EBER EK

NOVA ANALYSIS

AQUARUM MEDEVIENSIUM

Quam

VENIA AMPL1SS. ORD. PH1L0S.

p, p.

PRESES

Mag. A. G. EK EBER Q

v

CHKM. ADJUNCTUS

REG, ACAD. SCIENT. STOCKH, MEMBR.

et

AUCTOR

gfACOB US BERZELIUS

05TR0G. ST1P. STRANDS.

IN AUDIT GUST. MAJ. D. Vi DECEMB. MDCCC.

H. S.

U P S A L I M,

LiTTERis Joh. Fr. Edman, reg, acad, typogr.

tiL!i

IBr

>4,

%

REGIO

COLLEGIO MED1C0

■

SACR

NOVA ANALYSIS

AQUARUM MEDEVIENSIUM

A x

xmqua: Medevienfes a Cel. BERGMAN primum jufta Sc

confummata analyü chemica exploratae funr. In a£tis Reg.

Acad. Scienr. Holm. Aa, 1783- P. p. 218, hane fuam disquifitionem expofuir. Sed Cel. Medicus S. R. M. Pri¬

marius etc. D. Do£t. S. HEDIN, hujus inftitutionis preelen-

ti tempore cumtor (Brunns Intendent,) ^cum variare in-

terdum ^naturam fontium & elementorirm rarionem, asfi-

duis nobilisfimorum chemicorum inveftigationibus confir- matumesfe, & ⁱⁿ recentisfimis praeterea chemiae profe&i-

bus majora ad disquifitiones hujus generis fubtilius inftituen»

das fubfidia esfe pofira reputaverit, aeftate fuperiori novam

analyfin fuscipiendam esfe cenfuit ^j eamque mihi, ad Medevi

vices Chirurgi, ejus aufpicio, tunc gerenti, mandavit. Quam

cura diligcntiaque quanta maxima potuerim perattam,

propter magnam ab experientia fumrm viri discrepantiam,

eoium. qui his rebus üudent, judicio esfe fubmittendam

exiflimavi. Et ^cum etjam celebratum Loka fontem limum-

que , antea rite confummateque non examinatum, eadem

hac praeterita aeftate, ab ejus curatore D:o Doct. etc.

ASCHAN follicitatus, adcurate fim psrfcrutatus, brevem e-

jus deRriptionem, refervata in aliam occafionem copioBori experimentorum expofitione, adjungere, ob materia fimi-

litudinem, inflitui.

Ex tribus fontibus,quibus jam uti licet, ^unus tantum,

& is infimus, ante noBram aetatem fcaturivit. Olitn qui-

dem tres etjam numero fuerunt fontes; duo autem reliqui, quosCel. BERGMAN Rådbrunn &, Dahlbrunn appellat, jam

ita

4

ita cesfaverunt, ut ne locum quidem ubi ftti fuerint, re-

perire potuerim. At curante Cel. HEDIN ajii duo

nuper aperti funt & sediculis belle iuperftrudis boc

•nno confummatis, tedi; ut pauperibus ufui esfent, qui-

bus antea circa horam rertiam matutinam furgendi, neces-

firaserat, ne ex unica fcsturigine petita aqua opulentiori-

bus ad horam fextsm fontem adeuntibus deesfet,

Vetus five infimus fons.

Situs ejus eft aliquanto depresfior, ita ^tarnen ut de-

fluxus lic facilis. Intra a-dificium alro muro circumdatur,

qui ad aequabile frigus confervandum plurimum confert.

Profundus eft V pedes. Cantharos circiter LX per horam

effundit, cceli remporisque varierate parum affedus. Tem-

peratura in fuperficie -f- 6/°5; fundum 6;° inträ men-

fes seftivos non murata. Snpor afper, mulris naufeofus. Odor

concusfione exprircitur hepaticus. In aperto vafe fenfim

oxidum ferri demittit, & odorem faporemque afperum per-

dit. Tinduram Heliotropii rubefacit, ^{ar non} poft codio-

nem ferrive demisfionem. Calce foluta turbatur, fed non poft codionem. Acidum carhonicum in aqua ita prodi

docent, (i primo calcis folutionem turbsverit, uberius ^au¬

tern ad fu fa folverit quac praccipitata erant; quod vero hic

non incidit, cum ferrum etjarrt prsecipitetur, ex quo prac- cipitatum flavefeit; in aqua autem nihil vel parum adftt

liberi acidi carbonici. Cum acido fulpburico forti nulla

effervefcentia. Soluriones Fcrnambuci aut Curcumen non

mutatae. Cum ac. gallaceo color violaceus; prusfiate kali

caeruleus purisfimus; ex quo poft quietem XXIV horarum

prusfias ferri depofitus; urrumque in squa coda ineffi-

C8X. Acidum oxalicum paullulum permutavit, fed non in

cruda folum, verum etjam in coda; quod fulphatem cal¬

cis prodir. Carbonas kali nihil. Natrum purum poft ho¬ _ras

„,p

——

ras XXIV luteolum praecipitatum effecit. Similiter amvio-

niacum. Aliquantulum ac. azotici in aquae portionem in-

ftill&batur, quae dein azotate baryta preecipi&abatur: pauxil-

ium iilud

quod poft h. XXIV demisfum erar, inde fepa-

rabatur, quo faito ^aqua azotate argenti praecipitabatur;

hoc praecipitatuip fuisfe muriarem argenri exinde colligi-

rnus, quod luci expofitum nigrelcebar • qnod in carbona-

tibus argen t i non accidit. Azotus bydrargyri frigide pv&pa-

ratus album dedit & fubtile praecipuarum, ad labra

virri adhaerens, & vix fenfibile anrequam aqua efFu-

fa, virrum aruisfer. Azotas bydr. calide praparatas, Sc

azotas plumhi praecipitata fecerunt e luteo candicantia. Ad

detegendum in aqua hydrogenium fulphuratum multa funt

i chemicis propolita ^, ar pleraque non nifi in aquis fatu-

ratoribus efficacia. Ejusmodt funr: argentum metallicum\ fed in

fönte füfpenfus nummus argenteus bene politus poft IIX

dies aeque fplendebar; oxidum arfemci album; id vero in

hac aqua tequali rempore nihil pasfum eft; acidum azoticum

conc. quod, hydrogenium oxidando fulphur praecipirare

docent; iilud amern heic nihil tale efFecit. Nihilominus

olfaßus hydrogenii fulphurati in hac aqua index cerrisfi-

mus eft. Azotas plumbi in forma ficca ad hvdr. fulph.

valde fenfibilis eft; at folutus, propter fuam ad ^squam

attractionero, fulphure dirFicilius decomponitur. Scribe-

barn autem hac foiunone in charra, quae vaft, in quo a- qua fonrana evaporaretur , fuperimponebatur : vas i'enfim

cilefacfum eft, ut gas hydr. fulph. quantum fieri posfet

ficcum eliceretur: qua re etjam fa£lum eft, ut litterae

fcriptae, pro varia gafts ficcitate, quibusdam in locis me-

tallice fplenderent & nigrefcerent; aliis magis minusve

pcrfpicuae, aliis non obfervabiles esfent,

Poft haec experimenta praecurforia, noftra in eo ver-

fata eft _opera, ut quae in hac aqua foluta fint gafia fecer- _ne-

6

nerencur. Quantum aqua? Canrharus unus capere poteft

*) in vas retortum virreum infttilabatur ejus msgnitudinis,

ut tertia pars vacua maneret: orificium fubere obturaba-

tur, per quod aptatus erat tubus wureus; cui vefica ar£le adligabatur. Tubus ad apparatum pneumaricum ducebat.

