JLOSOPHICA IGNORANTIA

» ' l

/0j

D. D.

SPECIMEN ACADEMICUM

DE

IGNORANTIA

PH JLOSOPHICA

Quod,

venia a mel. facult. philo s. ups.

PR^SIDE

Doct: PET RO

CHRISriERNIN,

log. et metaphys. profess. reg. et ord.

fublico ex amin 1 svbjicit

SALOMON BERGLUND,

Stockholmiensis

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. V JUNII MDCCLXXXIII.

horis ante meridiem solitu,

U P S A L I A E,

Apvd Joh. Edman, Direct. et Reg, Acad, Typogr,

§• T.

Ignorant i am reffe aßimare & in v ar ii s rebus adfe-

ff ^are atque ingenue profiteri fapientis eft.

on ranrum res cognofcere, fed ignorantiae ^quo-

que rarionem & latiftimum campum perfpicere,

eamque hand raro agnofcere, Philofophus de¬

bet. Rebus quidem proprie didis ignorantia haud

eft accenfenda, ftquidem praeter defedum perceptionis, vel

rerum, vel relationum inter res perceptas, nihil conti-

net. Sed inter illos tamen mentis humanae ftatus meri-

to refertur, qui non perfundoriam ftbi depolcunt confi-

derationem. Cognirionis enim humanae ea eft indoles,

ut in hae praefertim mortalitate ad perfedionem nulla

ratione poftit pervenire. Multifaria laboramus ignoran¬

tia, & licet non pauca fint, ^quae diligenti ^rerum fcruti-

nio Sc confideratione deteximus, innumera ramen adhuc

latent. Impedimenta cognitionis deprehendimus bene

multa, eademque tum interna tum externa, quae vel ae- gre vel neutiquam plane removeri aut fuperari poflunt.

Varia quoque ignorantiae, refpedu diverforurn fubjedo-

rum & objedorum eft indoles, ad quam adtendere opor¬

tet, ut, in luce fapientiae admitenda, atque in tenebris

infcitiae per eandem profligandis ^, prudenter verfari liceat.

Momenra quoque & confedaria ignorantiae in diverlis

rebus Sc negotiis rite ponderare convenit, ne vel nimium

A 2 Sc

4 De Jgnorßntia

6c inconfultum , rebus obfcuris, a nobis löngius remo- tis, aut fubrilitatibus parum profuturis, laborem imperu damus, vel fcientiam parabilem 6c noftris adcommoda-

ram ufibus quaerere negligamus. Ut vero rerum 6c mu- tationum intelligentia, quoe,viribus 6c commodis hominum adtemperatur ^, fapientia; ftudiofo maximopere eft com-

mendanda; ira non parum hoc eil fapientiae augeficentis documentum, fi quis ea rimari 6c difcere noluerit, quae vel fphaeram humani ingenii tranfcendunt, vel in vita hominum communi, aut certe in fiudio 6c vivendi _gene-

re demandaro, vix uilam fpondent urilitatem. Ärque

hoec eft ignorantia erudita feu philofophica, quam, prse- mifiis nonnullis de origine 6c indoie diverfa ignorantice meditamentis, brevi fpecimine Academico illuftrandam fufcepimus, quem conatum tenuem certe 6c innoxlum _,

Tuae B. L. faventiori fubjicimus cenfurae.

f. II.

Ob lirnitatam cognofcendi facultatem muhet ignorantur.

