De G Ε ER,

/4. >»

D. B. ^

dissertatio academica,

A R T Ε Μ

CARBON ARI AM

IN PATRIA

Siftens,

QUAM,

Fermittente Ampliff.

m Regia Academia llpfalenß,

Sub PRALSIDIO

AMPLISSIMl Atque CF.LEBERRIMI Vlßl,

Mag, ANDREJ

C Ε L Sil,

Aftronom. PROFESSORIS Reg. & Ord,

Nee non R. S. L. & S. Secret.

Ad publicum examen defert

magnus edward! wallner/

UPLANDUS.

In Audir. GufE Majori Die 27, Tunii,

Anno MDCCXLI.

Horts ^ante mtridiem folitis,

UPSALLE Typis Viduae Höjeri.

Generosissimo ^ac Nobilissimo

DvCAROLO

De G Ε ER,

DOMINO de Löfflad, tkerby, Toboborg, Carlholm, Ströms¬

berg, W äslanda, Ulfors, Hille- bola, .Örby, Wäsby, &c.

Mimbro Academia: Regia: Seientiarum '

Svecanse digniifimo.

MACΕΝATI0 ΡTlMO.

PErmittas

obiccro,

Generosissime

&

Carbonariiim, per fe obicurum & omni prorfus nitore deftitutum , Tuo in pri*

mis

rnis Nomine illuftrari. Laetus hane occa-

fionem iniignia Tua merita, in paternam domum _collata

, publice prsedicandi arri-

pio, Patruus certe Tuus, Vir immortalis memoria, dum in vivis _erat,

quotquoc habuit in clientela _{fua ,} babuit autem in- numeros, & me

quoque puerum ? gratia

iua adftuporem _usq; omnium amplexus eft.

Tu quoque Generosissime ac Nobilissime

Domine, ^ut Nominisac bonorum, ita virtu- tumTanti Viri digniffimus havres, Literarum eultores non modo iingulari Tuo beare Po¬

les favore & benevolentia, ^verum _{etjam in-}

genuarum artium &nobiliorum fcientiarum eultor ipfe eximius, earum decora & incre-

menta promovere ftudes mirifice. _{Nec prae*}

fentem hane, de arte Carbonaria _materiem,

vel eonomine Tibi diiplicituram _fpero, quod

ad Tuas praecipue officinas ferrarias, _{quas o-}

mnes invifere praeoprant, & invifentes ma·

ximeadmirantur, ^{a multis retro} annis excul-

ta fuit, _atque etjam^num egregie excolitur*

Sufcipe igitur, Generosissime ac Nobilissi¬

me Domine, placido vultu exiguum hocce

munus, in grati animi pignus Τιβγ oblatum.

Sulcipe ofterentem, _qui ie & fortunas iuas Tibi

Tibi conamendat* Meum erit, fumtnum

precari Numen5 velit Te, GENEROsissiMEatq;

Nobilissime Domine, in feram uique fene-

«Slutem falvum & incolumem prseitare^ in Pa¬

trias, orbis Literati, Familiseque Tux Gene-

roiiffimas decus ac emolurnentum, in pa-

trocinium denique clientum Tuorum, quos

inter iincero animi affedtu iic vovet Generosissimi ac Nobilissimi

Nominis Τ U I

Cultor humUlimus

MAGNUS EDWARDI WALLNER.

B. L

DEliberanti

mihi de

fpeciminC quodam academi-

neatum, oculos ^tuosjam fubit, eofine arripui, ut uti-

liflimat huic arti, qu» per multa retrofecula, ^{non tan¬}

tum in exteris regionibus, verum etiam in patria no- fira dulciffima floruit floretque etiamnum, fed a paucis

in Iiteras relata, in obfcuro jamdiu latuit, qualicunque

opera mea faltim _creperam fcenerarer lucem. Quanta .fit artis carbonaria: in vita communi utilitas, vix cala-

mus meus exprimere valet. Ut ficco jam pede reliqua

prarteream commoda, _qua: fecum fert uberrima, prar-

cipue iniignemejus ufum in re metallica nullo non tem¬

pore perfpexit Patria noftra. Supremo Numini ex im-

tnenfa fua bonitate & provida cura placuit feptentrio-

nem noftrum pra: ceteris regionibus largiflima vario-

rum metallorum copia orriare* quorum in numero e-

minent argentum , cuprum , Ferrum denique ^, quod

non tantum plurimi montes Sviogothi», fed loca ^et- jam paluftria inträ vifceia fua condunt. Quid, qusfo,

lucri hare aut reliqua metalla aobismet adferrent, niii

carbones nobis eflfent, quorum ope ex ejusmodi mafiis fundendo & malleando innumera vafa & inftrumenta conficiuntur, fine quibus bella gercre» domos »difica-

re & agros colere non poflfemus ? Cum itaque carbo-

num tanta (it utilitas, tanta neceffitas, _parum fapiens föret, qui hane de parandis carbonibus artem haut con-

