NICOLAI TRI

Β ONO DEO CUM ! DE

NECESSITATE _DEI,

DISSERTATIO ACADEMICA.

Quam,

SUFFRAG.AMPL. FACULT. PHIL. UP SAL·

SUB AUSPICIIS

Ρ Ε TRI NICOLAI

CHRISTIERΝΪΝ,

Phieos. et J. U. D. Log. et Metaph. _Prof. Reg. et Orb,

PUBLICE VENTILANDAM _SISTIT

MAGNUS FRYXELL.

wikmelandss,

in aud« gustav. d. xxix. iun. an» meccuxxvi,

Huris

ante meridiem, foiitit.

Is Autetu omnes (irtes

ipfam quoque Ibeologiam optime iocer t mitt videtur _Urne , qui β fieri poteft ni omnitus, ßn minus α plurituis quam facil«

intelligitur„ We _renfels»

upsalije; typis edmannianis*

In Sacram Regiam Majestatem

MAGNLE FIDEI VIRIS COMITtBUS ILLUSTRISSIMIS,

I)o AXELIO LOVEN

Regionis Christianstadiensis GUBERNATORL ie _{qu is s i} μ ο,

Ordinis Ensiferi EQU1TI et, COMMENDATQRIl

SPLENPIDlSSIMOc;

nec non

DQTTONI VILLE

AD REGIAM CUSTODIAM CORPORIS;

HOSPITIORUM ARPARATORI,

Ordinis Ensiferi EQUITI et GOMMEND ATORI;

fulgentissimo,

PATRONIS EVERGETISQUE OPTIMIS.

in teßimoniwn animi, ob innumera optimo olim praßitd ^-

Patri beneßcia? gratifßmi & venerabundi, nec non pie*

tatis, in tantorum nominumVir os, nun quam inier moritura^, bajee qualescunque pageüasy fumma, qua decet [ubmiffione,

Dax, Dicat3 Dedxcat

auctor.

§. r.

Infer ^{ejus alia} perfe&ionem & ^{quae Deo tribuuntur} eminentiam prsedicata. indicantia, fummam nulluni

fere in fcriptis eruditorum eil frequentius magisque

ufhatum, quamabfolutaNaturas atque exiilentiac ipfius ne- cefficas, unde Ens vocatur abfolute neceilarium. Haecautem

vox neceflicatis, feu Entis i>eceflärii,non éandem in vita &

iermone hominum communi, & in libris Philofopho-

rum habet iignificacionem: quin & ipfi hane eruditi

varie ufurpant, & definiunt, ut certus & determinatus

hu jus vocabuli figniiieatus, ex contextü plerumque erui

atque explicari debeat. Neceilarium coramuniilimo

ienfu dici (ölet, quod unico modo tantum eile poteft, quia ejus oppofitum involvit idearum five praedicato-

rum pugnam, ita ut unum in conceptu alterum tollat.

Hinc naturaliter neceilarium dicitur quod pofita rei na¬

tura, aliter eile & cogitari nequit : & ad finem quen- dam, id neceilarium dicitur, une quo is, ut obtentus,

concipi non potefl. Sic Mors necenaria, & ipfa non»

nunquam neeeititas dicitur, quia noftris declinari viri¬

bus non poteft: & alimenta ad vitam iuftentaadam ne-

ceflaria judicantur* cum fine his vivere naturaliter ^ne-

A δ mo

f De Necejjitate De i.

mö poflif. In Theologia vero naturali, alia quadän*

notione, neceifuas Deo adfignatur, qute nec Ipfa con- flanter idern fignificat. Hinc Spe.cimen qualecunque e- difurus Academicuro, neceiTkatem Deo atttribui lolitam,

brevi diflertatioiie enodatius tradereconftituirquam operam baud inutilem ceniebk, Le£tor quisque sequusdk cordatustti

§. IF.

