SAMUELE CASU>

D. D.

DiSSERTATfO HISTORICO ^• FHYSICA

EAQft GR ADV ALIS ^, DE

CASU>

INVENTORUM

.U A JL JU JU

QUAM ^,

suffragio ampliss. facült. philos.

IN 1LLUST1U ACAPF.MIA UPSALIENSI,

PRjESIDE,

MAG. SAMUELE

DLR.EO

Phys. PROFESS. Reg. et Ordin.

Nec non Reg. Acad. Scient. Stockh. MEMBRO,

PXJBLICO EXAMINI MODESTE SUBJICIT

STIPENDIARIUS PIPERIANUS

OLAVUS M EUR UNG. Pet. Fil,

OST RO. GOTHUS

in audit. GUSTAVIANO d. ii juni.

ANN! MDCCLXIV.

H. A. M. S.

UPS ALIiE.

^ CA

' ,r-/r llC(m

$.

mnia, recentia pariter ne an-

tiqva ^, cujuscunque generis,

inventa, qvibus Philofophia

Naturalis, & artes qvsevis präffäntiflTrnae, a tempore » qvo fata mitiora & fe ii ^c io ^ra

illis Summi Numinis conces- lerit Cura & Benignitas, ao&ae, amplificarae & ad

illud faftigii, qvo nunc adparent, eveB-as efie, ac-

curare perfpicere, neqve temporis anguftia, qva circumfcribiniur, neqve in fl i*, üti ratio ^, qvae obfer*

vanda nobiseft, permitturit, fed verfbtura jam erit

opera nodra qvaliscunque in adferendis, & defcri-

bendis folummodo non nullis maximi momenti in- ventis, qvas, C.ifti, absqve ulla noftra cognitione,

vel inqvititione, nobis, ejusmodi qvid non fperan-

tibus offcruntur, _qvasqve in maximam humani gene¬

ris utilitatem, fic detegere atqve aperire Summo

& Benigniffimo placuit Numini. Qvse longe pluri-

ma elfe, non tantum in Phyficis, fed Sc in aliis

Sei-

, ■ . -.;r

3 SS*

Scientiis &artibus,te{hntur hiftoriac)ratioTvadet ipfa-

qve ex-perientia di&itac& docet. Ca fura itaqve ^ma- giirum multarum pnEclarifiimarum rerum, qvi,

licet per varias ambages & circuitus, plura ^arcana

naci.rae, maximi qvidem facienda, & effe&us per- qvam hudabilés & patefecit, & occafionerii dedit rnveniendi, falutare, non eft, qvod dubitemus.

De qvo itaqve, cum breviter agerc in animum in-

duximus, tuatn, B. L. mitiorem nobis expetimis,

& pollicemur cenfuram.

§• II.

Si totumhocceuniverfum,cujus interiör natura Sz conflitudo nobis omnino eft ignota, contemp'c-

niur, illiid, inftaryaftiflimi oceani, inexhauftum cftc

animadvertimus; etenim immenfa rerum copia &

varietate, maxims roolis rnaximaeqvls artis eft im- pletum ^, qvarum propriorcs fines, qva maximam

partem, qvoqve ignoramus. Nec nobis datum ed,

a priori, ut dicitur, nofie corpora, qvidqve iilis

competat, neqve alia nobis fuppetit via in cognitio-

nem horum nacuraliter perveniendi, qvam experien-

tia, certiffima illa fcientiarum matre, qvs longiori

licet ufu, & continuatis laboribus colligit varia &

multifaria naturs fafta ^, unde matcriae affe&iones,

vires naturae rationesqve operandi qveant deduci,

& ad ufus qvosvis obvios feliciter adpücari. Gum

vero res naturales, longe aliter utplurirnum fe ha*

beant, qvam fenfibus noftris externis occurrunt,

qvin & facpius nimium illse fint complicata?, eve- nit, ut, ex indiciis fenfuum veram eruendi con- ftitutionem rerum, & cauftas eventuum determi-