A iide-

ßderatu digηam eile judicaret. Quare non mimm β

vctuftiflamas inter artes merito referri debeat haec no

ftra. Cerce in facris literis, Cap. IV. Gen. legimii»

TubalCainum fuiiL! malleatorem & fabfum in cun- fta _opera aeris & ferri ^, quorum ad liquefaftionem

& rnalleationem carbones praecipue defiderari ^v quo-

tidiana experientia edbåi novimus orndes. É profa-

nis vero fcriptoribüi M. Porcius Gato ^, qUi An.

CXLIX ante N. C. obiit rnenfionem carbonum

in libro fuo egregio facit, dicendo; β ligna non p»

teris vendete , nequc Up dem habebft ^, unde caltem et-

qttAs ( loquitur etfim hic de fornace cafcaria ) de H*

gnis carbones coquito« Diem vero & annurti rrionftra«

re, quo primam lucem hacc de coquendis carboni«

Bus ars adfpexerit, deficientibus monumentis hiftori«

eir, in viribus meis haut efle poßcütn ^r Iubens fäteot,

Ceterum quoniam hujüS diiTertationis materies mul·

tis magnisque circumfepfa eft difficultatibüs > inge1- f

niique raei vires fumma laborant tenuirate, qua par

eft rcverentia Te B. L. rogö, veKs pro fölito tua favore conatus meos: innoxrios in mcliöreßv

interpretäri partesd.

a) Ffde Hißpr, FJsilof. Frid, (jentskemK

>0 (

CAPUT

D. D.

CAPUT I.

'De

Solo ve! Tundo CarbonarEreäiti&°

Ν Patriå nofträ dulciflima duo

genera carbonariarum hodie in

ufu eflfe animadvertimus. Primum

genusefthumißratArum&quaßprO-

cumbenttum (Lliggc-Milor, ) quo-

niam Jigna in hos ufus praeparata

(Kohveden ) non eriguntur ^, Ted

linea horizontali difpoiita inftru-

Cm congeruntur. Alias dicuntur quoque Gylter i).

Quantumvis autem has carbonarias ab antiquifTimis in- detemporibus üoruiiTe aon negemus, hac tarnen cum alibi, tum praecipue in officinis ferrariis, circa fodi-

nam Danemorenfem fitis , reje&ae &irqprobata?»earum-

jque in Iocurn CarhonArU ErettitU ( Refe-aut Rite-tnilor a refa vel rZta fic di&ae) ab exotica illa Vallonum gente

furrogatac fuerunti De his igitur utut recentioribus,

A t majof

X

4 4M ') ό (

majori tarnen prae ceteris ufucömmendanJis, primutn

agere animus ed.

Vide tf. Grandgrii Prudentemferri Montlcalam VJorcbergenfem delineantem pag. 14.

§. II.

Quod ad loca fundo (Kolhotn) idonea atti-

net , tenendum eil, folum iiccum & aridum huic

rei eile accommodatiilimum, contra vero , humidum

& uliginofum hifee ufibus minime infervire : etenim

abudis ejusmodi iocis copiofi afcendunt vapores, quiu·

ftionem ligni haut parum retardant, & moliiores red·

dunt carbones.

§. III.