Neceftafium in icriptis Mefaohyficls tripHci ihprf-

rois fignVficaru furaitur: Unde etiam contingens, quod'

eidem ut rdatum opponitur, in totidero abit notiones

diverfas. Kam interdum Ens necefthrium, & quidem a

pjerisquc dicjrur ία",, quod non poteft non efie; feu cu¬

jus oppofitum ^, {nempe non exiftentia) eil irapoflibllé:

contingens vero, quod poteft effe» aut non eile. Hs&

vero notiones,. pa.ulo iunt obicuriores, <k in déeeptri-

c.es facile degenerant, nifi infer ieniuro compofitum feu reduplicatum, & ienfum divifum, ^ut antiqtiiores -löquun*

tur, Logici, debita heic cbfervata flierir diftinftio. Qva>-

cunque enim Res exiftens, feniu compofito, feu qucte-

nus exiftit, non poteft fimul non exiftere; feu quidquid eft, dum eft, non poteft non eile. Nihil suterr» com

dpi poteft ade o necefTarium, ut in fenfu divito, hoc eft lublata etiam exiftentia? hypotheft, nihilo minus exifterct,:

quemodmödum contingens nulla res eft» in redupiicato

Silo fenfu, quafi pofiet firnul non exifterc, quando &

quamdiu jam exiftit; fed tantum in lenfu divifo, five

inb alia, quam q ox rcduplicate fumitur hypothefi; hoc eft, res quce jarn exiftit, non exiftere poteft, fi quando

exiftentia fua privatur. Neceflkas igitur feu notio En-

t is pecefiarii, hos modo ex plicata, Déo non aliter com»

petit, nift conceiTa ejus exifteptia. Fieri enim non por»

eft, ut fublimior illa & infinita Natura, _qua? totum hoc

univerium condidie & confervat, _atque ideo ante res

eres-

De Neceßitate Det1 ^$

creatas exiflit» & fimul cum Π Iis exifiens, ea rundem exi*

ftentiam continuat, <k fata difpenfat, fimul non exiftat;·

quamvis ab ignaris & erranttbus, exiftencia ejus ad tera*

pus in dubiura vocari, aut negari poilif. Negacio cer-

te exillentiae divinae eo quidem feniu contradi£tionem- involvit, quod veritati certiflljtnuf*, & Omnibus Deum

recle cognoicentibus maxirae falutari, contradioat, feu

repugnet; fed non tarnen ita eil contradi&oria, ut qui

Deum exiilcre infelicifiimo errore negaverit, idem fi¬

mul explicite adfirmet, atque neget, feu quod idem eil,

fana mente Natural», produs eilet defhtutus. Sunt o- mnino aflimabone Morali longe ftultiffimi, fu'sque pro-

priis commodis quam maxime ad ver 11, qui exifientiarn optirm Patris, rk potentiffimi, quia nondum reéle cog- noverunt, in dubium ^vocant eut abnegant: Ted ftuitis

tarnen Phyfice taübus, Ten infauilis Morodoob;orum in- colis, ideo nort funt accenfendi, ne qui contra eos difpu»

tant,, parum :pfi videancur iani, _aique prudentes.

§ 3·

Älta eß notio Ends necefTarit, ubi hoc nomine vo- cattir, quod ^non ab alio, qua exifleoria r», pendet, ieu quod nuHuru agnofcit au&orem. Tum vero quod huic reipondet conringens, idem efl _atque ab alio produ- clunr», Ieu dependen«. Hsec vero neceffitas,· feu inde- pendentia I)eo tanro magis competit, quod ipfe, rerum nempe omnium, quae praeter ipium _unquam exrfiteruftr,,

aut jam exiftunt, Au&or, non pofifif non primus efle,

neque ab ullo fuam habere exifientiarn: _quo fenfu etiam dicitur Ens a ie, non quod ie ipiunn produxerie, quod

ob relationen* caufTae & efleclus fteri non potuit; Ted quod cauflam eiBcientem nullam agnofcat: & quia rdia-

rafio exiilentis? illius reddi nequit, quam quod per fu-

am Naturam neceilärio exiftat, _atque non exiliere arte

A alio

6 De Necejßtats Del

alio modo haud poflit. Mundus ^autem hoc "feniu ^con«

geries eil entium vere contingentium; utpdte qute a Deo,

conditore fapientiflimo fuam iinguia ducunc orrginem

& continuacionem. Facile autem cooftaf, hanc neceffl-

tatem, qu$ independentis redius gerit nomen, a prio¬

ri illa, qux certitudinem exiftentiat involvit, longe eile diverfam, _neque adeo ab utraque eandem formari pofle

Gonciufionern. Deus enim independens eil, non quod

abfolute certo exiftit, fed quod exiflentiam habet abfo.