A 3 nan-

*$?|! 4

nandi,rcqviratornon fol um maxima ingenii vis&fa*

gacitas, fed & indefeffa diligentia,& labor omnino her-

ciilcus; vel hinCjrionmirnmeld, qvodfcientiah.rc. len¬

tis adeo progrediaturpa Albus,& in plurimisadhuc no-

itram profitcri cogamur ignorantiam. Hoc idem no-

bis ed fatendiim,|qviim c ond dera mus artes qvasvis,&

inventa vitac crcatorisfinibns convenienter degendae,

pcrneceffaria, qvod nimirum illa ^a priori, aut omnino

nön,autnohnifi nimis fero, inveniri poffe videantur.

Ne tamen iis dedituamur, abundenobis qvoqve pro- vidit Henigniffimus generis noftri Åu£ior, fapien-

g di ma illa ratione condendo hane rcrum univer-

iitateni ^, ut q van do ipfi vifum fuerit, nobis ode-

rantur cafus, vel eventus omnino inopinati, 81 nül-

latenus prasvifi,exqvibus,fi facultatibus conceffispbo

moduio nodro redle iicamur, poterimus deducere

inventa maxime ncceiTaria ^, qvin & pervenire ad cognitionem rerum, qvae alias vix nobis eflet pervia.

§. III.

Magnopere ed doiendum ^, qvod ^, uti aliarum

rerum, itmartiiim, fcientiarom & inventionum qva- rumvis origines, valde nobis fint obfeune, npsqve fere latcant, cum tarnen, fi haberetur hidoria in-

ventorum omnium nationum, & omnium temporum, opus fiiupendac qvidem molis, fed maxima qvoqve voluptatis & ufus, cerneremus absqve omni dubio, qvodlongeplurima, & praeftantiffima fint ccecocafui

adfcribenda, verum, ex paucifiimis, qvi fuperfunt,

fatis elucet, qvte fit ratio ceterorum, nimirum, at-

tentione fafta , ad id, quod vel natura libera, &

qvafi fpotite fuaproducat, vel, qyx eveniunt, cum

ma-

"«sf 5 St*-

materiam hoc vel il ho modo verfamus, componeti-

doj-feparandö, tranfmutando, calefaciandov vel alio

qvocunqve modo, autad opera ipforum animalium

ex inftinCtu (i c diÖro naturali, plurima, ut haäenus

Tunt deteCta, ica qvoqve poft hac detegentur.

Cuinam qvaefo mortalium in mentem venire

poffet, qvodtrufto glaciei poflk ignis accendi; q v od

ope virgas ferreae , måla & damna ex iCtibus toni-

truum poffint averruncari, aliaqve phsenomena ele¬

ctrica, non minus jucunda, qvaradkipenda ^, (i non qvis obfervaffet fuccinum fricatum, & cafu admo-

tum plumulis, & aliis levioribus corporibus ^, ea-

dem attrahere? Qyin &, b non Cel. Muffchenbroekius

manu tenens pTiiatam [éleCtrifatam pendentema con-

du£tore, cafu & aliud qvid agendo, altera mana euni titigerit, & vehementiorém fenferit concufiioncm.

Nemo ignorat, qvas mutationes, tam in orbe

litterario, qvam politico,' produxic lamella illacha-

Jybca, & vi Magnetica imbiua, qvas acus Magne¬

tica dici fölet. Hiftoria licet hu jus plena'nonconftat,

tarnen traditur, qvod Magneris proprietas primaria>

nimirum attrahendi Ferrum, cafu certe lic reperta,

ea qvidem ratione, qvod Årméntmriusqvidatn, Ma¬

gnet appellatus) cum armenta p aüFe ^er et in Ida monte

MyfiaeMinoris, deprcbtfiderrt clavoscrepidarum^j ba.

call cufpidemferrcam barere ad faxum^quo incedebat.a)

Qvod Pyxis Nautica per plura dudum fccula

navigantibus prseeipue infervierit, pro determina-

dis plagis mundi & dire&ione fui itineris, Omni¬

bus eft notiffimum. Has vero maxime, ut plurimum,

rüdes, & finibus deftinatis parum admodum ido-

A ₃ r neas,

« 6 £&-

ncas, non folum perfecit, fed & aliis ^qvoqqvc nfi-

bus aptas reddidit Anglisepcritiliimus artirexDo.n.