Aqua, qua hunc apparatum impleveram, quartam horae par-

tern co£ta _erat, & jarn intra temperaturam -+- 8 5° &

soo°, igne fubtus fadlo, fervabatur. Supra emrn in reci- pulo pneumatico olei ftrarum fiuitabat, ^ne, experimento pera£lo, gas ab aqua refrigerat3 imbiberetur. Quamquam

aqua, ut diximus, anrea diu fervisfet, bulla? tarnen aeris jam exinde per oleum adfeende-tes iÅjimadvertebantur,

ex Cucurbita non venientes. Gas, quod ⁱⁿ apparatu pneu- matico, poftquam aqua in Cucurbita horae tres quartas partes fervisfet, reeeptum erat, minoris aliquanto volumi-

nis fuit _eo, quod fupra ^aquano in Cucurbita fuerat-, urro- que in eadem temperaturs rnenfo; ex quo fcquitur, vapo-

res aquofos non omnern ex fuperiori Cucurbitae parte

terem expulisfe; quaproprer hac methodo nihil certi de quantitate naturave gafiuna in aqua fonrana folutorum ^e-

ruere licet. Alia igitur utendum em. Nec apparatum a Cel. BERGMAN QOm BitterSeher-, Spa-ocb Pyrmonter-

vattens balt ock tillredning, § 8> Fig- i>) compsrare pote-

ram. Hane igitur, fcopo, ut videtur, optime infervientem experiundi rationem inveni. Orifictum lagenae vitreae, ad- curateejus capaciratem emenfus, fubere oprin o obturabam,

per quod tubus virreus, ut in expenmentis pneumaticis iolet, ^curvatus ingerebatur ita, ut airer« ejus extreniitas

ultra fuber in lagena ^non exftaret. Et lagena & huic ita adjun&us tubus ^aqua examinanda implcbaotur, ne minima qui-

*) Hoc loco & io fequentibus meniura coronata & accurate explo*

rata utebar.

1

MV

~~

I yr-T

quidem aeris atmofphaerici bulla obfervabili reli£ta La¬

gena ad commisfuram luto veficaque rite munita, in bal-

neo areme ponebatur. Apparatu pneumstico eodern as fu»

pra utebar; fed jam aqua plus horam ante initium expe- rimenti fervisfer. (Vas, in quo fervebat, ejus capaciraris e- rar, ut quod exhalaret cruda aqua c om pen fa re opus non

esfet) In ipfo recipuJo apparatus aqua, ut ante, oleo ope- riebatur. Huic methodo aliquis objicere forfitan posfet,

aquam fontanam in lagena calore valde dilatari ante quam

gafia exinde abeanr; ita p-artem expelii & amitti. Sed

ubi hacc pars aquae venerit in aquam bullientem appara¬

tus pneumatici fub recipulum, gafia, quibus praegnans eft,

mox hujus calore in formam nativam reüituta, eßugere ne- queunt. Poftquarn horae dimidium aqua in lagena fervis- fet, fummovebatur fenfim ignis ad csutam refrigeratio-

nem. In temperatura 4- 170 voiumen gafium dirnenfum fu-

it 6,5 pollicum cubicorum decimalium pro quoque cantharo.

Cel. BERGMAN _{14 p,} cub. exkCantharo accepit. Haec di- fcrepantia experimentum pluries iterare jusfit;idem autem

femper fuit eventus, (i aberrationem £ vel 1 p. c. exce-

peris, tribuendam remperaturae, quam omnino srqualem

obtinere ^non poreram« Iun£lurarn autem nec ritnis laten-

tibus fefellisfe, tum illius poft fingula experimenta folli-

cita exploratio demonftravit, tum regresfus aquce ex appa¬

ratu pneumatico in lagenam frigefcenrem.

Ad vulgare preefcriptum (olutio calcis in gafe his ex-

perimentis colle&o collocabatur. Polt XXXVI horas ^ex 6,5 p. c, dimidius tantum reftabat, quam «era esfe armo-

fphaericum gas azoticum oxigenarum indicavir. Quorfum igitur gas hydrogenium fulphurarum, quod aquae inesfe

cerro fciebam? _{ld quo} intelligerem, lageuam, hoc gafe,

praeparato ex fulphureto ferri ac acido fulphurico diluro, iropletam fupra caicem ^aqua folutam collocavi. Poft XIV

ho-

''SHT--...-

horas X p. c. abforpri erant; fupererat unus cum dimi-

dio p. c., poifc XXIV horas nihil diminutus; quem esfe

atmofphaericum, gafe azorico oxigenato exploravi. ^{^} Gas

hydr/ fulph. & gas acidi carbonici ad aequaüa Volumi¬

na commixta & eidem experimento fubje&a, ab aqua caicare«, uno p. c. relifto, abforbebantur. Solutionis

calcareae in his experimentis, & praecipue in fuperiori,

color erat luteoalbidus, odor faporque fulphureti calcar- ei; folutio fenfim fulphatem calcis deponendo turbabatur,

quod tarnen in pofteriori propter carbonarem calcis fimul

prsecipitatum discerni non poterat. Ex quibus intelligi-

tur, diminutionero fupra defcriptam gafis aquae examinan¬

ds non acido tantum carbonico fed gafi etjam hydr.

jfulph. esfe tribuendam. Horum igitur gafium quantitates

alia via dignofcendse funr. Eum in finem ^{unum aquae}

fontanas Cantharum in vafe operto calce praecipitabam;

prsecipitatum, cujus pondus erat = 0/o8 5 *) ex oxido

ferri == 0,020, carbonate calcis magneficeque aquae pro¬

prio, aliis experimentis noro = 0,035, & carbonate cal¬

cis jam generato, cujus igitur pondus = 0,030, confta-

bat. Si pondera carbonatis calcis & acidi carb. quod con- tinet, funt inter Te = 100:43, oritur exinde pondus acidi

carbonici ex aqua fontana recepti = 0,014; ex quo ra¬

men volumen gafis ejus haud facils inveniri poteft.

Unde autem oritur hujus aquae gas hydrogenium

£ulphuratum ? In quibusdam aquis non dubium eft quin

originem debeat fulphureto calcis, quod, dum ex aqua oxidatur, ideoque gas hydrogenium generat, illi fulphuris aliquid tradit; ipfum autem in fulphatem calcis rrarifit,

qui

*) Unitas ponderis per totam hane disfercatiosem = £ lod vikta-

alie

vigt r drachnta zisr* f centner prober ^■ vigt.

qui circum rales fontes, forma pulveris albi ^f fe manifeftat.

In aqua Medevienli fulphas quidem calcis adeft, quem primo fulphuretum fuisfe posfe, deinde vero oxidatum,

hoc gas, ut diximus, produxisfe, baud quidem diftri£te

negaverim, vero ramen fimilius esfe exiftimaverim,a ftra-

tis corporum organicorum putrefa£lorum vel putrefcenti-

um, per quae vena tranfit, idem illud gas originem duxisfe,

quippe quod deftru£lione animalium vegetabiliumque ge-

nerari, ideoque ex ftagnofis limolisque locis, prarfertim

commotione quadam fatta, exhalari noverimus. Per hane

hypothefin explicatur etjam ortus gafis hydrogenii carbo-

nati, quod in hoc & pluribus aliis Svecise fontibus ades-

fe, cum alia fere defint ipfius indicia, (apor peculiaris

certe arguit; quamquam ejus quantitas, propter minorem

in aqua folubilitatem longe minor fit, necesfe eft; nec

determinari poteft nifi combuftione; quam experiri, de-

fe&us inftrumentorum prohibuit.

Ex quovis fönte V Cantharos, in vafe vitreo, unum

cum dimidio cantharum capiente, frngutos vaporare cura-

vi. Masfa ficca caute colligebatur, & quod vitro sr&ius

adhaerebat, acido muriatico diluro abluebatur & folutioni

N. ₅ addebatur. Maslae in temp. -+- iog ficcatae pondus

= o, J7J.

1. Masfa diligenter aqua eluebatur & liquidum fipho-

ne fecernebatur, quo colatio evitaretur. Haec aqua dein«

ceps ad ficcum vaporabat, (upra infundebatur aleohol, qui

non folutum reliquit album terreftre = 0,025, quod ex- perimentis infra enarrandis fulphatem calcis esfe reperi.

2. Solutio alcoholina lente evaporabatur; fufca erar,

& cryftallos muriatis natri facile agnofcibiles in reliqua

masfa fufca deliquefcibili dabat *1. Pondus totius masfae

B ' ⁼

•) Sales cam extra&o conjunftos difficulter cryftallifari, notisfi.

tnurn eft.

IO

~

O/i50. In aqua folvebatur, cui folutioni admiftum

ammoniacum purum nihil muravit;fed «zotate barytae prae-

cipitarum efficiebatur, quod locum ficcarumque erat zz O/Oi.