lute primam, neque adeo aliunde oream, feu derivan-

dam: Dependentia autem mundi a Deo perpetua, exi·

fientia quidem Creatoris connotat feu conceptu fuo in»

voivit: cum perinde fit, five dixero Deum exi Acre, five

mundum habere audorem, five mundum eile, ienfu cependentiaj jam explicato, contingentem. Sed ipia ta¬

rnen abfoluta Dei independentia, per exiflentiam bujus

mundi contingentem, immediate non cognoicitur: cum

independens dicatur, ^non qui efFe£tu luo prior, quod o·

mni caullir efficienti competit, ied qui abfolute primus

exiftit. Neque enim huc adplicari ^canon iile vetuflus poteft; Corrdata funt fimul, Unde perverfe hunc in

modum argumentaretur quispiam : Datur F.ns contingens:

F.rgo, datur etiam Ens neceflarium. Ν am neceflarium

& contingens non funt correlata per modum caufla? &

efiedtus, cum neceflarium iine effeélu ^, & contingens

fine caufla neceflaria percipi ^{^tque} obfervari poflit;

ied potius iunt duo oppoflta feu extrema, quorum uni-

us quidem adfirmatio, alterum negat; fed non unius ne- gatio, alterum adfirraat; multoque minus, altero pofi-

to, ponitur alterum. Sic dives & pauper, ut oppoflta

quidem ad fe invicem referuntur, ut qui dives fit, non poflit eodem refpeau dici pauper; fed fruftra tarnen

quis inde colligeret ^> dantur in hac urbe divites, Ergo,

heic et jam funt pauperes: cum per nociones nihil ob-

ftet,

De Nee "(fitate Dei 7 Ret, quominus omnes scjaalem habeant, vel copiara

rerum vel inopiam. Prétera ipia correhta non femper

fimul exiilunt, fed concipiuntur fimul. Exiftit ante filium·

Pater & po:i Patrerm ^non raro fiiius: ied qua ca- les non. nifi fimul cogica neur.

§· 4·

Differt ab his neceÜkatis fpeciebus illa, qua Ens- neceflariumdicitur, quod non poteft eile aliter, feu qyod mutari nequit: cui oppooitur Ens contingens &

mütablle quod aliter eile poteft, feu cui mutatio non

repugnat. Nbque enim neceilitas illa exiitepcias, certo dum ^res exiftit concedenda, immutabilitatem ipfius rei ihvolvit, quamvis eadem res, ex alia ratione maneat

invariata: _neque neceilitas rei, _quac independentiam ab

Auftore denotat, mutationi rei per ie repugnat. Aliae

enirn ftepius mutationisquam or tus, feu exiiteneia;, fo-

lent eile caufly. Sed quia quidtio -heie eft dernuca-- dooe, non eilentia; Metaphyficac,ieu conceptus rei, qui

fi verus fuerit,. non poteft non idem eile, & Tibi con-

flans, qeamdiu & quatenus res,* qua? concrpitur, eadema

manet: ied eflentire Phyflcse feu fu bita ritiae ac rei exi«

flentis, _{quae tum} demum fieri poteft', ubi ve! ipia res fe _minare, majorern aut minorem, pneftantiorern vel de- teriorern tacere, vel etiara deilruere poile concipimr|;

vel alia res exiftit, cui alteram ill'om immutandi fuppe-

tunt vires: dubiuro fane _nullum fubeit, quin Deo hacc neceilitas, feu ab immu^gtionibus immunitas vere com-

pefat: liquidem nulla fubeft ratio, cur in lernet iofo

mutando, fummas teotare vires, velle fingeretur. Nec ^ ulla praeter ipfum fubftantia exiftit förtror, _qua; ipiurrs · mutare valeat. Res autem creatar, naturam quidem ^re»

tinent invariatano, quarodiu Deus voluerit, qui opera *

fua> pro liberrima _atque fapientiilima bonicate conferva-

re_ aue mutare. poteflo. Sed i variis tamen t modis ^ il¬

la ι

8 De NeceJJkate Der.

la mutat quotidie, ubi unius deftru&io, åkeri örtum pra?»

bet, aut confervationem. Diviais cerre abbonibus,' ^ut-

pote liberrimis, nulla alia convenit neeeiTitas imniuta-

bilis, nifi quod certo, prout ipft vifura fuerit, iufcipi-

uncur, & ad finem ipii propoiltum adcoraciiTime ten- dunt atque per veniunt Deus enirn, cui omnia fimul

apertiifima funt, permodum fueceill·/« deJiberationis

nihil decernit: fed decreta ejus, tocidera funt voiitiones

«terna? & efficaciffim«, feu a&us, quibus remora, finem interverfura, objici nulla poteft. Sic vero moderator Iwjus univern optimus, fme ulla Natur® iux permuta-

fione, fem per i dem permanet: fed rerum tornen fiogula-

Mim fueceffiva fa-ta ac vicillieudines, prout cuique

opus eft, raira varietate, fine decretis fucceiQvis dirigit

ac ditponit.

