XI
//DISiOTATIO C IVILIS
JUS T I
T
I A.
Q_U
A Μ
Profperante
Jufbitiae
fonte,
Dccernente
Vencrando
acSpeBabili-, amp!ißim& fa*
cultattsphilofopbicaßtn Regt
aξβ celeberrim*
SvecoYum ad Salam
Academia,Jtnatu.
Sub
Dire&iono
M.
ISRAELIS BRINGII
in
prsefatainclyta
Academia,
Ethices
&
Poli-ticesProfefforis
ordinarij,praeceptofis
acfautoris
refpedlivecolendi.
Antequam
eoronåMagifterij
Philofophicicondecorare-tur> ejusq;privilegia confequerctur>
Publico examiniac
flacida düquißtioniful?mißt,
BOETIUS
CHRUZELIUS
(8-rf
Smol. Mornaeorum Alumnus.
Jd diem Jf. AugußiLocohorüftcoufuetts,
UPSALIiE.
v
η a-i C<-T*
C
\
Impriraebat
Ε
s c η ill u sMiiihu>
PrceluftrijMagnifico
&:
Genero
iißimo
Domino,
Dm, LAURENTIO
Spam/
de Ctlitn &©ütWOO &c. Generali
Uplan«
dias Gubernatori, Arcis
Upfalienfis
fub-^
jedliq>
territorij
cailellano
eminen-tifsieio, ordinis
Equeftris
Ma~
refchallograviffimo,
Pairono meo
gratiofo
bcnignißimo
>Sxlutem Cj)
oifequi*-*.
nfignis Veiter
favor
&
benevo-lentia
gratiofa,
Illuilris
&
Gene-roiiffime Domine, efFecir,.ut
qua-lecunq;
hocingenij
ipeeimen,
Di-fputationem^ut
vocant,inaugura.
lem,pro more
Academico,
dedi-care&oiferre nondubitaverirrL·».
Poitquam enim
in III:V:r***G:tcmderivata eft cura&
infpe&io
am-pliffimiillms ftipend'ß quod
Hlufttis
miquondam
DorninajbeatMTimze
memoriae Anna
grollt de
£d*}mjm&:
ag,rtcf)^fiab^
&c. Illuftm
& GenerofiDomini» Dn_». CA R O Li De Mornai felicta vidua, ex
iingulari devotione
&
ardentifu-naopietaciszelo,in Dei gloriam,
&
perpetuamfuas
devotionis teftificationem^, Νoμ iν i s<^vε
De-Mornaj
memoriam nunquamintermorituraoi,
fu-flentationi Studioforum, ex dioecefiramCalmari-enii quam
Wexicneafi
confecravit>ckcum
confenfu
Ululirium fuorurn bagredum donavio >
Acq;
ex
in-dultupraedi^orum illuftrium haeredum
, ego cumquibusdam
alijs,
ejusdem ilipendij
aliquandiu
par¬ticips
fui> iingularem
ill.tis
V.«-«
favorem
ium ex-pertus;Inprimis
vero annoiuperiori,
cum expa-tria Academiainexoticas,cxperientiae
(quae
rerutnMagiftra & prudentiae
nutrix
cenfetur
)capeffen-d-e ergo,
proficifci
con'litueram, illuit.
V.« G."·
non folum aflenfu fuo
propofitum
meum
appro-bavitj fed
fumprus
ctiam icineri
Jufficicntes
&
ad ftudia,
apud
exteroscontinuanda
>
neccflarios
benigne promifit,
doneccerta
mihi
fundlio
vel in
ftatu eccIeliaiHco
velpolicico obcingeret.
Quin
&
ipiius
argumenci,
quod
pro
inftituto
prarienn,
faftem obiter &quaii
pcrfundlorié
å
me
pertrafta-tum cibdignitas,
nonparum me
commovit^
utprasientem
diiputaaonem>quammoi:e
Academico
confcripfi
&
progiadu
Magßerij baiendam duxjj
JlHiÜrii Vr* G.tvs
rtominjcquod^cut
antiquä
&
lJlu-ftn.s
piolapia
magnum;Officij arnplifi
irjifpkndorj
majus; fic ilhbata juititia tfFecit
maximum)
in-icribcrtrn. Nam
plane
ad exemplum R egis
dtfi-dcratifJimi DiviGustavi Magni.»qui
ur re-gnurn
noihum
in melicrem ftatum
rcpcnertt,rc-diiusq;
conformaretdnter
aliafiupcrnda
&
mtmo-riae
prodenda,
quae coriiituit>
etiarrplura juflitiac
foradummaq;
uibunalia
atq;ctllegia
ordinavir>
quibus
rar quamfulcris.»
pania
noflra innixa,
non folumiplendidior
&
ornatior,ied & iirmioratq; ab injuria
tutior,liberioiq;
exiftit»una
cumrtliquis
inclyti
noiiri
Regni proccribus^etiam
111. V.raG,,aeinampliilimo,
quo nuncfungitur,
rrunere,ipfam
Juiiitiam,
ante omnia adminiiirare , & jus iuumcuiq;
ßlvum
rc&uir
φ
fervare.»fummå
curå&cona-tu maxirne
depraedicando
annititur;prudentiffime
perpendens,
nullam vitse
partemfine juflitia pofle
confiftere,
quippe
quas cumpictate
firmare
fölet
impeiiajUndenecimmerito
JuiHtia,Civitatisqua-ίϊ Domina å
quibusdam
(latuicur,dextrå
tenensgla.
dium, quo malorum fcelera vindicare^lancem
ve-ro finifträ
lufpenfam,
qua
proborum
rr.erita reöc
ponderare
potis
tIi; In
cujusquaii
pedlore
,rcli-qu<c
virtutes
omnes,, non alueraciydcra
in
coelo,
fplen-intendent atq;
corufcant.
