reformatae, illum plerumqueii-
ne Exordio velPrceambuIo fuccinAe ac nervofe exponunt, do&rinam Evangelicam, proprie iic didlam, iimpliciter &
perfpicue proponunt, Legalem vero vividiilime explicant.
Haue Methodum eile Anglicanam tantopere laudatam in-
nuit Benthemüs his verbis: Vor allen dingen hat man'*
wol zu unterfcheiden die heutige in England übliche"
predig-art, und welche vor einige und yo jähre gebrauch-'*
lieh gevvefen,in dem man heutiges tages die Oratorifche"
ausfehweiffe veglaffet, weil folche in und zu ihren bür-"
gerlichen kriegen viel Tollten contribuiret haben, da man"
jetzund fall immer um den intelle&um bekümmert ifb,"
folchen mit begreiffiiehen rationibus zu erleuchten, und"
ihm die bloiTe wahrheit einer fache fchlechter dinge vor-"
zuftellen #)." Quando alibi de prgeilantia item Methodi Anglicae loqui vult, hac utitur enuntiatione. Wenn er"
höret, wie andere in ihren predigten den finn deiT Heili-"
genGeiftes To deutlich willen vorzufallen, und. ίο kråf-"
tig willen anzubringen die Argumenta, welche in dem"
Text enthalten, und ohne fremde fachen einzumifchen/f
fo beredet feyn können, fo wird er fich nicht mehr fo"
viel damit einbilden, dafs er hat aus der Concordantz Hiftorien, Sprüchen der Heiden, gleichniffen und der-"
gleichen zeuges, eine rede viffen aufzufetzen und her-"
zufagen. Er wird andere nicht mehr verachten, wel-"
che nicht gleich wie er die namen der Kåjfer, concilio-"
rum, patrum, Katzer, berühmte leute durch alle Secula"
wiffen her zu zehlen y).u Si quis uberiorem defiderave-
rit cognitionem Methodi Anglicanas, minus ad propoiir
tum noftrum fore arbitror, fi omnes eoe iigillatim enume^
rarentur Methodi Anglis ufitatiffimas, quas vel feparatim
vel conjunötim Methodus Analytica & Synthetica, ut cui-
vis notiiiimae, ita definitu facillimse, tan quam fpecies com-
B 2 pre-
x) Cap. 17. (j. z. p. 195.. y) In Prxfationis 4,
Σ* ) ο c <s£>
prehendunt, cum hge Anglis seque, ac aliis numero iin£
plures, quamque faepiffime in uno eodenique Au£lore,
pro textus natura, conditioneque auditorum, variare de- prehendantur, quos, ut attentio melius in emolumentum confervetur, variatio femper deleftat z\ Hoc vero quanr- vis earum Oratoris Eccleiiailici Methodorum omnibus
probatiffimam reddat aufcultaturis, fi 7Τολυ&ξυλλιγτσν illud eloquentis officium in concionibus S. obfervatum fuerit,
cum aliquid agendum fuadebit, quod nonfolum doceat,
ut inilruat, & fleélat, ut vincat, fed etjam delediet, ut te-
neat. Applicatione jam faéla ad Anglos, eos hoc in neg¬
otio optime fefe gerentes & admiratione & imitatione di-
gnos elfe, cuivis eonilabit. Etenim, dum ad probanda,
quce tradunt, dogmata ac inilituta accedunt, tam firmis
utuntur argumentis, ut in audientium animis aiTeniionem
certo obtineant. Teilimonii loco audiamus quam pulcre
-
atque concinne hane rem nobis ob oculos ponat Kempkjs
noiler. „Methodo, inquit, Angli utuntur florida, quse
„nec fermocinatione, neque rationibus domi tantum na-
,,tis, vel longe petitis, Ledlori naufeam concitat, fed va-
„rietate amabili auditorum animis jucunde illabitur. Tex¬
tils originalis emphafes praemittunt, hiilorias Sacras aut
„profanas,una cum iimilitudinum pulcerrimarum conge-
„rie, belle accommodatas infpergunt. Argumentis largi-
,,ter cumulatis nec prseilantia, neque ilyli nitor deefl, &
j,proinde iive fuadeant, iive diifuacleant aliquid, in men-
„tibus aculeum relinquunt a)*
Secundum, quod a Rhetore Eccleiiaflico defideratur, eil, quod fledlere debeat, ut vincat. Unicum quidem eft verbum, fed rem maximi momenti, affeélus excitandivim comprehendens. Perfpeélum hoc olim fuiife celeberrimo
illi Germanorum Theologo Quenstedio, haec ipiius ver- ba z) Vid. Hallbauers nothiger Unterricht zur Klugheit erbaulich zu
predigen Part. z. Cap. 6- §. 10. p. 479. a) Prxfat. di<5teeBiblioth.