Si qusefitum fuerit, unde hat, ut multarum adhuc

rerum nos detineat ignorantia, cum tarnen mentem no¬

bis dederit Creator Optimus cognitionis cupidam ^non minus, quam capacem, & res plurimae fint tales, ut ad

earundem intelligentem aditus non plane cujquam fit praeclufus: variae omnino fefe offerunt caufia?, _{quae pro-} grefium cognitionis multis modis impediunt. Primo enim

organorum percipiendi 6c fenfationum, quas per eadem

habuimus numerus efl ar&ifiimis limitibus circumfcri- ptus, ut dubium nullum fit, quin innumerae ^res 6c quali-

tates, fienfuum noftrorum aciem plane effugiant. Dein-

de licet eximiis mens nofira dotibus fit inftru&a, inque

his intelle&us emineat, rebus obfiervandis, comparandis

at-

Philofophica.

atque examinandis idoneus; adeo tamen anguftos Iuec

facultas agnofcit tenninos, ut multa limul, ne dicam ob-

via quaevis adcuratius confpicere atque connexiones rerum Sc mutationum rimari fa-piflime non poffit. Hinc vero fit,

ut unum poft alterum contemplans, non omnes qualitates^

quibus aur fimiles res funt ^aut diftimiles, exa<fte fentiat &

cum aliis conferatj unde non modo plures res, mutationes Sc

caulfas diverfas, non nifi confufe & inadaequate animad- vertit, fed etiam unam eandemque variis veftitam mo-

mentis, circumftantiis _atque relationibus, faepe non fatis

clare agnofcit. In obfervationibus igitur vitium fubre- ptionis, quod dicitur, haucl raro committir, ubi ea ex-

periri ftbi videtur, quse in experientiam non cadttnt,

fed vel pracconceptis opinionibus, vel vitiofis ratioci- niis fuam debent originem. In judiciis quoque forman- dis, iisdemque ratiocinio-confirmandis non re£tam ubi- que fequitur viam. Neque enim fubjefta Sc praedicata propofitionis demonftrandte adcurate femper examinat Sc, collatis plurimis obfervationibus, determinat, _neque experientiam longam ^, fidam illam ^rerum magiftram, o-

mnisque vene cognitionis matrem, confulit, utrum prae- dicaturn ejusmodi fubje&o femper aut cerris tantum in cafibus Sc circumftantiis _competere deprehendatur; fed

omnia re<fte fefe habere exiftimat, fi vel fubjedum vel praedicatum poft qualemcunque confiderationem, ita _pro

arbitrio definiverit, ut conjuruftio eorundem Sc unio in- de adparere videatur. Haec ^vero Sc _quae alia longa a-

pud Logicos ferie enumerantur vitia, in cogitando ob- via, limitationi intelle£lus, indeque fluenti ignaviae Sc pervcrfse ejusdem adplicationi, fuos debent natales. In¬

terim aliud elf res ignorare, aliud in judicando de illis

errare. Qui enim res Sc mutationum cauffas non novit,

nullum de illis fert judicium; ^{errans vero} fententiam haud

raro ample&itur abfurdam ^, potius quam confiteri velir,

A 3. ^- quid

6 De ignorant i a

quidquam mentis fuae aciem fuperare. Er hoc ex fön¬

te (ine dubio plurimi funt derivandi errores, qui jam

orbem inundant, unde roc tantaque, quibus laborat vita

humana, mala origincm repetunt.

§. III.

Res otnnes non ceque perceptibiles fun t.

Quod ad res cognofccndas adtinet, non omnes pa¬

ri evidencia fefe nobis oiferunt, neque connexiones effe-

&uum cum caußis _acque facile indagantur. Subftantiie

enim fimpiices & minimae, ^qute oculorum aciem ceteros-

que fenfus externos fugiunt, non nid per operationes

fuas nobis quodam inodo innorefcunt* fed eflenriam il-

larum atque indolem inreriorem , ipfumque intimum o- perandi modum ignoramus, fiquidem nulla huc nos perducit experientia. Deus quos fumma ejus erga nos

eft benignitas, nullam quidem gentem fui prorfus i-

gnaram elfe permifit: multos enim iingulari fua dignatus

fuit prrefentia & informatione: atque ab his alii, de exfiften-

tia Sc operibus admirandis fumrni Numinis inftituti Sc ad-

moniti, falutarem hane ad coaevos Sc pofteros ^propaga-

runt coo-nitionem; ZD j nemo vero intimam

Conditoris natu-

ram novit, nemo majeftatem ejus innnitam menre con- eipit, nemo confilia ejus, nondum revelata, animo com- prehendir. Quin Sc mentes ilke piae ac beatiores, quoe