Hane
ipfam
naturape-perit,
experientia
nutrivit,fapiencia
mulcarum
<e-catumirtfoiio Majeftacia., utauguftiilimam
reryrtihumanarum
gubernatricem>collocavit. Accipiat
irgo
Illuft.
Vra
G,a,hoc quakcunq;
gratitudinis
in-ldicium>idq;
nönexpondere>fed
animo,quo
offer-tur&:
argumenti
^ravitateaefliriie^meq^de
caeterå
patrocinij
fui
aufå fovere
nondedignetun
Deum
Venéror ut Illuftrcm V.fatn G.tcm cum domo fua illuftri,dm
fupérftitem
&
foipitem,
in
fui
nominifc
gloriam Sc patriae
falutemconfervet,
cujus
prottf-étloni Illuftrcrrt V.ram G.Um devote commendo.
Unfall* c
Augoili
Anno
m. dc. xxxv.IB: KrtmG.ttm
ÖfficioßJJtme
Colens
Seirius B. Chruzedus
Morn. Alumnus.
ίίχ2?Θ90ΘΘ0θ90Θ00ΘΘ©ΘΘ0ΘΘ09^μ
iSae^MMM^MSMMMM«
■$Η!$Ο6ΘΟΘΘ©©0ΟΘ^<*566<©©©ΟΘΘ©Θ©CD©^ DoJU S
TIT
ΙΑ
Ethica? Diilertationis
T Η Ε S I S. LUicursq;
mentisackminvirtutir*
fplendidiflimam formam intendcrit* irsiro pulchritudinis iitius deiiderioi
iure flagrabit, tanta cnim ejus viseft
tantaq; prsilantia, ut non folum
o-mnes internå quadam naturae com·
motione eam admirentur atq; com·
mendent, fed etiam quicunq;
generoiioris Tunt
natura?,quiq;rebus acialuts fua*redtius confulunt & de vivendi tationemagis funtfolliciti, accuratiusin
intimiorem
vir-tutis naturam inquirereeamq; rite & perfe&écognitam
totovitis fua?decurfu excolerc, volupeTibi & quam ma·ximeneceilarium ducant; Ex pulcherrima verö & prae-clariilima virtutumferie, ipiamJußitiam reliquarum
o-mnium quaiireginammihi hac vice
cxplicandam felegi;
Inprimis cum ca reliquas virtutes non iolum
dignitate
fed& neceflitatelongé
antecelIat,adeo
utquijuilitiam de
vita iuftulerit,ipfum folcmdemundo
fuilulifle videatur;
Cujuspropterca naturabrcvibuspofitionib9more Acade-mico,tenui quaii filo,pertexereftatui,qua?
utattentius
pendafcur
oculifq;
vigilantioribus luftretur,
pracfidium
ejusqui per
ciTentiam
juilus &
ipfa juilitia eil,
ierio
im«
Ii.De vocis JuftitU notationc
inter
omnes non con«venit: Quidam enim ex eo didtam ilatuuntquodju* frum
cuifyfiftstyvel
quod Dimfiftat;
Quidam
veroex eoquod
ut quaii/'/*når ßatUiSy cumin
eajus ftare
vidcatur.
Qua?
po-tiusmera?videntur allufiones> quam vera: derivationes.
Nos ipfamrem declaraturi, fecundum
denominationem
logicamconcretum
ab
abftrafto,%nificatione
fimpliciori
dcducimus"\ III.Gra?cis dicitur JiKctfowvy'ztyjtτί
^inAtcvy
hoc autemå
åUtj> quod ita appellaturquia
«7,hoc eil
bifariamyfen
i»duo daualiadivifrms.IV.
Accipitur vero vox
fuflitix varié.
i.Generalitery
prout
etiam brutis
ratione carentibus competit,
quamvis
nonκυζ/ως^Tedxa$'ομοιότητα quandam>fic iElian
Lib.
i.deammal.cap.$.Delpbinos
julios
nominat,quod
ubi pifces
venati fuerint in dillributione pra?da? majorem
par-tem eirelinquantqui caufa
fuit
cäptura?.Sic
idem
Lib.
/♦cap.jp,muitum
de
juflitia Leonis refcru.
V.2. Proofficioquod defun&is
exhibetur,
utapud./^r.
Ltb.J.deLkg.Lat.Juili
dicuntur&
juilitiarij>qui
defunäis
fuajuita folvunt» 3. Proa?quali diflributionc,quametiam
pra?dones férvant, atteft.
CicMb.
2.0fr:ubi inqukyCum
tanta fitvå' juflitiautetiamlatronumopesau^eatatdp
cenfirmetyCjuan-tamejtti vimihterleges
tfjudicia
Reipublicx
före
putamut· VI.
4. InfenfuTheologico, potiffimumpro
jeftitia
lega-K & Evangelica, itemproimagine
&fimilitudine
Dci
Inhomino,
, vir.
Deniq; 5. Proprio, &juxtamcnte-m Ariiloteiis
älio-fumq; laniorum proilla virtute, per quam in ctmimüni vita continetur&coniiftit focietasinter homines, quarqf;
åphiloiopho nominaturi κοινωνική ivirtus focietatibu*
homixum acccmmodata. Hoc fenfu vocabulum Juflitias in prüfend disp utatioη e å nobis ufurpabitur.
VIII
Deßnitur ah Aristotele/,Eth. 1.quodfit habttus , quo ho-rninespropit/fifunt adjuflagerendayquoj^jufiaagunl ^volunt,
IX.