<fä> ) o ( < ^> 13 ba mdicantt ,,Affe<Rus funt, tanquam funiculi, quibus ada diverfa, quamquam libere, tamen valide trahimur, funt"
igniculi, quibus inflammamur, nervi, qui extenduntur"
& contrahuntur, venti, quibus animus, ut mare, agita-a
tur &c, Hinc patet maximum Oratoris Ecclefiaftici fl:u-5c
dium in hoc efle eollocanduin b).u Rationeni hujus ex Carolo Regio addit: „Nam cum εο pervenerit Ora-"
tio,ut auditor iitcommotus, jain prope iüum finemcon-"
fecuta videtur c)." An vero hac quoque in parte Orator Anglicus eximii quid prüftet, vix ullus dubitabit, qui vel
talem au divit unquam,vel faltem fcripta hane in rem com-
poiita legit. Audiverunt certe ex noitratibus viri longe celeberrimi, dum, peregrinationibus ad exteros iniiitutis,
in infula eruditorum Anglorum commorati funt, mecum- que poftea cogitationes fuas, communicando, honorem proiTus lingularem prteilitérunt: loquor Dom. Doétorem,
ProfeiT. &Archipraep. Upfal. Matthiam Asp, Dom, Do&orem, ProfeiT. & Archiprtep. Lincop. PetkumFile-
nium, Dom. Dockor. & Prtepof. Nycop. Jacobum Sfre-
nium. Mihi vero, cui hujus experientiae, extra pomceria patrice, ea non contigit felicitas, nihilo minus tamen inträ,
id aiiquo modo compenfatum voluiiTe Divinam Providen-
tiam non diffitear, cum triennio fere integro apudGotho- burgenfes, patheticis & quovis allo nomine elegantibus
Sacris concionibus Paltoris ibi eccleiice Anglicanse lauda-
tiilimi & dodtiflimi Dom. Vilhelmi Maurice B. T. in- terefle licuit. Quare hujus iludii fleétendi apud Anglos plures adducere teftes fbperfluum föret, nifi cum hujus
rei dubitatione lu&antem ablegare liceat ad Hofpman-
num, qui haud pauca congeffit exempla. Si quceratur, quinam fint afteftus, quos concitare debet Eccleiiaftes ? Keipondeo cum laudåtiffimo Theologo dj. Hi potifli-
B 3 mum
h) In Ethica Paftofali, monit. 78. p. 433. c) In Orator. Chriftiam
Lib. 7*, cap. i. (1) Quenstedio c. loc. p. 484.
Η <$> ·) ο ( <-$>,
mum funt i) Oclium peccati & vitiorurm 2) Amor Bei, Chriili, proximi, pietatis & virtutum. 3) Fiducia in De-
um, fpes & defiderium. Unde vero fubfidia in negotio
tarn arduo haberi poiTunt? Ex Theologia puto Morali,
quoeque hujus pars eil, Aicetica. Hsec enim, quicquid ad
excitandum Dei amorem adhiberi poteil, inprimis fuppe-
ditat. Unde, quae ad verae pietatis iludium requiruntur, certiffime dimanant. Quum autem Oratores Angücani, optimorum virorum judicio, in Afcetico hoc dicendi fcri- bendique genere ita excellant, ut paimam fere reliquis praripere videantur^)? quid ni imitatione digni cenfendi funt, & vei hac de cauiTa linguas Anglicae notitia, ac Scri- ptorum Anglicanorum ledlio, Sandlioris difciplinse culto- ribus, judicandi fciiicet difcernendique vi polientibus, per- utilis habenda eil ac perneceßaria?
§ V.
