DISSERTATIONEM GRADUALEM

Τ.Μ.

Τ.

EX CONS. AMPL. FACULT. PHlLOS. UPSAL.

DISSERTATIONEM _GRADUALEM

DE

NECESSITATE

ET

MODO ADFECTUUM

AB

ORATORE _SACRO,

PR/ESIDE

V1RO CELEBERR1M0T

MAG. _{Ρ Ε T R O} EKERMAN,

Eloqvent.. PROFESS. Reg. et Ord.

IN AUDTOR. CAROL. MAJ. DIE IV MART.

Horis Anteme ridianis PUBLICO OFFERT EXAMINI

V. D: M. _e

THOMAS M. TORNER.

GOTHLANDUS.

HOLMI/E, Apud PET. HESSELBERG.

MDCCLXI.

D. D.

/. i

Mihi, ^phica fpecimen ^edituro, Academicum ^nulla res, quam pro pro låurea modulo Philofo- in- genii fufciperem,, convenientior videtur, quam

illa, quee munus facerdotale, cui ipfe initiatus fum, propius tangat > etenim eft illud eo majoris ^mo- .menti, quo euram animarum ita gerit, ut falutem ac

ceternam. earum felicitatem , per pnedicationem verbi divini, atque difpenfationemSacramentorumferio intendat,

& intendere nunquam non debeat. Huic, inquam, fini,

xjuum inter alia deferviat excitatio certorum adfeduum apud auditores ^, conabor ego oftendere ^, hac in DiiTer- tatione, non folum quam necefiarium iit Oratori facro

ita verba facere, ut adfedus hi excitentur, verum ipfum

etiam modum _{, quo} id fieri poffit detegere. Ag- gredior quidem rem fatis arduam ; Tuus tarnen ^, quem mihi C. L. expeto , favör fingularis ^, fpem addit certif-

iimam fore _, ut quse pro ratione temporis ^, fim prola-

turus å/ftilo minus comto, meliorem in partem inter¬

pretens.

§. Π.

Nemo fine fide Deo placere & falutem obtinere poteft, quoniam Deus in ceconomia falutis noitrse irn-

,

mediate _agere nequit. Fides vero , quod Paulus tefta-

tur _, eft ^ex auditu nimirum verbi divini ^, atque audire

verbum _, & fimul non attendere ad illud ^, eft idern ^ac

non audire _, quandoquidem frudum ferre valet nullum.

Intrat enim eo cafu, per alteram, & exit, eodem

v A mento^

·!§§!· ) O ( «§§»

mento , per alteram, aurem , unde homo vix ] ac ne

vix quidem ^, ejus iibi confcius eile poteft* Et quomo-

do , qusefo ^, quum res ita fe habeat, convincetur intel-

le&us veritatis & fleéletur voluntas ? Eil tarnen fides ^ex

auditu: _quousque igitur homo audit verbum Dei cum

attentione , eousque fpes eil fore, ut. Gratia Dei illurn,

per verbum ^, adiiciat, intret, reiingat, iibique ipfi ac- ceptum reddat. Reiiilit itaque gratxce , quae femper ex

verbo pendet ^, quoties vei ad verbum auditum, auribus-

que duntaxat acceptum non adtendit, vel certe ea non

fludiofe animo recolit , quce ex verbo dudum audito

memoria tenet. Hinc quid aliud fequitur, quam ut Ora-

tor facer iludeat, orationibus facris ^, adtentionem audi-

torum ad verbum pnedicatum excitare ?

§. III.

H&c autem excitatio adtentiönis, primo licet in- tuitu, perfacilis videatur ^, liquidem 'domefticö unius-

cujusque fenfu ^, tam exploratum eil, ^quam quod ex- ploratiilimuin, homines poife ad res fibi obvias animum

advertere, & inde etjam mentem avertere ; re tarnen ipfa, quod deplorandum, proeilitu difficillima erit. Et-

enim tritum illud : P'uribus intentus, minor eß ad fingula fen»

fus y eil veriiiimum. Jam vero , teile Sc. fcriptura, duse

cupiditates ^, quibus homines reguntur, /unt v®&emen-

tiores, quam ut cum adtentione, ad opera Dei, five in

nobis iive extra nos , coniiilere queant : Altera eil ni-

miae gulse ^cura, cibi ^potusque immoderatus adpetitus:

altera ponitur in immodica de vitae praefidiis parandis

folÜcitudine. Utraque facit ad avertendam, vei ialtem

obliquandam debitam rebus divinis adtentionem. Altera

homines inferioris ordinis, altera fuperioris ^, raptantur

In transverfum. Exemplum legitur Efai. V. 12, ex quo

patefeit amrnos adeo füiile voluptatibus occupatos, ut

) 9 ( ·£§§£ a ad providentiae fpecimina divinie non amplius attende-

rint. Aliud autem plebis ^, nimiis laboribus oppreiloe,

neque ad divina attendentis, praebet populus Haebneus in.iEgypto Exod. VI. 9. H£c vero Impedimenta atten- tionis tollere hoc opus , hic labor.