Sc azotate argenti prarcipiratum cinereum, in lamclla vi¬

trea fupra ignem odorem empyreumaticum fipargens,quo

manifeftatur extra£lum vegetabile; id igitur co&ione cum

tcido azotico conc. deftruebarur; quod hujus acidi fuper-

erar, ammoniaco dein faturabatur, quod primo praecipi-

ratum faciebat, mox folvebat; quapropter acidum muria-

ticum ad faporem aciduluin addebatur. Murias argenti

bene elorus Sc ficcatus ni veo fuit coiore 3c pondere = 0,240.

3. Ex reliqua folutionis parte argenrum fuperfluum

muriate amrnoniaci prtecipitabatur: dein inlpisfabarur, ni-

hilque acido oxalico rartaricove afficiebatur; quapropter

nec kali nec calcem habebat.

4. Refiduum ex lotione cum aqua N. 1 cum alcohole

tluebarur, quod evaporando dedit refinam odoram fu-

fcam = 0,005.

5. Refiduum ex masfa alcohole elota N. 4tcidomuria-

rico diluto folvebacur; folutio fecernebatur, Sc quod folu-

tum non erat, aqua eluebatur, quae dein folutioni admi-

fcebatur. Haec ad dimidiam parterr» evsporata ammonia¬

co prdccipitabatui ; preecipiratum elotum fuit == 0,15. Re¬

liqua folutio, cum aqua lorionis, carbonore amrnoniaci prae- cipitabatur, quod carbonatem calcis = 0,125 dedit. Cal¬

cem fuisfe inde colligitur, quod cum acido fulphurico fal

difficulter folubile efficiebac, pec carbonate amrnoniaci folvebatur; ideoque magnefia non erat.

6. Quod ammoniaco praecipitatum erat, in acido ful¬

phurico (olvebarur; refidua erat magnefia, quae acid. fulph,

diluto difficulter folvitur, fi pura eft; pondus erat =0,03.

Acido muriatico {oluta carbonate amrnoniaci procipitaba-

tur

v

ii

tur *) & mox ab eo folvcbatur ; quae magnefiae ^nota eft.

So-

*) BERGMAN & fecundum eum plures alii, magnefiae ad acida

attra&ionem majorem ftatuunt quam ammoriiaci. Alii negant;

cum

aeid. fnlphurico ammoniaco praecipitetur, BERGMAN ((n Opufculis T. 3 p. 317 & 337) hoc praecipitatum inde oriri con- tendit quod in folutione fal tripliciter compcfitum generaretur.

Qua de re haec feqwentia ipfe fum expertus. Si Murias magnefiae

cum carbonate ^kali praecipitatur, usque dum reagat ilcali, & prae¬

cipitatum inde feparatur, praecipitari dein poteft cum ammoniaco

puro nova magnefiae portio. Idem evenit, fi ordine inverfo pri.

mo adhibetur ammoniacum _purum & deinde Carbonas kali. Sul- phas magnefiae carbonate kali totus decomponitur; at fi plus car¬

bonatis kali additur, folvitur iterum praecipitatum, & poft horas quasdam cryftalli formantur. Idem evenit, fi praecipitatio ope carbonatis ammoniaci perfieitur. Etjam ^ex muriate magnefiae praecipitando formantur bi fåles; fi fotutio valde diluta eft, nihil

carbonate ammoniaci praecipitatur; fi aliqnantnm puri ammonia¬

ci additur, praecipitatum oritur quod carbonate ammoniaci, fi fuf-

ficiens ejus quantitas adfit, fohitnr & cryftallifatur eam in formam,

quam BERGMAN. Opufc. T» i. Tab. x. depinxit & carbonatis magnefiae esfe dixit; fed. ut ex allatis fequitur, ammoniacum et- jam continet, quod in au&iore calore effugit, & magnefiae car-

bonatem pulverulentum relinquit. Solutio muriatis magnefiae val¬

de diluta non praecipitatur carbonate ammoniaci, fed tantum fi

concentrata fit; tum autem praecipitatum eft triplex ille fal, cujus fupra mentionem fecimua, fere difficulter folubilis. Carbonates

alcaHurti folvunt carbonatem magnefiae, & efficiunt fåles cryftallifa-

biles difficulter folubiles. Murias ammoniaci carbonatem magnefiae folvit, fed pars decomponitur & fal triplex nafcitur. Alealia pura folvunt carbonatem magnefiae ita, ut fe acido carbonico faturent,

& quod fupereft carbonatis magnefiaefefolvant; quod de aromonia.

co

non valet; cum carbonas ammoniaci puram magnefiam ita folvat,

ut haec primum ab ammoniaco rapiat ad fe acidum carbonicum.

Fourcroy & Fauquelin, in analyfi urinae, Bulletin des Sciences

An. 1798 N. IX, propenfitatem magnefiae ad triplicem conjun-

ftionem cum ammoniaco & acido phosphorico memoraverunt.

Haec magnefiae proprietas accuratiore disqujfitione digna esfe vi

detur,

Solucio in acido fulphurico fa£la, ad ficcum evaporabarur;

quod dum fiebar, cryftalli fulph&tis calcis formabantur:

masfa ficca uftulabatur donec effugisfet ac. fulphuricum;

refidui pondus zzz 0,125; qua? ponderis au£lio majori ferri

oxidationi rribuenda esfe vidererur, quam etjam color &

vapores acidi fulphuroü indicabant.

7. Masfa ufta lavabatur aqua, ex qua ncc ammonit-

cum nec carbonates alcalium aliquid praecipitabant. Dein

ac. muriatico folvebatur, ex qua folutione murias baryrae

praecipitarum effecir, quod fuiphatem calcis = 0,02 adhuc

remanfisfe indicabar. Erjam oxalas kali calcis praefenti-

am docebat. Puro ammoniaco oxidum ferri purum prae-

cipirabarur = o,io.

8. Solurio N. 5, ex qua calx carbonate ammoniaci prae-

cipitato erat, in ficcum evaporabarur; cum acido fulphurico

mifcebatur St urebarur dooec acid. muriaticum effugisfet;

iterum folvebatur, Sc ammoniaco praecipitabatur; quo fe-

cernebarur magnefia = 0,02.

9. Quod poft folurionem in acido muriafico fupererar,

aqua difiieulter folvebatur; at aqua poftquarn diutius fuper«

infufa manfisfet, Sc folurione baryrae Sc acid. oxalico prae- cipitabatur; co&um in carbonare natri generavit fulpha-

rem natri, Sc quodnon folvebatur, effervefcebat aliquantu-

lum, adfufo acido quodam; fuit igitur fulphas calcis = 0,140,

Ha* omnes rationes ii conferuntur; animadvertitur

au£lio == 0,040, quae tribuenda eft iis particulis, quae ex

vafe, in quo fa&a erat evaporatio, acido muriatico elue-

bantur.

Salis N. 2 pondus erat = 0,150; murias argenti =

0,240 continet ac. muriaticum = 0,043, quod ad^plenara

faturaticnem requirit natrum = 0,065 & aquam ad cry-

ftallifandum = 0,022. quo quantitas muriaris natri inve-

nitur ⁼ 0,130. Sulphas barytae, ibidem ^f 222 0,010 conti¬

net ac. fulphuricum ~ 0,003; quod faturatur natro =

0,005, ex quo quanritas fulphatis natri = 0,08. Refidu-

um fuit exrra&um & aqua & alcohole folubile = 0,012•

Sequens tabula exhibet, quantum ex meis quidem

experimentis concludere licuit, quantitates corporum in

quovis hujus aquae cantharo folutorum; cui adjungitur ta¬

bula Cel. Prof. BERGMAN, loco fupra citatoallata.

Secundum experimenta Secundum mea

BERGMANNI

-

6 p. c.

-

8

Gas acidi carbonici

Gas hydr. fulph.

Gas ac. carb.

cum gafe hydr.

fulph.

Aerathmofph. -

Murias natri Oxidum ferri Extraktum mucil.

o,oos Murias natri

-

6p.c.

^1«

0,056

0,019

Oxid. ferri Extraft. muc.

Sulphas natri Sulphas calcis

Carbonas calc.

Carb. magnef.

Refinje - -

Murias calcis

0,026

0,020 0,003 0,001 0,037 0,025 0,010 O/OOI 0,009

0,089 ^0,123

Fons Medius.

In ipfo fere piano foli circumjacentis fcatet; reliqui

duo depresfiores. Aqua per duo foramina crateris emirti-

tur, ideoque fere femper turbida eft. Temperaturs variar.