fvaviffimo fen£u divinam experiuntnr gubernationem,

atque adeo eximias religionis guftant delicias ^, aliis ^{, tan-}

tee felicitatis expertibus, explicare nequeunt, quid fen-

ferint, multo minus vivas Sc ardentes, quibus deleclan-

tur, in illos transferre fenfiones, Sic actiones Sc paflio-

nes fuas mens humana fatis quidem certo animadvertit,

atque inde ad facultates feu proprietates nonnullas illis

refpondentes concludit; ipfam tarnen fpiritualis natural indolem, non magis perfpicit, quam fui originem Sc in

cor-

Philofophica♦ ⁷

corpore habitandi locum, aut iitriusque fubftantiae com¬

mercium & agendi modum. Subftantias illas fpirituales,

quas angelorum nomine revelatio commemorat, exfifte-

re, vix conjc£lura quadam ^per rationem folam cogno-

fcimus; naturam vero angelicam & operandi rationem prorfus ignoramus. Corpora quidem ^, ur fenfibus obvia,

facilius cognofcit animus, fed ^ne horum quidem plenam, perfe&am Sc adoequaetam notitiam adquirere valer.

Nonnulla enim longlus a nobis diftant, quam, ut eo=

rum proprietates rimari Sc pervefiigare liceat: alia ob

fummam fuam fubtilitarem fenfibus noftris fefe fubdu-

cunt. Atque in illis, quae ante cculos funt ac pedes, fiiperficiem plernmque folam videmus, quae vero intus latenr, difficili interdum labore ex parte tantum invefli-

gamus atque eruimus. Minima? enim materias particulae,

ex quarum indole Sc conjunftione diverfa corpöra ex-

furgunt, fenfuum aciem effugiunt, Sc in iis tarnen prin- cipium Sc ratio mutationum difcrepantium inprimis con- tinetur. Quod enim folum aurum in aqua regis folva-

rur, non alia metalla, quas in aqua forti liquidam for-

mam induunr, id non aliunde, quam ex minimarum partium diverfa textura Sc a&ione Sc rea&ione mutua derivari poffe videtur. Hinc rebus ipfis tanta ineft par-

tium, qualitatum, mutationum Sc relationum varietas,

ut longe major, quam quae nobis data efl perfpicacia, iingulis obfervandis ac dijudicandis njinime foret fuffe- clura. Naturam nemo adaequate pervider, nifi qui eam condidir. Deus utique fclus omnia difHn&illime cogno-

fcit, nec illi quidcuam cccultum Sc abfconditum effe poteft; nos vero ex parte tantum modo videmus Sc in- telligimus, Sc praclare nobiscum agitur, fi ^ecrum, quae ad animi tianquillitatcm vitaeque confervationem maxime conducunr, non prorfus ignari vivin-us.

§. IV.

g De Ignorantia

§. IV.

Ignorant i ce indoles [f aflitnatio ^v aria.

