Disputatio physica de aere, quam divin

Difputatio

Phyfica

Do

A

E

R

E>

ß'

Divinå _{affulgente gratia,}

CumVencranda?, in ßorentiflßma Suecorum_Ac^dejnia

Ubialienfi» Facultatis _{Philofophicje}

copfenfu,

S LS B P R I S I D I Q

Vir'i Reverendi få _Clarißimi*

M.

ERICI

BRUN

N'II,

Hiftoriarum in _{pacria Academia}

_profcflbris

_ordw

«arii, necnon Ampi. Facult. Phil._p»t. Dccani

fpe-£labilis, _{Praeceptorisacfautorisfuiaetcrnüm} honorandi,

Publice_{ventilandampropsnit}

Petrus Olai

Dalek.

_Gangius.

InAuditorioVeteriaddiem11._fjunyabbora_7.Matut,

AnmMi DC, XL IL

11 BS ALI M>

Jl%åg üx rfitflifvif iL",*£»ib il#

^3c3?C3ÖC 5c5c^C<|^58oSc

Admodum Reverendis in Christo Patribus

ac Dominis >

Dn.

_JOHANN!

RUDBEC-Kio, s. S. Jheol. D06L celeberrimO)

DioeceL

ArofienfisEpifcopofideIiffimo> &VenerandiConfiftorifc

ibid.Prsfidi_{gravifiTimo> Patrono} acMecocnatiiao1 magno , quovis honoris officio in

SEternum _profequenda.

K £ G k o N:

Dn.OEAVO

LAURELIO,

& S. TbeoL D-oéh Eximio? Eccle/Le

Metropolita-üääStoc&h. Paficri _{primario> atq;SacriConfifloni}

ibid..-Pi^fuli eminentiffimo _{promotori fuo}

pro-penfiflimoatq;parentis loco femper honorandoi

Bifyutatibtfcm hane Philofophicam\ in pevpetuum> pro innumerh

tftptmodivinkbtneficijs animiteßumnkim,JtrbmtjJe

offert exhibet'

#####*& *| iwfewwww _WJW yw yyz

DiTputationis

A

E

R

E

Thefis

F.

Vfnis de univerfo _{Quaeflio in cotle*}

ftia,{uhltmia* fjterrenanoninCOm mo¬

de dividitur. 'Prima _{pars naturam}

coeli, ,& fiderum fcrutatur: Secnnda

tra&at inter ccelum, terramqs

ver-fantia: Tertia _{deniq; deterra,}

arbu-ftis,fatis,&omnibus, _{qmefolo continentur,qu<erit.}

II.

Hinc _{duae partes mundi in imo jacent, Terra}

nempe, Sc Aquainterfublimia(quas ita dicuntur, quod imis

editiora fint)

e£

fe voluit, _{quieciam pars mundi}

_eft

quibus cohaeret

eft> conneftit,ima & fumma _{ficfeparat, uttamen}

jungat; feparat, quia medius intervenit; jungit*

quia utriqj per hoc confenfus eft. Supra fe

dat,

A 2 cjuio

quicquid accipit å terris, Sc'vutGi& virn liderum hi

terrena transrundio.

III.

Inter omniaelementa ii non _principem

digm-tatislocum, illicerte_{proxiinumaeri tribuimus; cu¬}

jus ufum, neceflitatemq; fi fpediemus, confiabit ,

nihil efle ad tucndam vitam _{magis necefiarium i}

quam aeremgqui (praeterquåm quod voiatilisnatu¬

ra^ luminis, vocis, &cimaginum, _{quae infenfus}

fe-runtur, vchiculum fit ) _vitalem ac falutarem

ipiri-tum _{pfaebetanimantibus, ejufq; reciprocatiöne ita}

nativus calor _{indiget, ut ea inhibita, confeftim}

op~

preflus intereaO^ ~

IV.

Propter e>ximia hujus merita,nåtur3rii ejus

ig-noraré inter crimina_{ingratianimi ducimus y multd}

magisandetur, & quidem tribus reliquis contradifc

tinchim dubitare, ciim confenfu*mortalium

,facr*ihe-ra,ra-tioyh _exptrientiaIdfatis fiuperq; _oftendant.