Magna carbonarios inter eil controverfia, quod-

nam genus terrae fit huic rei aptius, utrum argiliacea

aut arenofa, ^{an vero} terra fabulofa {Krapeljord) vel fte- j

rilis demum (Mojord)? Plurimi terram fabulofam acque

ac ilerilem, idque maxime propter tenacitatem fuam,

commendant, excepto tamen folo tumefeenti (flktmü quod uti multum in Pemet continet Iiquoris, ita nec

nimiis caret evaporationibus: quidam vero argillam &

areftäm praeferunt, ceteraque genera omnino fere da"

mnani: quae quidem contentio fatis ardua & folutu dif»

ficilis eil. Attamen fi, quod res eil, mihi diccndum T

argiliacea loca nullo ^non tempore fugienda exiftima«

verim , quo in negotio peritifiimi carbonarii album

mihi calculum addunt. Quoniam in fefe multum ha¬

bet Iiquoris terrae genus lllud, ut arei nofirae ioiriih

cum rejicimus. Regeret forfan aliquis, argillam fua·

pte natura tenacem fatis, vi atque ope ignis in carbo·

naria accenfi tenaciorem adhuc reddi , adeoque per

hane meatus partieubrum aquearum recludi ^, ne in

pemiciem ftrudlae carbonarize prorumpant. Fatemur

& nos ultro argillam beneficio ignis indurefcere» fed

•m )° ( *«· f ßmul contendimus, eandem hoc padlo rimis plurimis

hiulcam & hiantem efhci» per quas afcendere vapo-

rem quam fa-piftime peritiobiervarunt carbonarii. Are-

nam cum argilla commifcere nonnulii folent carbona¬

rii » unde tenacior evadens argilla , ceu apud fabros

murarios videre eft» anguftos vaporum meatus magis

occludit. Quod vero ad arenam, deprehenfa quoque eft illa huic operi incommoda» cumprimis craifior illa

& grandior, quam faburram nuncupare folernus,quam- que multis in locis, etiam juxta littora maris poß-

tis , nec non collibus extra civitatis Upfalienfis po- mceria fitis invenimus ; liquidem hxc arena ex com- minutis conftans lapidibus* fölum carbonariae efficit

rarum, & multis meatibus pervium, per quos haut ^ex- iguac exfpirationes transmiilae Hammarn fufcitando car- bones confumunt. Sin autem arena particulis conftet tenuioribus, minus imminere periculi obfervatum eft;

quoniam pulvis ille volatilis occludit aeris inter minu-

tos lapides meatus , ne fuftlatione lua vim ignis adau-

geat. Terram vero adamicam {Pinmo) tenuitatis fuae

caufta longe aptiflimam efte omnis docet experientia : hare enim argilla arena: admixta conftans, non eas, quas

cetera terrae genera ^,admittit exhalationes. Ex hifce

omnibus quivis facile judicaret, petris & montium ju- gis fuperinftruendas efte carbonarias. Aft experientia, optima rerum magiftra ^, perfpicue monftrat, in ipiis

quoque montibus carbones nimium aduri ; qui qui-

dem efte&us intenfo , quem petra recipit ^ac fovet»ca-

lori forte adfcribenius eft.

s. IV.