$. VL

Hifce _, inquam impedimentis adtentionis tollendis,

vel^fältem minuendis infervit excitatio adfeftuum apud

auditores. Ex principiis autem Pfychologicis conliat,

quomodo adfedlus omnium maxime trahant adtentionem ad illud objedbum, in quo verfantur, liquidem conjundti

funt cum iniigni gradu voluptatis vel tsedii, quse duo

unice oriuntur ex intuitiva cognitione boni vel mali ^,

&·, quod inde fequitur, cum confcientia earum rerum, quas tra&ant, feu quod idem eil, cum adtentione ad res illas. Hinc itaque patet, quod, fi orator facer ita pof-

iit caufTam _perorare fuam, ut auditörum adfedtus exci-

tentur ac commoveanfcpr, adtentio eorum ad alias res toliatur _, vel faltem minuatur.

■§. V.

Quam certum itaque eil, adfedtus, qui funt vehe-

mentiores aftus adpetitus vel averfationis ^, permagnum habere ufum ad excitandam adtentionem , tarn necelfe quoqué eil, ejusmodi adfe&us excitentur, qui adten¬

tionem auditorum ad verbum promovere ac corrobora-

re poifunt. Nam liquidem negari non poteil, adfedtus

trahere attentionem ad rem, in qua verfantur, ^eo magis neceilarium _{eil excitare illos}

, quo nihil eil majoris ponderis, quam adhibere debitam adtentionem, quo- niam _, illa negledta ^, verbum e roftris publicis, propo-

litum, nullum effert frudtum , fed exferit fuam vim at- que efficaciam _pro gradu adtentionis. Incumbit ita¬

que Oratori facro tanto majori cura ad id eniti, ut ani-

A 2 mos

4 ) O ( «£§§*

mos auditorum capiat, quantö magis conducit, ad finem,

qui intenditur, obtinendum, poiTe excitare debitam ver-

bi adtentionem , praefert-im cum ipfa natura, ducimur

in illius averfationem St tsedium. Nam ilie , qui fem--

per 8t ubique profpiciat felicitati aliorum, debet quo-

que follicitus effe, quomodo, omni tempore 8t qualibet

occaiione, ex optato obtirieat eundem finem, quem nunquam non intendat, atque eam ob caufam ^, quate-

kus adfeftus trahünt omnem adtentionem ad illas res ,

in quibus verfantur, ei neceifarium eil illos excitare ac

movere, quo finis, quem fua oratione quaerat, promo-

veatur ac obtineatur.

VI.

Demonflrata jam neceffitate excitandi adfe&us au¬

ditorum, ad ipfum modum, quo excitari queant, progre-

dimur. Illum vero nunquam melius defcribere poifu-

mus, quam cum indicamus, quomodo Orator facer fe

gerat fecundum eas regulas, qüa$ Rhetorica exhibet in

docendo & aliis placendo. Nam iicuti archfit éétus non

folum debeat habere rationem ufus atque commodi, ve¬

rum etjam formoiitatis ac pulcritudinis 5 ita oratori neceffe

eil, eo modo inftituere fuas orationes, ut non folum in¬

formet, verum etjam dele&et atque placeat. Etenimcibus,

falfamentis conditus, arridet guftui, & delicioe incitant ad-

petitum. Verbum Dei eil quidem in fe adpetibile 5 at vero,

Ii condimentis adfperfurn promkur, maxime perplacet.

Itaque facro oratori, excitaturo adteclus, qui funt adpeti-

tus vehementiores, defpiciéndum eil, ut ea adportet, quoe voluptatem accelerent. Partes Rhetorices percurendo ,

quid ei faciendum iit, 8t, quidem primo, qua Inventionem,

heic adponere lubet.

§♦ VII.