Smeaton, cui Cclcb. Dorn Knight aperuit vicia ia

ufitatis, & oftendit qvomodo emendarenttfr. Ida

vero Dom. Knighr nunqvam forfan occurrifTent,

nifi laudabili onmino cupiditate duftus vifendi o-

mncs 5 acus magneticas,qvarum Polaricas deftruQia

fuit, ex i£tu fulminis ia navem qvandam d. 9. Jan.

An. 1748, plores ipfarum detexicPyxidum imper-

fefctiones, & defcclus b),

Varii varia adrerunt de origine & auftoribus Muficar, in hane meflen^noflram nunc nonmiccimus falcem, fed memoracu folum digna habcmus, qvas adleruntur de Pythagora, cujus certc maxima qvo- qve fuere merica in Muficam, & qvidem tanta , ut ejus tempore ftatui ccepericilla apud Grsecos,qvarta

pars Mathcfeos. Dicitur magnus hic, (ectae Icaiicx

auclor,aliqvando cranfrifTe fåbricam ferream,&aon

fine admiratione obfei vaflefonos ex malieis tundenti-

busfcrrum p'enam c©nftituereconfbnantiam,ex conis,

.

diateflaron, diapcnce pz diapafon compofitam. Hinc

occafioncni rapuifle fertur fummus hic Philoibphus

tonos numerorum rationibus exprimendi, & fun-

damenta Mullcas arcificiali jaciendi c). Si qvis hanc

relationem in dubium trahere velie, neqve nos con- tradicentes habebic,veri(I}-mum tamen e(t, qvod ca- fui debeancur origines Hydroftacicae & Aeromctriar.

Etenim primus, qvi qvaedam proculic, & pod fe re- liqvie, eopercinentia fuicmaximns illeArchimedes,

qvibus occafioncm deditcafus: nimirum dummedita-

batur folutionem probiematis ab Hierone Rege Sy¬

ra-

■«s 7 §»•

racnfatroram ipfi propofito, cafiu venit in balneum, ibiqve cum in folimn defcenderet, ctnimadvertit qvan•

tum corporis Jui in eo in/ideret tantum acfva extra

fohum efluere dj. Hinc non folum rationcm folutionis

invenit & oftendit*, fed & _{pro eo, qvo erat} ingenii

acuminc, ftatim incidit in principia aeqvilibrii cor- porum, qvae infident fluido, qvseqve conftituunt

trachatnm ab ipfo compoiituni 7tS(A ^r oiv O^H/XeVäHf

( De iniidentibus hamido ).

Qvinam cafbs occafionem dederit Ctefibio A- Jcxandrino, tonforis filio, inveniendi/p/V/VzAf natu¬

rales, pnevmaticas rationes cf macbinas Hydr ^av Ii»

cas, tradit Vitruvitis: nimirum, cum voluijjet in

tuberna fui patris fpeculum ila pendere, ut cum

^educeretur, furfwnqve reduceretur, ii ne a (funicu•

„culüs) latens pondus deduceret, ita collocavit ma- 5)cb'inationem. Canalem tigneum fub tigtio fix it ^y

„ibiqve trocbleas collocavit ^, per canalem Imeam

„(fnuiculum) unguium deduxit, ibiqve tubulos

3,flruxit in ^eos pilarn p lombe am per Imeam (juni-

,jculum ) demittendam curavit: it a pondus cum de- ,,currendo in augujlias tubulorum prcmeret cceli

»(a er is) crebritatem, vehement i decurfu perfauces

„ freqventiam cceli (tfémJ cotnprejjlonefolidat/tm,

„trudens in ^a er em patentem, offenfione & tacluJbnitus

,,iexprefferat cl ar it at em. Ergo cum Ctefibius animad-

„vertijjet ex taclu cceli ( aeris ) i? expreffionibus>

yfpiritus vocesqve nafci, å/j principiis ufius, åj-

^dravlicas machincts primus infliiuit• ?).

