Dissertatio academica de prudentia vivendi in societate civili, quam suffrag. ampliss. facult. philos. in regia acad. Upsal. præside mag. Gust. A. Boudrie ... publicæ bonorum censuræ committit stipendiarius regius, Olavus Björkman. Uplandus. In audit. Gus

_ • D.D. DISSERTATIO ACADEMICA DE

PRUDENT1A

VIVENDI

IN

SOCIETATE

CIVILI»

q.uam, i '

SUFFRAG. AMPLISS. FACULT. PHILOS.

IN REGIA ACAD. VPSAL.

-> \

PR^ESIDE

Mm.

G

US7.

A.

BOUDRIE.

Phil. Prof» Reg. et Extra-orö.

Publica Bonorum Censurs Committit

STIPE N DIAR T TT53 REGIUS,

OLAVUS

BJÖRKMAN.

Uplandus.

in audit. GUST. maj. die xx april. ann. mdcclxxxi. upsaliie

S:/£ R.vE M:TIS

MAGNJEVIRO FW

Et

CUBICULARIO,

GENEROSO ac: NOBILISSIMO

DOMINO

CAROL.

GÖSTAVO

WATTRANGH

MiECENATI

_OPTIMO,

In S:m R:m M:tem MkGNJE FIDEl VIRO,

AD COHORTEM TORMENTARIAM _MAJORI

Atque

ENSIFERI ORDINIS SPLENDIDISSIMO

EQUITI

GENEROSO ac NOBILISSIMO

DOMINO

CAROLO

FREDER.

PAYKÜLL

Huldartc

Föråldrar

1

de _{margfaldiga välgärningar, hvavmedFöräldrar} plä-ga omfatta fina barn, _{aldrig nogfamt kunna}

vedergällas",

fä lärer det _{vijjerligen falla pä Eder lott, at for alt (ddant}

undfå af mig en ganfia fvag och _{ofullßändig drfattning.} Huru _{bafven J icke , alt ifr än den ftund, min Jpäda tan•}

kekraft kunde _{emottaga känfian af godt Geb ondi, ädagalagt}

en _{outtrbttelig flit, at bereda for mig}

en lycklig framtid} Ocb om_{jag éfvervägar den hnldbet, den omforg, den}

koß-vad, fnine Hnldafie Föräldrar under alt detta _{haft ofpard;}

huru _{flor blir icke min förbindelfe l Och om alt}

fkulle beta¬

las efter _{vigt; huru otilräckehgt mit förråd, at }vara} der-emot? Dä_{jag fülledes förgäfves lärer afvackta tilfalle och}

förmögenhet, för altfådant at fullgöra min vördnads plikt; fä tilläten mig då, Huldafte Föräldrar , at, til nägot _ve¬

der mäle _{afden djupa vördnad, fom brinner innom mit hröß,} för Eder fä nedlägga de(fa blad, fäfom en frukt af Eder

egen möda och dryga koßnad. At Himmelens Herre taktes

ffirlänga Edra dagar och krbna Eder ålderdom med allfköns

glädje och välgång, fkal fiändigt, fä länge jag här lefver,

vara et ämne _{för mina fuckar. För bfrigt med barnfiig}

vördnad in til mit_{ytterfla framhärdar at vara}

' '

Mine Huldafte Foråldrars

Lydigfle Son

§. I.

reve eft _illud, quod _vivimus fpatium, _nec

aliud vica , quam variis ceftibus, ventis et tern»

peftatibus ja&atuna ma re; unde mitior

uni

navigacio effe fölet; tardior, celerior, gravior

åke¬

ri: _{navigatio tarnen fuir. Beatus}

_{proinde eft, qui}

curfqm adeo prudenter dirigere novit, ut portui tandem ex voto reddatur. Hinc optimam

vivendi

rationem, quam omnes imitentur,

pauci

adfequi

folent, et quantumvis omnes voveant, omnes ta*

rnen non _adtingunt. Vivimus

jam

plerique _morta*

lium, in Societate Civili, in quam nosmet olim eapropter conceffifTe novimus, ut cum

deliquio

H-bertatis naturalis redimeretur fecuritas tam interna,

quam externa, et dein major vltx obtineretur

com-moditas. _{Eft quoque}

_hujus

_Societatis

_Civilis

_ea

natura _{atque indoles, ut quidquid Summus}

Impe-rans, habito ad civitatis finem refpe&u vult, idem (it, ac ü omnia civitatis membra vellent; unde et

quemadniodum, intuitu aliarum civitatum,

quaelibet

respublica fpe&atur ut perfona unics» ita

quidquid

Imperans decreverit, id quoque fubditis

imporari

poteft et fölet. Haec eft forma Societatis Civilis,

in _{qua tum refpeffcu Summi lmperantis, tum}

_etia

_n

ratio-ratione _{reliquorum civium, prudenter vivere}

nos

oportet. Quocirca ut _{respublia frumentaria re}

ab-undet, inftromentis bellicis fic _{inrtru£ta, pecuniarurn}

copia circumfiuat, omnium _denique rerum, quae

ad eamdem adminiftrandam _{pertinent, laude et} or-namencis _{fioreat, furnma ornnino requiricur viven¬} di _{prudentia , quippe quos eo fpeftat, ut nihil} um-quam adgrediamur , nifi maturo confilio, et quid-quid in quaque re optimum fit, mox e veftigio

pervideamus et explicemus, ficque _{ut ex longo re*}

rum ufu _{, quid expediat, quidve officiat,}

quid

ho-neftum, _quidve turpe fic, facile difcernamus,

at-qué ut ex prseteritis rebus, quid futurum fit,

ac-curate _{prasvideamus. De tali vivendi}

prudentia in

Societate Civili _{pauca commentari jam animus eft;}

quod facturus, mitiorem Tuam L« B. _perofficiofe

mihi _{adprecor cenftirarm}

§.

n.