Res inveniendse funt quidem multae, variant tarnen

pr©

·*§§* j) O C ·&§§&» ₅

j>ro diverfitate materia. Alias enim funt quafi aridse mi- nusque fvaves: Alice vero dulces, ledce, juCundce ^, atque

ejusmodi, quce auditoribus placent. Illis itaque hse praefe-

rendce funt. Nam non folum incumbit ei iis coloribus pin- gere ea, quae ilatum. auditorum internum, externumque vel perfediorem vel imperfediorem reddant, ut tum prce-

ftantiam, tum vitioiitatem diitinde perfpiciat intelledus],

fed & ut dulcedine vel abominatione permulceantur fen-

fus. Ejusmodi itaque res inveniat, quas non folum habent

vim perfvadendi & convincendi, led etjamnon minus au¬

ditorum animos perveiligare & odorari, quam palato eo-

rum arridere valent. Periculum enim alias eil, ne tcedium atque averfationem ad auditum verbi efficiat, quod tanto minus eil tolerandum, quanto magis iibi neceifarium eife ducat, eligere res, quce & graviilimce atque tradatu dignis- iimce, & jucundiflimce fuerint. Tantum itaque abiit ab hoc noilro, ut loqueretur de lana caprina, intelligo ^rem minu- tiflimam, quoe forfan magis excitat rifurii, quam adtentio-

nem, & crambem eandem recoqueret, ut potius iilius

modi inveniat, quos adfedibus movendis fuffieiant, quam maxime.

φ IIX.

Parum vero aut nihil conducit habere ad cedificium materiam optimam, atque tigna prseilantiilima, requiritur quoque, ut apte ac concinne exilruatur. Sic nihil prodeft

invenire res majoris, momenti, graviffimas, jucundiffi-

mas, ac quce tradentur digniffimas 5 niii apte collocen- tur, ut deledamentum auditoribus adferant. Omnia ita¬

que ^, orationem ingreffura, ita difponat indullria oratoris, five iint _res, iive verba, ut flnguia quceque iocum teneant fortita decenter. In primis quselibet membra feu _partes,

corpus orationis, conilituentes, ita connedendce funt ,

alteram altera ordine excipiat, & ferie quidem inter-

A ₃ upta.

6 ) c ( «gg»

upta. Nam quid, qucefo, lubentius auditur, äuditum md£

Hus intelligitur, & intelle&um diutius «lemorite inhaeret,

quam res, jufto ordine difpoiitte? Qiiippe nihil eil aptius

faftidio auditoribus creando, qnam ordo perverfus, unde fit, ut ad ^rem fpedantia parum intelligant, pauciora vero

memoria teneant. Redte itaque Voffius in Infi Orat. Lib. III.

C. I. Nulluni mihi, inquit, mdeutr certius*eße infciti# ^argumen¬

tum , quam quod res conturbentur: nullum majus artis indufirict·

que indicium, ordo* Quem vero ordinem fequatur,

huic noftro pr&fcyibere nobis non affumimus, fed illum ejus arbitrio, rebus prudenteTiingula attemperando relin-

quimus, modo graviora fubjiciantur humilioribus, idque,

quod natura dignius eil, ignobiiioriprseponatur: argumen¬

ta tarnen ita collocet, ut in Exordio quoe deledlent, ad-

tentionemque excitent, in ipfa tradatione, quae doceanf, 6tinEpilogo, ^quge moveant, exponat, cetera in reliquis

orationis partibus fuum habitura locum, non omittens«.

Verum enim vero in difponendo non folum ratio haben-

da erit rerum, fed verborum etjam ^cura follicite geren- dai Nam _quam certum eft iingulis vocibus fuam ineffe

deledandi ac permovendi vim ex diverfa vocalium atque confonantium conjundione derivandam ; tam ftxum ma¬

net, orationem inde gigni fvavem ac jucundam, gran- dem ac fonoram, horridam atque hiulcam.

§, IX,

Ut auditores deledet _atque iis placeat, eft, quod

orator facer in Elocutione intendat, fi adfedus auditorum

excitare ac movere cupit. Hoc vero üne ornamento] fieri nequit Prudenter tarnen ei agendum putaverim, Nam

ficut ei merito vitio verteretur, fi neiciret evitare vocabu-

la fordida, prifca, antiquata, dura, ac alia ejuscemodi;

ita nec adprobamus nimium verborum adparatum.. Sciat

enim fe adfcendiife cathedram, ex qua eo minus decet ita

oßen-

J V \ 7 oftentäre variis flofculis ac luminibus tam verborum, quam

fententiarum, confertam & veluti adipatam didionem, ut fit vqx·) vax, fr&tereaque nihil, ^quo iludeat, ut auditores ^,

