Disputatio civilis de justitia quam prosperante justitiæ fonte ... sub directione ... Jsraelis Bringii ... publico examini ac placidæ disquisitioni submisit, Boetius Chruzelius Smol. Mornæorum alumnus. Ad diem 15. Augusti loco horisq[ue] cousuetis

XI

//

DISiOTATIO C IVILIS

JUS T I

T

I A.

Q_U

A Μ

Profperante

Jufbitiae

fonte,

Dccernente

Vencrando

ac

SpeBabili-, amp!ißim& fa*

cultatts

_{philofopbicaßtn Regt}

_a

_{ξβ celeberrim*}

SvecoYum ad Salam

_{Academia,Jtnatu.}

Sub

Dire&iono

M.

ISRAELIS BRINGII

in

_{prsefatainclyta}

_Academia,

_Ethices

_&

Poli-tices

Profefforis

ordinarij,praeceptofis

acfautoris

refpedlivecolendi.

Antequam

eoronåMagifterij

Philofophicicondecorare-tur> ejusq;privilegia confequerctur>

Publico examiniac

flacida düquißtioniful?mißt,

BOETIUS

CHRUZELIUS

(8-rf

Smol. Mornaeorum Alumnus.

Jd diem Jf. _AugußiLocohorüftcoufuetts,

UPSALIiE.

v

η a-i C<-T*

C

\

Impriraebat

Ε

s c η ill u s

Miiihu>

PrceluftrijMagnifico

&:

Genero

iißimo

_Domino,

Dm, LAURENTIO

_Spam/

de Ctlitn &©ütWOO &c. Generali

Uplan«

dias Gubernatori, Arcis

_Upfalienfis

fub-^

jedliq>

territorij

cailellano

eminen-tifsieio, ordinis

_Equeftris

_Ma~

refchallo

_graviffimo,

Pairono meo

gratiofo

bcnignißimo

_>

Sxlutem Cj)

_oifequi*-*.

nfignis Veiter

favor

&

benevo-lentia

_gratiofa,

_Illuilris

_&

Gene-roiiffime _{Domine, efFecir,.ut}

qua-lecunq;

hocingenij

ipeeimen,

Di-fputationem^ut

vocant,

inaugura.

lem,_{pro more}

_Academico,

dedi-care&oiferre nondubitaverirrL·».

_{Poitquam enim}

in III:V:r***G:tcmderivata eft cura&

infpe&io

am-pliffimiillms ftipend'ß quod

Hlufttis

miquondam

DorninajbeatMTimze

memoriae Anna

grollt de

_£d*}mjm&:

_{ag,rtcf)^fiab^}

_{&c. Illuftm}

& GenerofiDomini» Dn_». CA R O Li De Mornai felicta vidua, ex

iingulari devotione

_&

ardentifu-nao

_{pietaciszelo,in Dei gloriam,}

_&

_perpetuam

fuas

devotionis _{teftificationem^, Ν}oμ iν i s_<^vε

De-Mornaj

memoriam nunquam

intermorituraoi,

fu-flentationi Studioforum, ex dioecefiram

Calmari-enii quam

Wexicneafi

confecravit>ckcum

confenfu

Ululirium fuorurn bagredum donavio >

Acq;

ex

in-dultupraedi^orum illuftrium haeredum

, ego cum

quibusdam

alijs,

ejusdem ilipendij

aliquandiu

par¬

ticips

fui> iingularem

ill.tis

V.«-«

favorem

ium ex-pertus;

Inprimis

vero anno

iuperiori,

cum expa-tria Academiain

_{exoticas,cxperientiae}

_(quae

_rerutn

Magiftra & prudentiae

nutrix

cenfetur

)

capeffen-d-e ergo,

proficifci

con'litueram, illuit.

V.« G."·

non folum aflenfu fuo

_propofitum

meum

appro-bavitj fed

_fumprus

_{ctiam icineri}

_Jufficicntes

_&

ad _ftudia,

_apud

_exteros

_continuanda

>

neccflarios

benigne promifit,

doneccerta

mihi

fundlio

vel in

ftatu eccIeliaiHco

_{velpolicico obcingeret.}

_Quin

&

_ipiius

_argumenci,

_quod

pro

inftituto

prarienn,

faftem obiter &

_quaii

_{pcrfundlorié}

_å

me

pertrafta-tum _cib

_dignitas,

_non

parum me

commovit^

ut

prasientem

_{diiputaaonem>quammoi:e}

Academico

confcripfi

&

pro

giadu

Magßerij baiendam duxjj

JlHiÜrii Vr* G.tvs

_{rtominjcquod^cut}

_antiquä

_&

lJlu-ftn.s

_piolapia

_magnum;

_{Officij arnplifi}

irjifpkndorj

majus; fic ilhbata juititia tfFecit

_maximum)

in-icribcrtrn. Nam

_plane

_{ad exemplum R egis}

dtfi-dcratifJimi _{DiviGustavi Magni.»}

_qui

ur re-gnurn

noihum

in melicrem ftatum

_rcpcnertt,

rc-diiusq;

conformaretdnter

alia

_fiupcrnda

_&

mtmo-riae

_prodenda,

_{quae cor}

_iiituit>

_etiarr

plura juflitiac

foradummaq;

uibunalia

atq;

_ctllegia

ordinavir>

quibus

rar quam

fulcris.»

_pania

_{noflra innixa,}

non folum

_iplendidior

_&

_{ornatior,ied & iirmior}

atq; ab _injuria

_{tutior,liberioiq;}

_exiftit»una

_cum

_rtliquis

inclyti

noiiri

_{Regni proccribus^etiam}

_{111. V.raG,,ae}

inampliilimo,

quo nunc

fungitur,

_rrunere,

_ipfam

Juiiitiam,

ante omnia adminiiirare , & jus iuum

cuiq;

ßlvum

rc&uir

_φ

fervare.»fummå

curå&cona-tu maxirne

_{depraedicando}

_annititur;

prudentiffime

perpendens,

nullam vitse

partem

fine juflitia pofle

confiftere,

_quippe

_{quas cum}

_pictate

_firmare

_fölet

impeiiajUndenecimmerito

JuiHtia,Civitatis

qua-ίϊ Domina å

_quibusdam

_{(latuicur,dextrå}

_tenens

gla.

dium, quo malorum fcelera vindicare^lancem

ve-ro finifträ

_lufpenfam,

qua

proborum

rr.erita reöc

ponderare

potis

t

Ii; In

cujus

quaii

pedlore

,

rcli-qu<c

virtutes

omnes,, non aluer

aciydcra

_in

_coelo,

fplen-intendent atq;

corufcant.