Locis fic monftratis, in quibusfolum carbonariura

(it deligendum , quanta fieri poftit brevitate indigitare

nobis animus eft , quo pra:cipue modo fundus carbona-

tia: prarparari debeat. Nonnulli folo parum aut plane

A ₅ öihil

4 4M ) © C Η*

nihil adparato lignura imponere iblent. Verum ficut

omnis generis aediftcia , quar fundamento bene poiko

deftituuntur , nihil fere profunt aedificanti; i-ta etiarn

foiumcarbona-riaenegligcnter curatum carbonariodetri-

mentum adfert. Oportetitaque huncomnes frunco$&

majoresIapidesifiqui fuerint in fundo deprehenfi,eruere

atque evellere^ & terram ligone deplanare. Hoc fa«

^lo , in medio hujus areac palum in terram defigere,

& pcrtica, vimine ad palum Iigata^c circumcirca dufta,

aream circularem demetiri debet carbonarius : quocir-

ca obfervandum, ubi pertica ca, qua diximui, ratio-

ne ciroumagitur., complures palos, a fe invicem orgie

fpatio diftantes, in terram efle adigendos. Deinde lo-

cum inftar plateac lapidibus fterncre, & qua hos intet

funt, aperturas aeque ac ipfamfuperficiem terra adami·

ca opplere & tegere ©portet^, quo fußdus omni ex par¬

te planus & aeqvus reddatur. Practerea cavendum ne

meditullium fundi reliquis partibus fiat editius-; quod

quidem huc usque carbonartis tantum non omntbusfo-

lemne fuit. Etenim fi in medio terra fublimior fuerit,

ignis multum ligne« materia prorfus inco&umrelin«

quitj contra , fi folum illud inftar patina:-fereforma«

tum fit (Skilad), tota faeifius excoquitur carbonariaj

uti prudentiorcs obfervarere operarij. Solent multi

lignisfifiis (Klvfait\»erch) lapidum loco , iubftratisfun-

dum -velarer;neetarnenid fine damno iniigni: quando-

quidem hac tabülatione non adeo firme terra poteft

adigi, quin ^aer tranfitum inveniens in carbonariaef-

fettus producat exitiofos. Praetcrea fundus, qui per

multos annos a carbonariis ufurpatur, minime aptus

eft hüte operi; bitumine enim e ligno exaeftuante &

in folum defluente, refinofus adeo & praepinguis reddi-

tur fundus (Kidlupen) ^, ut admoto igne particulasdis-

pargac fulphureas* vim caloris niraiopecc augentes_linde;

HK ίο-( Η* 7

tfncfe _{magna pars} carbonariae iiv cineres & pruttas abtt^

Itaque haec crufta infringenda, & fundus nova terra de-

nuo obruendus errr. Cönf. J. 8. von Rohrs Lexic. Oe-

Conorrvfub titulo Kohle. Ad prohibendos aquarum ex nive & pluviaradfluxus^undeco&ioni detrimentum tron pöteft non adferri, facuna circiimdari debet folum car-

bonarium. De cetero impmdentis eft cäTbonarii >

arbores circa fundtim carbonariae crefcentes fterne-

re. Hac vrdelicec praeftant eximiurn munimen &

pratfidinm contra procellas * quae magnum farpe-

rrumero rncommodum afferre folent. Sin autem nülla

filva circumfteterit, Iignis vel arbufeulis circumfepien-

da cft carbonaria {Rita lund-gXrd omkring milan)*

§. V.

Mentione farfa foli carbonarii, nec plane praeter- I eunda duximus tuguria (Kolßufbor velKolkoijor)i in qui-

bus carbonarii fuo invigilantef operi commorari fo¬

lent. Harum neceflitatem multis evincere Verbis fuper-

vacaneum efTeputamus, qoandoquidem qui vitae & fa-

luti fuae fic profpicere negligit, immani frigoris & bo-

reae vi utaJHigatur neceffum efl*

i—iU«—Μ. ΓΊι--|ΐι iiΊΤ .1 111 I 11) ti

CAPUT IL

De conßruflione Carbonarii

st

UT

^anteCtf

^cajx iolutti vel

fundum

carbonariae

pro

bonariam conftruendi yerba facere animus eft.

tx ligno ad carbonariam adveiSo^> truncum iibi medto-

t crem

r ·«« ■ ro

crem A.B. (Fig.ι.) carbunarius eiigit, ad cujus partem

c ra(Γιοrem A

Γΐβ ΙΠ (Stori ηdan)

ι duos intrudit

cuneos CD, CD, duos, vcl quod excurrit,

ρed. longos.

Haηc coli]·

mηa m _, vel truncü(Hierre<

flocken),in me·

ditullio fundi ere&um,tritm ftabilit fulcris (Stodieband) Ε EF, EF, quat

fum in finem apponuntur , ne truncus il?

Je medius de- cidat, vel car*

bonaria cot>

torta iefe vd*

ut in gyruma«

gitet (Milan fnoßg). Verfus cuneoshofcc CD, CD> tres

& ad fummum quatuor truncos erigit^ deinde lignum

transverfuin (TXvartradet) G ^cum fulcro fuo ^, G. Η im·

ponit, juxta quodceceri etkm trunci(Kolklabbar) difpo·

nuntur. Hoc fadlo foramen in media lignorum urue confpicitur, quod Fyllnings vel T&ndnings holet, ab /«*

ylendovel incendendo dicitur, quandoquiiem ilHc»^ar*

bonaria demum implecur atque incenditur· Quidam

loco cuneorum annwlo utuntur ferreovill,€m column»

affigunt

9

ι affigunt {Fig. II.) A. Alii hoc foramén Jirié cuneis &

annulo concamerant (Hwilfwa ntilan). Aiii ejusmodifo-

ramina non adhibent, Ted lignum torridum in mcdio -coliocantes ₉ aperturam adiatus alterum carbonariac fa-

ciunt ₅ per quam ope tedac pineae ignemimmittunt.