Ipfius Mechanicae originemhanc adfert idem,

nimirum majores anitnadvertentes, nifi corportt

cce-

' ,

.

7

•#! 8 • Si*-

„icceleftia moveventnr ^, Ef qvafi mäch in ata v erfaren-

»tury non habuijfemus in terra lucem, nee f u-

„ötuum maturitates-, ea imitati Jitnt ^, itf commo-

„das vita petfecerunt explicationes, itaqve compü-

»raverunt, ut ejfent expeditiora, machinis ^uA

,jearmn verfationibus, nonnulla organis. Et ita q/oi

„animadvertcrunt adnfurn utilia ejfe Jtudiis, artibusy

„inflitutis, gradat im a gen da dotir> nis ^cu -a jsrunt f)

Aerem elfe _gravem, ftatuerunt qvidem omnss

Phiiofophij ad minimum a temporibus Ari fcotelis,

hanc tarnen veritatem adeo fimul neglexerunt, uc nullius ipfis fuerit ufus ^, fed phamomena q vas huic

funt adlcribenda, _per, nefcio ^{qvx ,} figmenta ali-a

explieaverunt ^: ita, e. g. afcenfum aqvai in antliis

fuäoriis attribucrunc horrori cuidam na tu ras a va-

ciio, qvse ab furda licet opinio viguit ^usque ad

initium fcculi proxime praeteriapfi®, qvo hoitulanus

conflruQiur us ejusmodi antiiam in horio Magni

Dacis Etrurias, majoris altitudinis, qvam ut aqva

ex prefåone atmofphasrse in ea afeendere pofiet»

Opere ceteroqvin ^, more folito, confecto, fpes c-

ventus foliti illum fruftrata eft,ecenim nuilam aqvam obtintiic; antiiam itertim examinavit, Ted nihil vicii

deprehendit, itaqve prineipii fui certilfimus, nunc

incertus qviü confilii caperet, peculiare ipfi vifum

hoc phasnomenon narrat Galilseo Magni DucisMa-

thernatico,qvi re adcjKatius perpenfa5in eam incidit

conje&uram, qvod, aicpnllis hujusmodi fluidorum

fit effe&us pr'cffionis atmofphrras, qvi non poffit

elfe major Iba caüfia. Hifce poftea communicads

cum diieipulo fuo Torriceliio, is plurima infrituit

ex«

éxpérimenta, qvibus non folam demondravit aeris preflionem elfe determinatam, fed & cam detcrmb

navit, atqve oftendif, reje&o hocce horrore vacui,

longe plurima ex hac produci phaenoména, qvin &

initia dedit jucundidimae huic & utilidimxPniloiQ- phiae Naturalis parti) qvas ab illuft. Volfio di&a ed

Aerometria.

Exprincipiis Hydrodaticis demondrari qvidem potcft, quod (i mafia fluida ^rotetur circa axem

& particuhvad centrum in illo axeconditutum urgc-,

antur vi prcponionali potentix cuidämdiftantiarum

ab eodem, inducetfiguram Sphaeroidicam taiem, lic

axis fit minor, qvam diameter aeqvatoris;utri mvero

tellus ^eadem gaudeat figura ^, nec ne, hinc non

adeo fscilc conftat, priusqvam experientia patefecit,

tern ita fe habere: verum cafus qvoqve heic illam

indigitaviq nam, Richerius in gratiam Adronomiae

&: Phydcae ^a Rege Gallorum anno 1671. mi/fus Ca- jennam Americac, lat 47. 6. S. non fine-ftupore a- nimadvertit, qvod horologium eflfecerit dies 2^01.