Hane

ipfam

natura

pe-perit,

experientia

nutrivit,fapiencia

mulcarum

<e-catumirtfoiio Majeftacia., ut

_{auguftiilimam}

_reryrti

humanarum

_{gubernatricem>collocavit. Accipiat}

irgo

Illuft.

Vra

G,a,hoc quakcunq;

gratitudinis

in-ldicium>idq;

nön

expondere>fed

animo,quo

offer-tur&:

_argumenti

_{^ravitateaefliriie^meq^de}

_caeterå

patrocinij

fui

aufå fovere

non

dedignetun

Deum

Venéror ut Illuftrcm V.fatn G.tcm cum domo fua illuftri,dm

_fupérftitem

_&

_foipitem,

_in

_fui

_nominifc

gloriam Sc patriae

falutemconfervet,

cujus

prottf-étloni Illuftrcrrt V.ram G.Um devote commendo.

Unfall* c

_Augoili

_Anno

_{m. dc. xxxv.}

IB: KrtmG.ttm

ÖfficioßJJtme

Colens

Seirius B. Chruzedus

Morn. Alumnus.

ίίχ2?Θ90ΘΘ0θ90Θ00ΘΘ©ΘΘ0ΘΘ09^μ

iSae^MMM^MSMMMM«

■$Η!$Ο6ΘΟΘΘ©©0ΟΘ^<*566<©©©ΟΘΘ©Θ©CD©^ Do

JU S

TIT

ΙΑ

Ethica? Diilertationis

T Η Ε S I S. L

Uicursq;

mentisackminvirtutir*

fplendidiflimam formam intendcrit* irsiro _{pulchritudinis iitius deiiderioi}

iure _{flagrabit, tanta cnim ejus viseft}

tantaq; prsilantia, ut non folum

o-mnes internå quadam _{naturae com·}

motione eam admirentur atq; _com·

mendent, fed etiam _quicunq;

_{generoiioris Tunt}

_natura?,

quiq;rebus acialuts fua*redtius confulunt & de vivendi tatione_{magis funtfolliciti, accuratiusin}

_intimiorem

vir-tutis naturam _{inquirereeamq;} rite & perfe&é

cognitam

totovitis fua?decurfu excolerc, _volupeTibi _{& quam ma·}

ximeneceilarium ducant; Ex _{pulcherrima verö} & prae-clariilima virtutumferie, _{ipiamJußitiam reliquarum}

o-mnium _{quaiireginammihi hac vice}

_{cxplicandam felegi;}

Inprimis cum ca reliquas virtutes _non iolum

dignitate

fed& neceflitate_longé

_{antecelIat,adeo}

_utqui

_{juilitiam de}

vita _{iuftulerit,ipfum folcmdemundo}

_{fuilulifle videatur;}

Cujuspropterca naturabrcvibuspofitionib9more Acade-mico,tenui _{quaii filo,pertexere}

_ftatui,qua?

_ut

_attentius

pendafcur

oculifq;

vigilantioribus luftretur,

pracfidium

ejusqui per

ciTentiam

juilus &

ipfa juilitia eil,

ierio

im«

Ii.

De vocis _{JuftitU notationc}

_inter

_{omnes non con«}

venit: Quidam enim ex eo didtam ilatuuntquodju* frum

cuifyfiftstyvel

quod Dimfiftat;

Quidam

veroex eo

quod

ut quaii/'/*når ßatUiSy cum

in

ea

jus ftare

vidcatur.

Qua?

po-tiusmera?videntur allufiones> quam vera: derivationes.

Nos _{ipfamrem declaraturi, fecundum}

denominationem

logicamconcretum

ab

abftrafto,%nificatione

fimpliciori

dcducimus"\ III.

Gra?cis dicitur JiKctfowvy'ztyjtτί

^inAtcvy

hoc autem

å

åUtj> quod ita appellatur

quia

«7,

hoc eil

bifariamyfen

i»duo daualia_divifrms.

IV.

Accipitur vero vox

fuflitix varié.

i.

Generalitery

prout

etiam brutis

ratione carentibus competit,

quamvis

nonκυζ/ως^Tedxa$'ομοιότητα quandam>fic iElian

Lib.

i.

deammal._{cap.$.Delpbinos}

_julios

_nominat,quod

_{ubi pifces}

venati fuerint in dillributione pra?da? majorem

par-tem ei_relinquantqui caufa

fuit

_cäptura?.

Sic

idem

Lib.

_/♦

cap.jp,muitum

de

juflitia Leonis refcru.

V.

2. Proofficioquod defun&is

exhibetur,

utapud./^r.

Ltb.J.de_{Lkg.Lat.Juili}

_dicuntur&

_{juilitiarij>qui}

_defunäis

fua_{juita folvunt» 3. Proa?quali diflributionc,quam}

_etiam

pra?dones férvant, atteft.

CicMb.

2.0fr:

ubi inqukyCum

tanta fitvå' juflitiautetiamlatronumopesau^eat

atdp

cenfirmetyCjuan-tam_{ejtti vimihterleges}

_tfjudicia

_Reipublicx

_före

_putamut

· VI.

4. InfenfuTheologico, potiffimumpro

jeftitia

lega-K & _{Evangelica, itempro}

_imagine

_&

_fimilitudine

Dci

Inhomino,

, vir.

Deniq; 5. Proprio, &juxtamcnte-m Ariiloteiis

älio-fumq; laniorum proilla virtute, per quam in ctmimüni vita continetur&coniiftit focietasinter homines, _quarqf;

åphiloiopho nominaturi κοινωνική ivirtus focietatibu*

homixum acccmmodata. Hoc fenfu vocabulum _Juflitias in _{prüfend disp utatioη e å nobis ufurpabitur.}

VIII

Deßnitur ah Aristotele/,Eth. 1._{quodfit habttus} , quo ho-rnine_{spropit/fifunt adjuflagerendayquoj^jufiaagunl ^volunt,}

IX.