Sicuti _{prudentia ed facultas, qua* bene}

ex-penfa decretaque funt, ita _exfequendi, ut inex*

fpe&ata five remedia five impedimenca, vel

adhi-beri e _{veftigio, vel removeri}

queant; ita nemo non facile _{videt, prudentiam in vita civili efie ma*} xime _{neceflariam, et utramque, quod ajunt, facere}

paginarm Etenim occafio dum fe _{fiftit, capillata}

eft, et mox arripi vult; fed dum elabitur, non

nifi _{calva, nec ulterius adprehendi poteft. Scilicet}

quotidiana edofti experientia, novimus, quanta in

w ; 7 ( «we

republica temporis fit vis, quanta varietas rerum,

quam incerti exitus, quam flexibiles hominum vo*

luntates, _{quidve infidiarum, quid} vanitatis in vita.

Qui vivimus

in republica

,

habemus

quisque

fuas

fun&iones mature et fedulo procurandas. Alii

ca-ftra _{fequuntur et arma gladiosque tra&ant; alii}

rnuneri Ecclefiaftico _{invigilant; alii mercaturam}

exer-cent; alii lana et colo diftricH tenentur; alii metal¬ lorum _{ferrique Tunt artifices; alii agriculturam omni}

ftudio _{atque amore perfequuntur, colunt,} ample-ftuntur. Sed omnibus ac _{fingulis in negotiis} id muneris datum eft _{prudentiae, ut tempori et}

occa-fioni infervire _doceat, ne negligenter _aut fero

il-lam _{arripiens, poenam luat. Scilicet, quamvis in}

generalibus multae dentur veritates morales, quse

felicitati _{noftrap, in praxi fi rite obferventur, fint}

velificaturse, arque excogitatas proftenc nobisque

pro-pinentur; attamen, quoniam a&ionum individuarum

infinica eft _{varietas; inde fieri fölet, ut rem, qua} internam fuam _{indolem, plene ac plane intueri}

_haud

liceat, indeque de ejus bonitate non exafciatum ,

multo minus omnibus numeris abfolutum , feramus

Judicium. Unde quotidiana ad aliorum aeque ac

no-firas actiones _{réquiticur adtentio , ut etiam}

_aliorum

ex fato _fapiamus

, et quid nobis

profit,

aut

ohfir,

fimuli in _{cafu, fine difpendio, difcarous.}

_Rroinde

in cafu nobis obvio _{probe difpiciamus, oportet,}

quibus remediis, _{quo loco, quo tempore, quo}

con-filio, quo effe£tu, damnofone an utili, et cur u Iis aut damnofus exiftere _{poffit, a&ionem}

fufcipe

_{- s}

II ) 8 ( i!

Iiceat. _{Atque (ic tempori et occaboni rite infervi*}

re dicimur.

§. III.

Dum _{jam porro oculos anirnumque advertimus} ad cerca illa vitas _{genera, quse rebus in publicis}

vigere et efflorefcere folent; reperirnus, primo

lo-co fe commmendare Ordine m _{Equefirem feu Mobi¬}

les, quippe qui rebuspubiicis imperiisque vel ad

ornatum, vel ad prafidium, funt deftinati: unde

etiam vita eorum in Societate Civili _prudenter

infti-tuenda _{primo omnium penhtari debet, jQuippe qui in} civitate bonae _{frugis membra evafuri, ante omnia in}

id _incumbant, ut talibus inftituantur _{difciplinis, quae}

ad _{munus, cui addi&os fe aliquando cupiunt, rite} obeundum _{fpe&ant, bcque ad fun&ionem ejus}

ido-nei reddantur. Multi enim et norunt _{quidem et}

iequuntur connatam difpoficionem fuam et natura»

lem _{impetum in agendo; nec tarnen vel utiles, vel} incliti ciarive _{evadere .queunt; fed quum iflhac in} naturali fua _{propenhone operam impendant}

per-quam exiguam re£fce excolendaj accidit _plerumque,

ut laboris fui fru£hi tanto _{magis priventur, quanto}

certius _{eft, eosdem, defe&u prudentias neceflaris,}

rempori immaturo laudem aliave _{confequi voluiffe} brabea, adeoque hand raro _{perdere, quod alias}

longe antehasc

fuilTent

adepturi.

Quod

igitur

n.ul-lum, et ne vel minimum _{quidem negotium hne}

prudentia adminiflrari queat; multo minus eodem

carere poflunf Mobiles, _{quibus hand raro}

J y \

:git, ut ad totarum

regionum provinciarumque

arceffi

foleanc diredtionem _{procurationemque; ad Adfeflorum}

offieia _{fupremis in reipublicae Coilegiis adminiftranda»}

& qua? id. genus funt alia

fumma

niunera

procuran-da:' led huc _{qucque accedit, quod ipfis Imperanti.} bus a latere _qua(i fuis coofiliis auxiiiisve adefie _eos

oporteat. At vero idhoec omnia fi in fecuricatem

felieitatemque reipublicae ac civium fint procedura,

omnino haud _{exigua opus eft prudentia, qua?}

cun-8a bonum ad finem _{atque optatam defideratamque}

metam _dirigere valet.