Tertium Oratoris Ecclefiailici officium eil iludium
deledtandi, quod obfervatur, fi fuaviter & ornate dicat ad mentes aufcultantium iirmiter tenendas, vel ut tasdium
evitetur. Negari quidem non poteil, ii quseilio eil de
concione ex Cathedra habenda, eiocutionem five decla-
mationem adlionemque Oratoris fuam hujus iludii fume-
re partem, ita ut, ubi vel vitio naturse, vei artis, abeiTe
inveniatur concinnitas earum, auditoribus minus fatisfa-
ciat. Cum vero nobis hic inprimis refpiciendum iit ad S;
fermones calamo datos preloque fubjedlos, minus forte
peccare videbimur, fi didlum iludium maxime ponendum
flatuamus in ilylo, five genere fcriptionis audloris. Si jam ad Anglicum illum, optimis S. Oratoribus frequen- tiffimum, attendamus, nemo certe illum fcatere, nec ole-
re conqueretur flofculis hinc, iilinc, operofe conquifitis,
nec vanis, declamatoribus uiitatis, fchematibus, nec flu-
xis verborum lenociniis, aut alio, quicquid ambitiofa fa-
cun-
e) Vid. Büddei Ifagoge. Hift. Theolog. L. Peft. Cap. 4. p. 668-
cundia ad demulcendas aures, non animos capiendos, proferre valet. Contra naturali fermonis concinnitate
eil plenus, res ibi elegantiihmo inter fe nexu jungit, &
quod pulcerrimum eft, earum imagines tam vivas repne- fentat, ut auditorum oculos mentesque ftatim fubeant,
adferuntur hunc in finem fimilitudines ex natura petitce,
utitur allegoriis iignificanter adhibitis, promuntur exem- pia inilituto accommodata: quare merito dicitur ftylum Anglicanum eile & nervofum & familiärem &,falva Ma- jeftate verbi Divini, argutiis & leporibus feliciffime inter- fperfum /). Quoe concionandi ratio cum non optimis
tantum Theologis probetur, fed ipii quoque Sanftiflimo
Salvatori noftro, doftorum fapientiffimo, placuerit; quis, quaefo, eandem rejiciendam & non potius imitandam cen- feret ? Si vero hylum Anglicanum, refpeftu quantitatis periodorum, coniideremus, tam longus fåne non confpi-
citur, qualis ille, Germanorum fcriptoribus plerumque confuetus, nobis ob venit, fed brevis potius, vel qui me- diocritatem inter nimis longum nimisque breve, noftra-
tibus acceptiiiimam, obfervat. Quocirea partim hujus rei
confirmandie cauiTa, partim gatiam illam prorfus fingula-
rem publice celebrandi, quo me, litteris fuis gratiofiifi-
mis, Anglice datis, Reverendiff. & Viro longe Celeberr»
Stregnef. Epifcopo & Ephoro longe eminentiffimo, Dn.
Doft. Erico Alstrin honorare placuit, mihi temperare
non polTum, quin earum hic unum vel alterum Latine
translatum inferam. „Si Ego de Homileticis Anglicanis"
meum feram judicium, hoc erit: Inveni antiquiores illos"
ufos fuilTe ftylo Laconico & concifo, recentiores vero"
iiinpiiciori & magis fluente ac demonftrativo, quamvis"
hoc etjam variet pro cujusvis Auftoris natura» Ad con-"
ten-
f) Vid. gerstecker. de Amcenitafibus Anglxcanis. cfr. Mart·
·-
Hassen, in Praefatione »d Seleöa Anglica, feu varia exempla fty-
ii Anglicani.
^ <$:> ) ° C <ϋ>
,vtenta feriTionum eorum quod attinet,Moralia potiffimum ,.,traétant, idque optime, & fermones eorum contra Athe-
„os tam Theoreticos, quam PraCticos, quales omnes ita
di&se LeAiones Boylian^
,funt excellentiffimi." Itaque
cuivis patere exiftimaverim, quantum Anglorum Homi- letici, etjam ob itylum in concionibus S. excelientem, me-
rean tur iaudis.