Triafunt quae difFerentix loco confiderari poflunt, facultas fiu aptitudo, proclivita* ipfa adio. Adquamübet cnim rem _{praxlarégerendam hactria necefTario}

requi-runtur, mulro _{magisadjuftitiam. Froftraenim quis} cona-tu_{adbibetjubivis animikvigordeficit:nec ibfYicit omnia} Ca adeile_{qua habilem Jiquc & rnaai au d neu reddunt»}

ied accedcre ccv def.ceiii-m _{prepenfionem feu}

ipfam voi utat.tr a tduimqua; aliquando_tant#

effi-caciae eftl etiamvidi rat defedum _{fuppleat;UndeSqe«}

ticiiin 1 oflrum _{pioverbium Milien Drager -iajjef* Sed} nechftcduo^^nimirum &. ifille> etiamli in debita per-fedione _{poiita,pun&um ierent velrem dabunt}

expedi-tam , nifirnutuå&conjun&åquafi opcrå inattum

pro-rumpant&deducantur. Nemo certe laudatur propter nudum virtutis habitum feu ictem illius _{pofleflionem»ni«} fi vitamfuam conformet ad _{ejus prasferiptum9 Omnüe*}

_j

»imvirtutis Laus inaflionc_confiflit.

X,

Cum Ariftotelica hac definitiöne coincidit illa

quar extat inJure Romano L. it.ff. deJuft. Jüre, ubi

Ulpianus«amdefiflit> quod fit conftans Perpetuawluntas

fuurn cut%

tribuendi.

Nam

pet

eöhftanlem

&

perpetuam

voluntatem _{ipfe habitus intclligitur, quippe qui femper} conitans , firmus & admodum difficulter mobilis cft.

Quod etiamapudAriilotelem eil JixcuoTrtyiyéi*>hoc apud

tlJpianumeil,fuurncutätribuere^»

XL

Necenim exiitlmandum eil, aliam eiTe _Juilitiam

quic abEthicis coniideratur,& aliam quas å ICtis, res

quidem femper eil imaSc eadem modus faltem

confide-randi in_{diverfisdifciplinis diverfus eft; Ethici,naturam}

Juilitias tam in communi» quamin ipecié plcné k

per-fedié_{explicant, modunq; fuomore pradcribunt, quo in}

totavita å_{quovis in communi,excrcenda eil, quod etiam} omnino faciendum _{prascipiunt, ii modo re&é &} hone-ilé _{quis vitam fuam inilituere velit, vel,utEthici}

loquun-turt_{βfelix quis in hac vita atq; beatut eße>pariterfå haberi}

cupiat. Unde manifeilqmeft,Ethicos confiderareJuili¬

tiam _{tanquammedium?quoobtineri poteil felicitascivi¬}

lis, tanquam hnis.

XII.

ICti veto Juilitiam ab Ethicis_{declaratam fux artis}

finem ilatuunt, quem per certos conilitutos & ordina¬ ries_{judices, in cauiisquibuscunq; controveriis,} ålitigan-tibus _{addu&i?, legitimo & ufitato judiciorum proccflu}

obtincre contendunt. Hinc vetus &tritum _{illudj Vbi}

deßnitEthicui, Incipit Iurts-confultu*.

XIII.

Juilitia incommuni& totafuaIatitudine ac ambitu

confiderata duo _{continet, Legum fcilicetobfervAntiam} aqualitatem, _{feu äqualem bonorum externorum dißributtö¬}

nern ac commutAHoncm-s.

.·. v Hinc

*

i, i

XIV.

Hinc _{duplex emergit Juititia, univerfalis &} Parti-Cülaris > idq; _patet vel inprimis _{ex natura} eontrarij

con-ereti videlicet _{injußi. Injuitüsenim dicitur &qui legem} violat,& _{quialios defraudat, id efl>qui plusfibi vendicat} qu apareilacpropterea inacqualis feu iniquus eil j Linde

efiamcx naturå contrariorum,fecundum _regulam

Dia-lett. quaefi apud ArißeteleminT<?^/V*ir,juftus dicitur vel uni-nerfallter in genere, qui νομιμφ* feu legum obfemans

efly_{legibusq, acjuricongruenter vivit. Vel}

particulari-ter _{qui ir(&>} hoc eß _{, aqualü, de benis externüumeuidpfuum}

iribuens, _{quare&,exnaturaconjugatorum juxta alteram}

Dialekt: _{regulam , quaetiamin Topicü extat, duplex ne~} ceflariö_{juititia erit, univerfalisqua?tMopictvJegum}

obfervan-tiam> &particularis _qua? Inmjvaqualitatemde_notat Ariib

j,Ztk. ι. , XV.

Vnherfalis Jußitia eß virtu* obadientiam omnibu* le¬

gibus adpublica

utilitatis confervationempraßandi.

XV!.

Dicitur univerfalis _{quia non pars virtutis Ted} vir-tusuniverfa eft,_Ariß./,Eth./.ieu eft_{quaßcongrcgatum}

quoddamexomnibus virtutibus,dequibus leges

univer-ialitcr_{pra?eipiunt,undeetiam dicituryLegklisyquia} ieextenditad omnes_{leges in quibus virtutum praeeepta}

continentur,_{Legesenimnihilaliudfunt,quampraeepta}

mir-tutums. _XVII.

In hoc vero difFertåvirtute,_{quod virtus ordinem}

tantum ad _{poileilorem involvit}

eumq; virum bonum fm _{pliciter reddit,juititiavero ordinem dicit ad alios &} efheit _{utquis virtute fuåalijs& toti reipub. profit, fieri}

enim _{poteit,utaliquisin fuis rebus virtute uti poilit, In}

ijs-uten·,quas habetcum alio>nonpoflit* _Qui veroju¬ ititia

ftitiå_prscditus

_eft>non

_fblum

_erga

_{feipfum, fed}

_etiam

_efgt alios _{potefl virtutem}

_colere,

_undc

_{ab Ariftotele}

_dicitur Zpet&oyκ&οτζ/ον, bonum alienum. Fora* enimß)cBat(ut Io-quiturCic. i.

de Leg,)

totamfy

fe ad

alienas utilitatesporrigit

explicat. Neq;

potefl: aliquis privatim folus

& erga

ieipfum

juilitiam

exercere>fed neceilc eil

utcrga

altcrum

eamexerceat. XVI II.