D. i Junii erat in fundo -+- 70; in fuperficie 7,°s', in at-

mofphaera g° vel 90 D. 30 Julii in fundo 9,5; in fuper¬

ficie 10,° in atmofphaera 190 vel *o°. Quantitas gafium

per cantharum aquae hujus fontis eft i£p. cub. rrajor, quam

reliquorum; odore hydrogenii fulph. fortiori & quadam

virtute laxante praedita eft. Ejus partes conftitutivae eae*

B ₃ dem

-

%—fé-i

dem funt, ac fontis fupra defcripti, excepto, quod minus

ferri (c= 0,015) & carbonaris calcis (=0,080) habet, quod

etjam quanritatem acidi carbonici minorem indicare videtur.

Fons fupremus.

Situs hujus fontis edirior eft, quam ceterorum. Sapor

veteris fontis fapori fimilis eft. Reaftio eadem. Temperatura

viriat. D. 1 Jun. erat in fundo -+- 6,°5 ; in fuperficie 7.0

D. ₃₀ Jul. in fundo + 8° in fuperficie 9.0 Ferri quanti-

tas eadem eft ac in vetere fonre, fulpbatis calcis major (= 0,045); carbonaris calcis & mag/iedae minor. Sales re- liqui funt iidem in omnibus his fonribus.

Luniis Medevienfis.

Non admodum profunde fub ipfa foli fuperficie ^re- peritur. Scripturam azotate plumbi faftam s ffi c i r. Schi-

diis Sc «Iiis reliquiis vegetabilibus immixtus eft. Uftione

duas partes tertias ponderis perdit ; refiduum conftat ex ferro, filice Sc fulphare calcis. Sulpharem ferri, ut limus Leknenfis, non continet. Una ejus tertia pars eft extra-

&iva, & alkohole Sc aqua fo!ubibs.

Fons Lokaenfis.

Ejus partes conftitutivas eadem fere ratione, qua fon-

tium Medevienfium, exploratas has fequentes reperi.

Gas Hydrog. fulph. Sc perpaullulum

Gafis acidi carbonici -

2 p. c.

Aér atmofpaericus - "3/5

ex quo gas oxigenium - 0,5

Sc gas »zotum ^- 3,0

5,5 p. c.

Carbonas calcis

- 0,0042

Carbonas magnefix ^{- -} 0,0035

Silex ^- - 0,0107

Sulphas calcis - - 0,0023

Murias natri

0,0055

Extra&ivum

- - 0,0014

Aliquantulum refinae

per Cantharum 0,0276

1

'ii—■é*-i

15

Limus Lokaenfis,

In qusque libra continentur

Gas ac. carb. & hydrog. fulph.

Aer atmofphacricus

Gas hydrogenium carbonatum

Aquofum -

Limus ficcatus = .4

continet

Extra£lum

Sulphas calcis L Sulphas ferri

Combuftibilia Oxidum ferri

Argilla

Carbonas magnefiae

-Silex

Aliquantulum carb. calcis

Addito quod deficit

2,6

o,3 o, 8

3,7 p. cub.

9/5 lod.

0,045 0,010 0,005 1,402 0,172 0,075 0,020 2,2)2

3/961

o,03P 4,000

Ä. J&m

DOM. REGL. VII XIII.

An _{lag lkola} vara fådanna, ^at the tjäna till thet

menige bäßa\ och tberßre thä lagen b hfv ^er Jkadeli.

ga, få är then icke ^mera lag, utan olag ^y och blr

afläggas. Tben menige mans bäßa är then ypper-

ßa lagen, och tberföre, thet fim finnes then menige

man till nytto vara, thet bår bollas för _lag,

ändock at befkrifven lag, efter _orden,

Jynes annorlunda lyda.

3<5 De Officiis zf Juribus

talium felicitatem anhelant, k huic ut fatisfaciant inftin-

&ui, ut fe ipfos conlervent, ut fefe iocupletes reddant

& beatos, übertäte gaudent omnibus innata, qua?, ob

antea di£tas rariones, ncc iis plane adimi, rec in (ocie-

tate civili nimis rigide cohiberi & circurofcribi debet,

ied, (apientifllmis tantummodo legibus, intra juüi & a?qui

continenda eft limites, ne tota, civium quorumdam ma-

litia, corruat Respublica. Propria utiltras, quo»,. fi non

prima, inter primas certe focietatum corrrpofitarurn ^caus-

fas fuit, poenis omnibus & fbppiiciis homines ad agen- dum fortius movet atque impellit; quam ob cauflam qui- übet, clavum tenens Imperii, in Legibus edendis Oeco- nomicis, hanc fundamenti loco ponat, & ex hoc fön¬

te rationes moventes, quamdiu fieri pofeü ^, häuriat, o-

portet a). Sunt quidem cives ad obedientiam legi prae- ftandam

cujuscunque fit rigoris, dummodo expreflae voluntati Divina? non repugnet,. obftriäiflimi, fuas vero lubentiores perfolvunt obügationes, cum, ex promto Ii«

beroque obfequio, bona qusedam, in fe redundatura, cre«

dunt atque confidu«t. Sic pra?mia', quam prscepta, faci-

lius impigrum faciunt b). Qui in ferviendo fummam prodit diligentiam, maximam adipifcatur oportet merce- dem ; fine fpe mercedis nemo labores quosdarn fufcipit cxantlandos, & nifi pratmia inter & officia, jufta inter-

cedat proportio, vix diügentiffimtis alias lubens labora-

ret. Hoc loco verba Celeb. BERTRAND exfcripta

volumus: "La Legislation doit influer per les _voyes in- fdire&es de la douceur.. Les exemples & les encoura*

"gC*

ä) Vid. Tal angående några• anmärkningar uti Hushåll¬

ningen , hållit af R. R, Fri Herre H. SF, BUNGE d. ₄ Febr.

1775- P' 3.

b) F. Mein, fur V lnflruliion publique, pr, Mr.. Riviec

3 g De Officiis t? Juribus

que virium, morum, indolis & fortuna? habka ratione,

nu Iii Patriam obtinerenf, ^ornnes eligercnt. Ne vero tu- multuaria hac eleaione omnis deftrueretur ordo, cuicim-

que, vel infeliciflimo, noetum indidit natura, quod, Pa-

triam mutando, fua mutentur modo, non leniantur Sc

removeantur, infortunia. Nihilo tarnen minus, cum qui

ad gubernacula regni fedent, officii fui Sc negotii obii-

ti, in fua ampliflcanda urnce defudant allaborantque ^po-

tedate, cum fubditi nec fecuricatem, nec libertatero, nec alias quasdam obtinent prserogativas, vercmur fåne, ^ne

abdradis Patriotismi, ut barbare loquamur, contenti i- deis, eisdem patriam terram ejusque fata adfpicere ^oecr- piant oculis, a c navis cujusdam, in aperto lalo vemis flu-

cflbiisque expofitse, curant foreunaro, ex qua nec pro¬

prio, ^nec amici cujusdam & cognati, pendent fara. Ar-

dore tandem publieam adaugendi falutem prorfus con-

ibpito, fua farpiflime, etiam cum aliorum injuria, ^am- plificare finguli fludent comraoda. Ur itaque bic in Pa¬

triam _amor, in civium non ingeneretur mode, fed con.

fervetur quoque animis, adeo efl: neceiiarium, ut nihil fupra; cui obtinendo fini nihil ita conducit, quam ut

unusquisque a tenera usque rctate edoseatur ^, quis inter publieam & fuam nexus (it falutem, nec non quae Im- perantem inter & fubditos intercedat relatio, quidque

tum iilius, tum horum juris fit Sc officii. An hafce ve¬

ritates pari cura elaboraverint, Sc ^puerorum aniaiis infi- gant eruditi, ea Hifloriae htterarias ^{pars, qux} librorum fuppeditat notitiam ^, Sc quotidiana experientia, optime commondrant. Ampiiflirna omni ^xvo edita lunt, omni-

umque manibus ternntur fyftemata, quas jura vindicant

Sc exponunt Majedatica; hare omnino maxima fünt &

fan&iflima ede debent; quid vero cives a fuo fuperiore

jure expolcere poflinf, non pari dudio, vel ob turpe ve-

ritatis odium, vel ob inhonedam adulandi cupidinem,

4 o De Officiis Ef Juribus

cuntur, hominibus <iiviciae augentur. Non ^tarnen denti«

bus viperinis a Cadrno fatis, ut miiites fe ipfos trucida-

turi g) propullularent ^, fed laåi Junonis, quod cadura

innunoeris nitidiflimum reddidit ftellis, hi ipfi adfimiiari debent, quos terra e fuo porrigit gremio, fcrucius. Of-

ficia Agros Colentium multi perftringunt, plurimi jufto

latius extendunc, jura pauci cetigerunt; illa dudum ex-

pofuimus, ha?c jam, pro virlura ingeniique modulo, ex- planare decrevimus: Cand. Lektorum ^non multis effla- gitamus favorem; veritatem enim qui ^amant, nobis, qui eam publice loqui audemus, quin faveant, nulii du-

bitamus.