Igne huncce in modum immiiTb ^, aperturam lignis fuf-

farciunl·; _quo fad:o Vulcanus furfum.tendens ^novum fi-

bi ipfi.foramen aperit. Prifcistemporibus palos quoque circa centrum fbli circulari forma defixos ad partem fu- periorem viminibus compingebant, eodem fere modo

ac hortulani pluriini fepimento rotundo teneras cir-

cumdare foIentarbores,ne mali quid ab animalibus mor- fu aut arrofione quacunque ipfis adferatur, videEig.IIL

§. K.

å Columna jam eum in modum, quem prsecedente

wprdefcripfimus., poiita, ligna in carbones refolven-

da erigere oecipit carbonarius. Ut autem frudum re-

pontetfui laboris, fequentia funt obfervanda.

OTrunci ramulis diftindi f& velut aculeati non funt in«

gerendij quoniam hi rariorem reddendocarbonariam,

viam liberiorem igni aperiunt,, qua in fiammam fa-

cile erumpat;unde magna lignorum parsconfumituro i) Pars trunci craflior furfum , graciliof vero deorfum

tendere debet , ne juito longius fefe extendant titio-

nes(Kolbrandar).

3) Omnes eavitates, qua? ex lignis curvis fiunt, trun-

cis comminutis funt opplendae.

4) Lignum perpendicularitererigendum,ne, dum car«

bonariae culmen fatis jam excodum , decidit, pars inferior truncorum folum petat, & incoda perma- neat. Hoc vero tantummodo circa internam ejus ftruduram obfervandum eil·5 nam ab exteriori _parte,

truncorum feries oblique & inclinate eil· inftituenda^,

ne carbones.contuü (Stj/bb) in circumjedam terram

decidant, B 5) Ligna

lo 4M )0( s»

j) Ligna minora extrinfecus arrigenda, intusenim lo.

cata prius confumerentur, quam grandiora illa li#

gna coqui poftent.

6) Trunci deniiores funt findendi in duas vel quatuor partes, ne longiori mora quam reliqvum percoqua-

tur lignum.

η) Nec plus lignorum ad unum quam ad alterum latus

Ieft

conftituendum

3 alias facile

vel carbonaria

^cor·

bet ligni ^, erumperet.

S) Culmen eft deplanandum (Jemnfhyras)^ quia alias Vul-

canus in fcabra illa fuperficie rapidas excitaret flam¬

mas.

9) Pertica (FyllningsβÄngen)A. ad perpendiculum in fo¬

ram-ine impletionis collocata ob oculos eft habenda

dum ligna eriguntur; nam fi horum extrema, quac furfum tendunt, exade non refponderent ad hane

perticam ^, tota facile collaberetur ftrudura.

§. III.

Levi jam calamo delineatis, quac circa partem in»

feriorerr) confpiciuntur ad fuperiorem afcendimus, ejus

quoque conftrudionem vifuri. Inferiori parte (foten) BBparata* haut pauci culmen (Kull) CC. eidem impo·

r· // »'/mfNmnnllu J ä ' ' n u uXnxV \\ κ

nunt, hoc modo conftruendum. Lignum minutas in

parti-

m ) o ( ig» il

particulas carbonarius dividlc, quae circum foramen A per gradus ita ponuntur, ut iingularum extremitates ad illud ipfum convertanturj iic enirmlocus datur, ubi

carbonaria queat incendi. Circa cuFminis _hujus cre- ftionem hacc probe notanda veniunt.

i) Quantum fieri poftit iigna partis inferioris & fupe-

rioris proxime cum fe invicem funt combinanda(K*/.

Iveåens fkiotning).

X) Extremitas ligni major deorfumminor vero furfum dirigenda: alioquin nimium praecipite & abrupta exi-

ftente carbonaria pulvis (Stybbtt) facile deflueret.

3) Majores trunci in culmine collocandi: quoniam fic carbones, qui ex his conficiuntur^, diutius _{vim atque} calorem ignis perferre pofTunt,dum lignum inferius coquitur, quam ii ex minoribus lignis faftigium con-

ftaret, quac multo facilius ac citius confumuntur.

Nonnulli carbonarii, duo culmina adhibentes fi- mili modo conftrudta, alterum alteri fuperimponunt.

§- IV.