Non eadem ubique 6c femper eft ignorantiae indo¬

les, Ted pro varia fubjectorum 6c objeftorum rationc

diveriimode confiderari atque asftimari deber. Qui

fnnplicori vitcE generi fuarn dicavit operam, non a-

deo nuilta rerum indiget perfpicientia, fed eorum ,

quae negotiis demandatis 6c finibus pracfixis neceflaria

1'unt, fimplici cognitione 6c experientia propria, poterit

efte contentus. Qui vero magno quodam 6c ampliori

fungitur munere, ut non fuis tanrum profpicere commo-

dis, fed alios bene mukös erudire debeat, multa prorfus

eademque adcurata fcientia prreditus lit oportet, ut offi-

ciis fibi injunftis fatisfacere, 6c noxam panter ac infa-

miam perverfte adminiftrationis eftugere queat. Sic agri*

colae nemo aequus qualitatum 6c a£lionum aeftimator vitio

vertit, quod fpinofas, difHciles 6c fubtiliores in difciplinis

paftim obvias controverfias explicare 6c folvere non va¬

let. Sacrorum vero ccetuum doclori religionis ignorantia,

judici legis, medico fuae artis vel ideo maxime eft dede-

cori, quod fuarum partium ignarus, non fibi tantum no¬

cet , quarenus commoda tranquillaa 6c laetae confcientiae,

qute muneris bene adminiftrati comes eft, non adfequi-

tur; fed illis etiam, quorum utilitatibus infervire debet

multiplicem adfert noxam atque calamitatem. Objecla

etiam ignorantite variam ejusdem pariunt aeftimationem.

Sic turpius omnino atque damnokus ignorantur necefta-

ria , quam quae aliqualem tanrum adferre poftunt utilira-

tem aut dele£tationem. Viruperarur, qui inrebus aliqua

ratione profuturis parum eft curiofus, fed nec laudatur,

qui male fedula du&us curiofitare, rebus obfcuris 6c pa¬

rum fru&uofis plurimum impendit temporis ac laboris.

Si quis vero vanam inutilium rricarum 6c fubtilitatum

non fe&atur cognitionem, inprimis vero illa, quae _fphse- fupra

Philofopbica. 9 fphaeram ingenii humani funtpofita, ^non operofe fcruta«

tur, hane utique ignorantiam fine rubore poterit confi-

teri. Opera & phaenomena naturae ejus funt indolis,

ut omnes quotquot debita adtentione ea confiderant Sc fcrurantur, in fui admirationem rapiant. Sed in cauflis

Sc rationibus occultis explicandis, aqua plerumque haeret;

unde praeftat, fuarn ingenue agnofcere infcitiam ^, quam fuas vel aliorum fictiones _pro veritatibus venditare.

§. V.

Ignorantia humana abfirade fpeSiata^ ^nec bona ne c mala generatim diet potefl.

Fuere quidem nonnulli, qui rerum contemplationi-

bus nimium dediti, atque in illis praecipuam collocan-

tes felicitatem , non modo matrem omnium in vita ma-

lorum, fed Sc malum fere unicum Sc originarium, igno¬

rantiam exiftimarent. Sed his, quorninus album adda-

mus calculum, hoc vel maxime impedit, quod, quem admo-

dum non omnis cognitio bona cenferi debet, immo nec

optima verum praeftat ufum, nili voluntate ad re£le fa-

ciendum incenfa, humanis ulibus rite adplicata fueritj i-

ta non omnis ignorantia eft vituperanda, fed diverfo tan-

tum refpeftu bonas aut malas habet confecutiones. Ne-

que enim ignorantiae, quae nihil adfirmat aut negat, erro-

res, proprie loquendo, debent adfcribi: fed ignaviae Sc prae-

eipitantiae hoc eft tribuendum, quod erronea formemus fse-

pe judicia. Imprimis vero viribus fuis, qui plus jufto

confidunt, ad falfas opiniones acceptandas Sc inanes hy- pothefes aliis obtrudendas, maxime proni funt, qui cun-

(fta fuae perfpicaciae pervia credunt, neque veram efte ullam propofitionem, cujus ipfi nexum cum ceteris placitis non

percipiunt Sc demonftrare valent. Atque hinc fit, ut ne ipfa quidem myfteria, quorum cognitionem fupernatura-

li revelationi unice acceptam referre ^oportet, intacla relin- quant, fed captiofis nonnunquam quaeftionibus Sc ratiociniis