§. VL

De Jure in Genere.

Antequam ipfam argumenti adgredimur ^arccrn, bre-

viffimam praemittendam duximus de jure in genere do¬

ktrinära, ut, quid in fequentibus hoc intellektum veli-

mus yocabulo

luculenter fatis adpareat j quod ^eo ma¬

gis nobis vifura efl neceflårium, quo certius conftat,

in vera juris notione tradenda ^non diflentientes modo,

fed ambiguos quoque fuifTe, ^tantum non omnes mora- lium fcientiarum Do&ores. Jam pro lege, jam pro com«

plexu legum. homogenearum, jam quoque a Juriscon-

fultis _pro fententia a Judice lata, hane adhibitam fuifle

vocem, GROTIUS b), PUFENDORFIUS, i) WOL-

FIUS, k), GRIBNERUS/), reliquos ut filentio prarter-

eamus, fatis fuperque commonftrant, Nullam harum fi-

gnificadonum nobis arridere & nofiro adcommodatam

efle

g) — Caduntfubiti ^per mutua vulnera fratres. O vid.

.b) Vid, Ej. Jus belli Ef Pacis Libr. 1, C, J. jT. 3- fe!4'

i) V. Jus Natura &T Gentium Libr. 1. C, 1. jf. 20.p» i8- k) V. Pbilof. PraEl. Univerf. Part. 1. C. 11. jf. 160. p. 131«

/) V* Princip. Jurispr. Natur. Libr. I, jf. A

Be Officiis if Juribus

juris ideo fimpliciflimis eOe adfcribendam fufpicamur ^,

com & neminem ejus fenfus fugiat, Sc Viri alias doffis- firni, ncc non in definiendo exercitati/Timi, hujus vocis

vel Synonymicas expUcationes, vel inada;quatas definitio-

nes, fuo fepiflirue obfcuriores definito, tradiderint n). GRO-

TI US jus vocavit Qualität em moralem perfoncs competentern nliqnid jufle faciendi habendi o). Cum ^vero juftum ni¬

hil aliud figoificet, quam quod cum juribus propriis Sc

aliorum conveniat, quod Synonymicam exaraverit Juris explicationem, ciariffime conftat. WOLFIUS duplici mo¬

do Jus definit, quod nimirum fit vel Facultas moralis a-

gendi p)> vel, verbis adhuc obfeurioribus, qua; tarnen

ad illius mentem idem fignificant, paulo licet latioribus,

Facultas agendi, quod moraliter eft poffibile, Tf omittendi, quod moraliter eft impoffibile q). lnad&quata; funt ha; a al¬

ba; definitiones, & non obfcuriores modo, fed etiam fuo

aråiores definito, fuo enim ambitu tanturnmodo com-

prehendunt Jus in re, non ad rem, ut loqui amant Phi- lolophi- HEINECC1US ] ^us vocat Facultatem aliquid ab alte - ro exigendi r); praeter dubiam, qua laborat, & aneipirem

facultacis notionem, fi enim facultatem inteliigit Phyfi-

cam,

te legantur digniffima funt. Fid. Melanges de litterature,

dd Hiß. de Fbilof. Tom. IF. Elemens de Philo]. §

1 F. Tom.

V. Les Eclair eis. fur les Elem. de Pbilof. §. 11. Cfr. quoque LOCKIUM de IntelleSlu bumano. Libr. 111. Cap. IF.

n) Nobiscum facit Celeh. D. D. CHRISTIERN1N. Fid.

Differt. fub Ejus Preeßdio babitam: De Senfu communi Jufti

V lnjufti. 1773. p. ig.

0) F. Jus B. Zf P. I. c.

p) F. Tbeol. Natur. Part, L Cap. FL §.957. & Inßit.

Jur. N. fcr G. P. I. C. II §. 46.

q) V. Phil. Prall. Univ. Part, /. C. IL §• 156.

r)

44 De Officiis i? Juribus

jus ad agendum, exigendum Sc poiTidendum habere di-

cimur. Quo major vel minor hasc rerum vel aCtionum

cum publica falute eft convenientia; eo majus vel minus, perfeiflius vel imperfeftius nobis competere dicitur jus u).

Nec differentix Jurium innatorum Sc adquifitorum ex«

plicatio d;fficilis eft intelleftu. Illa ad hominum, extra ci-

vifatem vel in ftatu nafurali confideratorum, tendunt fä- lutem; H«c civitim unice & imperantium felicitacem re-

fpicunt. Cum ftatus civilis a naturali difFerat, Sc per

pafta determinetur, ^ea jura, qua; hominibns, quamdiu ci-

ves funt, vel ^{uc membra} focietatis cujusdara confideran-

tur, competunt, pa&is, fi non primam originem, certe confervationem debent, Sc fic adquifita dici pofiunt, li¬

cet cum ipfis juribus innatis adeo conveniant, uc trans- lata tantummodo, & _{per mutua} pa<fta ftabilita videantur.

Sic quoque quaenam jura fint perfecta, ^qusenam imper¬

fecta, refpicimus jaro corum cum focietate civili relatio- tionem, facillimum eft dijudicatu. Illa adeo ad publicam falütem funt necefiaria, tantamque cum ea habent conve-

nientiam, ut univerfali eorum violatione, civium pluri-

morum vita redderetur intolerabilis

& omnis pedetem

tim pefium iret focietas politica ; Hase vero nec tont«

funt neceftitatis, ^nec adeo direkte ad £alutem publicam tendunt, ut violata omnem deftruerent civium Sc Rei-

public« falutem v). Hifce jam pradibatis, ut dicamus, reftat, nos, hac occafione, nec ononia Agros Colentium expofituros Jura, tum perfecta, tum imperfecta, necea, qu« folis competere debent Agricolis, alios omnes ex- clu-

u) Per legi & conferri meretur FRANCIS. HUTCHE- SONS Inquiry into t he original of our ldeas oj Beauty and

Vir tue. Treatife II. concerning tbe moral god and evil. Seif.

7. p. 282. feqq.

v) Cfr. HUTCHESOiYS Inquiry Zfc. &V. 1. c,

46 Juribus DeOfficiis

qtix tantummodo ut vitia refrenentur & virtutes efflo-

refcant, neceflarise fünf. Cum vcro nec lex naturse, nec

ipfa lex Divina revelata, licet preemia, qu# earurn ob- férvandam, poeaae, qure violationetn comifantur, quam

neceflariurn fit inviolstom eisdem praeftare qbfequiuaa ^,

luculenter patefaciant, ad conciliandam hominibus tran- quillitatem & avertenda vitia, fatis fint yalidas; idque tum quia muldtudo non ratione, fed impetu vivit, Sc libidi-

nem pro ratione habet 5 tura quia maxima mortalium

ptrs prasfendbus tantum immmet, futuri parum curiola,

&: ad fublimiora _a;gre adfurgens, non nifi fpe boni, me- tuque mali prasfentis 5c in fenfus incurrentis, movetur:

etemm frlftis pariter atque certa etiara noftri temporis, in genetis humani dedecus, teftatur experienda, quod cri- mina, gravi per leges civiles vetica punitaque fupplicio

rarius perpetrentur, ac ea, quorum teftem 5c Judi-

cera fe fokira fore toties declaraverit Summus hujus or- bis univerfi Moderator Sc Auäor Juftiflirnus y). Quia len-

to fere pede Divina vindiåa folet incedcre, 5c ifepe per occultas fefe explicat vias, homines vero longe qua? ab- fint, non mctuunt % ). Cum tandem plurimi cteco affe-

£hium irnpeeu

Sc quo fallax utilitatis (pecies duxerit, ferantur; cum in tanta ftudiorurn Sc opinionum difcre- pantia neque fida pax Sc tranquilliras exfpectari poftet;

neque boni, ne mali quidem ^, amalevolorum fefe vindi-

care valerent injuriis; ut libertatis naturalis diminutione

fecuritatem Tibi redimerent, e re judicarunt homines; in plures paflim Tic coaluerunt Societates, unde originem iegumcivilium Sc uüiitatera facile perfpicere poiTumus. Eft

nem-

y) Cfr. D' A LEM B ERT, Melange $ du Litter. d' Hiß. &

de Pbilof. Tom. IV. §. IX.p. 115.