Triafunt quae difFerentix loco confiderari poflunt, facultas fiu aptitudo, proclivita* ipfa adio. Adquamübet cnim rem praxlarégerendam hactria necefTario
requi-runtur, mulro magisadjuftitiam. Froftraenim quis cona-tuadbibetjubivis animikvigordeficit:nec ibfYicit omnia Ca adeilequa habilem Jiquc & rnaai au d neu reddunt»
ied accedcre ccv def.ceiii-m prepenfionem feu
ipfam voi utat.tr a tduimqua; aliquandotant#
effi-caciae eftl etiamvidi rat defedum fuppleat;UndeSqe«
ticiiin 1 oflrum pioverbium Milien Drager -iajjef* Sed nechftcduo^^nimirum &. ifille> etiamli in debita per-fedione poiita,pun&um ierent velrem dabunt
expedi-tam , nifirnutuå&conjun&åquafi opcrå inattum
pro-rumpant&deducantur. Nemo certe laudatur propter nudum virtutis habitum feu ictem illius pofleflionem»ni« fi vitamfuam conformet ad ejus prasferiptum9 Omnüe*
j
»imvirtutis Laus inaflioncconfiflit.X,
Cum Ariftotelica hac definitiöne coincidit illa
quar extat inJure Romano L. it.ff. deJuft. Jüre, ubi
Ulpianus«amdefiflit> quod fit conftans Perpetuawluntas
fuurn cut%
tribuendi.
Nam
peteöhftanlem
&
perpetuamvoluntatem ipfe habitus intclligitur, quippe qui femper conitans , firmus & admodum difficulter mobilis cft.
Quod etiamapudAriilotelem eil JixcuoTrtyiyéi*>hoc apud
tlJpianumeil,fuurncutätribuere^»
XL
Necenim exiitlmandum eil, aliam eiTe Juilitiam
quic abEthicis coniideratur,& aliam quas å ICtis, res
quidem femper eil imaSc eadem modus faltem
confide-randi indiverfisdifciplinis diverfus eft; Ethici,naturam
Juilitias tam in communi» quamin ipecié plcné k
per-fediéexplicant, modunq; fuomore pradcribunt, quo in
totavita åquovis in communi,excrcenda eil, quod etiam omnino faciendum prascipiunt, ii modo re&é & hone-ilé quis vitam fuam inilituere velit, vel,utEthici
loquun-turtβfelix quis in hac vita atq; beatut eße>pariterfå haberi
cupiat. Unde manifeilqmeft,Ethicos confiderareJuili¬
tiam tanquammedium?quoobtineri poteil felicitascivi¬
lis, tanquam hnis.
XII.
ICti veto Juilitiam ab Ethicisdeclaratam fux artis
finem ilatuunt, quem per certos conilitutos & ordina¬ riesjudices, in cauiisquibuscunq; controveriis, ålitigan-tibus addu&i?, legitimo & ufitato judiciorum proccflu
obtincre contendunt. Hinc vetus &tritum illudj Vbi
deßnitEthicui, Incipit Iurts-confultu*.
XIII.
Juilitia incommuni& totafuaIatitudine ac ambitu
confiderata duo continet, Legum fcilicetobfervAntiam aqualitatem, feu äqualem bonorum externorum dißributtö¬
nern ac commutAHoncm-s.
.·. v Hinc
*
i, i
XIV.
Hinc duplex emergit Juititia, univerfalis & Parti-Cülaris > idq; patet vel inprimis ex natura eontrarij
con-ereti videlicet injußi. Injuitüsenim dicitur &qui legem violat,& quialios defraudat, id efl>qui plusfibi vendicat qu apareilacpropterea inacqualis feu iniquus eil j Linde
efiamcx naturå contrariorum,fecundum regulam
Dia-lett. quaefi apud ArißeteleminT<?^/V*ir,juftus dicitur vel uni-nerfallter in genere, qui νομιμφ* feu legum obfemans
eflylegibusq, acjuricongruenter vivit. Vel
particulari-ter qui ir(&> hoc eß , aqualü, de benis externüumeuidpfuum
iribuens, quare&,exnaturaconjugatorum juxta alteram
Dialekt: regulam , quaetiamin Topicü extat, duplex ne~ ceflariöjuititia erit, univerfalisqua?tMopictvJegum
obfervan-tiam> &particularis qua? Inmjvaqualitatemdenotat Ariib
j,Ztk. ι. , XV.
Vnherfalis Jußitia eß virtu* obadientiam omnibu* le¬
gibus adpublica
utilitatis confervationempraßandi.XV!.
Dicitur univerfalis quia non pars virtutis Ted vir-tusuniverfa eft,Ariß./,Eth./.ieu eftquaßcongrcgatum
quoddamexomnibus virtutibus,dequibus leges
univer-ialitcrpra?eipiunt,undeetiam dicituryLegklisyquia ieextenditad omnesleges in quibus virtutum praeeepta
continentur,Legesenimnihilaliudfunt,quampraeepta
mir-tutums. XVII.
In hoc vero difFertåvirtute,quod virtus ordinem
tantum ad poileilorem involvit
eumq; virum bonum fm pliciter reddit,juititiavero ordinem dicit ad alios & efheit utquis virtute fuåalijs& toti reipub. profit, fieri
enim poteit,utaliquisin fuis rebus virtute uti poilit, In
ijs-uten·,quas habetcum alio>nonpoflit* Qui veroju¬ ititia
ftitiåprscditus
eft>non
fblum
ergafeipfum, fed
etiam
efgt alios potefl virtutemcolere,
undc
ab Ariftotele
dicitur Zpet&oyκ&οτζ/ον, bonum alienum. Fora* enimß)cBat(ut Io-quiturCic. i.de Leg,)
totamfyfe ad
alienas utilitatesporrigit
explicat. Neq;
potefl: aliquis privatim folus
& ergaieipfum
juilitiam
exercere>fed neceilc eil
utcrgaaltcrum
eamexerceat. XVI II.