$. VI·
Exiis, quce itudio, Linguae Anglicae impendendo, apprime digna videntur, ultimum fåne non meretur locum
S. Scripturam interpretandi ratio, quoe vocabulo Groeco
Hermenevtica dicitur. Huic quantum fubfidii, quantum
ufus Philologiae S. itudiofo praeter peritiiTimos, quos Bri-
tannia tulit, criticos^), Anglicanae potiffimum veriionis
collatio adferat, non tantum Reformatce Ecclefioe Dodtor
Perizonius b), ied etjam multi praecipue ex Germanis do-
étiffimi viri oitenderunL Megalander quidem Lutherus
tam egregiam Bibliorum verfionem adornavit, ut quam-
vds ipie, non errandi privilegio, folis Propbetis & Apo-
ftolis conceflo, carens, faltem qua Hermenevtica, non
dogmatica, humani quid fubinde paiTus fuerit, illa tarnen verlio inter praeilantiffimas translationes, quin inter iin- gularia Dei beneficia Eccleliae conceiTa habenda fit, nihi-
lominus autem, quum illa non folum quo ad paucos, qui irrepferunt, naevos, quique adhuc in Svecana illam ut plurimum fecuta, fed parcius confpiciuntur, modelte ac
circumlpeéte, ope Icil. textus originalis, corrigi poffit,fed
cum aliis verfionibus quoque tuto conferri, Anglicana
certe, uti jam diximus, primas hic obtinet, utpote qua:
aliquoties correéta, fontibusque, fl ulli verfioni continge-
re poffit, conformata prodiit i). Documenta dabunt pau- ca, g) Lightfoot
,Broushton, Burley , Füller, Mede,
Bentley. h) In Träch de Rat. ftiuL Theolog. p. 64. i) Vid,
Pheiph. Crit.S. p.336. & Jac. le Long p·^. & 561.
· C *«»
ca, qute addueemus loca. Cum Paulus ι. Cor, XIII. in eo eil occupatus, ut caritatis tradat chara&erem, dicit v, 4*
y αγάπη 8 ζηλοϊ, quod Germanicus interpres transtu- lit; die liebe eyfert nicht s Svecus autem: Kärleken af-
undas icke. Et Anglus fimiliter: Charity envieth not>
Eyfern, amiulari, per fe illicitum non eil, optimeque
cum caritate confiftere poteft, 8 ζηλόΐ proinde hic ver-
tendum ed: non invidet, ita accipitur Gen. XXX, ι. εξη~
λωσε τψ ά^ελφψ αυτής, invidebat forori fuoe. Porro
dicit Apoftolus: η άγάιry 8 πεςπε/ευεται, quod Germ«,
verfio exprimit: Die liebe treibet nicht muthwillen; Sve-
cana: Kärleken /kalkas icke; Anglica: Charity vaun- teth not It [elf, Caritas non fe ipfam oftentat. Vox πεξ-
πε/ευω cum in veteribus Groecis fcriptoribus non inve- niatur, Latin® cuidam obfolet® natales forte debet, red-
ditur plerumque perperam ago, fsepe numero: temera-
rius fum, unde πεξπεξία temeritas. Basilius explicat
hocce Vitium quod fit: 7Tay ο μη ätx ^ξειαν, άλλα $ιά
καλλωπισμό ν παραλαμβάνεται, cum quis aliquid aggre-
ditur, non ob neceffitatem, fed ja&antia quadam* Ca-
saubonus 8 πεξπεξέυεται, 8Κ άλαζονευεται vertit, hane
veriffimam hujus verbi interpretationem eiTe ratus. Nec
reluélantur antecedentia. Dehortatur in iis Scriptor S,
ab invidia, cujus comes plerumque eil oftentatio, A-
liis enim detrahendo noftra tacite jaétamus merita. Qua-
re trium optima in hoc Verfio Anglicana cgnfpicitur, Qiii plura hujus rei defiderat exempla, adeat Teube-
sum
,qui ex profeiTo eam traélavit k).
j. VII.
Id vero inprimis Linguam Anglicam Svethicis Ora-
toribus reddit commendabilem, quod genio & loquen-
C di
X) In Tra&aiu Philologieo
-Exegetico, de Utilitate Linguae Anglica-
nae, in explicatione Scripturae S. ex Pericopis vulgo Evangelicis &
Epiftolicis Germanica verßonis emu Anglicana & fontibus cöllatis
demonftrata. Lipf. 1733.