Carbonaria tali modo conftru&a , ramulis eft te-

^enda, ne pulvis in eam incidens ignem fuffocet. U-

tuntur pracfertim ramulis pineis, quippe qui valde cri- fpi funt & hirfuti j quando vero hi defecerint, ramis abietinis, qui tarnen ceu nimium ramofi carbonariar ^o- periendar minus inferviunt;frondofos vero furculos aut

betulaceos & alneos,uti magis aptos,plurimi adhibent»

quibus totam carbonariam obducunt» parte tarnen in¬

feriore ramulis pineis obvelata, ne foramina _(fotho*

len) fumo traniitum permittentia foliis obturentur. _Ra¬

morum dum penuria carbonarii laborant, mufcum ^u-

furpare folent,quo haut pauci ramaliacomminuta com·

mifcent, quorum ope compaftus quaii mufcus diutius vim ignis fuftinere valet.

Bi §. V.

η *m )o( £«*·

S. V.

Carbcmaria ramulis fic conte&a, pulvere DD ut öbducatur necefie eft, ne ignis in flammam erumpat

& lignum carösnariurn comfrurat, qui quidem pulvis,

quo tenuioreft, ^eo melius carboriariam operit. Pluri-

rni itaqae carbonarii cont'ufos eafbones adhi'bent, (quos

fumma cum diligentia purgant ( forkla ßybbet). Neccs-

iitate urgente , arena utuntur , non craffiori qtfidem

lila* quam faburram nominamus ^, ileque marina, quas

licet multis in locis pertenuis fit & fubtilis, eamque ob

cauftam anguftos aeris meatus bene intercludat* expe-

rientia tarnen coniht, ejusmadi afenarrr, nimiam ubi

invenerit aperturam , in carbonariam deflaere (fanden

ι qtoamar), Itaque magiftri hujus artis ferram ßerilem,

quac farinacea eft, fibi comparant, ut majori cum otili-

tate carbonarias fuas coquant. Hoc ^terrae genuS vi ignis faepe coagulari folet ^, (graddas vel flaggas tilbop*)\

1 quod cum animadvertunt, frufta concrefcentia baedö

! frangunt, fi vero minus fragilia fint, in acervum juxta

' carbonariam congerunt &admoto igneeadem folventes

^optimum fibi pulverem ^parant. Quoniam vero aeftivo

tempore 9 pulvis calore ^cum ignis tum folis nimium ^a«

refadus, facile ex fuperficie carbonariae defluit; veipa·

rum aquat adipergunt vel fulcimenris {Stäüningve1 Blick)

vid. fig.pag.ro. Ε. Ε.carbonariam circumcingunt. Nec prartereundaeft fcala (Koltrappan) B ex trun'co abiegnovel

pineo conftansj in quo gradus inciduntur. Hac fcala

cujus longitudo altitudini carbonariae refpondebir, car*

bonariam afeendunt & ^ex eadem defeendunto

Cap.

••VWW S«·

CAPUT III.

De CarhonarL· hcenßone & Cußodia,

§■ I.

INcenfio

tarie a Carbonarifs inflitui

folet. Etenim

ί i dénique meris utuntur carbonibus. Ex his omni«

bus nos tertium & ultimum prscipue probamus, ceie-

ros modcsüt noxios rejicientesj quoniam fumus,quem Jigna pariünt, carbonariam adeo iiriplet, ut exitum non invenienSj pulverem faspe excutiat. Üt taceämus? fic ligna, ex quibus carbonaria conftat, minus exficcari, quod tarnen ad coitionem carboiiariae rite pefagendam

fieceile efh

§. iL

Periiiores carbonarii feqüenti ratiofte carboftarias

fuas accendunt. Primo unam tonnam carbonüm in fo-

ramen impietionis (fyllnings holet) A. infündunt, dein-

de düos aut tres torres ambuftos immittunt. Hoc fa-

<fto, aOerculo , cefpite & carbonibus contuiis foramen operiunt. Cefpite vero eam ob cauflam utuntur, Ae, dum forämen apefiufit, pulvis in carbonariam incidens ignem exftinguat. Poft uniüs hofülai fpatium, fi fere-

fia fuerit tempeftas ^, poft femihoram , fi turbulenta,

tonnam dimidiam addunt. Hac operatione per duos

aut tres dies _usque adeo fepetita, donec lignum calefa-

tftum efie animadVertunt, totum foramen carbonibus

& fidis lignis oppient, quorum ope ignis fürfum a fun-

do ad ctlmen perdücifur. Ad culmen ut ignem trans- iifle fenttunt, carbones in apertum foramen infunden-