Virtus itaq; praccifé fpcdat fubjcdum in quo eil
idq; bonum
reddit, juftitia verd
ad alios refertur,
&vir-tuti fuperadditreipedum
adaliupL»
XIXFinis ejus primarius, eß Salu*
confervatio
communissc publica focietatü,quae
etiam
omnium
redarum legum
finiseil»ficut inomni focietate»Salus communis>Lex eil
fuprema.
XX.
Merito igitur Ariilotelcs juftitiam vocat
virtutem
perfeBam, tum
quia
verumvirtutis
ufum oilendit,
είΤι-citq;ut non folum crga
feipfum
quis rede
fit
afFedus,
fed etiam crgaalterumvirtute fuårede
utatur; tumquia
fub fecompledituromnesleges> qua:de omnibus
virtu-tibus pneceptatradunt,
E. g.de
Fortudine
pra:cipiunt
nondeferendam eileaciemiarma non abijcienda, civem
quemlibet fortiter
dcfenfurum
patria:
fua:libertatem>ju-ra Sc rcligioncm.· De Tentperantia
praecipiunt
cavcn-dameileebrietatem, caile eile vivendum, Scfic de ezetc-ris: Prxterea eam vocat Optimam,
quia optimum Sc
publicum bonum promovet,
Pulcherrimam
få Hejfera
ac Lucifero admirabiliorem, latißimepatentem^
quia
COngre« gatio Sccoacervatio
omniumvirtutuin
eil.
XXI.
ObjcBum univerfalü Jußitia eßJus.
Quicquidve-roLegibuseil confentaneumjus
dicitur,
cum tarnenTumq; proipiis legibusponatur >
qnandoq;
Sc
pfolegum
fcientiafive jurisprudentia,quofenfu definituråCclibars
boni aqui l./.ff. de Juß. Jurcs. XXII,
Jus eß Canon fen regula practica,
circa
cujuaagnitio-nem$executionem Jußitiaoccupatury quodex rncntc
Art-ßotelis SiEth. 6. dividiturinPoliticum, quod
fimplieiter
jusappellatur, Sc ccconomicum,
quod fecundum
iimilitudi-nemquandam jusdicitur; Eil.q;vel
hwmwherile
> intcrdominum &ie-rν um,velπκτ&χονΡaternuMyquod interpa-trem Scfiliumviget,vel deniq; ^u^ikov nuptiale, quod
in-ter conjuges ipetlatur Ariß.
s>Eth.
6.XX III.
Jus politicumy eß quod ah
hominibus liberü
proportio¬ns aqualibusyvitaj^ communionejunftü
ad
verum necc(far
iamfufßcientiamcolitur
Arijß.j.
Eth. 6. Hocfubdividitur in
(pvn-χ,ονnaturale, Scvo/mzo»Legitimumfeu Legale. S,
Eth.y.
Na¬turaleJus eß quodnatura
omnihus hominibus ingeneravit.
XXIV.Jus Legitimumå
Romanis
Chile
didlum ab alijs
poß-tivum, eß quodquüjpopulus
fihi
conßituit,
quareab
Ariilo-televocatur åisceuw kvSpΰοτακΜ, Jushumanum, quodab
ho-minibuseilpofitum; Ethocvelferiptum
vel
nonferiptum:
Juris feriptifpecicsapud Romanos Sex erant, Lexyplebi-feitum, Senatusconfujtum,placita principum, editlapratorum,reßsonfa prudentum. I. /. inß.tit.2. 2, 6.
&
//. Nonfcri¬
ptum eil confuetudobonaξβ
laudabHü.
XXV.
Jus gentium adjus naturaler quatenus
videlicet
hoc
iolishominibus inter fecommuneeil, revocari debet, Sccum eodem unum Sc idem eil; Scd fi diiliniftio facienda,
utrumq;enimin
homines
cadit,dicendum
eil,
Jus
tiumin ijs rebus
pofitum,quai
ad foloshomines ipechnt»
jusvcro naturaleetiam inijs,qua:inbruta cadunt, qualis
edprocreatio få educatiofobolts>ciusq; deftnfiojCtizmCiin illrs
veramrationemjuris non habeant, fed
potius referenda
fint ad φυηκην,naturalemaffeHionem.
Nam jus non
cilubinoneilJex) lex non eil ubi non eil ratio,
quare
cum in brutisnoniit ratio, nec jus in ijs locum habere
potcil. XX Vf.
J*4 naturaleapud omnes homines eandem vrm
ob-rinet, & vieiflitudinum icgesnonfubit nec
poteilabroga-ri, quia cxhominum piacito δι inilituto non eil profe-ßuiTij fedautoritatem &vim fuam habet cx feipfo prom¬
pter Deum, qui hominumentibusiiludinipiravit*& pro-ptereanaturale dicitur, quiaånatura non å do&rina five
inilitutiöacautaliquaconi'uetudinc
profieiieitur.
XXVH.
JusveroLegttimum cx hominum inilituto vaiet,nee
refértutrum hocyclilio modo abinitio conilituatur, fed
poilquamconilitutumeil, muitum intereil ut obiervc-tur. Hocjus
non naturafedhominumdecreto infocietate adi
civiumfalutem eß promulgaium,
certisf legibus
comprehen-funui Quaproptcr idem noneftapudomnes,& proinde
ceilante ejus utilitatc,tacitopopuii
corrfenfu vel aliålege
lata,mutanpotefhquod exejus finemarlifeile
apparctr^Ä/· unieeconßßit infalute utilitate
civium
XXVlIf.