Jgi-tur nosde eo in _{praefenti pauca didluri,}

ne incertris

fedi bus huc

_illucq;

jghéttuorcapitibus-ånvelvamus : Quorum i. Na

tu-ram &£definicionem. 2. Caufas. _{3, Proprietates} &£

affcdiiones. _{4. Divifionemaeris breviter exponeto} V.

Explicatur aeris natura yel quoad voeeili, vei

hm _{quod attin et derivant mnnuh v ocens a}

é-ils> origine quidem Gr#cam, ufu veroLatinam

fa-flarn 5 ab eleVare, attollere,a proprio ncmpé

motu aeris,_{quod propterlevitatém furfumferatur*} vel _{quod reliqua corpora per eum eleventur.}

dam ab a privativo, &; _Ifiv videre

, non ideo> quiä

perfe fit obfcurus, fed quod fit rarus Scfubtilis,

ad-ed ut non videatur. 4/ij.ab _{««»-5 fpirare, quod ejus}

beneficio _{refipiremus, & quod aer cum noflro}

ipi-ritu _eongruaO.

, VIX

Licetomnes hae derivationes non

fintconte-mnendae, nec de prima_{vocisimpofitione}

fcrupulo-fé fit

_{diiputändüm,}

_{dTeftatuimus,fiprima}

impofitio .& ufus convéniant. Hinc nos

deriva-tionem _{primam duabus pofterioribus praeferimus ;}

cum ilia å

qualitate

nempelevitate: [etumL

ä raritate Sc_{fubtilitate,quae etiam coeloScigni}

com-petunt; Tertiaab externo munere Sc officio, quod

pncftåt aer, éjusq; ufu defumatut.

VIII.

HdmoHjmia vox ferein Phyficis non laborat,

o-mnes enim _{peraerem intelliguutillüdElementuinh,}

quod totumoccupatIocuminterterram&

igriem-e-A

lementarem,_pereun&a_rerum meabile,_quodq; re-plet omne

fpatium, alio

> praeterquam

quod

vocabulo aeraappellant, _{utloquitur Plin.1,2. HilL}

Nat. c.

IX .

Quoad rera ipfam, fölet illa hac definitione

de-clarari: Aer ettQlementum calidum, _{bumidiffimum>}terram gquamundify ambiens,_{omnemdp, locum} reptens, nullo alio-corpore repleturru*

X.

Conftat hsecdefinitio _{fuispartibus, Geners}

nempé,& Differentia. ländpommus elementum>vel fimavis, _corpus

_naturale

exafte aeri_{cömpetit: Hancy cum formam> ex qua}

defumi merito deberet, å _{priori inhac humana}

im-beciilitate _{explicare non valeamus,aprimariis ejus}

proprietatibus>caliditate feil, humiditate

fumma,fl-tu?lc praecipuo officio venamur.

XL

Gau_faeffciensaeris efl _Demqui liberrimå fuå volun-täte _{per creationem}omnia _quae

funt

mundo

pro-duxit, & _proinde

_ccelum,

_circumflexu

tegun-turcun&a; _{omniaq; Elementa,non foliimterram8c} fenffibus _magis

_obvia;

nere#, _quem®

bencfirio

fe inviccm

attin-*

gtint, &

copulantur.