Ecenim fola

nobilicas _vera

fa&is metienda, non Majorum virtotibus, quas ne¬ mo moriens oare pcteft. Divido, imagines, _memo¬

ria _{fui, dari poOunt &}

_hseredibus

_legari,

_fed

_virtus non _{poteft-j quippe qua? in animo}

cujusque

_nafci

debet, & a qua vere quisque magnus & nobilis

ha-beri & dici _debet, non ab sliena. Proinde nobiles

parentum nobilitati nobilicatem quafi novam addere

debent, Majorum nimirum virtutibus virtutes adji-cere _{novas; ut non tam} ii _a

Majoribus

fuis lumen accepiffe, quam hi uberiörem a

poderis

lucem

rnu-tuati videancur. Et _{qucniam in praxi civili pru¬} dentia _{mukiplice fe commendat nomine, facile pa¬}

ret, _{requiri non} modo

(oiidam

(latus patriae

inter-ni, diveriarum legum, variarum provinciarum &

urbium, privilegioruni

jüriumque

& fic porro co*

gnitionem; fed & refpeftu (latus externi, ut, aliarum gentium & civitatum commoda, earunique jura,

(i-tus, magnitudo, potentia, _arma modusque

bellandi:

earum artes liberales, mercatura, in(tituta3 mores,

J IU- (

ac denique _{quas apud eas} vel decora vel humilia

atque ob honeftate remoca habentur & id genus

a-lia, probe pernofcantur. Quse omnia ncn folum

utilia, verum etiam maxime fcitu neceflaria, dum

aut in re militari aut alio _{publico munere} pruden-ter & ad fecuritatem comrnunem rem _peragenc

fuanv

§ IV.

Porro ficut in focietate Civili haud _{pauca etiam} dantur munia _{fun£fcionesque varise, quibus}

admi-niftrandis _{traftandisque Nobiles plerumque nec} fuf-ficiunt nec _praeefle discupiunt; _{ita complures} quo-que exiftunt Officiales, quibus non concingic ea

na-fcendi _{fors, ut hxreditate quafi potuerint}

particips-re _{prseclara Majorum facinora, fed quibus id unice}

fuit _reli&um, ut fuorum faltem meritorum pondere

& menlura fe cornmendent ac _{prcmotionem nanci«}

fcantur, His Officialibus _{seque ac Nobffibus} in-cumbit, ut fun&iones fuas prudenter tra&aturi,

quae in (ingulis eveniunt, familiariora fibi reddant

inque rem luam vertant. His diuturnus ufus & experientia cum adcurata & diligenti

animadverfio-ne ac notatione _{eorum, quae occurrunt in vita,} exi-flit _{optima vitae civilis magiilra, bonorum omnium}

confiliorum _{praeceptrix, omnium honeftarum}

a&io-num moderatrix, _{omnium virtutum moralium dux} gubernatrixqueprudentia^ Hos inter Officiales

ci-vilibus in fun&ionibus eminent _{Judices, quibus}

_id

datum eft _{negotii, ut nomine Summi Imperan«} tis in territoriis _{provinciisque leges cum}

_effe&u

\ T' T ₍

J 11 _v

ad fa&a ciWum _{adplicent; quod fit, dum fa£h ex}

integro cognofcunc, &, quousque cum lege

con-gruanc, nec ne? decidum, ac _{denique quod}

deci-fum _{eft, mandanc exfecutioni* Quamobrern res} fu-as prudenrer _{aganc, oportet,}

caveancque, ne aut ad

gratiam aut maximas partis Judicium, aur fchema

externum _{refpiciant; unde eorum vel maxime}

in-tereft, integris animis & ab omni perturbatione

Ii-beris fine _{odio, fine invidia, & rurfus finc gratia} & favore _{dijudicent. Et quoniam magni ad}

pruden-tiam _{judiciariam momenti (nnt etiam Advocati,}

qui

rem _{judiciariam rede adjuvent; idcirco (i ipfa}

judi-cia a viris eruditis, _{perfpicacibns &}

integris

admi-niftrantur, tum hi id (ibi _injundum putent, ut nul»

lum, _{Advocatum, nid probe exploratum, admitta.pt;}

ubi tarnen id cavendum _fedulo, ne femel _admiflufn, nid _{gravidimis de caufiis, iterum dejiciant. Nam} Advocatus in _{sdpiicando & concludendo ed quafi}

adjutor Judicis, de cefero autem veluti ejus

Anti-grapharius, quia cavere, ne quid cupide aut nefa»

rie _{fiat, debet. Porro civilibus in negotiis efle} eti-am folent _{Officiales, qui munera adminiftrant}

oeco-nomica, _{qualia funt} ea, quae ad curam

commercio-rnm, metallorum _{fodinarumque, rei agrariae, fifci}

& _{asrarii, fpeörant. His in muneribus rite}

obeun-dis hand mediocris fåne _{requiritiir prudentia,}

per-fpicacia atque integritas. Verum enim vero fola

leientia, fola capacitas atque experiencia ad

pruden-tiam eo minus _lufficiunt;

quo certius novimus,

com-plures quidem muneri fuo _{defungendo reperiri}

) 1* \ ' 6?(EP

res, atque ucilia in civicate haberi membra,

eamque-ob cauflam ab _{iis, qui ad gubernacula tamquarn} •tutores fecuritatis _{publica lederne, digni iudicari}

Officiales, fed _qui tamen, habico ad voluntatis atque adfedbuum _{corruptionern refpefru, vt! maxime}

in-epti merito cenfeantur. Narn quoniam poft

commu-nem humani _{generis labem adfechis, qui per te} nec boni nec maii furit, _{plerumque folenc} delibera-tam boni rnalive _{Cognitionen), h; e. reblam rationem} prsecedere & nos in de via abripere; quod fit ex fi-niftra adfe£tuum cum aliis rebus combinatione.