Mutationen) autem vel propterca hoc jus admittit,
quod non femperncq;omnibus idem iit utile,&
farpiiTi-mé variet reipub. facies. Accedente
igitur probabili
ra-tione,provarijsRcrumpublic. formis, ad quarum
utilita-tern jura funt aecommodanda,etiam
jus variari neeeile
eil. Aliud enirn eil utile in
regno>aliud in Arißocratia^aliud
Κ-Γ
»
-ΧΧίΧ.
Subdividiturporro hocjusin commune Sc ftngvlire*
Commune-quodex <tquoyeß>icitomnesciyes:
Singulare>quodtan-tumadcertamaliquantperfontm* aut adpecularctn quendam
c*fumpertinet\
Cujusmodi
funt particularia quardam de-crcta,autlegcsparticularesadcertum tcmpus lata:,&pc-culiariaprivilcgia,certis perfonis ob fingulariain Rem»
pub. merita, conceila^.
XXX.
AdjunBumjurisLegitimi eß aquitas^qua quaßani-ntajuris ej},£5?rigorejuris atej
ρesnatußeveritatein
ddiBis^ßpec-c#tüemoäit,eile]; corredio' legis,quaaliquid ci deeit, pro-ptcreaquia generalicer
ioquitur.^W/7./.ZiV^./0.Corrigitur
vero Lex ciiquiseam benigneinterpretatur, ejusq;
men-tem potius,ac intentionem iüius quilegemianxit,
quam
verbarefpicio. XXXI.
Hute opponi/ur /. συκοφαντία» qua ejl malttiofa
legis
in-terpretat/<?,qtiåin deteriorempartemverba legis
torquen-tur, quam Idi vocant calumwam 2. n
ακζ/ßodiKUiovyjua
ßriclumfeil fumraum· quando fimpliciter verba legisr* urgentnr & nulla admittitur verboru feu juris
interpre-tio, quo fenfuverum eil,fummüjusejfe fummamirjutiam*
XXX 1.
Hsrc corredio five legis mitigatiomulto eil
lauda-bilior, cum fcilicetnon fimpliciter verbalegis fed fenfus
ejus,icgumiatorumq; mens& voluntas ipedantur, qu&
vd in cafibu*lege exprejßs,Cumnonad litcram legis
ex-preilam,fed mentem legiilatoris attenditur: f^cl le<>e
0-mijßsy ubi reda ratio viccm legis fuppletjocumhabeu.
XXXIII.
Jußitiz univerfali ex adverfo refpondet
Injußiti4
univerfalisy quaeeil Vitium, quoadverJus legum
gitioscågitur,
prolndcq; humana
focietas turbatur,
quaead cseteravitiafefeitahabet,utunivérfalisjuftitiaad
csetc-rasvirrutes,qnieq;defiacdiäa funt, eådc fervatå
propor-tionecontrarioru,etiamifti accomodari debent; Focta¬
rnenintered, quödj'uflitia univerfalü inuno homine
tan-qiiåfubje&o eile potcil>cum
bonum bono
non cöntrar1atur->in+jüßitiam verd
univerfalem
fecund
il
fuam
latitudinem
uni
fubjedo ineile,prohibetmutuavitiörumcontrarietas,ha-betq;injuftitia fuum&cxcejfum ti defcftü,qua?tamen pro¬
prionon habent nomiha, fed communi quodam
expri-muntur. XXXIV.
Vitium hoc haud infrequens, proptercaå poetiV
Aftraa crefcentibus hominu vitijs in ccelum evoiaffe
fin-gitur,juvenaLSat.6.
Paulatimdeindeadfuperos Aßraa recejjit. Ovid. Ultima cxlcßumterra* Aßraa reliquit.
Quia'prioribus feculis homines fenfima juüitiaitramite
defieftebant,värijsq;modis, infidijsjcupiditate & avaritiå
alter alterum decipiebat; Hodieq; plurimi reperiuntur avidi rerum alienarum, qui femper fame fe perituros,
etiamfi in mediaauro usq; ad mentum ,inilar Tantali in
aquisdeiideant,metuunt,quaratione blafphemiacinjuftr
funt ctiaminipfumDeum3eximiaac prjeclara ipfius do~
na minimé agnofcentesr'.
XXXV..
Sicuti fefe habetJmadjußitiamjta injuria
ad
injufltiam , quareinjuria hujuserit objeclü,qua, eß damnum quod*
invito a volente infertur: Damnum
cflr
triplex- ι.Αυτύχη-μΛ, cafua tiinfortunium, cum quis alteri nefcius&
λ*γως·>ßneomntculpatamUtaquam levinocet·, 2..
quaftdo quisalterum la?dit, non quidem -sτ^λογως h. e. praeter'oinhim.nofitiamiopimonemß/amßedtamenItnuκακίας.
ßne culpa lata. Vcl detffiq; 3.
A^jf^^quando
feieηs quis la?-dit atq; coanimout noccat; Hocdamnumproprie
injuriadi-citur. Haclenus dejußitia univerfali,paucisnunc[altempro
in-ßituti noßri ratione^departicularietiamdietκdum.
XXXVI.
Dari autemjußitiam particulare ab univerfalidißinBdprobat
Ariß.s.Eth.2.dbejuscontrario tanquånotiori
videlicct/»-jußitia.
Daturenim
injuilitia particularis diveriaabinju-llitiauniverfali) nam Ofamjfutreipiciensparticularem
in-juiiitiaro,& »saduniverfalem juilitiampertinens,
funt inter fe diveria; Igitur vi contrariorum
concedc-turjuilitiaparticularisab univerfali dißinbleu.
XXXVII.