Virtus _{itaq; praccifé fpcdat fubjcdum in quo eil}

idq; bonum

reddit, juftitia verd

ad alios refertur,

&vir-tuti _{fuperadditreipedum}

_adaliupL»

XIX

Finis _{ejus primarius, eß Salu*}

_confervatio

_communis

sc _{publica focietatü,quae}

etiam

omnium

redarum legum

finiseil»ficut inomni focietate»Salus communis>Lex eil

fuprema.

XX.

Merito _{igitur Ariilotelcs juftitiam vocat}

_virtutem

perfeBam, tum

quia

verum

virtutis

ufum oilendit,

είΤι-citq;ut non folum crga

feipfum

quis rede

fit

afFedus,

fed etiam crgaalterumvirtute fuå

rede

utatur; tum

quia

fub fe_{compledituromnesleges> qua:}

_{de omnibus}

virtu-tibus _pnecepta

_tradunt,

_{E. g.}

_de

_Fortudine

_pra:cipiunt

nondeferendam eileaciemiarma non abijcienda, civem

quemlibet fortiter

dcfenfurum

patria:

fua:libertatem>ju-ra Sc _{rcligioncm.· De Tentperantia}

praecipiunt

cavcn-dameileebrietatem, caile eile vivendum, Scfic de ezetc-ris: Prxterea eam vocat _Optimam,

_{quia optimum Sc}

publicum bonum promovet,

Pulcherrimam

få Hejfera

ac Lucifero admirabiliorem, latißimepatentem^

quia

_COngre« gatio Sc

coacervatio

omnium

virtutuin

eil.

XXI.

ObjcBum univerfalü Jußitia eßJus.

Quicquidve-ro_{Legibuseil confentaneumjus}

_dicitur,

_{cum tarnen}

Tumq; proipiis legibusponatur >

qnandoq;

Sc

pfo

legum

fcientiafive _{jurisprudentia,quofenfu definituråCclibars}

boni _{aqui l./.ff. de Juß. Jurcs.} XXII,

Jus eß Canon fen regula practica,

circa

cujua

agnitio-nem$executionem Jußitia_occupatury quod_{ex rncntc}

Art-ßotelis SiEth. 6. dividiturinPoliticum, quod

fimplieiter

jus

appellatur, Sc ccconomicum,

quod fecundum

iimilitudi-nemquandam jusdicitur; Eil.q;vel

hwmwherile

_> intcr

dominum &ie-rν um,velπκτ&χονΡaternuMyquod interpa-trem Scfilium_{viget,vel deniq; ^u^ikov nuptiale, quod}

in-ter _{conjuges ipetlatur Ariß.}

s>Eth.

_6.

XX III.

Jus politicumy eß quod ah

hominibus liberü

proportio¬

ns aqualibus_yvitaj^ communionejunftü

ad

_{verum necc}

(far

i_am

fufßcientiamcolitur

Arijß.j.

Eth. 6. Hoc

fubdividitur in

(pvn-χ,ονnaturale, Scvo/mzo»Legitimumfeu Legale. _S,

Eth.y.

Na¬

turale_{Jus eß quodnatura}

_{omnihus hominibus ingeneravit.}

XXIV.

Jus Legitimumå

Romanis

Chile

didlum ab alijs

poß-tivum, eß quodquüjpopulus

fihi

conßituit,

quare

ab

Ariilo-televocatur åisceuw kvSpΰοτακΜ, Jushu_manum, quodab

ho-minibuseil_{pofitum; Ethocvelferiptum}

_vel

_non

_feriptum:

Juris feriptifpecicsapud Romanos Sex erant,

Lexyplebi-feitum, Senatusconfujtum,placita principum, editlapratorum,

reßsonfa prudentum. I. /. inß.tit.2. 2, 6.

&

//. Non

fcri¬

ptum eil confuetudobonaξβ

laudabHü.

XXV.

Jus gentium adjus naturaler quatenus

videlicet

hoc

iolishominibus inter fecommuneeil, revocari debet, Sc

cum eodem unum Sc idem eil; Scd fi diiliniftio facienda,

utrumq;enimin

homines

cadit,

dicendum

eil,

Jus

tiumin _{ijs rebus}

_pofitum,quai

ad foloshomines ipechnt»

jusvcro naturaleetiam in_{ijs,qua:inbruta cadunt, qualis}

edprocreatio få educatiofobolts>_{ciusq; deftnfiojCtizmCiin illrs}

veramrationem_{juris non habeant, fed}

potius referenda

fint ad _{φυηκην,naturalemaffeHionem.}

Nam jus non

cilubinoneilJex) lex non _{eil ubi non eil ratio,}

quare

cum in brutisnoniit ratio, nec _{jus in ijs locum habere}

potcil. XX Vf.

J*4 naturaleapud omnes homines eandem vrm

ob-rinet, & vieiflitudinum _{icgesnonfubit nec}

poteilabroga-ri, _quia cxhominum _{piacito δι inilituto non eil} profe-ßuiTij fed_{autoritatem &vim fuam habet} cx _{feipfo prom¬}

pter Deum, qui hominumentibus_{iiludinipiravit*&} pro-ptereanaturale dicitur, _{quiaånatura non å do&rina five}

inilitutiöacaut_{aliquaconi'uetudinc}

profieiieitur.

XXVH.

JusveroLegttimum cx hominum inilituto vaiet,nee

refértutrum hocyclilio modo abinitio _{conilituatur, fed}

poilquamconilitutumeil, muitum intereil ut obiervc-tur. _Hocjus

non naturafedhominumdecreto in_{focietate adi}

civium_{falutem eß promulgaium,}

certisf legibus

comprehen-funui Quaproptcr _{idem noneftapudomnes,& proinde}

ceilante _{ejus utilitatc,tacitopopuii}

corrfenfu vel _aliålege

lata,mutan_{potefhquod exejus finemarlifeile}

apparctr^Ä/· uniee_{conßßit infalute utilitate}

civium

XXVlIf.