Ad-fe&ibus _{itaque promifcue & coeco inipetu} indulge-re idern _{efi, ac} malitiae & _{flultitiae periculo fe fe¬}

rnere committere. Unde _{oppido combat, eum, qui} voluntaci fuae _{pravte indeque oriundis adfe&ibus in}

praxi civili rnorem gerit, in munere fiöi derna ndacQ, neque fuas nee communi rite infervire fecuritati pos-fe. Sic _{voluptati deditus haud raro id fibi}

mole-fturrt reputat expediundum, quod unicum tarnen &

fuae & communis utiiitatis ett _{remedium, adeoque}

id _{ipfum angue pejus fugit & averfatur; unde me*}

ru, qui voluptati efl

familiaris,

perturbatus in

ne-gotiis fuis deficit, & in luxuriam, ocium ac

defidi-am, pofthabito munere fuo, prolabitur, atque adeo a via prudentite aberrar. Sic ambitiofus, _van# glo-riol# aeftu _{percitus, in audaciam proruit aliosque} contemtu _{excipit; id autem, quod lua interelt & re*}

apfe exiftit utile, non debita expendic adcuratione

nec fua fatis _{dignum adtentione exiftimat; ficque a} prudenti# femita facile defleöit. Sic etiam avaritiae

^ 12 (

. ) 13 V

vitio _{qui laborat", de munere iuo parum}

_omnirio

cogitare

fölet,

fed illud

faiteni obiter adminiftrare,

pra?fertim quum

$a$o<p»yla

fe

adeo

facile corripi

pa-tiatur, ut omni valedixifle pudori, juftiti-dB oblitum efle, fimorern omnem calcafie videatur. Haec

nem-pe cardinaiia

fnnt

vitia,

ex quoruni

fonte

adfeftus

dimanant tando _{magis perniciofi, quanto eertius eft,} ocuios _animosque

Öfficiaiium

_{inde exccecari}

_adeo,

_ut

inftar noftuarum, nieridiana in luce ni&ent, fint»

que lucifugas.

Eft igicur

maxime

necefiarium

tam Nobilibus, quam ceteris

Officialibus,

ut

vincant

Te¬

met ipfos, fuam

voluntatem fuosque

adfe&us,

_ut

ad vitam in civitate _{prudenter inftituendam, Omni¬} bus contendant viribus».

$. v:

Devolvimur jam ad fun&icnes militäres, quas

capefiere & exornare,

Nobilibus

in

primis

da¬

tum efie fölet. Quccirca ficuti militiarn Nobilitatis

palaftram merito vocaveris;

ita

praeter

liberales

di-Iciplinas, bellicam quoque

inftitutionem

non

negli-gsnt nec omittanc, quin prima

ftatim juventa

in

ea

for¬

mentur. _{Jl eft certain,}

inquit

Gardinalis

Richelieu

in Libello Teftament Politique Se£L i. Cbap, 3. que la _{Nobleffe, qui ne}

Jert

poi?it

_au

public

cl

la

Guerre, «' eft pas

jcukinent

inutile,

mats

å

charge

a V _étaty

qui peut en ce cas

étre

ccmpar

é

au

corps,

qui Jupofte le Eras

paralitique,

comme un

faix,

qui

le _charge

, au heu de

foulager.

Sei licet

illuftres

in-£er _{anes, fen per apud omnes}

_fére

_nationes

fl ) 14 (

mo in honore habita eft difciplinae _milicaris cognj-tio ac rerum beilicarum, _{in cujus finu Sc tutela}

ferenus _{tranquillusque}

_beats

_{pacis flatus}

acquie-fc:r. Proinde ad fortunam militarem _{dilciplina &}

ufus, certiora func adminicula, quam nuimrus miiitum. Kam muldtudo militum fine confbmci

& _{probe congryienti difciplinas difpofirione frmilis}

eft inhabiii _{ciypeo, qui gerentem interdum onerar;}

interdum etiam _{opprimit. Quocirca non mino¬} rem _{difcipJinas retinendae atque exercendae}

foilici-tudinem, quam curam hoflis fundendi dnx habe¬

re _{debet; liquidem ubi non viget difcipüna}

rniüca-ris, ibi quoque exigua vi&oriae fpes

ert,

_Namqne

publicum munus vix dabitur ulium, quod majorem

prudentiam _{& dotes excellentiores requirat,} quam

ducis inter _{milices, utpote qui in maximarum} admi-niftranone rerum _{verfatur, & infinitam fere cafuwm}

varieratem habet _{propofitam. Quos longe}

profpi-cere, prudentis efl; excipere, forcis; _{ad fuas vero}

res _{adcommodare, dexterrimi & ad rem militarem} nati animi. Binc _{Epaminondas, quum magnum} pulcrumque fine duce videret exercitum,

dixiffe

fer-tur: Quanta bellua! _{cnput nullum habet. Unde vel}

me non _{monente, quisque ulcro perfpiciet,}

non

a-deo facilem _efte, ut quidam _{putant, aut fortui.tam}

rei militaris _{artem, fed multis ex regulis, magno}

ingem'Oj longoqtie ftudio colle&am, quarum fi qua

negligitur, nusquam _{negligentia prafentior poena} eft. Sicut autem omnibus in rebus _maxima