Contineriinfuper particularemjuilitiam fub juilitia univerfali utparsfub toto continetur,oilenditur ctiam å
contrario. Nam injuilitia univerfalis eil veluti totum
comple&ens fub fe omnia Particularis verö injuilitia nondicitur deomni injuiléfadlo,fedtantum de
iniqud bonorum externorum
dißributione
ξβ permutatione,inquanon fervaturjuila arqualitaspro dignitatetam
perib-narum quamrerum: Sic ctiam juilitiauniverfalis ie ha¬
betadparticularemut totum adpartes. Nam univerfalis
jußitia
dicitur
deOmnibus
aBionibus->qu/. legibus ξβ virtutibus funtconfentatieåi. larticularüvercjclumdicitur deaquaIi ξβjußadißributione bonorum ξβpermutatione5in quatalisfer¬
vatur iequalitas, ut
neutraparspoilit dici ultravel citra modum iibi tributurrL«.
XXXVlil.
Verfaturharcvirtus circadißributionemβ
permutatio-nem externorum bonotü in quibui>dittnte Ariiictelcjocum
habetιυτυχία, rß* ατυχία,fecundαξβ'adverfafortuna
s.Eth. /.
ideil,occupaturcirca bona forturrar,qualiafunt honor,
pe~
mmåy/·/#*&
alia
qua; imonomine nonpoflunt
compre-hendis,Eth.z. Haectamen noniimpliciter hic ipeclantur,
icd quatenusalijs jure
debentur.
XXXIX.
Cumomniumvirtutumformalisratio &natura
con-fiftat inrnedioeritate, fine qua nulla eil virtus aut a&io
virtuofa, lingulariter hic
venit notandum quod
medio-critasun quajuftitiaeft pofitamonfit
firaplextUtin reliquis
virtutibus, Sfåanahgicayhoccik^qua/ituin
hac
virtute intercivetpro ratione meriticujiuj^autinter resfro
ratione cujutfy
prety,
obfervari
debet.
XL.
Cauiä huiusdifFercntiae efhquia virtutes Carter# in
propriis rebus occupantur
tå
bonum
propriumrefpiciuniy
omnesq; res,in quibus verfantur,abiolute confiderant,
quare&. mediocrkatemhabentfiraplicem
&abfolutam
jJustitia vero verfatur circa res alienas bonumq; alienu
ipedans,pluresrcsinter fe
confert, farpe etiam
perionasipfas,· Omiiinoergo
habcbit mediocrkatem
analogicamtå
cpmparatam. XL Γ.Peculiareetiam hoceftjquod
mediocritas feu
medi¬
um,inquofita eüJuilitia,non fit
inter
duo taliaextrema,
qu# certis nominibus
exprimuntur,
utvirtutes
reliqu#,
icd intcrtalia,quorumutruq; eil inunaeademq; adione? qu«eduofuntpius
tåminus/.Eth.
z. /,60, S.g.qui alterum
defraudat una adione)&moduexcedit&deficit,excedit
quiaplus fibiquam par eilvendicat;
Deficit,quia minus
quam oportetalterirelinquit,fed alia ratio eft in
reliquis
virtutib9E.g.in/o^//Witf<?,temereomnia andereexcep cft»
nihilaudere,^cf?»*,qu#duofimui in unaadionc
rcperi-ri nequeunt Accedit &hocquodmedium reltquarum
vir-tutumßtrationistantum; Jußiti<eetiameß
medium
reiy ut0-ßxnditThomasζ ζ.q.fl. art.lo.SotoLib.j,q-2.art.7.
Jufti-■~4
'
XLIL
Jüftitia? partieulari,tam inexcciTuquafnindefe£fu,< opponitur injuftitiaparticularis, qua; eßvitium, quoin
di-ßributioncξ$ permutationeexternorumbonorumviolatur
jufti-tiafeu(tqualitas fåvocaturAHOBTyfihatti7TÅtovi£tA,plurahaben¬
di cupiditasyubiadvertendum^eft
nomenefieunicum*rem
verogeminam»
fitq; dumuniplu*>altcri minut juflo
rclin-quitur,
qu&differtabuniverfaliinjußitia^utitantanteadiHum.
XLIlI.
Cum pra?tereaduofintaftionum genera
quarcon-fideranturin pafticulari juflitia^rerumvidelicetexternarum
dißributiüi carumtppérmutatio, duaremerguntejus fpecies,
Quarum tina dieitur
diAHpnfrntvi DißributivatAltera βνα,Κ-λακτικηCommutaiiva five
dio^Todltui]
correbliva appellattir3
u-traq;nomen ob obje&o & officio eil fortita. Juflitia
di-fiributivaeß->qu& indiflributione verum communtum inter U~
niut reipub. civ
es,fervatpropcrtionem Gecme/ricanu.
XLIV.
Objebfumejusfunt rescomunes,ut
honoresymagißratU4
dignitatestpecunia& idgenusalia. Item
pdtnA*vincuUßuppli-cta,ut& oneravariaqua; inter
eosdividi folent,quiunius
reipub. communioncinterie funt conjun&i»/.£/<&.2» XLV.
Cum vero rcrumt communium
difpenfatio non
fpedlatad privatosj iéd ad eos qui iuntin magiilratu,
le-quitur hane virtutemnonpofie excrceri å
privatis,
qua-tenusprivati,fiedab
ijs qui in certa&publica aliqua fun-(Slione funtconilituti,
quales funt magißratut,pr&ccptorcs
publici-, prxfeclipublicorum operum, item patresfamiliat qui
licetreipedtu
reipub. fint periona;privatar3cujusvisfami¬ ljtamen ratione>cujus
paterfamiiiascapute/l, & quafi perionapublica atepindomoeß
id}qucdmagißrai9in
civitate^•
Dißri-XLVI.
Vißributiomßitucnda eilfecundumproportioneraGeome¬
trieam. Proportioeßrationum
ßmilitudo
Eucl.Lib.