%) Vid. PUFEND, de Jur. Not. £r Gent, Lih. Vll.

c. 1. §,ra. 9i3.

De Officiis i? Juribus

fre rempublicam capefHverit, pacliirn mutuo confenfu fit

fcrmatum, utraque pacifcentium pars Cua habebst jura,

(uis fubieÅa ^erst obligationibus. imperandi Ide & leges

ferendi, aiia benc multa ut rericeamus, gaudet jure, fed

ut fecuritatem & tranquillam civium vitam tueatur &

confervet, nullis parcat curis , nulias fas_ efi: fugiat vi->

"gilias: La Socieré, dicit Pbiiofophus quidam Gallicus,

"doit Ja juftice, la Jiberté, le bonheur å fes membres fide-

"ies. Le Souverain n'eft que le gardten k le depofitair

"du concraå Social; il en ed T executeur;il ne peut point

"acquerir le droit de i' aneantir ou de ie violer" <?). Ad

obedientiam fideraque inviolatam, nec non ad plura, qua:

fui funt rauneris k confilii, ofFicia hi funt obflridi, (ed

fecuritatem quoque, feu a maievolorum horainum I se-

(ionibus innen un i tatern jure expofcere poffunt. Quis tunc, talpa qui non fuent ca?cior, eam in dubium vocare vel-

let veritatern, qua Agtoruru Cultoribus jus ad fecprifa-

tem concedtturs. Injufliffim« Iforent omnes om.nino le- ges, quae terras labore & fumtibus excoli jubent, nifi

eadem fere pagina, earum cultoribus vitce & pofle(TIa-

num fecuritatem certo poliicerentur. Hoc ^prasterea uni-

verfiliter five violaretur, five iis prorlus adimeretur Jus,

terra! incultas liorridisque fimiles reclderentur d fertis ^,

regnumque grandi grellu ad decretorium properarec interitum, qvri hoc jus fuiile perfectum optime, ferius

licet, _{quam ut} repar#ari poilet, teftaretur. Sed cum

(écuritas etiam efficiat, ut eorum, qure quis arte vel

induftria fibi comparaverit , ja&uram faciendi exigua

adilt ratio metus, ea* omnes prolcribi & exulare de#

bent radones, quibus vel prsedia agricolarurn devaftan-

tur

e) Pid. Sydeme Social. Part. II. p. 5 6. 12. Poteftas Re¬

gis efi poteflas Legis; poteflas juris, non injuria. vid. Bratt,

de Leg. Angl.

50 De °fficiis & Jurihus

da verit, pletfebatur. Quid? quod, tanta confemsbantur

hsEC lumenta foliiricudine, ut ne Diis quidem ea lem im-

molare licitum eilet. Iderti Rohqä obtinuille PLINIUS

narrat. Juvenis quidam Romanus, qui, ut amicorum la.

tisfaceret defideriis, bovem trucidaverat alienum, ad a-«

que grave lubeundum fupplicium ^, ac fl rufticum ipfurc

interfecilTet, damnafus, in lempiternum peilebotur exfi-

lium. CONSTANTINUS MAGNUS* gravidima vetuic

Jege ^, ne fui aerarii Quarftores, ad folvendum a*s alienum

fervis, tauris & inftrumentis agrariis agricolas privarent,

& eo usque hane extendit legem, ut poena capifali fu-

os, ne colonos indigentes vexarent, cohibuerit Prarfe-

<ftos i): neque tanfus potuit ignorare Princeps, quam fa-

cile nimius horum rigor omnera ioduftxi# & remulacio-

nis exficcare pollet fontem, quo faäo, tota quanta in

miferiam inevitabilem prarceps rueret Respublica. Sed eft

quoque nimia nocitura induigentia, quippe quse negli-

gentiam aleret, & a?s contrahendi alienum cupidini fa-

veret; eam modo agricolis conceflam veliemus fecuri-

tatero, illud inviolaturo jus, ut nec vita, nec polleffio-

nes eorum vi & dolis malevolorum exponerentur. Sed

nec apud veteres tantum & exferas gentes veftigia be- nignitatis Regum in agrorum cultores eft, quod ^queera«

mus, cum bene mulfa in Patrio foio hujus indicia no- ftris fele offerant oculis, quae ömma recenfere fi nobis volupe eflet, extra propofiei cancellos noftra fefe exten-

deret opera. Cum vero Oprimi ratque Clementiffimi Re- giS noftri GUSTAVI lll:i fapientiara pariter ac gra-

tiaru

i) Lexic. Encyclop. Tom. 1. Litt. Agrtculture. Exit ^e-

nint, ut Plinius dicit, (Libr. FUL cap. XIX) bic animite-

fjor aliquando in rigor em quendam torvitatemque natura du-

ram £f inflexibtlem, ajfetfusque humanas adinut, quales apa-

t hes Gr es c i vacant.

2 2 De Officiis & Juribus

§. VIII.

De Jure Agros Colentium ad Lihertate?n, Zf in

primis Perjonalem.

Senfus libertatis, uc fludium omnibus innatum ita dicamus, adeo fingulis proprius eft atque gratus homi-

nibus, ut vim & ninaiam coaftionem, ^ne ultima? quidem

cavetc perfona; la?to perferre poflint animo; artameti ex

puriflimo hosce fonre, noxii (a?penumero redundarnnt

rivuli; ad extrema enim cum femper propendeat inge-

nium humanum, nec hac occafione mcdiam beatum in- Elftere potuit viaro. Ex nimio libertatis cujuscunque ^ge-

neris amore, vel potius ex perperam intelle&a hujus: ^vo-

eabuli idea, atrociflima exorta iunt domeftica bella: odia

Vatiniano graviora, fimultates Sc diftentiones vix fine fangvine fopitae, ^qua? internam religionis turbarunt trän- quiilitatem, huic originem debuerunt ftudio; hinc tu- multuariae faäiones, cruentae (editiones, nec non magno,

rum fepe regnorum interitus, inopinatse certe formarum regiminis mutationes, quod emanaverint, prifci 5c ho- dierni aevi commonftrant annale?. Ne ull ⁱ quidem vox hominum fpiritus adeo diverfinaode reddidit commotos,

ac haec ipla libertatis. Alii pro facilitate eum , quem

ipfi extollerant, de folio deponendi regali, alii pro fa- cultate, cui obedientiam praeftarent eligendi, alii pro ju¬

re arma induendi, & vim impune exereendi

plurimi

pro privilegio Regem fuse nationis habendi, & leges smtiquas propriasque retinendi «/), hancce aeceperunt vo- cem, Gens quaedam per multa annorum luftra libertatera

in

m) CICERO teftatur, quod Gract> ^a Romanis licet de- vi&i, fefe liberos judicaverint, cumy ut prifcis regerentur legi»

b'iSj veniam a vifloribus obtinuerint.

De Officiis i/ Juribus

quac in focietate civil! vigere debet, ini ilbmitata quod«

cunque placuerit faciendi facultate confiftit; fi enim ci-

vi cuidam, quod legibus prohibitum eft, tacere beeret,

nulla plane eilet libertas, nulla fecuritas, omnibus enim

par leges infringendi competeret jus ; '/ed fehx ille civium

"flatus, in quo, Jecuritatem vaSli, qua fuß B~ publicce in-

"ferviunt, vel [altem non contrariantur faluti, facere von pes-

"[unt modo, [ed quoque ut jaciant obligantur, Ii bertaris no-

"mine infigniri debetv. Nobiscurn facit Generof D' A L EM-

BERT ita dilferendo: "Les devoirs mucuels _{du Gouver-}

"nement & des merabres font le fondement de la verita-

"ble liberte des citoyens, qu'on peut definir la dependen-

"ce des devoirs, & non des bom mes. Plus le principe

"du Gouvernement l'eloigne de cetfe eiprit de liberte

"plus Etat eR voifin de fa ruine q). Illuftr. MONTES-

"QUIEU a noRris _quoque Rare partibus, h^c ejus in-

"dicant verba: La liberte ne confiRe point å faire ce que

"i'on veut. Dans un Etat, e'eft å dire, dans une So-

"cieté ⁰¹¹ _{il y a} des loix, la liberte ne peut confiRer '3qu' å pouvoir faire ce que i'on doit vouloir, & å n' étre

"point contraint å faire ce que Ton ^r.e doit point ^vou«

"loir" r). Quid cum publica regni falute conveniat vel

non, leges dererminant, ex quo, legibus juftis liberta-

tem nec deftrui, nec intolerabile fervkutis juguro civium cervicibus effe impofitum, lucuientiflime conRat s). Lo-

co

b) V. Melang. de Litter. d* Hiß, de Philo/, ^Tom.