η <ΠΕ>· > ® C €»>'
dt modis y prae omnibus aliis, nobis fit proxima. Pari
Cnim adeo paiTu a communi matre recefferunt hoe lin-
guac,. ut five Grammaticam, five familiärem,- iive Rhe-
{oricam dicendi rationem utriusque conferas, un a alte-·
fl apprime quadret. In hane rem antea citatus Rever.
dum vixit Dom. Dobt. Eric; BenzeHiüs ita habet: No-·
yybis autem Svecis hoc gratior Lingua Anglica, quod
„communi Gothicae antiquse originem fuam debeat
„quodque illi rurfus debeamus una· cum Chriftianis Sä¬
teris,, quae immortali Dei beneficio, fed opera ac pio1
„Rudio Anglorum firmata funt & Rabilita , innume-
,,ros; ritus, vocabula,, modösque loquendi /)♦ Confir-
matur hoc proeterea· exemplis aliorum virorum, noRro>
sevo ceiebrium, quos Rudium Linguae Anglicae in emo- lumentum Linguae· Svethicae", fauRiffimo omine, tradu-·
xiRe conRat. Hos inter eminet Dom. DocR. Sexenius,>
cujus· edita fcriptä om nia, cum folidiorem Linguae Än-·
glicae cognitionem y tum genium noRrae Linguae fatis' fiiperque: oRendunt. Neu quenquam dubitaturum cre- diderim, quin Lexicon ipfius Angio Svethicum, denuo*
editum,, thefauri fimul Svethici nomen , jure meritoque,,
iibi vindicet: quod alterum, in emolumentum maximum noRrae Svethicae Linguae, a PolyhiRore" noRro, Reg. Can-
cellariae GonfiliariOj Dom, Jörn Ihre,- jamjam in lucem' cdendum, & a Publico· diu defideratifiimum,, certo fr-
bii etjam vindicabit.
ξ. VIII.
Jam eo perventum eR, ut diluendae" nobis videan--
tur obje<Riones nonnullae, quas facere folent linguae An- glicar ofores. Prima eR, quod non leves contineant
errores dogmaticos, adeoque vix omnibus commendari
debeant. Refpondemus: Redte haec dicunfur, neque e- nim nos, ut hacRenus didia indicant, omnia omnibus·
promifcue commendamus, fed. ex optimorum Theolo-
gorumi
/)) I» Praefatiöne ad-Lexicon Änglicum antea citati- ÄuéVoris.·
y o c <^> 19 gorum fententia flatuimus, fcripta Anglica nori niii ab·
hominibus fanoe dodrinae gnaris iine periculo legi at- que ufurpari poife. At propter errores, quibus paratä medela eilea in uniVerfüm damnare velie, planeque rejicere,. iniquum föret, quin valde' abfurdum« Num au-·
rum,, cui fcoria ädhseref, projicimus?- An gernmarn, a:
manu impuriore ρ or re damreeufamüs? Triticum ne ob admixtam paleam in fimiim fpärg mus? Neutiquam fåne, coniiat igitur icriptoribiis Angiicis- fua Utilltas,
quamvis omni errore hand cäreanf iri). Sed quid opus
eft, inquiunf, ipfam Änglorum Linguam adclifcere, cum
tot eorum fcripta Geruianice verfa proftent, & liiec' lingua femper' facilior ? Haec fecunda eil objedio, ad
quam regerere liceat illud Pödtaeq
Gratius ex ipfo fonte bibuntur aquae".
Seil.,, proeterquam quod ejusmodi fcriptorum maxima'
pärs adhuc täntum in Änglico idiomäte fuperfit, prod-
eantque quötidie plura, multae fane veriiones aut tex-
tui originjaii repugnant, aut ilylo iuö' contorto auelo- - rem produnt in utraqtie lingua hofpitem. Hinc enim,
Ut rede fcribit laudatus noiler Morhofius, non me- diocris linguse cognitio fufficit, fed accuratiflima, & ex tifu ipfius gentis firmata. Hinc vero tertia nafcitur ob¬
jedio de difficultate ad talem linguce' cognitiönem per-
yeniendi ,* quälem'libros Artgdicanos iine häditatione le-·
duri deiiderare poffint Verum omnis hoec difficultas me¬
ra nititur opinione, nefcio Unde conceptä, quippe lau-·
datiffima baec lingüa, cum vernacula noilra, ut diximus,
ac Latina
,tantäm habet cognationem, vix ut'limen ejus:
ingrefli, eandem reminifcentia,. Ut ita dicam ,·. Platonicay
.
_