judo longiores, & qvod pendulum, ^ut huic mede-

retur, fic minuendam 1 j> lin. ; rcverfus in Galliam

cum hoc eodem horologio, deprehendit pendulum

effe nimis breve _, & excendendum ¹ lin. b Un¬

gutes vibrationes perficeret tempore 1 rn. S. Plurh

bus ftatim in locis hoc ed exploratum & hmul corn- pertum, qvod qvo propfius dt ad aeqvatorem, -eo

brevius, & qvo rcmotius ab eodem, eo longius eric pendulum Ifochronum. g). Hinc Nevtono, Hu-

genio & aliis podibiie fuit propfius inqvirere in

vcram figuram teliuris;.qvo ipfp ecjam forfan da-

I B bitur

ff

•#f IO

bitur pervenire ad notitiam interToris conAitutionis teÜuris, & aliorum, _qvis Syltenia lioArum mun da*

lium concernunt^ _*

In peregregia illa cxperimenta, qvae Hallefras

inAituit circa vegetabilia, ^{aerem tarn} naturalem ,

qvam artificialem &c-, _qvaeqve confticiiunt ejus Sca-

ticam Vegetabiiium, fatetur _jpie fe csfu primo i'ncidifTe , cum variis modis conatusl eA AAere flu-

xum lacrimarum inveteri trunco vitiSjqvi nimis fero

erat feftus, _qvemqve metuic in de peritnrum h) Ipf'amvero pütacionem Vitium ab Afino dedicif- fe homines, teflatur Paufanias in Ccrinihiacis,

cum animadvertiffent , vites ab eo arrcfas melius crefcere i)

De Telefcopiorum invenfore^ varia _qvoqve &

diverfa adferri folent, plurimi tarnen in ^eoconve- niunt, qvod prasAantiflimum hoc in^enturn flt tri- buendum Batavo cuidam , Perfpicitiario ^, nomine ,Jobannes Upper/cm ^> qvi cafu concavnm cum con-

*,vexo fpecitlo conjungens} ficqve utrumqve oculo ad'

\plicansy band fine admiratione anhnadvertity obje-

t a magnopete auger i, otuloqve mimm in modum

\propinqva reddi. Qvo ^v i/o, tum utrumqve vitrum

\in tubmn ^, feu c analem de bit a proportione difpo*

&Telefcopism habuit k).

E dem efle ratio illoruny qvaecircumferantur de

invenrore Pylveris pyrii, qvem plures Aütuant Ro¬

ger i um Baconem, Mona:hum Angl um, qvi circa

A. C, _1290. mentionem facit mixtur.e cujusdam,

cujus exploflone evertere puffet urbcs rotosqvc ex-

crcitus /). Sed qvis novit, numne hunc defum-

11 $$&*

ferit 'ex Marci, au&oris Grasci longe vetuftioris, Bbroqvod-am Manufcripto, Da compoßtime igniutn?

Aln h ii jus invenciones gloriam deferunt Chymico

euidam Germano Barcholdo Nigro (Germ.Schvartz)

circa an. 1320 Sed longe eft verihmilius, quod

Niger hic cafu reperierit palveris adplicationem,

& uium in arte militari, qvippe cum in morcario

commilcuit aliqvando fulphur, nicrum & carbones

contuias, unde pulvis hic componitur, illudqve

texic lapide, & forte fortuito incidit fcintillula in

materiam, iila accendebatur,& vehementi cum fra-

gore, lapis eft disjechis. Huic conjectune exinde

robur accedit, qvod ejusmodi tormenta, e qvibus

ops hujiB pulveris majoris globi ferrei ejici iolcnt,

m ortaria difta fint m)