§■ ^5-

Ex his ^vero _qu« de neceilitate Dei genera tim aé

hreviter , difleruimus, facile omnino folvifur q u adri o mi¬

nus neceilaria, a nonnuliis mota: utrura ex notione ne- cellitatis Dei, fen ^ex eo, quod Deus ut Ens concipitur neceflarium, validum pro exiitentia divioa dernonftrari-

da defumi pollit argumentum. Omnia enim praedicata,

qu« rei cuipiam vere tribuuntur, exiftentiam ejus ^pra>

ftruunt: nec Deus, fi non nift per inanem fföionem

exifteret, ut independens aut immutabilis concipi poilet.

Interim ut conüet, _quam parum^proficiat, fubtiiior ejus-

modi, & abit ru få demonitrandi ratio, fpecimsn aliquod

in medium adferam, & imbecillitatem hujus argument?,

brevi quadam difquifitione oftendam. Ita vero nonnul-

los argumentari video. Si conceditur faltem poffibilitas

£ntis neccflarji, feu quod non poflit ^non eile, atque

ideo ab omni «ternitate exftitit, & ^per infinita etjam Sa>

cula fme tetinino exiilet; ex bae eonceila poflibilitate fa-

De NeceJJiUite Dei. 9

eile demonftrabkur ejusmodi Ends neeeßarii exiftentia,

Si enim Ens neeeßarium, cujus poiTibilitss in conceßis ponitur, jaro non exiftif, neque pofthsc unquatn exiften-

eiara aeeipere poterir. Kam fi pofthac exiftere ineipit,

non exiftet, ut Ens neeeßarium, cujus exifteneia ut se- tema & perpetua concipitur. Si ^autem pofthac exiliere

non poteft, non erit poßibile; ^{nemo enim illud} quod

exiliere non potefl ^, poßihiie dicir. Sic vero Ens ne-

ceiTanum quod poffibiie ab Initia concedebatur, nifi jam o£tu exiiiic, eft impoßibile, Sed cum contradiclio-

nem involvat, firnukanea unius ejusdemque rei poßi-

biüeas, & impoßibilitas, nihil aliud relinquitur, quam

ut ejusmodi Ens neeeßarium ^revera exiftac; sd quod

.erat deraoußranduip»

% 6,

Sed mirus in hoc Sophismate lufus eft in Terms·

nis diverio modo explicatis; quem nuiio negotio detegic quisque haroen rerum pericus. Alia enim eft notio

poßibilitatis idealis, quando denotat adßrmationem ide«

arum pareialiura, quse ideam toelus ßne fimukanea ne¬

gation© conftituunt: feu quando res poflibilis dicitur,

quae cogitari poteft ßne contradidione & pugna nota«

rum, quse in cogkando conjunguntur: & alia eft pos- fibiiitas: realis, _quas in vita conmiuni maxime adtendi- tur, & conßftit in iufficientia virium caußas cujusdam efficientis, ad rem, qiiEe jam non exiftie, poftmodum efficiendam, feu ad exiftentiam perducendam. Poßlbi-

,

litas idealis & abftrafta _, exiftentiae cognitionem fuppo- nit, fiquidera vera & a ficlione aliena non eft idea, ni¬

fi rei, _quae vel exifüt, vel certo exftitit, imago per ex-

perientiam feu obiervationem vel propriam vel alienam,

in mente excitata. Sic rotundurn circulum eße poßibi-

lem, quadratum ^vero impoßlbilem, intelligeret nemo,

no De Necejjitate Da,

Γι nulluni exilitiflet, aut obfervatum fuilTet corpus ro·

tundum aut qu3dratum. Hinc Ens necefTarium tanquam

certo exiftens cogitari non poiTet, nifi idea Entis, &

neeeiTharis,- _cerfteque exülentias, antea per experiendam cflet nota: Hac vero pofita, Ens neceflarium fine no-

tion um q u ad am repugnantia concipitur, feu ideaiiter effc

poilibiie. Entis autem ita neceiläni, ut etiam in ieniu divifo, feu ab hypotheii exißentke iegregato, aique

acieo fme exiilentia oogitctur nuiia unquarn experientta

dari poteil: unde ejbsmodi I'dea fruilra fingitur, feu

cog'tatu eil impoflibilis. Deus vero non ideo exiilit, quia rede & fine contradidione idearum, qua; noeionem Dei ingrediuntur, cogitari potefl ^ut Ens certo ante

mundum a fe condendum exiflens, & perpetuo fine ulla

iui mutatione exiliturum: ied ideo rede ut talis re*

praefentatur, quia talem fe nobis per teflimonia certis- fima Sc opera iuculentiiTima obfervandum exhibuit...