/. def.4.hoc eil, duarum autpiuriqm q lantitatum inter fe com*
paratio. Ratioysrp
eß duarum magnitudinum
ejuodemgene-rümutuaquadamfecundumqgant/tatemhabitudo,Ibid.def./.
XLVII.
Eilq;proportio noftro inflituto inferyiens duplex,
Geometrica £5? Arithmetica. Iliaeil in quaiervatur
fimili-tudorationum>nu|lphabitorefpe&u exceflus, Hsec ve¬
roin quacequaiitasexceflus iervatur.lltraq;proportiovel
eilDüjuntta yel continua. Jlla cumomnestermini propor-tionis diilindifunt; Hxc cum unus terminus bisfumitur.
ArLViJL
Juilitia diilributivacpnfiåitjiicut didu eil,noin Arithme¬ tica Ted inGeometricaproportione,quia pcrfonaru&
re-rü habetur interiereipedus& coijatio, omnesq; res qua: fub diitributione cadunt,fivebona: utpr<emia,fivemala: ut
onera,Cicut adtotamcompnitate pertinent,ita ctiä ad
iin-gulos civescatenus fpedant,quatenusejusmembrafunte
Tribuit vero juilitia diilributiva iingulis,quodijs ab ipfa
repub. debetur, quodtantomajuseil, quanto quisq; ma¬
jorem coniiituitreipub. portiemem, &quanto in ea ma¬
jorem habet dignitaté eamqjpluribusornavitbeneficijs;
Hoc vero eil fervare proportionem Geometricam ubi nonattenditur a:quaiita$iimplex3 quaii tantum deberet
aeeipere in bello miles^ quantum impcratory tantum.»
ignavua quantum fortß, fed άζ(α peribnee acitimari, cce-teretq; iactorum circumilantia: probe perpendidebent,
quod iine perfonarum &rerum diilribuendarum
com-paratione vix poteil expediri. Par ratio eil de
oneri-bus, qua:etiam civibus funtimponenda,pro ut quisq;
rum
fcipub. paftcmconftitüity
Cum enim non«quat!-ter omncscommodaejuspercipiunt»neq;oncraex «quo
fcrent,Tedfcr?anda eil proportiorcrum adpcribnas, Sc
utperionaiehabet adperfonain» iicetiam res quas
con-fertur uni peribnae>iehabebit adrem quxtribuitur alte-ri. Sic itaq; Juftitia diilributiva fuis defungitur parti¬
bus» dum perfonis dignisdigna aiIignat,fingulorum
rac-rita seiiimat atq; compenfao. XLIX.
JuftitiaDiftributiva édiametro opponitur injuftitia Diftributiva,qua «qualia inaequalibus» aut in«qualia
«-qualibustribuuntur, quse quibusdam dicitur injtftitiä
nimijSa.farvi^ Ubi notandum eftnomencfleunicü
com-plc&ensutrumq; cxtremu, exceftumSc defeBum.rem verd
cflegeminam, cxercetur enim injuftitia,&cum plus Sc
cummio^quam oportet,aliquistribuit,fiplus tribuitex*
ceffu* eft·, Πminusquam par
eil,
defeBus^ quod utrumq; inunaeademq; aäionc aliquando poteft contingcro. Et
tantumdeJuftitiaViftributiviU*
L*
Juftitia commutativa eft virtus^ quain contraBibus
eommutationererum^aqualitatemfervatg? inqualitatem
corri-gitfecundumproportionem Arithmeticarru,
LI.
Efficitergohatcvirtusut quisq;fuum coniequatur»
neinrebuspermutandis aliquaparsdefraudari poflit,aut
injuriamTibi fiericonqueraturSepofitaitemdignitato
perfonarumresitainterfecomparat, utomnis
inarquali-eastollatur, quapropteretiam corrcBiva dicitur ac inter
lucrum&damnumeilquoddam medium^. LIL
ObjeBum Juftitiacommutativafunt res
privata
autcon~Litt.
Üonrra&us in qiiibuspotiillmumcernhurJußttiacom«
mutativa, rcfpeßu
principiorum,aquibus
oriuntur,funtVcl Z7oluntarijj quihbetd voluntate ^pleno centrahentium
tonfenfu tranfigunturi Horum aliquot ipccies abAriilo-tele /· Εώ. i. enurnerantur, quifiunt» vcl Re; utmu*
tuumfquö refertur ufura)commodatum,Depofitum,
pignut: Vel V'erbis, utßipulatio, promißßo,ßdejujßo:vclLneris>uc
nomina: vel deniq; Cosensu»utemptioxvenditioy locathiUn·
duffio,focietaftmandatunu«
LIV.
VelInvitiyquialijs velnoUntibu*velignorantibuetnferunw
tur,idqfvelperdolum? ut furtum, adulterium,ven-ßeium,
fervt altem corruptio ξ$ abduffio, cades dolofa, ßalfa teßificatio;
qui clandeßmi dicuntur. Vclprririm» utflage'datioy vin* culaι mors, rapina, mutiUtio corporüy
ccnvtt/um,ludtbrium$
quivocanturvitUnt'u
LV.
HicAriilotclesvocabulumσννΛ)λαγμ&τ&» contractu*
ftcripitpro quavis compenfatione & corr.municatione,· quie inter agentes&patientes exiftit, in quibus id quod
nimium eil>diciturLucrum,ogxoåvero parumcit> Ddnum»
quia non folum in contra&ibus voluntarijs» icd ctiam
in invitis alteri parti poteft inferri injuria» quac per
magiftratumfeu Judiccmeftpunienda;; Etlicet lucri
no-mcncontradibusinvitis nonadmodumconveniat» (non
enim videttu lucrari,qui allum verberat)■lolet tarnen lur
cromappeilariomnis
perpeilio, übt d judtee. menfurataeil
«fi/Eih.