expe-rientiae vis eft ac _{virtus; ita quando}

ea in re belli¬ ca

) 1 ) V _cggj

ca exulat, _tum nec acutiflima nec acerrima _ingenia

alicui efle _{poffunt ufui. Quoniam igitur nemini}

militandi ars (eu fciencia _{contingere potert, qui}

mi-litias rirocinium non _{depofuerit; idcirco a teneris}

ad-fuefcere muitum _{eft, ita tarnen, ut militaris fcientia}

non modo _{experientia, fed & le&ione conflet,}

Prom-tius enim _{poßumus plurima legere, quam} paucifli-ma _{experiri; unde fit, ut quurn ad experiendum} vita homintim _{brevis (it, ad legendum tempos bre¬}

ve fufficiat. Unde etiam boni duces vicifiim &

experiuntur & legunt, & le&ionem experientia

com-probant , & experientiam le&ione confirmant. En

ergo, _{q ualis & quanta fit in} re militari Nobilitatis

palaeflra. Gravia funt Ameloti verba in Reflex.

Po-litiqu. furie livr, i Chap. 58 des Annal. de Tacite:

Pour étre _{grand komme, il faul avoir eprouvé}

1'une F autre _{fortune, Celui, qui n' a éprouvé}

que la bonne, ne connoit que la moitié des cbofes

de 'la _{Natme, & ne pezit pas etre habile. parce}

qiC il rt a pas en lieu cF éxercer fon induflrie• Ce¬

lui, qui a toujours vécu dans F adverfité, dans

les _{traverfes, court grand risque de Je laijjer} corrom-pre å la _projperité, qui, felon Tacite, a des eguillons bien _{plus puijjans , que rP a la mifere. Secund<£res} acrioribus ftimulis animum _{explorant, quia miferia}

tolerantur, felicitate corrumpuntur. Quocirqa

tni-litia omnem _{fuperbiam frangit, luxum rollie, ac}

modeftiae eft _{procreatrix, altrix, nutrix. Sub}

di-vo _{xque atque alibi excubias agit miles nobilfs;}

in

flramine feamnove _{ftepius, quam le&ulis lomnum}

41

)

tå

(

&

capit; frigus, aeftnm, imbres, nives, ventos perfén;

non _{quum vulc, fed}

quum fuppetit aiiquid, come-dit. _{Adfuevit hic audire}

prxpofitos, no(Te ordines,

intelligere occafiones, _{differre impetus, diTponere}

diem, valiare _{no&em, fortunam inrer dubia,}

virtu-tem inter cerca numerare _{* plus in duce,quam in} le _{reliquoque exercitu}

reponere, _maximumque

cer-tarnen in _{gloria ftatuere. Ordo}

Mag-iftracuum in

re militari _{apud Romanos hic erat: ut Miies}

Centu-riönis, Centurio _{Tribuni, Tribunus Legati, Lega¬}

tes _{Confulis, Magifter Equitum}

Di&äcoris

pareret

imperio. Fundamentum omnis rei belüese eft

obe-dientia, qu^ nifi fit in cadr_{is, ja&a eft alea de}

om-nium falute _{copiarum, vel certe nifi}

capitis

pericu-lum omnibus _{immineat, nihil fieri poteft laudabiie.}

VI.

Ulteriüs _{quum ordini etiatn militari}

injunftum

fit, ut fecLiritatem

tranquillitatemque

civitatis tam

do-xni, quam _{militiae defenfitet;} hinc _{prudentia quoque}

diftingui

fölet in Togatam 8z _{S-agatam. Togata}

nempe in eo _{occupata eft, ut quum tranquillitace}

adhuc omnes fruuntur pacis, _an

quidquam, contra,

civitatem 8c _{imperantem, cujus fub vexillo}

pugnant

& cui _{fidem fuam adfttinxerunt,}

paretur mali, an¬

de _{publica res aiiquid capiac}

detrimenti, diligenter

inveftigent; quem in _{finem etiam, quid cives de hoc}

vel _{illo inftituto publice, Sc hoc vel illo edifto}

fentiant,

quod utrum auram _{captet populärem,}

nec ne,

da-i

,

• ) X?

C

4

dagent, oportet; ut

(t

fedicio

inde excicaretur,

mox

e veftigio

fopiatur

atque

in

herba

prima

quafi

fup-primatur,1 antequam

exitiabilem

concitet

flammam,

quas

reipublicae

ruinam

minitetur.

Praeter

hsec

et

i-•am necefie ed, ut in pace

ffiilitaribus

adfuefcant

la-boribus Martis alumrti, quo ad eos

tolerandos

tan-to alacriores in hello evadant,

adeoque

ut

diicant,

fimui rite tra&are arma, quae

noftris

jam

tempori-bus ufu Tunt recepta» linde

alia eft

ratio

tra&andi

fclo-peta, alia

tra&andi

globos

materia

infknimabili

re»

pletos, & igne

deinceps

accendendos,

vulgo

Grana¬

ter, alia ratio feite

digladiandi,

alia

moderandi

ma-chinas _grandiores

_veluti

Canoner,

Morfarey

& (ic

porro, quibus

rebus

peculiares

milites

dedinantur,

ut indituta exercitatione, rem

fuam

prudenter

a-gere feianu

Et

ficut

ordo

exa&e

fervandus

fit

in

didributione _copiarum,

imperio, itinere,

acie,

ca-dris; ita nihil

admirabilius

ed,

ida

didributione,

qua

hodie eultiorum _gentium

copiae

utuntur,

quando

omnes ad unius intenti nutum,

obfequium

praedant

exa&iflimum, neque

ullam

produnt

obmurmuratio-nem. Sunt _nempe optime

perfuafi,

eam a

ducibus

fuis adhibitam effe

_prudentiam,

_ut

_confilia

_atque

armahodium , modum

pugnandi,

numerum motus*

que copiarum

&

potenciam,

ac

denique fitum

ca-ftrorum, & quae

funtid

genus

alia, ad

amuflim

no-fcant, eumque in

finem

ut,

exploratores

talia

pru¬

denter _expifcaturos

_undique

_alant,

_atque

_ut

prsefidia

opportunorum

hodibus

eripere

queant

Iocorum;

fi-Iii vero idius modi loca munimento,

fi

fieri

poflit,

elige-€1

) 18

C

$

eligere, quae ipfa quoque fnacceffa reddiderit natu, ra, ut _{impetum hoftium} eo facilius fuftmeant.