XIJ«

Materia, _loquendo

_{deproxima* eft}

> ex

quafimplex orniiecorpus primo componitur, & in¬

differenterfe habet ad _{quodlibetelementum.}

Re-motam nofi _quasrere, nulla fuit. _Forma efl

fubftan-tia _{quaettam adtivä.,}

_fimplex,,

intrinfe-cus eficntialiter conftituiturrab aliis diftinguitur,

& a _quaomnes aeris affeffiones proprias fluunu>,

XIIL

FirnsUztUltUt_duplex: uhimwZtLfubordinatu4: l!leclt gloria ipfius Dei, Prov. i5:4. Hhy&: quidem com¬

munis eft,una cum coelo> Sc reliquis Elementis hoc univerfum conftitucre5 materiam mixtis praebere>

&mütationes in illis efficere. Propvim eff? efle

fub-jefturn primumhumiditatis? variorum meteororum fedes, multorum viventium domicilium ? & qur

funt 2l\iu

XIv:

Affeftiones ütaccidentia aeris funt I. HumiditaSieaqj*

fumma, adeo ut aer fit primum humidum, _{cum me¬}

lius _{alienis, difficulter fuis contineatur terminis-\} Hinc virtute _{hume&andi,&tenuitate fuä in omnia}

fpatia,Scporos minutiffimos fefe infinuans, magis fenetratad intima;quam

ipfa

adhuefa-friKus>quåm

fupetßcie

XV.

2, Cakvy noa quidem fujnmu$>ftd_{moderatus &}

remiffior> in _{quo animalia viverepojTunt.Caufa}

hu-jus non

eftignis

vicinitas,aut fphaprarum

um motus,ut voluiffe

videturArift.cumiuisinter-pretibus

(loquimurenim

de

aeris calore _{) fed propria forma, Sc humiditas}

lum-ma,quas obtundit calorem,utfurnmuseftenequeat:.

Hoc notandum eft contra eos, _{qui pro fummo aeris} calore _{pugnantj Scstoicos-> quos fequuntur Cardanat} &_ßodwuiy

_qui

_{frigidiflimum}

_{eundem ftatuuno.}

XV L

g. Karitas fcTenuitdS) caloris tanquam fobole.^ Rarus enim Sc tenuis eft aer, obnaturam fuam

fub-tilem, Sc calorem nativum, cujus munus eft, rare^ £acere,attenuare* folvere, omnemq; craflitiem & denfitatcm tollere, undé fit, ut _quo quid eftca-lidius,eo rarius Scfubtiliur*.

XVIL

4. Levitasmoderata,excafiditate Sc raritate orta.

Levis enim eft aer, _quia eft _rarus & calidus. Et

hinc eft _{quod furfum feratur. nam omne leve}

_{fertur, leve}

_eft.

XVIII.

Tenüitatcm fe_qui_{tur f. Pcrjpicuit**, &iniifib'ditu:}

Eft enim _{illa,quam haec neceflariocomitatur, me¬}

dium,_{per quod,radiis}

_{aftrorum illuftratum, caetcris}

tarnen _{paribus, alia corpora} colorata

videntur.

XIX.

6. V/V^inter convexam fuperficiem _{teme (cui}

ita _{contiguus Sc appofitus eft aer,ut}

_{ftatim ibi}

fu-turus fit, unde illa dilceffit) Sc _concavam ignis,ut

völunt _{PhHofophi non vulgares*-'. Nam,aer quia}

eft levior quam aqua&terra, ideo iis ältior, 8c

fu-pra ea locus ejus proprius

eft

quia

eft

tarn levis quam _{ignis, infra eum}

exiftio.

XX.

7. Mobilität. Eftenim aer_corpus välde mobile,

8c_{fluidum,itautfaciléagitetur, aliis corporibus} ce-dat,Scfuccedat, 8c _{quidem citiffimé,} ac quaft in

momento. Motu« aeri tribuitur _{duplex: Ntturtfoite.}

violentv*. läe ob levitatemrecius furfum: hicex

va-riis_{accidentibus, utpote halitibus, ventis,}

meteo-ris, &c oritur: _Quibus varic motis,&ipfe

aerunä

movetur. Nihil enim inaere movetur, _quodeum

nonftatim fecum commoveatj.

XXI.

8. Mutäiilitasi_{quae licet omnibus}

competatEle-nacntis,tarneninnullo alio tanta eft

ta In hoci non quidem eodern modo _totum aflfcf**

tur, fed aliter alibi, praecipue in ima fui_parte ita

va-rium,inconftans, &mutabile eft, ut modd

incale-fcatvalde, modo _{frigefcat; jam fit humidius, järn}

craffius,purius,falubrius,&c. jam econtra. Imd

ita verfatilis naturae efiaer, ut fub contrariis quafi

qualitatibus

videatur exiliere

fubftantiali forma

feryatå.v

xxi r.