■
LVR
^ ^
Ρ optie tarnen contrarius dicuntur,qui
cxutriusq;
pattis conieniuüunt$ in quibus per ic yerXaturjuüitia. ·- " !
commutat!va,ubi revera cernitur permutatio, cum ab
titraq; partecontrahcntium fint caufie3qua; voluntatem
reddunt confentientcm ac proptam. Inviti vero ana-»
logicétantum& fccundum quandam
fimiiitudinem,qua-tenuscumdamno &lucroalterius & privata injuria, ex,
quavoluptas capitur, & pocna redditur, conjundifunt,
qui enim injuriaminferunt lucrum, qui patiuntur,
dam-«umaccipcrc,fimiiitudinequadamdicuntur.
LVII.
Juilitlaecommutativas propriaefl prtportio Arithme«
tica,quaecitra pcrfonarum refpeduma^qualitatcmrerutn
iimpliciter ipedat. Ut cnim in Arithmeticaproportions
folumfpedatur aequalitas »xceifus& ut ipfi termini åie
mutud icqué diftant, ficinrerum permutationc nuda
fpedandaeil a^qualitas, utipfi permutantes Utririq;
ha-beant partesäqualesfine perfonarum reipedu, unde in
contradibusnonquxritur ,Exempligr4tia,
de
defraudato-re, fitne virprobusautinprob9,exhac vel illa famiiia; fed
tantum,quanta fit frausvddamnumquodaltcriintulit»
de perionis enim quacrercad alteram juilitiae ipeciem
pertincu. LVIII.
Delidapertinent partim ad Diilributivam,
partim
åd commutativamjuftitiam,quianonfolum privatis fed etiamrcip.iinonfado faltem exemplo,nocent.Unde
& privatis iatisfaciendum eil, idq; fccundum propor¬
tionen*Arithmcticam,&ipfiReipub.
fccundum
propor¬tionen! Geomctricamj.
LIX.
Medium quo acqualitas
analogica,
inrebus
permu«tandisinaequalibus&naturå valde
differentibus,
idcirco
ad aequalitatem&confenfum
reducendis,ppteftiervari>
Velpotius
ip(ApemuM'mümenfura
duplex ab
Ariilotelc
ftatuitur;Naturalis Scarbitraria: Naturalis menfura ed
ία-digentia, qtiaequo
major
eft
autminor,eo
unaquarq; res*utpiuris eftaut
minoris.
Arbitraria
ve rofeu
exhomi-numicge &iniiitutonata
cd »ummu*,qui in locum
indi-genti^,qaafi
communi
hominum pa£io,fuccefne> ide],
ne-ceflitateexigente, poteiienim fieri utquis
eamrem nonpoiTideat, qua alteropus
habet,
neigitur contrarius
pro-pterea plane intermittatur,vcl
permutationis ufus
diffi-cilisreddatur,nummus repcrtus eft>tanquam permuta¬tionis medium : cum etiam res in permutationibus not*
fempcrfuntejusdem & sequalispretij,
idcirco beneficio
nummi, pretiarerum intcrle
coinparari
Scad
squalita-temreduci
poillinu-Juilitiaecommutativa; Opponitur fpecies injuditiarp
q«iχ cv-ηις σΰ»Λ?λ«>γμΛ<ηvelp/u* velmin»«crogat,quam
de¬
bet, ideft,pl9fibiilimitlucri,autalijs plustribuit
maü quaoportet,ratioexet(ju*Scdefeftu* uno
exprimitur
vocabulocum nominadehntipecialia,quse tarnen generaliori
in-dicantur,femperenim hic unaparsheditur,quo
referun-tur invita, dequibu*intheßsq·
Ad Juilitiam commutativam refertur ctiamJu* ta¬ lionis de quoclaufuIa*loco notandum occurritnon
confi«
derari jus talionis(ex mente Pythagoraorum) fecundum
«?qualitatemabfolutam,neq; in juftitia nudam Sc fimpli«
cem tafionem fen retributionem eile fpectandam > fed
ccnfiderari hicjus talionis fecundum iequalitatem analo¬
giam feuproportionalem, qua quamvis non more
py-thagora'oruaijidem pro eodemredditur, aiiquid tarnen
IX
quod cipropcrtw?ne
reipendct rctribujtur,
quaretnbu«
tionefervaturή ww*f>sequalitasqua:cmnino in juftitiaeft
licccilaria-».
Hxc
obiter
faltem
pro
infti-tuto
prseienti, de
praeblarißima
hac
virtute
ditfta
iunto.
Jehovah
pater
JuftidcS
nos
regat
&
diri-gat, ut
non
fold de Juftitia
re<fté
loquamur
&
difteramus/ed
vel
maxime in
juftitia
pariter
&
fan&ita-te
Anproptero
uamvisaéMonem
injuftam
aiiquis
dicendus
iit
injuftus)
Neg.
it
Än
Jus
Domeftieum; Herile
fci-licet,Paternum
&
conjugale,
iit
propric
&
yeréjus*
Neg.
III.
Volenti
omnino
an
poßit
ftcri
injuria^
Neg.
IV.
An
quis
iibi
ipfi iniuriamfacere
poffitt
Neg.
An
melius
fit
pati,
quam
facere
Vf.
An
lex
idomne
vetet,
quod nön
iubet
*
Neg.
vir-An
Jus
talionis,fecundum
sequa-litatem
abfolutam,fitiervan-dum
>
Neg.
vor.
An
res,quod
adpermutationem
attinet,ab ufu
ipedlandse fint
&]udicandce>an
verö
natura*
Äff
prius.
A
IX.
Ansequitas
fiummo
iuri
fitpraé*
ferenda^*
äff
X·
An
judex
debeat eile
WQO-UTTlhfåft
fi-ve