IV. p. 119.

r) V Efprit des Joix. Tom. 1. Livr. XI. Cbap. II. _pag, 255,

s) V. Mem. fur Vlnflruclion publique ^{B3c. p. 92} _feqq.

La liberté ne dornte pas le droit de refifter ä V autorité, ou de

f exempter des regles ; eile donne le droit de faire ce qu'on doit

vouloir, B3 ^non pas ce quon veut> En un mot: étre lilre c*eß

fiobeir qii aux hix.\ V. Syfleme Social 1I% Part. _{p. 43,.}

De Officiis Juribus

ve civilem u) relpiciamus, naturs hominum contraria

efl & inimica, quos enim hsc squaies reddidie, hono¬

ris dignitatisque habita ranone, illa adeo insquales cffi-

cit, ut, qux homines inter Sc bruta animantia interce-

dit differentia, vix ac ne vix quidem raaior fit. De il¬

la jsm non difierere conflituirnus, cum omnes refpiciat

cives, qui Defpots cujusdam mancipia funt. Hatc con-

fifiit in omnimoda eorum dependentia, qui ferviunt,

qua vitam Sc poflefiiones, a voluntate ciominorum, a-

deo ut nihil quod fibi, omne quod illis placet, facerc co-

atti fint; Sc fic omni prorfus contraria eft liberrati. Ser-

vitutis introduftio & confervatio labem generi humano

adfricat indelebilem, &: adeo faluti publics effe videtur

noxia, ut ne intelligere quidem poflimus, qua ratione

regna, qus hicce malorum torrens inundaverir, & in

quibus agrorum prscipue cultores tanram ferrnt igno-

miniam, fuam tueri Sc ad tempus retinere valeant inde-

pendentiam. Sub graviffimo imrcitium dominorum ju-

go dum opprimuntur, Sc, boum inftar, trahuntur agrico-

ls, omnes ingenii exftingvuntur fcintiiluls, animum de-

fpondent, aliorum fapienter excolere terras nec fciunt,

nec, quos & fudore & fangvine fiepe madefaciunt, fer-

tiliores reddere cupiunt campos; qui icaque jumentorum

loco habentur, jumentorum inftar, imprudentes & tardi

laborant. Iramo interdum verum elt, quod dicit ROUS¬

SEAU: "Les elclaves perdent toutdans fes fers, jusque au

"defir d'en fortir° v). Si oculos in cslum excollere _deant, au-

u) Tertiam fervitutis fpeciem ad dit Nob. MÜNTES•

QUI EU: cum emm fervi potius propter, quam inträ, famtliam

fint inflituti; eorum Jervitutem ab bac, cui mulieres in certis

regionibus Jubje&a funt, it a diftingvit, ut bnnc dnmefticam

vocandam ejje contendat. Cjr. V Efpr. des loix. Tom. II. Livr.

XV. Cbap. XIX. pag. n>. v) Tom, V 111% Contr, Social,

De Officin If Juribus-

tnos, quorum civibus agriculiurs, coitimerch & artium

mechanicarum exercitio leges interdicebmt //). Hinc fa¬

ctum eft, uc Athenis, tempore Soloms, pauperiores ci-

ves tancum seris contraxerint alieni, ut quovis die non-

nulli eorum, qui mutuo dederunt, declararentur rmnci-

pia; horum non pauci fefe confociaverunt, ut vi impe-

dirent, ne quis eorum venuro daretur, & ut cogerent Magiftratum ad diftribuendas terras, pari ratione, ac LY-

CURGUS fpart# dudum fecerat b). Ne vero agricolac compedum (uarum confcii unquam evadant afque per- toefi, ne aiiorum refciant injurias, ne de (uis juribuscoi-

luftrati, libertatäs captare occipiant auram, ut fpiflis igno¬

rantia tenebris aniroi eorum involvantur, qui eos fer-

vos volunt, quique (use Iitant nnice voluptati, fumma

cura allaborant. Nee dubitandum eft, quin ignorantia

ad impinm hunc obtinendum finem multum faciat; Ted

ex hac ipfa ejus efficacitate, quod jura agricolarum de-

ftruat, & cum publica focietacis utilitate minime conci-

liari queat, tuti concludimus. Perstus, prudens, &: qui u-

tiliori inftruftus eft cognitione agricola, fapientius, me¬

lius & majori quoque ftudio fuas excolendas curat ter¬

ras, quam qui denliftima circumdatus eft infcitice caligine.

Ignorantia facit, ut veftigiis majorum ferviliter,4nha>

reant r), ut novas omnes & nieliores colendi rationes

con-

a) V. XENOPHONT. Dia. Mein. Libv. V. Plurim*

artes, verba Junt auSloris translata, corrumpunt eorum cor- pera, qui eas exercent \ cum eos cogant, vel in umbra

vel prope ignem c onfedere; neque amicis neque reipublica

inferviendi tempus iis relinquant. Cfr. ARIST. Polit. Ltbr.

III. C. IV; nec non Libv. X: ubi han ^c addit rationem\

cum Gymnaßicis exercitationibus continuam navarent operam,

quo fortes & robuflt ev ade rent Atleth ce.

b) V. DiSlion. des Gens du monde. Toni. IV. p. 173.

e) In Scania, fVeßrogotbia, Dalia, aliisqut provinciis,

5o De Officiis b3 Juribus

ubi finguli cives fub horrendo Defpotismi jugo ingemi-

fcunt, & ubi Politica omnes funt mancipia, civilis hare

tolerabilior efl fervitus: etenim fervorurn ne» an fubdi-

rum, conditio gravior fit, ^non facile conllat. Sub impe-

riis vero Monarchicis & moderatis, quäle noftrum es- fe tetamur, naturam civium adeo elevatam reddere &

opprelTam nequaquam expediret. Ubi enim Politica efl

odiofa & abrogata, civilis aegrius toleratur, fervitus, &

omnes libertatis amantiflimi funt. Quid gravius, quam inträ felicem föcietatem

vitam degere infeliciffimam ? Quid durius, qnam fl quis fecuritatem omnibus, non fibi, competere obfervaveric? Quis animum elevari nefei-

nm, & altiora petentem Domino non invideret, cum (é

humi repere coaåum fentit? Quar ad brutorum animan-

tium conditionem propius accedit fors, quam eorum, qui ipfi fervi alios vident & veneraii tenentur liberos ? Quid tandem periculi, qufdqne malorum ^ex miferrimis

his terrar filus efl extfmefcendum ? Multos, qui nos in-

ter fervitutem introduclam voluerunt, ^non fineindigna-

tione audivimus fortiter difputantes, quos e re föret ^in-

terrogare, an cum reliquis fortem ducere vcllent, ^quo

tutius conflaret, quinam liberam, quinam fervilem foci-

etatis partem conflituerent: facillimum, ut fperamus vel

certo confidimus, föret judicatu, quod, qui pro fervi-

tute adeo ftrenue pugnant, luxuria? Sc voluptatis, non

publica? felicitatis caufläm agant. Hane fententiam Illuflr.

MONTESQUIEU fuo non addubitat probare calculo,

cujus veiba nativa? fuse elegantte ergo, mutuata volumus:

"La

—

- ■. . . . i .. , ..,8.

mus, Multos miferos _{atque pauperes} nimia pr ofello reddiåit ignorantia, eftque hcec ipfa in cauffa, quod tot campi reliti•

quantur inculti, quod tot exculti non fertiles, tot fertiles de- crefcentcs evadant, quodque fine ulla circumfpeQione varii ge¬

ner is femina in iisdem fpargantur t er ris.