fi eum intelligent, eandem cum verbis jungant notionem,

ac ipfe. Media itaque eat tutiffimus. Nam etil non pror- fus extermineinus involuta ac impropria vocabula, quip-

pe quce, fuo loco adhibita, orationem magnopcre deco-

rant atque exörnant, ii quidem ufu venit, ut adfeduum commovendorum cauffa, verb ^a adponere liceat aliquan-

to obicuriora, plus arcloris, quam luminis habentia ; vi- deat tarnen nofter, ne Scyllam evitans in Charybdin in- cidat. Exornet orationem fuam; omnia vero in nuda verborum _pompa ne eonfiftere vicleantur, caveat. Etenim,

ut cettum fibi habet quisque, eum iine ornamento ^, pa-

"rum efficere, quoniam absque verborum ^ornatu animi auditorum vix commoverentur 5 ita nec negäri poteft,

illud effe Oratoris Sacri, tam feleda verba, tam peripi-

cue & clare delineatas rerum connexiones adhibere, ut

pateat ei aditus, ad iutuitivam animis auditorum ingene-

randam cognitionem, fine qua fruftra exfpedentur com- motionum animorumvmdicia.

§. X.

'Veniat jam in medium ipfa Pronuntiatio, quam Rhe-

tores vocant adionem , qucs, licet non utramque fa~

ciat paginam ^, fuum tarnen habet ufurp iihgularem in commovendis _atque excitandis adfedibus. Plurimum

enim efficache in geituum aut pronunciationis varia tem- peratione poiitum effe ^, vel quotidiana docet experien-

tia, ^qua fft, ut Oratorum duorum eadem iisdern verbis

omnino dicentium, altero, qui concinnius pronunciat, magis deledemur, quam aliero, qui paulo negligentius

eo defungitur officio. Nullus équidem dubito, quin pie-

tas Chriiiiana tam levi initio ufa fuerit, Deo leviflimas

quas-

§ •8§£» ,) O ( «ί§§ϋ

quasque occafiones in rem fuam vertente j quum divina

verbi divini vis, his rebus circumftantibus, canceliis quaii ab homine additis , circum fcribatur, quod nifi ef-

fet, omnes ad frugem redirent, quotquot verbum Det

audiant. Nam rede, me quidem judice, Canzius in Ora-

tor: fua _{pag. 330.} Etfi Cbrifiianis nunc futnusy bomines ^tarnen fu-

tnus, & quidquid in bomines cadere potefi, ne a nolsis quidem alicnum ejje put an dum eft* Ea vero efi ^natura bominum-, ut res externa per fenfus tnpntem fubeuntes maximam commovendi eorum animi faculta»

lem habent. Fidibus qnum feite eanentem Saulus Rex Davidem audi-

rett ab intemperie adfeStuum^ quam eacodamon excitaveratj ad reci·

pienda folatid mentis tranquillitati fervientia, ^opportune revor.atur.

iSam. 16: 23. Quidni in atiione oratoria vocis dulcißima fvavitas*

decor gefiuum vultusque eximia, Qrationique cmgrua dignitas, qua

virtutes omnes animos audientium mirißcc per fenfus externos occu*

pant atque dcmulcent, praßare idttn & fenfuum impedimenta, qua in

audiendo Bei verbot mortalibus oppoßta ejfe deprekenduntur, remove-

■ye pojfint ? cum eloquentia corporis auditorum externes fenfus maxima afßciat, eosdemque auditores oratori, cenciliet\ ^cum omnis fere renio·

ra ι quam verbo Det objicimus ^> fenfuum defultoria levitate oriaturl perfpieuum c(l, ft hos velut inimicos prirfyfin ^partes fuas traxerit ora?

tor·, pro concione faera, non exipuum fermoni ejus pondus aecejßurum♦

Pronuntiatio vero & geilus fint congruentes cum rerum natura.

Grandia itaque elatius, humilia fubmiifius> feria feverius, iceta hila-

rius, triflia triilius efFerenda.

§. XL

Atque baec B. L. funt, ^quae de nobilifiima materia, pro infli-

tuti ratione, diflferere valuimus. Reftant quidem multa dicenda j ea

vero aliis, qui vel oculatiores vel exercitatiores nob'is funt, relinqui-

iTius, Nam, curta, qua? domi eil, iupellex & negotia facra mihi injun&a, vela contrahere & portum quacrerc, fvadent jubent*

AltifTimo Erit Gloria!