B im-

lo Le Ignorantia

impugnare non vereantur. Sic vero religionem, vel ad de-

cempedam fuarum opinionumr metiuntur, & monftrofis ii <■

terdum hypothelibus introdu&is, pervertunt: vel principiis

in dubium vocatis ac negatis, plane rejiciunr; unde morum

etiam pr obitas, publice privatimque tantopere neceflaria, in

contemtum adducitur & labefa&atur. Major quidem fa-

lutiferae do&rinae eft firmitas, quam ut ullum rarionis exa¬

men etiam rigorofiflimum extimefcat: fed melius tarnen

fibi & aliis proljpicerent veritatis indagaroresIi propofi-

tiones clariilimce divinitus revelatae, quae aciem rarionis fibi

reli£tae, fuperant Sc fenfionibus laetificis fefe commendanres,

dubiis fuis undique conquifitis haud impugnarent, Sc fuam

potius confiterentur ignorantiam , in rebus, ubi ratio ulte-

rius progredi nequit, quam ftolidam ja£larent perfpicien-

tiam & demonftrandi folertiam, quae, fublatis revelatae

Theognofiae fulcris, nihil lane efticir, quod falutare lit at-

que vitae beatiori adcommodatum.

§•VI

Qiirt vel cognofci nequemit, vel cognita nihil pro-

funt ^, Japicnter ignoraritur.

Difcrimen inter ignorantiam cruditam Sc vulgarem, in

eo collocari fölet, quod vulgus mulra quidem fimpliciter

nefciat j fed rarionem iimul ignoret, ^cur ad eorum cognitio-

nem pervenire aut nolit aut nequeat: eiuditus autem mul-

rarum iridem rerum fitignarus, fed cauffam tarnen idone-

am in.multis adferre valeat, ^cur ulteriorem cognitionem non

deftderet aut adfequi poftit. Atque haec quidem diftin£tio,

ignorantiam, ^quae noftrae eft conliderationis, philofophi-

cam, non parum illuftrar. Nobis enim dicitur ignorantia,

homine fapienre digna, fi quis limires fenfuum Sc intelle<ftus

probe perpendens, Sc ad ccmmunem utilitatem cur<fta re¬

ferens, nullam rem aut quaeftionem explicandam aut de-

monftrandam adgreditur, quae vel exitum vel ufum laboris

nullum promittit. Qui enim non generaiioribus quilusdam

Lre-

Fhilofophica. ⁱⁱ regulis & thefibus qualicunque meditatione excogitatis,

fed obfervationibus, diligenter & adcurate inftitutis luam

de anima noftra cogirationem refert acceptam, utique no¬

vit, quousque in pleiisque cafibus extendi queat intelle&us,

quid indagare aut demonftrare recufet, & quae adefie de-

beant conformes obfervationes, aut adaequatae ideae, ut abs-

que formidine oppofiti quidquam adfirmare aut negare queat. Hinc de rebus fingularibus, a fenfu longius ^remo-

tis & nullo certe artificio patentibus, timide philofophatur,

neque conjecburis atque opinionibus, präster experientiam,

ad ablbrufiora quaevis demonftranda confi£tis indulget, &

in bis plurima abdita & ignota elfe lubentius concedit, quam^

ut per vortices aut vires & cauflas conficlas ^, afylum fibi e*

rigat, ne fuam quantumvis nccefiariam, neque adeo vitupe-

randam fat ^ei _{i cogatur} ignorantiam. Subtiliores etiam de na¬

tura rerum invifibilium earumque a£lionibus & fa£tis,expe-

rientiae noftrae minime obviis, quaeftiones dijudicari & di-

rimere non tentat: fed in illis, quae de Deo & mundi guber-

riane fan£bior illa manifeftat revelatio reébe intellecba, åt

efficacillimis vivificae veritatis operationibus confirmata, lu-

bens ac laetus adquiefcit. Non enim velie fcire, ^quae opti-

mus Creator adperire noluit, erudita & falubris elb infcitia.