Mutationen) autem _{vel propterca hoc jus admittit,}

quod non _{femperncq;omnibus idem iit utile,&}

farpiiTi-mé variet _{reipub. facies. Accedente}

igitur probabili

ra-tione,provarijs_{Rcrumpublic. formis, ad quarum}

utilita-tern _{jura funt aecommodanda,etiam}

jus variari neeeile

eil. _{Aliud enirn eil utile in}

regno>aliud in Arißocratia^aliud

Κ-Γ

»

-ΧΧίΧ.

Subdividitur_{porro hocjusin commune Sc ftngvlire*}

Commune-quodex <tquoyeß>icitomnesciyes:

Singulare>quodtan-tumadcertam_{aliquantperfontm* aut adpecularctn quendam}

c*fumpertinet\

Cujusmodi

funt particularia quardam de-crcta,autlegcsparticularesadcertum tcmpus lata:,&

pc-culiaria_{privilcgia,certis perfonis ob fingulariain Rem»}

pub. merita, conceila^.

XXX.

AdjunBumjurisLegitimi eß aquitas^qua quaßani-nta_{juris ej},£5?rigorejuris atej}

ρesnatußeveritatein

ddiBis^ßpec-c#tüemoäit,_{eile]; corredio' legis,quaaliquid ci deeit,} pro-ptcreaquia generalicer

_{ioquitur.^W/7./.ZiV^./0.Corrigitur}

vero Lex cii_{quiseam benigneinterpretatur, ejusq;}

men-tem _{potius,ac intentionem iüius quilegemianxit,}

quam

verba_{refpicio. XXXI.}

Hute _{opponi/ur /. συκοφαντία» qua ejl malttiofa}

legis

in-terpretat/<?,qtiåin deteriorempartemverba legis

torquen-tur, _{quam Idi vocant calumwam 2. n}

ακζ/ßodiKUiovyjua

ßriclumfeil fumraum· quando fimpliciter verba _legisr* urgentnr & nulla admittitur verboru feu juris

interpre-tio, _{quo fenfuverum eil,fummüjusejfe fummamirjutiam*}

XXX 1.

Hsrc corredio five _{legis mitigatiomulto eil}

lauda-bilior, cum fcilicetnon fimpliciter _{verbalegis fed fenfus}

ejus,icgumiatorumq; mens& voluntas ipedantur, qu&

vd in _{cafibu*lege exprejßs,Cumnonad litcram legis}

ex-preilam,fed mentem legiilatoris attenditur: f^cl le<>e

0-mijßsy ubi reda ratio viccm legis fuppletjocumhabeu.

XXXIII.

Jußitiz univerfali ex adverfo refpondet

_Injußiti4

univerfalisy quaeeil Vitium, quoadverJus legum

gitioscågitur,

prolndcq; humana

focietas turbatur,

quae

ad cseteravitiafefeitahabet,utunivérfalisjuftitiaad

csetc-rasvirrutes,qnieq;defiacdiäa funt, eådc fervatå

propor-tionecontrarioru,etiamifti accomodari debent; Focta¬

rnenintered, quödj'uflitia univerfalü in_uno homine

tan-qiiåfubje&o eile potcil>cum

bonum bono

non cöntrar1atur->in+

jüßitiam verd

univerfalem

fecund

il

fuam

latitudinem

uni

fubjedo ineile,prohibetmutuavitiörum

contrarietas,ha-betq;injuftitia fuum&cxcejfum ti defcftü,qua?tamen pro¬

prionon habent nomiha, fed communi quodam

expri-muntur. XXXIV.

Vitium hoc haud _{infrequens, proptercaå poetiV}

Aftraa crefcentibus hominu vitijs in ccelum evoiaffe

fin-gitur,juvenaLSat.6.

Paulatimdeinde_{adfuperos Aßraa recejjit.} Ovid. Ultima _cxlcßumterra* _{Aßraa reliquit.}

Quia'prioribus feculis homines fenfima juüitiaitramite

defieftebant,_{värijsq;modis, infidijsjcupiditate & avaritiå}

alter alterum _{decipiebat; Hodieq; plurimi reperiuntur} avidi rerum alienarum, qui femper fame fe perituros,

etiamfi in mediaauro _{usq; ad mentum ,inilar Tantali} in

aquisdeiideant,metuunt,quaratione blafphemiacinjuftr

funt ctiamin_{ipfumDeum3eximiaac prjeclara ipfius do~}

na minimé _{agnofcentesr'.}

XXXV..

Sicuti fefe habet_{Jmadjußitiamjta injuria}

_ad

_injufl

tiam , _quareinjuria hujuserit objeclü,_qua, eß damnum quod*

invito a volente _{infertur: Damnum}

cflr

triplex- _ι.

Αυτύχη-μΛ, cafua tiinfortunium, cum quis alteri nefcius&

λ_{*γως·>ßneomntculpatamUtaquam levinocet·, 2..}

quaftdo quisalterum la?dit, non quidem -sτ^λογως h. e. praeter'oinhim.nofitiamiopimonemß/amßedtamenItnuκακίας.

ßne culpa lata. Vcl detffiq; 3.

A^jf^^quando

feieηs quis la?-dit atq; coanimout noccat; Hoc

damnumproprie

_injuria

di-citur. Haclenus de_{jußitia univerfali,paucisnunc[altempro}

in-ßituti noßri ratione^departicularietiamdietκdum.

XXXVI.

Dari autemjußitiam particulare ab univerfali_{dißinBdprobat}

Ariß.s.Eth.2.dbejuscontrario tanquånotiori

videlicct/»-jußitia.

Datur

enim

injuilitia particularis diveriaab

inju-llitiauniverfali) nam _{Ofamjfutreipiciensparticularem}

in-juiiitiaro,& »saduniverfalem juilitiampertinens,

funt inter fe diveria; _{Igitur vi contrariorum}

concedc-tur_{juilitiaparticularisab univerfali dißinbleu.}

XXXVII.