Caufås tantae varietatisadfcribuntPfiyfici _{i. /«-•}

ßuxuifiderum, &c inprimis Solis, cujusaccefium &c receflum _{Quatuor anni tempora notabiliora}

fie-quuntur; quibus mirabiliter aer mutatur& altera-tur, adeo utabaere fingulisanni partibus certi qui-dam extiterintmorbi _{proprii, & pluribus} homini-bus communes. 2. dentis* _{qui variis nonnunquam} qualitatibus praediti,aerem vel inficiunt, velfi fin*

ceri & _{cxpertes omnis alienae impurx admixtionis} fuerint, exhalationes ex terra& _{aquis ortas, jamqj;} iaaere exiflentes_{difcutiunt atq; diflipano.}

XXIIL

9; Putredo. Putrefcere dicituraer,non verå _pu-~

tredine, eft enim humidiflxmusj adeo ut nulla

ac-ceflione humoris reddi _{poflit humidior; fed}

ana-logicé,varié enim alteratur propter craflas

exhala¬

veluu _{cormmpituf? atq; per}

_{.iunilitudinem}

f&Ue-'s. fcio..

XXIV.

Caufaehujusputredinis Tres

communiterad«

ferri folent, _{quarum i,}

_eft

_debiti

_&

_conclufus

_Sc

_im

tus eftaer,recentisq;aurae

perflatu

deftituitur,quod

>

contingerein terrae

cavernis,

Sc

aedibus

undiquaq;

_{ubi aerimmotus}

_diu

confiftens

quipoftea

infpiration^attradtus^magnam

moleftiam creat mortalibur'.

XXV.

Hinc folvitur , qua quaeritur,

quid fit»

quod habitantes

in

loeis

concavis

citius

fenefcant>

quam

qui.habitant in

locis

apertis&elevatis?

Re-fpondet

Phijofophus

in

Problem,

hoc

fieri

propter-ea,qudd in illis Joris_aer

conclufus,

& immotus

fe-re manens,putrefieri _corpora

citius

faciat:

In his

vero, quia _aer femper _renovatur,

Sc

ventilatur

i

yentis, & ut non ipfe putredine

contaminatur,

facit.

XXVI.

2, Caufa eftAdmißioexhalationum,epaludibus,

ftagnis,mar/,

animalibus

corruptis

&putridis,

ca-davenbus,cloacis, Corruptis

frugibus,

legumini-Jbus,_putrido

_fimo>fodinis

_{metallicis,variisq;}

hiatibus _{afcefidentiunvqu#} aerem

fiepe

corru-ptum

efficiunt,ut

volucres in

interempte

de~

cidant,homines5 Scanimalia alia in maxima

mori-antur_copia-j.

XXVII.

3. Statuiturinfluxu* quorundam fiAerum,quae

tern-peraturamaeris a

ftatu

natural!

ad

putredinem

introducunt,

unde

mulcorum cafus

Sc

XXVIII.

Vtvißoncm acris quod attinety notanAuw efl ,

cundemrea/iter, _{Sc prout elementüm purum}

confi-deratur, unum effe _corpus continuum å _terra ufq;

adignem,indivifurn,nec inpartes

fipecie

diflindias

dividi: verumratloney_{refpeöu loci, ufus atq;}

affc-dtionurn, Sc _{prout eil Elementüm impurum, quia}

per omnefipatiumfiui firaile non

eft,

ineommo-de dividitur in im regiones_{: Suprc.manr,}Mediana &

In-ßmanty qu3£Jguulitaie, & JQuantitate inter

fe

differunt.