Qyum inter recentiornm temporum invenca,

vix aliud utilitate antcceilat Typographiam, non

mirum eft, qvod maxima animorum ccntencione

dilceptetur de iphus invencore, & loco prseftantil-

firnse hujus inventionis. Ålii paimam deferunt Lau-

rentio Coltero Harlemenft, alii ^aucem J. Fauft, e-

jusqvc fociis vcl J. Gmtenberger & j. Schceffero

Mognntinis ^, alii irerum Johanni Menielio Argen*

toratenb; hane q vid en litern neqve faeimus noftrarn,

tamen qvatenus nuspiam deprehendatur qvidqvarn

huc pertinens ante an. 1430, qvo >Cofterus fuum

tentamen fecit, vix dubicamus, au&oritate qvidam

Hadriani Jnnii nixi, Batavo tribuere primam ide-

am imprimendi litteras, unde poftea , per varias

imitationes, & incrementa, ipfa Typographia pro¬

ducta eft, utipfe habet in Batavorum HiftoriaCap.

Bi X VII.

-tti u §§*•

„XVIL qvod CoHer Iis hic forte in ßuhurhano nemo,

„re fpaciatus cepit faginos cortices principio in Ii*.

,terarum typos conformare, qvibus inverfa ratione i.figillatim cbarics imprejßs verficulum unum atqve Her um animi gratia ducebat. Qvod tibi fe Heiter

,, fuccefjerat aitiori animo agitare, teepit primumqvc

omni ^um ätramenti feriptorii genus glutino/ius

5 penachisque excagitavit.

Hac etjam referri pofTe videntur machinatio-

nesqvsccunqvc, & oxperimenta ludicngqvse a pueris

6 rudioribus fepe Infus & dele&ationis gada in-

fiicui folent, _qvaeqve li ferio adhibeantur, anfam

non raro praebent inventis aliis graviflimis. ha in*

fantes fe & alios dele&are folent ameeniffimo fpe-

étaculo bullarum tenuiffimarum, qvac ope graciiio*

ris cuiusdam tubi inflantur ^aqva lapone nonnihil incraffata; plurima Harum phasnomena fubtiliflimc

obfervavit il luft. Nevtonus, & ex Ulis conclufiones derivavitj qvibus mirabiii omnino fagacitate ufus

qvoqve eft in (labilienda Theoria fua Colorum. n)

Pro inveftiganda clectricicate aeris in locis a tellure remotioribus, qvin & iila e nubibus edu-

cenda. Dom. Franklin, cui in hac ^parte, pluri?

mum debet Philofophia Naturalis, a pueris mutuo fumfit draconem volantem <?), & illummutatis tarnen mutandis, eo cum fucceüu heic adhibuit, ut vel

hinc dudum plurimum ific fenerata lucis doftrina

eleftricitatis, & longa magis fenerabitur, tam illa,

qvam omnis Phyfica, fi dchita diligentia & indn,

ftria viis vel jam monftratis, Yel aliis feliciter inve- niendis, inftirerinc pofteri.

.fc>

d tf)

•S?! H IU-

«)P!hi. Hiflcr. b) Trons. Not.XXX

Fol _c) jfamblic. vit. Pythag. Lib. 1. cf a Iii d)

Fitvuv, /. IX. 5. e)Architc:l. IX. y.f) I.e. X. /. g)Elem.de

Geogr. p. Maupert. p. m. 19-fiqq. b) Hales. Stat. Feg. Pr&f.p.

XV. i) Fojf. de Art. Popul. p. 38. k) Ant Maria de Rbeita in

Ocuto Enocb, 8^ Elise Lib. IF. I) Bac. Opus Majus. m) Evler.

Elem, Art ill.p, 26.feqq. n)Optic. Lib. ^11. P. I. 0) Frankl. Epift.io.

§. IV.