Contineri_{infuper particularemjuilitiam fub juilitia} univerfali ut_{parsfub toto continetur,oilenditur ctiam å}

contrario. Nam _{injuilitia univerfalis eil veluti} totum

comple&ens fub fe omnia Particularis verö injuilitia nondicitur deomni injuiléfadlo,fedtantum de

iniqud bonorum externorum

dißributione

ξβ permutatione,in

quanon fervaturjuila arqualitaspro dignitatetam

perib-narum _{quamrerum: Sic ctiam juilitiauniverfalis ie ha¬}

betad_{particularemut totum adpartes. Nam univerfalis}

jußitia

dicitur

de

Omnibus

aBionibus->qu/. legibus ξβ virtutibus funtconfentatieåi. larticularüvercjclumdicitur deaquaIi ξβ

jußadißributione bonorum ξβpermutatione5in quatalisfer¬

vatur _{iequalitas, ut}

neutraparspoilit dici ultravel citra modum iibi tributurrL«.

XXXVlil.

Verfaturharcvirtus circadißributionem_β

permutatio-nem externorum bonotü in _{quibui>dittnte Ariiictelcjocum}

habet_{ιυτυχία, rß* ατυχία,fecundαξβ'adverfafortuna}

s.Eth. /.

id_{eil,occupaturcirca bona forturrar,qualiafunt honor,}

pe~

mmåy/·/#*&

alia

_{qua; imo}

nomine nonpoflunt

_comp

re-hendis,Eth.z. Haectamen noniimpliciter hic ipeclantur,

icd quatenusalijs jure

debentur.

XXXIX.

Cumomniumvirtutumformalisratio &natura

con-fiftat inrnedioeritate, fine qua nulla eil virtus aut a&io

virtuofa, _{lingulariter hic}

_{venit notandum quod}

medio-critasun quajuftitiaeft pofitamonfit

firaplextUtin reliquis

virtutibus, _{Sfåanahgicayhoccik^qua/ituin}

_hac

_{virtute inter}

civet_{pro ratione meriticujiuj^autinter resfro}

_{ratione cujutfy}

prety,

obfervari

debet.

XL.

Cauiä huiusdifFercntiae _{efhquia virtutes} Carter# in

propriis rebus occupantur

tå

bonum

proprium

refpiciuniy

omnesq; res,in quibus verfantur,

abiolute confiderant,

quare&. mediocrkatemhabent

firaplicem

&

abfolutam

j

Justitia vero verfatur circa res alienas bonumq; alienu

ipedans,pluresrcsinter fe

confert, farpe etiam

perionas

ipfas,· Omiiinoergo

habcbit mediocrkatem

analogicam

tå

cpmparatam. XL Γ.

Peculiareetiam hoceftj_quod

_{mediocritas feu}

_medi¬

um,in_quofita eüJuilitia,non fit

inter

duo taliaextrema,

qu# certis nominibus

exprimuntur,

ut

virtutes

reliqu#,

icd intcr_{talia,quorumutruq; eil inunaeademq; adione?} qu«eduo

funtpius

tåminus/.

Eth.

z. /,60, S.g.

qui alterum

defraudat una adione)&moduexcedit&deficit,excedit

quiaplus fibiquam par eilvendicat;

Deficit,quia minus

quam oportetalterirelinquit,fed alia ratio eft in

reliquis

virtutib9E.g.in/o^//Witf<?,temereomnia andereexcep cft»

nihil_{audere,^cf?»*,qu#duofimui in unaadionc}

rcperi-ri _{nequeunt Accedit &hocquodmedium reltquarum}

vir-tutumßtrationistantum; Jußiti<eetiameß

medium

reiy ut

0-ßxnditThomasζ ζ.q.fl. art.lo.SotoLib.j,q-2.art.7.

Jufti-■~4

'

XLIL

Jüftitia? partieulari,tam inexcciTu_{quafnindefe£fu,<} opponitur _{injuftitiaparticularis, qua; eßvitium, quoin}

di-ßributionc_{ξ$ permutationeexternorumbonorumviolatur}

jufti-tiafeu(tqualitas fåvocaturAHOBTyfihatti_{7TÅtovi£tA,plurahaben¬}

di _{cupiditasyubiadvertendum^eft}

nomenefieunicum*rem

vero_geminam»

fitq; dum_uniplu*>altcri minut _juflo

rclin-quitur,

_{qu&differtabuniverfaliinjußitia^utitantanteadiHum.}

XLIlI.

Cum _{pra?tereaduofintaftionum genera}

quarcon-fideranturin _{pafticulari juflitia^rerumvidelicetexternarum}

dißributiüi _{carumtppérmutatio, duaremerguntejus fpecies,}

Quarum tina dieitur

diAHpnfrntvi DißributivatAltera βνα,Κ-λακτικηCommutaiiva five

_dio^Todltui]

_{correbliva appellattir3}

u-traq;nomen ob obje&o & officio eil fortita. _Juflitia

di-fiributiva_{eß->qu& indiflributione} verum communtum inter U~

niut _{reipub. civ}

es,fervat_{propcrtionem Gecme/ricanu.}

XLIV.

Objebfumejusfunt rescomunes,ut

_{honoresymagißratU4}

dignitatestpecunia& id_genusalia. _Item

pdtnA*vincuUßuppli-cta,ut& onera_{variaqua; inter}

eosdividi folent,qui_unius

reipub. communioncinterie funt _{conjun&i»/.£/<&.2»} XLV.

Cum vero rcrumt _communium

difpenfatio non

fpedlatad privatosj iéd ad eos _{qui iuntin magiilratu,}

le-quitur hane virtutemnon_{pofie excrceri å}

privatis,

qua-tenus_{privati,fiedab}

ijs _{qui in} certa&_{publica aliqua} fun-(Slione funt_conilituti,

quales funt _{magißratut,pr&ccptorcs}

publici-, prxfeclipublicorum operum, _{item patresfamiliat qui}

licet_reipedtu

reipub. fint periona;_{privatar3cujusvis}fami¬ ljtamen _{ratione>cujus}

paterfamiiias_{capute/l, & quafi} periona_{publica atepindomoeß}

_{id}qucdmagißrai9in}

_civitate^

•

Dißri-XLVI.

Vißributiomßitucnda eilfecundumproportioneraGeome¬

trieam. Proportioeßrationum

ßmilitudo

Eucl.