Supremat _igni proxima, maxima efl, Sc quidom

major reliquis duabus fimul fumptis, Scquoad pro¬

fund!tatera, & quoad latitudinem; Cujus-

quanti-tas femper efl eadem Sc immutabilis. Initium

fu-mit _{aprincipioloci ignis? Sc exten}

_dit

fiupre-mam_partem Regionis

median yel^ut

*

ad cacumina montFum^; Hxc _{reliquis femper}

_eff"

ealidior Se _{purior, tum ex propria forma Sc natura,}

tum ob_{ignis, Sc} Solis vicinitatem,_{nec éxternis}

va-poribus, ventis, Se exhalatfombtis terrenis afficitur,

quas reliqux femper _receptan(^.

XXX.

Däri _{quofdam tarnenmontes, qui altitudiileme.}

diam aeris _{regionem excedunt, viri eruditione[ac}

rerum ufu confpicui affirmant, _quorum adiertio,_Ii vera nitaturexperientiå, _{temere non} eft

improban-da. Vide Zab. Üb« de_{Regionibusaeris c. 8.Barth, in}

Phyf.fua majori, de Elem.cap. 4. Se alior\

XXX L

Mediaiin qua vapores colliguntur., nubes, Scalia

meteora _{generantur,Scconfiftunt,ratione}

ghtantiu-tis _{pro ratione temporum, nunc latior, ut hyberno}

tempore, nunc anguitior, ut acftivo, eil. Incipit, ubi finis cft _{fupremae, definit ad initium infimas.}

Hsec_{Qualiutc eil humida,Sc ratione fuae naturae, Sc} ratione _{vaporum, qui non tantum pertranfeunt, ut} in _{infima; fed diutius} ibi _{haerentes, inaquam ver¬} tuntur. dicitur_{Scfrigida,non quafi fua natura aer}

i-ftius fit _{frigidus (abfoluté enim loquendoeft cali-*} dus_{) fed lefpeéiivé ad fuperiorem,Sc inferiorem,}

Sc _{quia debiliter calidus eil, ob defedtiwn}

caufa-rum calefacientium _{> Sc pnefcntiam}

XXXII.

Infim* dcniq: 8cvicina terris?pfo varla podtio^

nc Solis?_{diveriaq; radiorum}folarium replicatione*

modo _{major eft? Sc edidior? utaeftate, pb r.e£iio*} rem, fortiorernq; rad<orum incidentiam _Sc

refle-éiionem: modo_{minor? & frigidior? ut hyeme? ob}

debilem?Sc_{obliquam radiorum incidentiam?Scre*}

flexum. _{Incipit igitur in fiiperficie terrae? Sc}

de-finitad initium mediae, ubi radii folafes refijienté$

in _{refleéiione dcficiuno.}

XXXIII,

Siautem quseras? quam profunditatem habeajt

aer fecundtim fe toturn confideratus : Refpondeo

cumPlinio _{I.2.C.23. illam incompertam efTe? Sc} in-extricabilem. lindeSc _{Connirnb.l.3.de coeloc.jv}

Qüaefl.3. Art.2. inhunc modum locuti funt: fi de regione aeris?in qua continetur corpus aerea for¬

ma praeditum? _quocunq; modo fcfe habet?

loqua-mur?non conflat?_{quanta ejus} profunditas eft.

Ve-rümMathematici docent _{profunditatemaeris}

con-tinere _{circiter 2y. milliaria? duoinferioribus? reli^}

quafupremse regioni adfignata. de quo videantur

Autores. Et haec _{pro inftituti ratione fufficiant;} Majeftatifummae honorScgloria fummanunc?8cin

t.

Än

_pura

in

mundo reperian»

tur

Elementar

Abfoluté deiis

Ioquendo. N.

An

Qualitates

Elementorum

dependeantä coeloS1 N*

An

cuilibetElementoduasin-fintQualitates^ A.

An

ambaQualitates

_aquo

fingulis Elcmentis

conveni-antJ

N.-5.

Än

in

quolibet Elemento

_am«

ba

_Qualitates

_fintfummafr

_N.

6.

An

Qualitates

fymbolica

fint

ejufdem

fpeciei

fr1

AfE

«Ö§")O(§0»