_Quum

vero jam _{eo perventum eft, ut}

prcelium (it

com-mittendum, _{refpeftum habent in primis temporis}

& loci. Scilicet ad _{tempus quod adcinet, femper} id agunt, ut hoftes, quum commodiffime fuo fine detrimento maximum illis inferre _{poflunt damnum,}

adgrediantur: ante omnia occafionem _captant, quan-do fecuri nec _{opinantes funt hoftes}

nihilque mali

timent; nam hac ratione facilius _{poftunt parva ma¬}

nu, quam alias magna adminiftrante copiarum

ca-terva devinci. _{Nimirum varia eft}

temporis

oppor-tunitas, _{quando milites} ardore _{pugnandi flagrant,}

quando hoftes perterrefafti vel inceftinis divift difli-diis _{reperiuntur, quando venti ratio exercitui favet,}

_I

& fic porro. _Atqui ut locus _{faepe amplios prodeft,} quam virtus, prudentiae _{quoque eft milicaris, talem,}

qui ad pugnandum idoneus eft, _{eligere locum,} ne

fortaflis deinde non minus cum _{iniquitate loci,}

quam cum hofte luftart _{contingat. Sic de Dario}

memoriae _{proditum eft, quod aiienifllmo ftbi loco}

pugnarit. Etenim planities magno exercitui ad

ex-tendendas _{utrinque alas infervit; loca}

autem

angu-ftiora _{paucitati qoserenda funt,}

ne _poftit

circumve-niri. Sed _{quoniam Martis alea vel maxime snceps} eft et dubia; _{quis umquam poterit}

omnes recenfe»

re _{cautiones ibidem obfervatu neceftarias? Praxis}

uti

_difficilior;

_{fic multis}

quoque modis laudabilior. Non enim cum _{Phormione deliro,}

qui nnrnq" an

hoftera> numquam caftra vidiftec, numquam

dem-que

II ) *9

(

Ü

que

minimam

partem ullias publici munens

_adtigis«

(et, praeeepta de re militari dare convenic.

5. VIL

Progrediraur iam ad eam Claflem civium, quam

Ordo conftituit Sacerdotalis. Nimirum ut fecuritas

publica ex Religione, ubi rite prudenterque

tra£fca-tur, haud _{exiguum percipic.robur; ita etiam}

pau-ca nunc: de _{prudentia Sacerdotum, quippe quibus}

dire&io demandata eil _{Ecclefiaftica, disquirere}

o-mnino convenic. Officia Sacerdotum tanti Tunt

mo-nienti _{tantumque ad falutem publieam conferunt}

ftabiliendam, ut nifi prudenter adminiftrentur, haud

longe abfic, quin civitas variis concutiatur

per-I turbationibus. _{Quam utilis enim Sc neceflaria}

civi-tati _{Religio eft, tam}

_mulciplices

_etiam

_profluunt

perverfitates, quae reipublicae graviflima fubinde

minantur _{mala, ubi in dire&ione Ecclefiaftica Tum¬}

ma non adhibetur _{prudentia. Diflenfiones nempe}

folent _{exfurgere, fehifmata oriri, turbae excitari,}

ma-lefanse de doärina _{opiniones foveri, fuperftitiones}

ritusque minus idonei irrepere Sc id genus alia, ut jam ficco, ut ajunt, praetereamus pede mutationes

pravas, additamenra fupervacanea, mutilationes in.

eptas _{variique generiscorruptiones; quae tumuleus,} fe-ditiones & fa&iones _{plerumque clcnt reipublicae} noxias. Hinc _{quot Sacerdotum Tunt}

_officia,

_tot

etiam modis _{prudentia illis eft adhibenda 5 Ted}

ve-ro eam _{tantummodo prudentiam, quae in Societate}

Civili exerceri _{debet, ut ejus fecuritas}

il ) 2° ( ü'

tur, heicadumbrafte juvat.

Quemadmodum

enim

folida do£fcrinae ccekftis _cognitio atque evidens,

of-ficiorum, quse Deo alii-sque praeftare

debcnt

homi-nes', notitia, eorumque exfequutio firmiffinaum fter-nunt tranquiliitatis civilis

fundamentum; ita

etiam maximi intereft, ut facerdotes, vi muneris fui,

i(t-hxc omnia auditoribus fuis inflillent & urgeant;

quod fit,

quando dogmata fidei clare

&

perfpicue

ad normam Sacri Codicis _atque ad _captum unius*

cujusque proponuntur, reli6tis omnibus ampullis

&

fesquipedalibus verbis, quae titillant

quidem de*

iTjulcentque aures, fed

fimpiicioribus

non

nifi

rem obfcuram atque interdum vix OEdipo perviam

red*

dunt. Huc etiam pertinent admonitiones atque

ex-hortationes, confolationes ac reprehenfiones, quae

omnes, fi quiddam valuerint, prudenrer

adhibendae,

ut fuo loco fuoque _{tempore rite} diftribuantur.