Lib.

_/. def._4.

hoc eil, duarum aut_{piuriqm q lantitatum inter fe com*}

paratio. Ratioysrp

eß duarum magnitudinum

ejuodem

gene-rümutuaquadamfecundum_qgant/tatemhabitudo,Ibid.def._/.

XLVII.

Eilq;proportio noftro inflituto inferyiens duplex,

Geometrica _{£5? Arithmetica. Iliaeil in quaiervatur}

fimili-tudo_{rationum>nu|lphabitorefpe&u exceflus, Hsec ve¬}

roin quacequaiitasexceflus iervatur._lltraq;proportiovel

eil_{Düjuntta yel continua. Jlla cumomnestermini} propor-tionis diilindifunt; Hxc cum unus terminus bisfumitur.

ArLViJL

Juilitia diilributivacpnfiåitjiicut didu eil,noin Arithme¬ tica Ted inGeometrica_{proportione,quia pcrfonaru&}

re-rü habetur interie_{reipedus& coijatio, omnesq; res qua:} fub diitributione cadunt,fivebona: _{utpr<emia,fivemala: ut}

onera,Cicut adtotam_{compnitate pertinent,ita ctiä ad}

iin-gulos civescatenus fpedant,quatenusejusmembrafunte

Tribuit vero juilitia diilributiva iingulis,quodijs _{ab ipfa}

repub. debetur, quodtantomajuseil, quanto quisq; ma¬

jorem coniiituitreipub. portiemem, &quanto in ea ma¬

jorem habet dignitaté eamqjpluribusornavitbeneficijs;

Hoc vero eil fervare proportionem Geometricam _ubi nonattenditur _{a:quaiita$iimplex3 quaii tantum deberet}

aeeipere in bello miles^ quantum impcratory tantum.»

ignavua quantum fortß, fed άζ(α peribnee acitimari, cce-teretq; iactorum circumilantia: probe perpendidebent,

quod iine perfonarum &rerum diilribuendarum

com-paratione vix poteil expediri. Par ratio eil de

oneri-bus, _{qua:etiam civibus funtimponenda,pro ut quisq;}

rum

fcipub. paftcmconftitüity

Cum enim _non

«quat!-ter omncscommoda_{ejuspercipiunt»neq;oncraex «quo}

fcrent,Tedfcr?anda eil proportiorcrum adpcribnas, Sc

utperionaiehabet adperfonain» iicetiam res quas

con-fertur uni _{peribnae>iehabebit adrem quxtribuitur} alte-ri. Sic _{itaq; Juftitia diilributiva fuis defungitur parti¬}

bus» dum _{perfonis dignisdigna aiIignat,fingulorum}

rac-rita seiiimat _{atq; compenfao.} XLIX.

JuftitiaDiftributiva édiametro opponitur injuftitia Diftributiva,qua «qualia inaequalibus» aut _in«qualia

«-qualibustribuuntur, quse quibusdam dicitur injtftitiä

nimijSa.farvi^ Ubi notandum eftnomencfleunicü

com-plc&ensutrumq; cxtremu, exceftumSc defeBum.rem verd

cflegeminam, cxercetur enim injuftitia,&cum plus Sc

cummio^quam oportet,aliquistribuit,fiplus tribuitex*

ceffu* eft·, Πminusquam par

eil,

defeBus^ quod utrumq; in

unaeademq; aäionc aliquando poteft contingcro. Et

tantumde_JuftitiaViftributiviU*

L*

Juftitia commutativa eft virtus^ quain contraBibus

eommutationererum^aqualitatemfervatg? inqualitatem

corri-gitfecundumproportionem Arithmeticarru,

LI.

Efficitergohatcvirtusut quisq;fuum coniequatur»

neinrebus_{permutandis aliquaparsdefraudari poflit,aut}

injuriamTibi fieri_{conqueraturSepofita}itemdignitato

perfonarumresitainterfecomparat, utomnis

inarquali-eas_{tollatur, quapropteretiam corrcBiva dicitur ac inter}

lucrum&damnumeil_{quoddam medium^.} LIL

ObjeBum Juftitiacommutativafunt res

_privata

_autcon~

Litt.

Üonrra&us in _{qiiibuspotiillmumcernhurJußttiacom«}

mutativa, _rcfpeßu

_{principiorum,aquibus}

_{oriuntur,funt}

Vcl _{Z7oluntarijj quihbetd voluntate ^pleno centrahentium}

tonfenfu tranfigunturi Horum aliquot ipccies abAriilo-tele /· Εώ. i. enurnerantur, _{quifiunt» vcl Re; utmu*}

tuum_{fquö refertur ufura)commodatum,Depofitum,}

pignut: Vel V'erbis, _{utßipulatio, promißßo,ßdejujßo:vclLneris>uc}

nomina: vel _{deniq; Cosensu»utemptioxvenditioy locathiUn·}

duffio,_{focietaftmandatunu«}

LIV.

Vel_{Invitiyquialijs velnoUntibu*velignorantibuetnferunw}

tur,_{idqfvelperdolum? ut furtum, adulterium,ven-ßeium,}

fervt altem corruptio ξ$ abduffio, cades dolofa, ßalfa teßificatio;

qui clandeßmi dicuntur. Vclprririm» ut_{flage'datioy vin*} culaι mors, rapina, mutiUtio corporüy

ccnvtt/um,ludtbrium$

quivocanturvitUnt'u

LV.

HicAriilotclesvocabulum_{σννΛ)λαγμ&τ&» contractu*}

ftcripitpro quavis compenfatione & corr.municatione,· quie inter agentes&patientes exiftit, in quibus id quod

nimium eil>dicitur_{Lucrum,ogxoåvero parumcit> Ddnum»}

quia non folum in contra&ibus voluntarijs» icd ctiam

in invitis alteri _{parti poteft inferri injuria» quac per}

magiftratumfeu Judiccmeftpunienda;; Etlicet lucri

no-mcncontradibusinvitis nonadmodumconveniat» (non

enim videttu lucrari,qui all_um verberat)■lolet _tarnen lur

crom_{appeilariomnis}

perpeilio, übt d judtee. menfurataeil

«fi/Eih.