62 De Offiäis Zf Juribus

haud circumfcripta & inviolaea f). Ut enim homines

fuam naturalem pofthabuerunt independentiam, ^quo Pub legum clypeo Cuti viverent; ita primsevara & naturalem

deferuerunt eoramunionem

ut fua quisque fibi haberet

confervata. Prima itaque in focietate lex libertatem Per- fonalem, altera Territorialem ftabilire & tueri _{debet g).}

Sint itaque voJumus agricolas proprietär», fuorumque prsdiorum legitimi domini, adeo ut illa vel tranquiila pofleflione tenere, vel vendere, donare, atque heredi-

tario jure liberis pofterisque relinquere iis ^per leges li-

ceat b). Quae ineffabiles ex hoc jure in focietatem civi-

lem redundaverint utilitates, qusque porro ex univerfa-

Ji ejus violatione graviffima oranino emanaverint mala, quorumdam regnorum lacta, quoromdam triftis dudum pa- tefecit experientia. Exempiis hanc veritatem illuftraturi

ad exterashaud prob dolor! necefle eft provocemus gen¬

tes

f) Contendit Celeb. BER TR AND

quod libertas terri- torialis tribus abfolvatur partibus, Proprietäre, iibero ufu,

fecuritate pojfefßonis. Heec ^vero ultima ad pri tuam re-

ferri debet. Qua enim proprietas fine Jecuritate poffeffionis

aut quid for ^et illa fine häc ? V. EJfai Jur C EJprit de la legis-

lation pour encourager E Agriculture Zfc, £?V. Chap. III. p,

19. Mr. R1V1ER, qui ex jure proprietatis omnia civium de- ducitjura, banc libertatem Territorialem _nuncupat la Proprie-

té Fonciere, quo i nomine plenum prcediorum dominium mit indicatum, Cfr. Mem. Sur U Inftr. Publ. p. 5:3.

g) Cfr. MONTESQUIEU Efprit. des Loix. Tom. HL

Livr* XXEl. Chap. XV. p. 125.

b) La faculte de vendre, de donner, d* echanger de latjfer ä fes beretiers

efi injeparable du droit de la Proprietät.

Vid. les Origines, ou V Ancien Gouvernement de la France, de f Allemagne é3 d\ Ita lie. Tom. L Livr. [Ell Chap. XF*

§. 11L _{p. 190,}

64 De Öfficits & Juribus

tariis qui fuo vel laborant Marte ^, vcl ipfi prtefentes

fuos fuorumque fcienter dirigunt labores, facile emen- dari poteft, quod contra vix unquam ftatura mataret, fi dl vitis cujusdam, operas omnes rurales per mancipia faciendas, perque villicos dirigendas curantis, fubeffet do-

minio. Hic enim minori cura fuas melius collocatas cre-

deret pecunias, fi, qua: dudum exculta fuerit & amoe- nior, fibi compararet villamj illi vero, cum alium tm>

re non polTint fundum, ut, quem pofliJent, meliotem reddant, ut menda ejusdem & qualitates ingratas cotri-

gant, omni ftudio enituntur, &, ut fpe haud excidant, nul-

Iis parcendum judicant vigiliis ^, null im omittendam

cenfent occafionem. Agricolse proprietarii ad qualitates

varias agrorum luben'ius adtendunt, (emina aliosque

labores hifce adtemperant, tempus idoneum arripiunt, omnia, maxima, minima, qua: fuo fubfunt dominio,

follicite _curant, & fingula in luos ufus fuamque utilita-

tem prudenter convertunt. Nunquarn adeo Romanos

inter agriculturs ftudium floruit, quam cum finguli

fuorum jugerum proprietarii elTent & domini. Hujus

rei cauila Romulus & Numa, Romte Au£tores /), nec

non Lycurgus ^m) Sparta: Legislator, agros asqualiter

cives inter fingulos diftribuerunt: verum tarnen pluri-

rnum hoc ipfo ^tanti Viri perdiderunc o'ei

quamdiu

enim diligentia, Oeconomiae , morum ^, hareriitatis Sc

tarnt-

l) De bac eorum opera

deque legibus agrariis, optime fcrtpfit PL UV/1RCHUS in comparatione ROMULI & NU-

M/E- nec non DIONYSIUS HALICAR. Libr. IL Cap. III.

qui quoqne, quod SER PIUS TULLIUS hajce leges redmte- graverit, teßatur Libr. III.

m) Cfr. La maniere iL enßigner & etudier les belies

lettres: par Mn. ROLLIN. 7o/n. III. Part. IIL de U Hifloi-

ve profane, p. 425.

66 De Officiis £f Juribus

rum ruflicomm tarbetur tranquilla pofleffio; etenim öru.

dentis regulis optime congruens eft canon ^VIRGILIA-

N US:

.— —•

Laudato ingentia rura\

Exigüam colito.

Nunquam diligentiores funt agricola?) acproprise dum

labores fumtusque impendunt terra?, & ut qui aiiorum

colunt agros nunquam fomniculofi fegnesque laborant.

Jnduftria ^eorum _p<er jucundiffimam femper revivifcit opi- nionem, quod, quo folertiores inopigrioresque funt in laborando, eo ditiores eyadant & feliciores; prcefertim

cum fpe quoqae la?tiffima fuum, quomodocunque fit excultum, liberis heredibusque reiinquendi pra?dium, ad

illud emendandum & augendum calcaribus quafi inci-

tentur acerrimis, Quid tandem bona liberorum edu-

catione reipublicse utilius? Quid obfequio & pietate in

Parentes ad Jianc ipfam plus conduceret? Quid ad hane a- lendam & teneris animis ingenerandam, fpe certiflima

Parentum olim obtinendi bona aptius? Quid laboris fu-

gam & otii ftudium hac ipfa veritate facilius eradicat?

Quis itaque jus ad Libertatem Territorialem agrorum cul-

toribus denegare audebit? Si enim jure hoc privarentur,

nihil föret, ^quo ut rure & in Patria commorentur, ad-

duci

ta agrorum jugera Offerent ur , rejpondebat: quod' pericu- lojus ilfe effet civis, qui Jeptem jugeribus non contentus vi-

ver et. Cent um vix ab Inne annis, cum in latifund i a magna- que pradia permutati fuerint a gr i, nonmdlorum fuperbia, nlio- rumque defperaiio totius reipubliecs accelerabat interitum.

{vid. Nobil. RAUBES tal om folkmängd, p. gi. 88). Cfr. qua

elegantiffime boc m argument o difjeruit D. AD. MODEéR;

$Svar pa Kojjg/. Ve-U Acad. fr aga; Om häfta fäff et at up~

iojelpa Åker b. 1773).

68 De Officiis t? Juribus Agros Colentium»

"re, amoureux de Phericage de fes peres, Paccroitre &

"Pembellir _par une cukure aflldue, y mutfipiier fes en-

"fans å proportions de fes biens, & fes biens å propor-

"tion de fes enfans" rf

r) Hifloire Pol.&f Pbilofl des Etabl.— Tom, VII. p. 112*

Sequentia fumma Rufjiß Imperatricis verb a ad Legalem Juam Commiffionem per legere non it a pridem nobis licuit, "sigr i.

"gricultura, inquit, quando coloni proprias null as babeut pos- fefßones, incrementa capere non potefl. Naturali quodam h&c

"ipfa fundata efi principio veritas. Unusquisque homo majori

"iilud curat foüicitudine, qitodjure Proprietätis po [[idet, ^quam

*quod alterlus cujusdam fubefi dominio ; nuUamque diligentiam

"in re quapiam impendit, cujus jaShiram quovis metuit inomen-

"to. & c. ifc. ^c. Vid. allm. Tidn. St. 14$. d, ^2$. Decembr.

1710. Cfr. Kongl. Patr. Sållfk. Handl. p. 35. feq. uj. (eqq.

CHVDÉNU Svar om Folkutflytt ningen p. 40.. La Liberté

Ef5 la Proprieté font tes Fondemens ^, de P abondance de

la bonne agriculture ; jfe ne V ai vu flor ifante que dans le s pays

ou ces deux droits de Y homrae etoient bien etablis. La

terre qui multiplie fes dons avec une efpece de prodigalitéfous

les eultivateurs libres, femble fe dejéeber par la fueur des ejetaves & c. Voijages d^un Philof ou Petat de Pagric. de C

Afr. ff de V Afie p. 94, 133. Jeqq. Verlds ^- Befkrifningens

Jlhdje del p. 163.