Quum

jam

Sacerdos ad Religionem

&

pietarem , qua

funt

munimenta ac praefidia _civitatis, animis civium in-flillandam adnititur, eodern ipio adniticur etiam ad

fecuritatem civitatis confirmandam; quanto magis

e-nim _{pii funt, ac in pietatem incumbtint}

cives,tan-to felicior fecurio-rque redditur _civitas* Porro _rc* quirit prudentia, ut

diligenter exploret,

utrum

quis-quam reroerarias

de rebus divinis pe&ore volvat

fententias*, quod fi ita efTet, ftatim re intelle&a, ne ulterius _{divulgatae tumultum excitent, i1 iis obicem}

ponere ftudeat,

id quod

fieri tamen debet non

fer-vore aut acerbitate, _{ut terreat errancern} ad _{ea ore}

profitenda, quae

confcientia

non

adprobaq

fcd

#

)

M C Ü

täte & manfuetudine ac folida informatione, ut cer-tior & de vericate _{magis perfuafus evadat.}

Com«-maces inträ Ecclefiam vel civitatem homines fi

a-nimadverteric, qui omni fusque deque habito pie«

tatis exercitio, veram Religionem publicam

calu-mniantur ac de ea falfas perverfa^que difperguric

o-piniones; quae non tantum reliqua

Ecclefis

me ru¬ bra offendimt» verum etiam ipfam turbant civitatem,

talia _{circurrdpiciat remedia, quae ad iftiusmodi, uc}

more Theologcrum loquar, Zizanias fine

ulteriore

offenfione, commodiffima funt, eradicandas, Hinc

etiam Sacerdotis _{eft, ita a&iones dirigere fuas, uc}

in vits _{genere fuo ne vel minimum}

_{quidero reperi«}

atur, quod honeftari &, _quam

docet, do&rinsc

haud eonvcniat, & quod fufpicionibus pnebere

vale-ac materiem; _{nam non} falum _turpe,

fed

&

perni-ciofifijmum eft do&ori, quum culpa redarguit

ipfum,

praefertim quum

quod

una manu

sdificat,

tali

mo¬

do vicifiim deftruat altera. Paulus _{itaque ei in}

o-mnibus _{ejus negotii? pro exetnplo fit, oportet}

_Quem,

qus bona funt, faciendi

adfe&um

in eo

reperimus?

Qua cum fapientia quaque prudentia omnes

ejus

a&iones _{conjunffoe? Quam fspiffime, quam}

luben-tiffime ad mentem aliorura fe adcommodare vult, dum fine detrimento fiat? mercedem fumere ei im

tegrum erat, donec tarnen proprio penu

ipfe fe

füllen-tare _{valeret, Jafecw Evangelium}

adnuntiare

mallec.

Qua follicicudine omnem locri famis fpeciem evita^

Vit, quum Hierofolymas locupletes trammitterec

ele-eomofynas? Quod

prudenüs

fpeeimen cum

Rege

as ) «

(

_$P

quens

Agrippa

oftendit? ita quoque Sacerdos in

omnibus _{modeftia, conftantia, temperantia,} man-fuetudine ac _{prudentia utatur,}

oportet, ne quodam

modo quemquam offendat, fed eorum, quae docet, fefe

_confpicuum

_{exhibeat exemplar,}

nec pravitate

morum muneri fuo _dignationem

_do&rinaeque

_pon¬ dus _{detrahat» Porro, ubi plures ac una in eivitate}

Reiigiones foventur, fuadet _prudentia, ut _diligenter

caveat _{Sacerdos, ne lices excicentur, quibus vel}

fe-diciofi cieri motus, vel cives ab _{obfequio abftrahi}

poffinc $ quod fi _{accideret, qua ratione quibusve}

mediis iftiusmodi coerceri _{atque imminui} diffenfio-nes, motusquc _{inde penduli compefci queant,}

per-pendat,

ne cx illis civitas aliquid capiat de-trimenti

ja&uramque

faciat. Quid multis? Prudentiae Sacer-dotis _{eft, qui faluti & tranquillitati civitatis}

rite vi»

vat, ut veram do&rinam fartam _te&amque

confer-vet; _{adeoque haereticos, qui eam}

corrumpere audent, repellat, & qui latent, in _{apricum produeat; ut}

fchifmata, quibus vel maxime aedificatio Eccle{iae&

tranquillitas reipublicae _{impediatur, evitet, confopi*}

at, tollat; & denique ut vitas fanftae fludium exci-tet, foveat, promoveat _{a). Atque huc fpe&at, ut,} fecuritatis _{gratia confervandae publicae,}

omnia prae-cepta atque edi&a _{Imperantis civibus commendet,}

eorumque obfervationem & _{exfecutioiiem urgeaf,}

exigat,

efBagitet.

§.

VIII.

II ) 23 (

n

$. VIII.