ies & pertica t^fylnings fangen) eos contundentes fora¬

men claudunt. Deinde cum ignis ligna ^coquere inci- pitj carbonariam circumforant [flicka op Milan)) fic ^e-

nim

f4 4W )of M»·

nim ignis deorfum facilius trahitur,& codio ligni pro·

movetur. Sin ^autern accideret, ut, igne prius ^unum

latus quam alterum corripiente, ligna aequabiliter ex omni parte non coquantur , prudentiorcs carbonarii

foramina ad latus illud prius incenfum penitus occlu- dunt, & locum, quo violentiam fuam ignis exercet, pul¬

vere carbonario diligenter opplent, tali modo iine ullo negotio ignem revocantes. Si vero quibusdam in lo-

cis carbonaria adeo confumatur vi tum ignis tumaéris,

ut lignis denuo impleri defideretj quod ^ex cavitatibus

extrinfecus adfpedis animadverfu non ed difficile, non

exfpedandum, donec ipfa feie aperiat (Kräfwerßgßelf)

fed pulvere remoto, apertura perticac ope purgata, Ii- gnum inferendum eft. Irnpletiones hae fiunt in extre*

ma ora ligni (Braet)Sc carbonariis caliä* dicuntur {He¬

ta fyllningar). Sunt & aliae irnpletiones frigid<e vocatx (Kalla fyllningar) quar non in orificio ligni, fed in acer-

vo carbonum confedorum confpiciuntur. Praeterea

fciendum eft, quamcunque partem ignis tangat, eam

percodam conciderej ii vero non concideret {Halla fig Jlyf) indicium eft evidens incodi ligni$ quod ubi cer·

nunt carbonarii, ad iblum carbonarium fpatha vel ligone foramina (fotgluggar) faciunt, ^{ut aer} vim fuam igni communicando, codionem _promoveat. Secus fi fieret, incodum eruerent iignum ^{, nec} optati frudus

redderentur compotes.

*, III.

Praeterea, quae breviter hoc capite propofuimus,

tria potiftimum moraenta periti carbonarii obfcrvant.

i) Lenta mora codio carbonaria: perficienda eft. Qua.

re foramina in parte altiore non funt perforandaj

(ic enim codio cito nimium abfolvitur, & carbones j

non duri ac clangentes fed molles evadunr.

i) Si fumus aliunde _{quam per} foramina debita exeat, baculo

°m ) o (

baculo vel ligone (Trafkyffelen) Ε cruftam contUfr*

dunt, ne ab aére _per ejus-

modi aperturas intrante car- bonaria inflammetur,

}) Denique dum ignis ad foramina pervenit, ut ifthaec profundiora reddantur, & ad folum usque proten- dantur, necefte eft, quo ignis fundum petat: fecus fi fieret _, titiones (Kolbrandar) carbonum Ioco re·

portarent operarii.

Heic dum moramur,ab inftituto noftro non alie-

num eile duximus, paucis etiam de excuflione pulveris (SUg) difterere. Haec provenit ex ligno plus _{quam par}

eft humido & crudo » cujus vapores, incenfo igne, adeo carbonariam adimplent, ut aperta denique vi e-

rumpant , liberiorem exitum non invenientes- Hoc praefertim contingit antequam carbonaria _{coqui inci-} piat, aquoiis illis particulis nondum ab igne exficcatis.

Ejusmodi vero excuftio farpe magno cum ftrepitu con-

junfta eft, nec raro iine ulia _pulveris projedlione lenior quidam fibilus flFÅfning hlÅfning vel _{Fuflning) auditur.}

Hoc ut carbonarii perfentiunt, ad frontifpicium ( wid ofra brapÅ milan) foramina, per quac vapor ifte exfpi-

rare poflit, baculo apcriunt.

Si pulvis non bene (it a craffioribus particulis pur.

gatus, {yval utforklat) ab igne fölet accendi & in favil- lam crepitantem (Afkefijs) redigi. Hane favillam vel

removent vel aqua hume&ant, ^ne carbonarise officiat, Carbonarii hac fa villa lupos, interdum, nodlurno tem¬

pore fe invifentes ^, propcllere folent 5 hxc enim in

auram projeefta fulgorem mirabikm & confpicuum e-

dit, quo ifti perterriti ingenti & tremulo ululatu in

fugam fe conjiciunt,.

§. IV.

S. V.

§. VI,