Quae vero cognitionis partes, vel nullam aut certe exiguam generi bumano adferunt utilitarem, vel a certo, quod quis

tra&andum _atque excolendum naäuseft fludlo, nimis funt

alienac , eo minus adtentionem & diligentiam fapientiae flu-

diofi detinére debent, quod irutilia leöari, prudentia ^ve¬

tat, & bis conrcmplsndis irque certas claffes digerendis

tempus terere atque a turis n.clioribus abduci, contra cffi-

cium efi. Neque in lineris & fcicntiis trtfcandis, minus

vit um eft, b quis, ut ait Ciciro; nimismaghvm fludhttn winl-

ti nicjue cpKTJi n. tes el, ^{c tit} as i.tque difficiles cctifa t, easdemque

T/en necejjrrias, qtc.vi fi ii, re lus hei.tfiis B" ccgjiiticne åigris

par um operx curceejue pofnerit. §. VI jo

Ck. Gffc. L. i C, 6,

12 De Ignorantia Philojophica.

§. VII.

Ignorantia vero rerum & agendi modoruiH Mi¬

lium noxia ejt & fugienda.

Ex illis, quae breviter jam (unt difputata, facilc quidem intelligi poterir, ignoranriam in hac noftra infirmirate Sc

tanta multitudine rerum atque varierare latilfime patere,nec

penitus evitaripofle: Ted ^pro diverfa fubje&orum Sc objefto-

rum conditione unice eile aeftimandam, atque adeo in mul-

tis calibus philofopho non indignam ^, (ed vano cuncta, quae proponi unquam pofFunt explicandi fhidio, Sc fimultaneae

plurimarum Icientiarum Sc liuguarum culturae, fummo ju¬

re praeferendam. Ne vero quis ignorantise cujuscunque pa-

trocinium a nobis fufceptum exiflimet, de noxa inlcitiae, tibi : es ignoran-

tur neceflaritc, nonnihil monere juvar. Sei licet ignorantia propofiriooum

bonarum & maxime neceffariarum, (St pro cujuscunque negotio -St fcopo,

falutarium, non exiguum habet in vitam couimunem influxum. Ut enim ignoti nulla cupido nec ad noftram feiicrtatein adplicario ^, ita qui Deum

ejusque gubernationem ignorat, ipfuni colere neutiquam poteft, atque

adeo fummis vevae religionis deftituitur commodisj & qui res in hoc u- niverfo obvias, noftrisque ufibus ab optitrio Conditore deftinatas, neque sgno- feit _neque rite cognofcir, fuis utique neceftitatibus per juftam earundem ufu«

ram lubvenire, luisque delideriis fruendo fatisfacere nequit. Mores qui¬

dem hominum minori vel ainpliori jurium <St officiorum cognirioni non fem _per reipondeut, cum alii vitiorum ignorantia magis innoccntiam fer-

vent,quam ceteri, multa legum <St praeeeprorum feientia praediti, atque

nulli fsepe acriori morum cenfnra indigent, quam qui de virtutibus ac vi-

tiis eruditas tradunt praeeeptiones. Sed hoc tarnen certum eft, atque per*

petua omnis avi confirmatur experientiaplurimos, ignorantia boni vel

mali ex aclionibus oriundi, praeclaras faepe & utiles oinittere, ttirpes vero 6t noxias fufeipere a&iones. Optimum certe ingenium, atque linceruiri

benefaciendi (iudium, eximiae rerum feientine, qua? pravis cupiditatibus jungi-

tur, fuo quidem jure prxferendnni; led optima tarnen voluntas in devia (Sc pericula facile abripitur, nifi ratio bene inllituta, & faluberrimis confirmata,

confiliir, vitoe gubernacula tenuerif. Hinc utilia qua?vis 6t praeclara difeendi

occaiionem, nemo fibi aliisque confulturus prserermittit, fed facultates divi-

nitus conceflas ita excolere atque profuturis non minus artilms, quam negotiis impendere adnititur, ut ad luam aliorumque veram profperitatem 6t quae

per hanc unicejillulharur fummi Numinis gloriam cunfra referat.