Proximum nunc _{eft, ut ad tarn civium} Cater-vcifn nos _{convertamus, qui in urbibus oppidisque}

fixas habent fedes, •&, ad inftar _{apum, iis}

diftinen-tur _{negotiis, ut fibi fuisque fuftentandis}

pro virili confulanr. Hos inter _{primum fibi locum}

vindica-re foient _{Mercatores, quorum curae & prudentiae}

id reli&um _{cenfemus, ut, quoniam non omriis fert}

omnia tellus, _{neceflitatibus qualibet in regione in¬}

trä _{reipublicse pomceria fublevandis profpiciant}

at-que invigilent. Proinde fui putent efle officii, ut

vel merces _{indigenas easque textas potiflimum &}

fabricacas _{cxportent, vel patrix fuse quas utiles, quae}

neceflariae, importent, vel etiam illatas, quae luxui

materiem _{praebent, exteris divendanc. Sic enim}

mercatura tanto _{magis utdis evadit, quanto certius}

eft, _{patriam hoc} modo pecuniis locuplecari, manu-fa&a _{ejus promoveri, pecuniaeque circulation^m}

re-focillari, ac de cetero non _{penuria modo rerum}

neceflariarum _{averruncari, Ted plus eciam}

_inferri,

quam efferri. Prudenter igitur _provideanc

Merca-tores, ut optimarum mercium habeant _copiam eamque five narali in folo obviam, five etiam aliunde

adferendam ; _{qnemadmodum comperimus,}

pleras-que Rataverum merces ex India, Lufitania,

Hifpa-nia, ubi plutiinum lucri ex cafeis reportant, adfer-ri. Dein _{prudenter quoque circumfpiciant, ut}

ex-pedita fit & _{qua^ftuofa mercium diftraftio; quod} nimiram fieri _{tolet, quando copiofus emtorum nu¬}

merus _{exiftit, aeque ac promta pretii exfölurio. In¬}

#

)

H

(

.

&

ter emtores numerantur non modo

indigense

hofpi-tesque,

quibus replerix

fölet

respublica, partim

per

Keligionis libertatem, paftim

(i

privilegiis

alle&en-tur; fed edam exteri, qui ~ad emendum

merciura

bonitate _{pretiique aequitate alliciuncur.}

_{Et ficut}

_in

omni emdone & vendidone, quae inflituitur tam

cum indigenis hofpicibusque, _quam

extetis,

pecu-nia totam rem conficit; ita ad prudentiam

merca-toriam _{pertinet, ut quisque rem}

_{nummariam luae}

adaptet mercaturae, praefertim

quando

cum

exteris

fit _{agendum: unde etiam}

_contrarius

_Cambii

_apud

plerosque

populos

receptus

in

univerfalem vim

vide¬

tur evaluifle. Porro occurrit _quoque ingens _agmen

fabrorutn,

coriariorum, futorum,

textorum ,

titiäo•

rum, fartorum , laniorum^ /ärtorum, cupediariorum^

qui

fuis

ferramencis, malleis, cultris,

fubulis, radiis,

ahenis, forcipibus, fecuribus, lebetibus ac

verubus,

pro fua quisque parte, id agunt, ut

quarumvis

re-rum _proventus uberior, melior, utilior

exiftat;

_nec

xnercium defit _{copia. Prudentia}

_profeelo

_non

exi-gua heic requiritur, ut opificiorum exercitatio

fer-veat, utque tot fint opifices, quot ad rudem mer-cium materiam lufficiunt informandam, ne rudis

ex-portctur materia.

S

IX-Coronidis tandem loco Vita Ruflica fe nobis

tontemplandam praebet,

ad

quam

pertinet

res

Ge*

orgica, aeque ac pecuaria.

Georgica

occupatur

iis

negodis, quae habentur

Sc fupra

terram

&

inträ

ü

>

25 (

$

ejus finum: qualia funt agricultura, cura filvarumj hertorum _{plantatio; atque intra terrae finum,}

me-lallifodinset falis, five fontes, five fovese, acidulae,

& id _{genus alia. Sub pecuaria comple&imur}

pa-ftoriciam, venatoriam, _{pifeaturam, aueupium. In}

hisce omnibus induftria & _{prudentia Angularis ad}

naturam accedere debet. Si res quaelibet _eo melior eft ac _{laudabilior, quo fefe extendit latius, & quo}

plures in vita communi fru&us _{profert; quid} quae-fo in univerfa rerum natura ex omnibus hominum ftudiis atque a&ionibus ad vitam fuftentandam

uti-lius _{ffiagisque neceftarium eft, quam res agrariaat*}

que iftha2C rufticationum exercitia. Etenim unde

mileris hominibus eibaria & res sd vi&um

cul-tumque corporis neceflaris fuppetunt ? unde

varii _{generis fruges & olera, quibus hominum}

natura _{alitur, colligi pofiunt? unde animalium} cicurum _{pabula & avena? unde, inquam, haec}

omnia & _{reliqua, quse ifthuc}

_fpe&ant,

_{nifi ex}

re _{ruftica? Probe igitnr ruricola nofeat,}

aptan-dam telluris femina _{fparfa concipientis & alentis}

bo-nitatem: _{prudenter nofeat femina tempeftive} fpar-gendi ac fovendi artem, atque in ja&is feminibus

colendis & _{juvandis fbflione, noxiarum}

evulfio-»e _{herbarum, eeterisque}

artis adjumentis adfiduam

collocet _{operam. Siquidcm autem totae res} ru-fticas _{ejusmodi funt, ut eas non folum ratio Sc}

hbor,

fed incertiffimi cafus, venti

tempeftates-que etiam _{moderentur*, non igitur ex uno}

alte-rove, _{quod imprudenter}

_{fufeeptum dixeris,}

_fa£to,

mo-} 25 (

II

omnimodaoi in re ruftica

_imprudentiam

colliga-mus, oportet Ne itaque penitus ailucinenturra«

ricolae, _{paffi.n in regnis}

_Europaeis

_inftitut«

_funt

Societatcs O_{economic«, quae untris quafi viribus} allaborant, uc prudentior

certior-que res evadat

Georgica

pa-riter ac _pecuariaa