Neqve ^cum in proponcndis originibus rerum

cafualibus verfamur, praeterire fas cft utiliffimos

generis humani doäores, ^a quibtis exirnia iane &

litiliffima , faltem primis ^temporihus didicere homi-

nes, loqvor brutaanimantia; qvapropicr etjam cum

55in vtcre apud antiqyos fuit, rerum utilium inven-

}ytores confecrare, apud /Egyptios^gentem prifcani, cui

3,plurima artesinitia fua debent, plena tewpla juerunt

^fimulacris hrutorum, bominum veroprope vacua a).

Qyis qv'cEfoauderet corpus fuum asftuanti pelago com-

mictere, nifi excniplo animalium,qvadrupedum puta,

&aliomm induHus, natationem tentaverit ope ma- nuum&pedum, nid ab anferibus, avibusqve a Iiis a- qvaticis, didicerit excavatos trnncos primo, & podea

navigia minora, majora, remis propeliere; nili vela

navigiis adplicare eum docuerit fciurus, qvi iter ma-

ritimum adgrefTurus, absqve magiftro novit, exiguo

cuidarn corticis frufto in ^aqva natanti, corpufculum

fuumimponere, & prolixam caudam ita difponere,

ut vi venti, fretum feliciter trajicere qveat j nifi ^, ut poffitdirigere fuam naviculam, qvocunqvc libuerit,

probe obfervaric caudam pifcibus, & avibus infervire

gubernaculo ? Niimne fimiiiter artem nendi, qvin &

textoriam dcbeam homines arancis, & aliis inieQis?

B ₃ T Ca*

/

*#! 14 Ht-

Cavernis, fpeluncis, cafis & domibus fe defcndendi

contra inclementiam aeris addifcere non folum potu-

crunt primi mortaliumab animalibus,fed & cameras, fornices aliaqve operaarcuata tentandi>& conftrucn*

di ab hirundinibus& avibusceteris,qvae induftria hu- manamlongius fuperante nidoslfuos conficiunt. In

cffocfendis, & ufurpandis cuniculis fubterraneis,qvi in

munimcntis vel oppugnandis, vel dcfendendis tanti

funt momenti excmpla certe (ecuti Tunt talparum ^,

& cuniculorurn. /

a) Verul, de Augm.fcient. p» m. 322.

5. V.

1

Allatis his. ferio perpenfis, nullum fperamus adeo efle

vecordem & flatus fui oblitum, qvi non vel hinc infiämma-

turad agnofcendaro&adorandam immenfam fummi Condi-

toräs in genus humanum Bonitäten!, atqve Providentiam,

qvi, cum rellqvis animantibus non folum acutiores ^, qva

maximam partem conceflerit fenfus externos , qvam'ho-

mini, fed & ejusmodi ea inflruxit corpore & facultatibns,

ut, ab ipfo fere orfu, Tibi necefTaria ^non folum adqvirere valet, fed & mala qvsevisaverruncare, atqve contra fe im-

petentes defendere neqve hominem dominum ceterorum

inermem a fe demifit, fed anima beavit rationaü, qvse fi vires

fuas rite cxercuerit, longe plura & prasflaptiora peragere valet, ope nimirum fcientiae & experientice ^; hanc itaqve

nemo nifi in Creatorem ingratiflimus, & utilifatis humani generis omnino oblitus ^, atqve doms benignifüme concef-

fis turpiter abutens, negligere poteft, fed, fl ^non alias, ta¬

rnen ea ratione vacare» ut ipfi non folum nos, fed praeci-

pue infantes & juniores aflvefaciamus adtendere ad obvia

qvaevis, tam exfpeélata, qvam inexfpe&ata pbcenomena, ipfa

annotare, cum aliis communicare, qvi incremento feien-

tiarum&art!um eadem adeommodare poflunt, ut cum autfla cognltione & feientia rerum naturalium genuina,In terris

qvoqve continue promoveaturJn'inita: Majeflatis

LAUS & GLORIA.