Perperam igitur ^ex poflibilitate ideas Entis necetfarii.

non fads evolutae, precario quafi adfumta demonilratur exiilentia Dei, quem exiilere ^tot convidi documentis haud dubie novimus, & cujus exiilentia tsntis bene- ficiis quotidie conficmatur. Interim qui poilibilitatem rei, eo negat fenfu,. quod ad exülentusm perduci non

poteft, ieu quia dudum illa exiilit, five quia cauiTa ^e- andem efledura, non fatis ad effedum producendum

habet viriunr, non ideo _negat iilam eile idealiter poifi-

bilem. A theus profedo, negare «poteil realem Dei ex¬

tra cogitatiooes noilras exiftenrhrn, etiamfi facile con-

cedat, eam, in hypotheii cogitantis, efie idearum rela- tionem, ut Fns ^a ie, ^omnem iui cauilam, defedum,

initium Sc fihem, ac mutationens exiilendi plane exelu- d»f. Sfockholmia non jam eil poilibilis feu aediücabi-

lis, quia dudum exilruda exiilit: Sc Urbs in ulrimis condenda Lapponias Ängulis, pauperculis hujus regio-

ni&

De Necejfitate Όύ. ^II

dis incolis sedificatu forte eil impofllbilis; fed urhem

tamen, vel inter mate Bothnicum, & Mäderum fitam lacum, vel ^roootes inter Lappooicos forte aliquandn con-

dendam, fine abfurditate femper cogitare licet. Subti-

liore fane hac Methodo demonfburi potTet exiftentia regni cujtis-dam Grcenlindici, quod per centum jam

annos duravit, conr.efla tantum ejus podibiiitate. Pari

en im conciußonis Ipecie inferri poflet; Si tak regnum,.

quod _{nempe per tot} jan» duravit snnos, non exiftk

fieri non pofefl, ut poilhac ibidem tale exiflere incipi-

et. Si emim poff hac regnunr a Groenlandis inftituitur,

non ramen, hoc _tempore , a?tarem habet centum anno- ruro, quäle tarnen ur porfibüe coneedehacur. Jam igb

tur regnum iilud, nid düdum exilitit, erit impoltibiié p quia infhtui tale pofthaec non poteil; Sed qoia fimui poillbile & smpofTibile, per principium contradiilionis^.

eile non poteft; F.rgo et am revera exifiit. En regnum

Methphyficuro! foh pofitoilitatis homonymise mirifice fuperftrucluro, & hac iublata ruiturum. Nos igitur um?

bratiiem hane nonnullorum Philofophorum induifriam

& lufurn in re miramur ieria: fed nobis tarnen fimui impenfius gratulamur, quod Theologiae falutiferte ob- je&ura, atque adeo felicitatis noftras perpetutr principi-

um certiilimum, Deus _nempe ahfolute, necefTano< exi- ftens,& iiberrima mundum gubernans fapienfia, non

tot Meandiis & ambagibus fit qusrendum^

TANTUM.

Melior eft _pr ofette bumilts Rußicus qui Deo Servit,

quam [uperbus Philolopbus, qui fe negletto, cur [um call con-

fiderat. Kem ^{ρ is»}

DOMINO. AUCTORI.

β^σκητον μελέτημα : Τεον,. πολυηξαΒ^ Επαιξε,

Τέχμοΐξ ετ/βΐ Βέιηε φάιόιμον ϊ^μοςύνής.

Α ντοφντον yccg έοντα θεον ds) ζωοντα

Kal S" άμα τϊαγγενετην ⁷ ' $ε!£ασ επισταμένως.

Ύανεκα ■ "γη&εϊ έμον κέαξ η ματ ι τωυε παξοντι,

^Ω,ι τ8 συγχμίξειν εστ hτΐΰειγμα _Βέμεν.

Πολλά $8 πεφξαδέμεν Σέο x&j. τον επαινον άίιίειν

ου% οιόσ τ ειμί, τύτα άύξις, syd,

Αέιπεται. §ν Tode μ£νον εμο) ίκετευσαι άνχκτχ

ΪΙαντούν, * Σοι ^όμεναι ολβία πάντα·) (3}εον.

Joh. Gust. : Engzeuus.