■

LVR

^ ^

Ρ _{optie tarnen contrarius dicuntur,qui}

cxutriusq;

pattis conieniuüunt$ in quib_{us per} ic _yerXaturjuüitia. ·- " !

commutat!va,ubi revera cernitur permutatio, cum ab

titraq; partecontrahcntium fint caufie3qua; voluntatem

reddunt confentientcm ac _{proptam. Inviti vero ana-»}

logicétantum& fccundum quandam

fimiiitudinem,qua-tenuscumdamno &lucroalterius & privata injuria, _ex,

quavoluptas capitur, & pocna redditur, conjundifunt,

qui enim injuriaminferunt lucrum, qui patiuntur,

dam-«umaccipcrc,fimiiitudinequadamdicuntur.

LVII.

Juilitlaecommutativas propriaefl prtportio Arithme«

tica,_{quaecitra pcrfonarum refpeduma^qualitatcmrerutn}

iimpliciter ipedat. Ut cnim in Arithmeticaproportions

folum_{fpedatur aequalitas »xceifus& ut ipfi termini åie}

mutud _{icqué diftant, ficinrerum permutationc nuda}

fpedandaeil a^qualitas, utipfi permutantes Utririq;

ha-beant partesäqualesfine perfonarum reipedu, unde in

contradibusnonquxritur ,Exempligr4tia,

de

defraudato-re, fitne vir_probusautinprob9,_exhac vel illa famiiia; fed

tantum,_{quanta fit frausvddamnum}quodaltcriintulit»

de _{perionis enim quacrercad alteram juilitiae ipeciem}

pertincu. LVIII.

Delida_{pertinent partim ad Diilributivam,}

_partim

åd commutativam_{juftitiam,quianonfolum privatis fed} etiam_{rcip.iinonfado faltem exemplo,nocent.}

_Unde

& _{privatis iatisfaciendum eil, idq; fccundum propor¬}

tionen*Arithmcticam,&_ipfiReipub.

_fccundum

_propor¬

tionen! Geomctricamj.

LIX.

Medium quo acqualitas

analogica,

in

rebus

permu«

tandis_{inaequalibus&naturå valde}

_{differentibus,}

_idcirco

ad _{aequalitatem&confenfum}

_{reducendis,ppteftiervari>}

Vel

_potius

_{ip(ApemuM'mü}

_menfura

_{duplex ab}

_Ariilotelc

ftatuitur;Naturalis Scarbitraria: Naturalis menfura ed

ία-digentia, qtiaequo

major

eft

aut

minor,eo

unaquarq; res

*ut_{piuris eftaut}

minoris.

Arbitraria

_{ve ro}

feu

_ex

homi-numicge _&iniiituto_nata

cd »ummu*,qui in locum

indi-genti^,qaafi

communi

hominum pa£io,fuccefne> ide],

ne-ceflitate_{exigente, poteiienim fieri ut}

_quis

_{eamrem non}

poiTideat, qua alteropus

habet,

ne

igitur contrarius

pro-pterea plane intermittatur,

vcl

permutationis ufus

diffi-cilisreddatur,nummus _repcrtus eft>tanquam _permuta¬

tionis medium : cum etiam res in permutationibus not*

fempcrfuntejusdem & sequalispretij,

idcirco beneficio

nummi, _{pretiarerum intcrle}

_coinparari

_Sc

_ad

squalita-temreduci

poillinu-Juilitiaecommutativa; Opponitur fpecies injuditiarp

q«iχ cv-ηις σΰ»Λ?λ«>γμΛ<ηvelp/u* velmin»«crogat,quam

de¬

bet, ideft,_{pl9fibiilimitlucri,autalijs plus}

_tribuit

_{maü qua}

oportet,ratioexet(ju*Scdefeftu* uno

exprimitur

vocabulo

cum nominadehntipecialia,_{quse tarnen} generaliori

in-dicantur,_{femperenim hic unaparsheditur,quo}

referun-tur _{invita, dequibu*intheßsq·}

Ad _{Juilitiam commutativam refertur ctiamJu* ta¬} lionis de quoclaufuIa*loco notandum occurritnon

confi«

derari _{jus talionis(ex mente Pythagoraorum) fecundum}

«?qualitatemabfolutam,neq; in juftitia nudam Sc fimpli«

cem tafionem fen retributionem eile _{fpectandam >} fed

ccnfiderari hic_{jus talionis fecundum iequalitatem analo¬}

giam feuproportionalem, qua quamvis non more

py-thagora'oruaijidem pro eodemredditur, aiiquid tarnen

IX

quod cipropcrtw?ne

reipendct rctribujtur,

qua

retnbu«

tionefervaturή _{ww*f>sequalitas}qua:cmnino in juftitiaeft

licccilaria-».

Hxc

obiter

faltem

_pro

infti-tuto

prseienti, de

praeblarißima

hac

virtute

ditfta

iunto.

_Jehovah

pater

JuftidcS

nos

regat

&

diri-gat, ut

non

fold de Juftitia

re<fté

loquamur

&

difteramus/ed

vel

maxime in

_juftitia

pariter

&

fan&ita-te

Anproptero

uamvisaéMonem

injuftam

aiiquis

dicendus

iit

injuftus)

Neg.

it

Än

Jus

Domeftieum; Herile

fci-licet,Paternum

&

_conjugale,

iit

_propric

_&

_yeréjus*

_Neg.

III.

Volenti

omnino

an

poßit

ftcri

injuria^

Neg.

IV.

An

_quis

_iibi

_{ipfi iniuriamfacere}

poffitt

Neg.

An

melius

fit

_pati,

_quam

_facere

Vf.

An

lex

idomne

_vetet,

_{quod nön}

iubet

*

_Neg.

vir-An

_Jus

_{talionis,fecundum}

sequa-litatem

abfolutam,fitiervan-dum

>

_Neg.

vor.

An

_res,quod

_{adpermutationem}

attinet,ab ufu

_{ipedlandse fint}

&]udicandce>an

verö

natura*

Äff

prius.

A

IX.

Ansequitas

fiummo

iuri

fitpraé*

ferenda^*

äff

X·

An

_judex

_{debeat eile}

_{WQO-UTTlhfåft}

fi-ve

anperionam

in

iudicio

_re«